pecuniae+n+f

    plūs plūris （plur. plūres, plūra, gen. plūrium), adj.    [PLE-].    I. Sing. n as subst, more: ne quid faciam plus, too much, T.: tantum et plus etiam ipse mihi deberet: vos et decem numero, et, quod plus est, Romani estis, and what is more, L.: voltis pecuniae plus habere: Albano non plus animi erat quam fidei, as little courage as fidelity, L.: paene plus quam sat erat, T.: ne plus reddat quam acceperit: de paupertate tacentes Plus poscente ferent, more than the importunate, H.: ex his alius alio plus habet virium: hoc plus ne facito, more than this: annos sexaginta natus es Aut plus eo, or more than that, T.: plus nimio, overmuch, H.: quam molestum est uno digito plus habere, one finger too much: uno plus Etruscorum cecidisse in acie, one man more, L.— Gen of price, of more value, of a higher price, worth more, higher, dearer: ager multo pluris est, is worth far more: quo pluris sint nostra oliveta: pluris emere, dearer: mihi conscientia pluris est, quam, etc.: te cottidie pluris feci, have esteemed more highly. —Repeated: quem mehercule plus plusque in dies diligo, more and more.—    II. Plur., in comparison, more, in greater number: omnes qui aere alieno premuntur, quos plures esse intellego quam putaram: Nemini ego plura acerba esse credo oblata quam mihi, T.— A great number, many: plura castella temptaverat, Cs.: summus dolor plures dies manere non potest.—As subst m.: qui plus fore dicant in pluribus consili quam in uno: quid quaeso interest inter unum et plures?—As subst n. (sc. verba): pluribus haec exsecutus sum, Ph.: Quid plura? in short. I II III

    praes praedis, m    [prae+vas], a surety, bondsman: praedes pecuniae publicae accipere: praedes dare: per praedem agere: praedibus acceptis aedificia perfecturi, L.: cavere populo praedibus ac praediis, to procure security to the people by bondmen and their estates.—The property of sureties: praedes vendere.—Fig.: cum sex libris, tamquam praedibus, me ipsum obstrinxerim.

    prīnceps cipis, adj.    [primus+CAP-], first in order, foremost: se principes ex omnibus bellum facturos pollicentur, Cs.: in fugā postremus, in periculo princeps: princeps Horatius ibat, in front, L.: principes pecuniae pollicendae fuerunt, took the lead in: princeps in haec verba iurat, Cs.: ut principes talem nuntium attulisse viderentur, might be the first, Cs.: matri Qui dederit princeps oscula, O.: Princeps ante omnīs agebat Agmen, first of all, V.: qualitatum aliae sunt principes, original: addere principi Limo particulam, H.— The first, chief, most eminent, most noble: longe omnium gravitate princeps Plato: terrarum populus, L.— Prov.: Principibus placuisse viris non ultima laus est, H.—As subst m., the first man, first person: senatūs, first on the roll, S.: principes sententiarum consulares, who were first asked for their opinion, L.— The first, chief, leader, foremost man: in re p. principes esse: iuventutis, one of the noblest of the Roman knights: trecenti principes iuventutis Romanae, i. e. patrician youths, L.: (pueri) aequalium principes, first among their fellows. —A chief, head, author, founder, originator, leader, contriver: Zeno eorum (Stoicorum): Argonautarum, i. e. Jason: principes inferendi belli, Cs.: sententiae in senatu: eius consili principes, Cs.: equitum, at the head of, Iu.: familiae suae, founder, L.— A prince, ruler, sovereign, emperor: hic ames dici pater atque princeps, H.: principis uxor, Iu.—In the army, plur., orig., the foremost line ; hence, the heavy-armed, second line of soldiers ; cf. totidem princeps habebat Corpora (poet. for principes), O.— A company of the principes: primi principis signum, of the first company of the heavyarmed, L.: octavum principem duxit, was centurion of the eighth maniple.—A centurion of the principes: princeps prior, first captain of the principes, Cs.: tertiae legionis, L.— The office of centurion of the principes, captaincy of the principes: mihi primus princeps prioris centuriae est adsignatus, i. e. centurion of the first century of the first maniple, L. I II

    profectiō ōnis, f    [pro+2 FAC-], a going away, setting out, departure: mea: profectionem parare, to prepare for setting out, Cs.: repentina in Oretanos, L.: pecuniae, i. e. source.

    pūpillāris e, adj.    [pupillus], of an orphan, belonging to a ward: pecuniae, L.

    quaestus ūs (old gen. quaestuis, T.; quaestī, T.), m    a gaining, acquiring, gain, acquisition, profit, advantage: ad quaestūs pecuniae mercaturasque vis, Cs.: consequendi quaestūs studio: quaestus ac lucrum unius anni et unius agri: quibus fides, decus, omnia quaestui sunt, are venal, S.: quaestui habere rem p., to use public office for personal gain: iudicio abuti ad quaestum: pecuniam in quaestu relinquere, to let money at interest: hos quaestūs recipere: decumanorum nomine ad suos quaestūs esse abusum.—A way of making money, business, occupation, employment, trade: meretricius: de quaestibus, qui liberales habendi. —Of courtesans: quaestum corpore facere, L.: quaestum occipit, T.: in quaestu pro meretrice sedet, O.—Fig., gain, profit, advantage: qui sui quaestūs causā fictas suscitant sententias, Enn. ap. C.: nullum in eo facio quaestum.

    quantus pronom adj.    [2 CA-].    I. Relat., correl. with tantus, of what size, how much, as: tantum bellum, quantum numquam fuit: quantas pecunias acceperunt, tantas communicant, etc., Cs.: tanta est inter eos, quanta maxima esse potest, distantia, the greatest possible difference.—With ellips. of tantus, as great as, as much as: quantam quisque multitudinem pollicitus sit, Cs.: polliceri quantam vellent pecuniam: quanti argenti opus fuit, accepit, L.: qualis quantusque Polyphemus... Centum alii (sc. tales tantique), V.: Acta est nox, quanta fuit, i. e. the livelong night, O.: nequaquam cum quantis copiis, etc., with so small a force, L.: ut quantae maximae possent copiae traicerentur, L.—As subst n., as much as, all that, as: tantum pecuniae, quantum satis est: ego tantundem dabo, quantum ille poposcerit?: nihil praetermissi, quantum facere potui: te di deaeque omnes, quantumst, perduint, all there are of them, T.: quantum poposcerit, dato.—Esp., genit. of price, for how much, at the price that: quanti locaverint, tantam pecuniam solvendam: frumentum tanti fuit, quanti iste aestimavit, was worth the price he valued it at: plus lucri addere, quam quanti venierant. —    II. Interrog., As adj., how great? how much? of what amount?: quanta calamitas populo, si dixerit? etc.: id ipsum quantae divinationis est scire?: (virtutes) quantae atque quam multae sunt!: perspicite, quantum illud bellum factum putetis: quanto-illi odio esset, cogitabat: quae qualiacumque in me sunt (me enim ipsum paenitet, quanta sint), etc., i. e. that they are so small.—As subst n., how much: quantum terroris inicit!: quantum est, quod desit in istis Ad plenum facinus? i. e. how little, O.: quantum inportunitatis habent, their insolence is so great, S.: meminerant quantum accepisset: in quibus quantum tu ipse speres facile perspicio, i. e. how little.—Esp., genit. of price, at what price, of what value, how dear: Emit? quanti? T.: Quantist sapere! How fine it is! T.: statuite, quanti hoc putetis, what value you attach to: quanti auctoritas eius haberetur ignorabas? how highly was esteemed: vide, quanti apud me sis, how I prize you: quanti est ista hominum gloria, how worthless: legatorum verba, quanti fecerit, pericula mea declarant, how little he cared for, S.

    ratiō ōnis, f    [RA-], a reckoning, numbering, casting up, account, calculation, computation: ut par sit ratio acceptorum et datorum: quibus in tabulis ratio confecta erat, qui numerus domo exisset, etc., Cs.: auri ratio constat, the account tallies: rationem argenti ducere, reckoning: pecuniae habere rationem, to take an account: ratione initā, on casting up the account, Cs.: mihimet ineunda ratio est: (pecuniam) in rationem inducere, bring into their accounts: aeraria, the rate of exchange (the value of money of one standard in that of another): rationes ad aerarium continuo detuli, rendered accounts: rationes cum publicanis putare: rationes a colono accepit: longis rationibus assem in partīs diducere, calculations, H.— A list, manifest, protocol, report, statement: cedo rationem carceris, quae diligentissime conficitur.— A transaction, business, matter, affair, concern, circumstance: re ac ratione cum aliquo coniunctus: in publicis privatisque rationibus, Cs.: nummaria: popularis: comitiorum: ad omnem rationem humanitatis: meam.—Plur., with pron poss., account, interest, advantage: alquis in meis rationibus tibi adiungendus: alienum suis rationibus existimans, etc., inconsistent with his interests, S.—Fig., a reckoning, account, settlement, computation, explanation: rationem reddere earum rerum: secum has rationes putare, T.: initā subductāque ratione scelera meditantes, i. e. after full deliberation: quod posteaquam iste cognovit, hanc rationem habere coepit, reflection: totius rei consilium his rationibus explicabat, ut si, etc., upon the following calculation, Cs.: ut habere rationem possis, quo loco me convenias, etc., i. e. means of determining: semper ita vivamus, ut rationem reddendam nobis arbitremur, must account to ourselves: si gravius quid acciderit, abs te rationem reposcent, will hold you responsible, Cs.— Relation, reference, respect, connection, community: (agricolae) habent rationem cum terrā, quae, etc., have to do: cum omnibus Musis rationem habere: omnes, quibuscum ratio huic est.— A respect, regard, concern, consideration, care: utriusque (sc. naturae et fortunae) omnino habenda ratio est in deligendo genere vitae: (deos) piorum et impiorum habere rationem: sauciorum et aegrorum habitā ratione, Cs.: propter rationem brevitatis, out of regard for: habeo rationem, quid a populo R. acceperim, consider: neque illud rationis habuisti, provinciam ad summam stultitiam venisse? did you not consider?—Course, conduct, procedure, mode, manner, method, fashion, plan, principle: tua ratio est, ut... mea, ut, etc.: defensionis ratio viaque: itaque in praesentiā Pompei sequendi rationem omittit, Cs.: in philosophiā disserendi: ut, quo primum curreretur, vix ratio iniri possit, Cs.: hoc aditu laudis vitae meae rationes prohibuerunt, plan of life.—Arrangement, relation, condition, kind, fashion, way, manner, style: ratio atque usus belli, the art and practice of war, Cs.: novae bellandi rationes, Cs.: quorum operum haec erat ratio, etc., Cs.: rationem pontis hanc instituit; tigna bina, etc., Cs.: iuris: haec eadem ratio est in summā totius Galliae, Cs.: eādem ratione, quā pridie, ab nostris resistitur, Cs: quid refert, quā me ratione cogatis?: nullā ratione, Cs.: tota ratio talium largitionum genere vitiosa est, principle.—The faculty of computing, judgment, understanding, reason, reasoning, reflection: Ita fit, ut ratio praesit, appetitus obtemperet: homo, quod rationis est particeps, causas rerum videt: lex est ratio summa: ut, quos ratio non posset, eos ad officium religio duceret: si ratio et prudentia curas aufert, H.: mulier abundat audaciā, consilio et ratione deficitur: Arma amens capio, nec sat rationis in armis, V.: ratione fecisti, sensibly.—Ground, motive, reason: quid tandem habuit argumenti aut rationis res, quam ob rem, etc.: nostra confirmare argumentis ac rationibus: noverit orator argumentorum et rationum locos: ad eam sententiam haec ratio eos deduxit, quod, etc., Cs.: rationibus conquisitis de voluptate disputandum putant: Num parva causa aut prava ratiost? reason, excuse, T.— Reasonableness, reason, propriety, law, rule, order: omnia, quae ratione docentur et viā, reasonably and regularly: ut ratione et viā procedat oratio: quae res ratione modoque Tractari non volt, H.: intervallis pro ratā parte ratione distinctis, divided proportionally by rule: vincit ipsa rerum p. natura saepe rationem, system.—A theory, doctrine, system, science: haec nova et ignota ratio, solem lunae oppositum solere deficere: Epicuri, doctrine: Stoicorum: ratio vivendi... ratio civilis, the art of living... statesmanship.—Knowledge, science. si qua (est in me) huiusce rei ratio aliqua.— A view, opinion, conviction: Mea sic est ratio, T.: cum in eam rationem pro suo quisque sensu loqueretur: cuius ratio etsi non valuit, N. I II

    reditus ūs, m    [red-+1 I-], a going back, returning, return: noster itus, reditus: arcens reditu tyrannum: spe omni reditūs incisā, L.: excludi reditu, N.: ne metum reditūs sui barbaris tolleret, Cs.: Maturum reditum pollicitus, H.: Votum pro reditu simulant, V.: animis reditum in caelum patere: domum, home.—Plur.: Sanguine quaerendi reditūs, V.: populum reditūs morantem, H.: populo reditūs patent, O.—Of heavenly bodies, a return, revolution, circuit: annum solis reditu metiuntur: solis anfractūs reditūsque convertere.— A return, revenue, income, proceeds, yield, profit: omnisque eius pecuniae reditus constabat, N.: reditūs metallorum, L.: reditūs quisque suos amat, O.—Fig., a return, restoration: in gratiam cum inimicis: gratiae.

    red-undō āvī, ātus, āre,    to run over, pour over, stream over, overflow: mare neque redundat umquam: Gutture pleno redundet aqua, O.: cum pituita redundat aut bilis.—P. pass.: redundatae aquae, surging, O.—To be over full, overflow, be choked, swim, reek: quae (crux) civis sanguine redundat: hic locus acervis corporum et civium sanguine redundavit.—Fig., to run over, overflow, remain, be left, redound, be in excess, abound: ex meo tenui vectigali aliquid etiam redundabit, will still remain: hinc illae extraordinariae pecuniae redundarunt, have proceeded: si ex hoc beneficio nullum in me periculum redundarit: In genus auctoris miseri fortuna redundat, O.: ne quid invidiae mihi in posteritatem redundaret, should fall upon me: ex rerum cognitione efflorescat et redundet oportet oratio, flow abundantly: non reus ex eā causā redundat Postumus, is left under accusation: tuus deus non digito uno redundat, sed capite, collo, cervicibus, etc., has in excess.—Of style, to be lavish, be redundant, be copious, overflow: nimis redundantes iuvenili quādam dicendi impunitate: oratores nimis redundantes: ut neque in Antonio deesset hic ornatus orationis neque in Crasso redundaret.—To abound, be filled, overflow: munitus indicibus fuit, quorum hodie copia redundat: omnibus vel ornamentis vel praesidiis redundare: acerbissimo luctu redundaret ista victoria.

    residuus adj.    [re-+SED-], left behind, over and above, remaining, residuary: odium: sollicitudo: ex residuā vetere simultate, L.—As subst n., the remainder, rest: quid potest esse in calamitate residui, quod, etc.—In business, outstanding, due: pecuniae: residuis pecuniis exactis, L.

    re-trahō trāxī, trāctus, ere,    to draw back, withdraw, call back: me proficiscentem: revocandum universis retrahendumque (Flaminium) censuerunt, L.: manum: quo fata trahunt retrahuntque, V.: aliquid (pecuniae), withhold, L.: cum se retraxit, ne pyxidem traderet, refused: ne te retrahas, H.: se ab ictu, O.—Of fugitives, to drag back, bring back: retrahi (Dumnorigem) imperat, Cs.: ne deprehensus a custodibus retraheretur, L.: ut retractus, non reversus, videretur: ex fugā, S.: ad me illud fugitivom argentum, T.: ad eosdem cruciatūs retrahi, Ta.—Fig., to draw back, withdraw, remove, divert, turn: poëtam Retrahere ab studio, T.: Thebas ab interitu, N.: genus eiusmodi calumniae retrahetur in odium iudicis, i. e. results in: imaginem nocturnae quietis ad spem, i. e. interpret perversely, Ta.—To bring to light again, make known again: oblitterata aerarii nomina, Ta.

    sēmis issis, m    [semi+as], a half-unit, one half: HS singulos semīs accessionis dare, i. e. one and a half sesterces of premium (on each medimnus): bina iugera et semisses agri adsignati, L.— Half an as: non semissis homo, not worth a groat: (ad quincuncem) redit uncia, quid fit? Semis, H. — Plur abl., as monthly interest, at one half per cent. a month, at half a denarius for each hundred (i. e. six per cent. per annum): semissibus magna copia (pecuniae) est.

    serviō (-vības, -vībō, T.), īvī, ītus, īre    [servus], to be a servant, be enslaved, serve, be in service: liberaliter, T.: in liberatā terrā liberatores eius servire, L.: qui Libertate caret, Serviet aeternum, H.: populum R. servire fas non est: lenoni, T.: homini nemini: domino: Athenas victas Lacedaemoniis servire pati, N.: apud nos: servitutem, C., L.—Fig., to be devoted, serve, labor for, aim at, have regard to: tibi serviet, tibi lenocinabitur: amicis, N.: nostris commodis: suo privato compendio, Cs.: oculis civium: pecuniae: posteritati: rumoribus, Cs.: valetudini: ut communi utilitati serviatur.— To be subject, be governed by, be enslaved to: nulli cupiditati: cupiditatibus iis, quibus ceteri serviunt, imperare.— To comply with, court, humor, gratify, conform: aliorum amori: auribus Vari, i. e. flatter, Cs.: tempori.—In law, of lands, to be under a servitude, be subject to an easement: praedia, quae serviebant.

    solvō solvī (soluit, Ct.; soluisse, Tb.), solūtus, ere    [2 se+luo], to loosen, unbind, unfasten, unfetter, untie, release: iube solvi (eum), T.: ad palum adligati repente soluti sunt: ita nexi soluti (sunt), L.: Solvite me, pueri, V.: quo modo solvantur (nodi), Cu.: solve capillos, untie, O.: crines, let down, O.: terrae quem (florem) ferunt solutae, i. e. thawed, H.: Solve senescentem equum, i. e. from service, H.: talibus ora solvit verbis, freely opens, O.: Solvite vela, unfurl, V.— To detach, remove, part, disengage, free: ancorā solutā (i. e. a litore): classis retinacula solvi iussit, O.: teque isto corpore solvo, V.: partūs, to bring forth, O.—Of ships, to free from land, set sail, weigh anchor, leave land, depart: navīs solvit, Cs.: primis tenebris solverat navem, L.: cum foedere solvere navīs, O.: navīs a terrā solverunt, Cs.: ab Corintho solvere navīs, L.: tertia fere vigiliā solvit (sc. navem), Cs.: nos eo die cenati solvimus: a Brundusio solvit, L.: Alexandriā solvisse: portu solventes.— To untie, unfasten, unlock, unseal, open: ille pharetram Solvit, uncovered, O.: solutā epistulā, N.: solutis fasciis, Cu.— To take apart, disintegrate, disunite, dissolve, separate, break up, scatter, dismiss: ubi ordines procursando solvissent, L.: agmina Diductis solvēre choris, V.: solvit maniplos, Iu.: coetuque soluto Discedunt, O.: urbem solutam reliquerunt, disorganized: si solvas ‘Postquam discordia tetra’... Invenias, etc., H.— To relax, benumb, make torpid, weaken: ima Solvuntur latera, V.: pennā metuente solvi, i. e. unflagging, H.: illi solvuntur frigore membra, V.: corpora somnus Solverat, O.: somno vinoque solutos, O.: Solvitur in somnos, V.— To loosen, break up, part, dissolve, disperse, divide, scatter: omne conligatum solvi potest: solvere navīs et rursus coniungere, Cu.: membra ratis, O.— To dissolve, melt, turn, change: nives solvere, melt, O.: (vitulo) per integram solvuntur viscera pellem, V.—Of fastenings, to loose, remove, cancel, untie, unlock: nullo solvente catenas, O.: Frenum solvit, Ph.: Solvitur acris hiemps, H.: a corpore bracchia, relaxes his hold, O.: crinalīs vittas, V.: vinculum epistulae, Cu.—Fig., to free, set free, release, loose, emancipate, relieve, exempt: linguam ad iurgia, O.: cupiditates suas, Cu.: Bassanitas obsidione, L.: ut religione civitas solvatur: Vopiscus, solvatur legibus, be exempted: petente Flacco ut legibus solveretur, L.: ut is per aes et libram heredes testamenti solvat, release the testamentary heirs: reus Postumus est eā lege... solutus ac liber, i. e. the law does not apply to: solutus Legibus insanis, H.: vos curis ceteris, T.: solvent formidine terras, V.: Vita solutorum miserā ambitione, H.: longo luctu, V.: calices quem non fecere Contractā in paupertate solutum? i. e. from cares, H.: ego somno solutus sum, awoke.— To acquit, absolve, cleanse, relieve: ut scelere solvamur, be held guiltless: hunc scelere solutum periculo liberavit: Sit capitis damno Roma soluta mei, O.— To relax, smooth, unbend, quiet, soothe (poet.): solvatur fronte senectus (i. e. frons rugis solvatur), be cleared, H.: arctum hospitiis animum, H.—Of ties, obligations, or authority, to remove, cancel, destroy, efface, make void, annul, overthrow, subvert, violate, abolish: solutum coniugium, Iu.: nec coniugiale solutum Foedus in alitibus, O.: culpa soluta mea est, O.: quos (milites), soluto imperio, licentia conruperat, S.: solvendarum legum principium (i. e. dissolvendarum), Cu.: disciplinam militarem, subvert, L.: pactique fide data munera solvit, i. e. took back, O.— To loosen, impair, weaken, scatter, disperse, dissolve, destroy: plebis vis soluta atque dispersa, S.: senectus quae solvit omnia, L.: nodum (amicitiae) solvere Gratiae, H.: hoc firmos solvit amores, O.— To end, remove, relieve, soothe: ieiunia granis, O.: Curam Dulci Lyaeo, H.: corde metum, V.: pudorem, V.: solutam cernebat obsidionem, the siege raised, L.: Solventur risu tabulae (see tabula), H.— To accomplish, fulfil, complete, keep (of funeral ceremonies, vows, and promises): omnia paterno funeri iusta, finish the burial rites: iustis defunctorum corporibus solutis, Cu.: exsequiis rite solutis, V.: vota, fulfil: Vota Iovi, O.: solvisti fidem, you have kept your promise, T.: Esset, quam dederas, morte soluta fides, i. e. your pledge (to be mine through life), O.— To solve, explain, remove: quā viā captiosa solvantur, i. e. are refuted: Carmina non intellecta, O.: nodos iuris, Iu.—Of debts, to fulfil, pay, discharge, pay off: hoc quod debeo peto a te ut... solutum relinquas, settled: Castricio pecuniam iam diu debitam, a debt of long standing: ex quā (pensione) maior pars est ei soluta: rem creditori populo solvit, L.: ut creditae pecuniae solvantur, Cs.: debet vero, solvitque praeclare.—Of persons, to make payment, pay: cuius bona, quod populo non solvebat, publice venierunt: ei cum solveret, sumpsit a C. M. Fufiis: pro vecturā: tibi quod debet ab Egnatio, pay by a draft on Egnatius: numquam vehementius actum est quam ne solveretur, to stop payments: nec tamen solvendo aeri alieno res p. esset, able to pay its debt, L.; hence the phrase, solvendo esse, to be solvent: solvendo non erat, was insolvent: cum solvendo civitates non essent: ne videatur non fuisse solvendo.—Of money or property, to pay, pay over, hand over (for pecuniā rem or debitum solvere): emi: pecuniam solvi: pro quo (frumento) pretium, L.: quae praemia senatus militibus ante constituit, ea solvantur: arbitria funeris, the expenses of the funeral: Dona puer solvit, paid the promised gifts, O.: HS CC praesentia, in cash: legatis pecuniam pro frumento, L.—Of a penalty, to accomplish, fulfil, suffer, undergo: iustae et debitae poenae solutae sunt: capite poenas, S.: meritas poenas solvens, Cu.

    spectātiō ōnis, f    [specto], a beholding, contemplation, sight, view: apparatūs spectatio: animum levari cum spectatione.— An examining, testing: pecuniae.

    superō āvī, ātus, āre    [superus], to go over, rise above, overtop, surmount, transcend: capite et cervicibus, V.: has (turrīs) altitudo puppium ex barbaris navibus superabat, Cs.: ut aqua genua vix superaret, L.: Posterior partīs superat mensura priores, O.— To go over, rise above, mount, ascend, surmount, overtop: ardua montis Per deserta iugo superans, passing over the summit, V.: (tempestas) summas ripas fluminis superavit, Cs.: munitiones, L.: montīs, V.: Caucasum, Cu.: tantum itineris, traverse, Ta.: regionem castrorum, go beyond, Cs.: insidias circa ipsum iter locatas, L.: superant (Parnasi) cacumina nubes, O.— To sail by, pass, double, weather: promunturium, L.: Euboeam, N.: cursu Isthmon, O.: Regna Liburnorum, V.—Poet.: musarum scopulos, Enn. ap. C.— To exceed, be in excess, overrun, be abundant, abound: in quo superare mendosum est: quae Iugurthae fesso superaverant, had been too much for, S.: superante multitudine, L.: superat gregibus dum iuventas, V.: uter igitur est divitior, cui deest an cui superat?— To be left over, remain, survive: quae superaverunt animalia capta, immolant, Cs.: quod superaret pecuniae: nihil ex raptis commeatibus superabat, L.: si de quincunce remota est Uncia, quid superat? H.: vitā, survive, Cs.: Quid puer Ascanius? superatne? V.: quid igitur superat, quod purgemus? L.—In war, to be victorious, overcome, subdue, conquer, vanquish: superavit postea Cinna cum Mario: maximas nationes, Cs.: exercitūs regios: navali praelio superati, Cs.: ferro incautum, V.: bello Asiam, N.— To extend beyond: clamor superat inde castra hostium, L.—Fig., to have the upper hand, be superior, excel, overcome, surpass: numero hostis, virtute Romanus superat, L.: superans animis, i. e. exulting, V.: hostes equitatu superare, N.: superat sententia Sabini, Cs.— To surpass, excel, exceed, outdo, outstrip, transcend: quaerit, quā se virtute Plancius superarit: doctrinā Graecia nos superabat: Phoebum canendo, V.: Duritiā ferrum, O.: cursu canem, H.: non dubitabam, quin hanc epistulam fama esset celeritate superatura, will outstrip. —To master, overcome, suppress, defeat, subdue, surmount: hanc (orationem) diligens scriptura superabit: necessitas quam ne dii quidem superant, to which not even the gods are superior, L.: superanda omnis fortuna ferendo est, V.

    suus (suae, monosyl., T.; gen plur. suūm, T.), pron poss. 3d pers.    [cf. sui, ἕοσ].    I. In gen.    A. With reflex reference, of oneself, belonging to oneself, his own, her own, his, her, its, their.—Referring to a subst. expressed or understood, in any gender or case: Caesar copias suas divisit, his, Cs.: in suā sententiā perseverat, Cs.: anteposuit suam salutem meae: suos parentes reperire, T.: omne animal et se ipsum et omnīs partīs suas diligit, its: (legiones) si consulem suum reliquerunt, their: naves cum suis oneribus, with their several cargoes, L.: suae causae confidere: hunc sui cives e civitate eiecerunt, was exiled by his fellow-citizens: ipsum suo nomine diligere, for his own sake: suis flammis delete Fidenas, i. e. the flames kindled by the Fidenates, L.: (Siculis ereptae sunt) suae leges: Scipio suas res Syracusanis restituit, L.: inimicissimus suus: Clodius, suus atque illius familiaris, Cs.: diffidens rebus suis: Caesar, primum suo deinde omnium ex conspectu remotis equis, etc., Cs.: doloris sui de me declarandi potestas.—Rarely with a subj clause as antecedent: secutum suā sponte est, ut, etc., of course, L.—Without a grammatical antecedent, one's, one's own: si quidem est atrocius, patriae parentem quam suum occidere: in suā civitate vivere: levius est sua decreta tollere quam aliorum, L.—Referring to an antecedent determined by the context, and conceived as authority for the statement, or as entertaining the thought, his, her, its, their: (Clodius) Caesaris potentiam suam esse dicebat: hostes viderunt... suorum tormentorum usum spatio propinquitatis interire, Cs.: ne ea quae rei p. causā egerit (Pompeius) in suam (i. e. Caesaris) contumeliam vertat, Cs.: mulieres viros orantes, ne parricidio macularent partūs suos (i. e. mulierum), L.—    B. Without reflex reference, his, her, its, their.—To avoid ambiguity: petunt rationes illius (Catilinae), ut orbetur auxilio res p., ut minuatur contra suum furorem imperatorum copia (for eius, which might be referred to res p.).—For emphasis, instead of eius, own, peculiar: mira erant in civitatibus ipsorum furta Graecorum quae magistratūs sui fecerant, their own magistrates.—Rarely for eius without emphasis (poet. or late): Cimon incidit in eandem invidiam quam pater suus, N.: Ipse sub Esquiliis, ubi erat sua regia Concidit, O.    II. Esp.    A. Plur m. as subst., of intimates or partisans, one's people, their own friends: Cupio abducere ut reddam suis, to her family, T.: mulier praecepit suis, omnia Caelio pollicerentur, her slaves: vellem hanc contemptionem pecuniae suis reliquisset, to his posterity: naviculam conscendit cum paucis suis, a few of his followers, Cs.: inprimis inter suos nobilis, his associates: subsidio suorum proelium restituere, comrades, L.: bestias ad opem suis ferendam avertas, their young, L.— Sing f., a sweetheart, mistress: illam suam suas res sibi habere iussit.—Sing. and plur n., one's own things, one's property: ad suum pervenire: sui nihil deperdere, Cs.: meum mihi placebat, illi suum, his own work: expendere quid quisque habeat sui, what peculiarities: tibi omnia sua tradere, all he had: se suaque transvehere, their baggage, L.: Aliena melius diiudicare Quam sua, their own business, T.—    B. Predicative uses, under one's own control, self-possessed, composed: semper esse in disputando suus: Vix sua, vix sanae compos Mentis, O.—In gen., under one's control, his property, his own: causam dicere aurum quā re sit suum, T.: qui suam rem nullam habent, nothing of their own: ut (Caesar) magnam partem Italiae suam fecerit, has made subject, Cs.: exercitum senatūs populique R. esse, non suum: ne quis quem civitatis mutandae causā suum faceret, made any one his slave, L.: eduxit mater pro suā, as her own, T.: arbitrantur Suam Thaidem esse, devoted to them, T.: Vota suos habuere deos, had the gods on their side, O.—    C. In phrases, suā sponte, of one's own accord, voluntarily, by oneself, spontaneously, without aid, unprompted: bellum suā sponte suscipere: omne honestum suā sponte expetendum, for its own sake ; see (spons).—Suus locus, one's own ground: restitit suo loco Romana acies, in its own lines, L.: aciem instruxit suis locis, Cs.—    D. Praegn., characteristic, peculiar voluptatem suis se finibus tenere iubeamus, within the limits assigned to it.—Intrinsic, original. (Platoni) duo placet esse motūs, unum suum, alterum externum, etc.— Private: in suis rebus luxuriosus militibus agros ex suis possessionibus pollicetur, i. e. his private property, Cs.— Just, due, appropriate: imperatori exercituique honos suus redditus, due to them, L.: is mensibus suis dimisit legionem, i. e. in which each soldier's term ended, L.: suo iure, by his own right: lacrimae sua verba sequuntur, i. e. appropriate (to tears), O.— Own, peculiar, exclusive, special: mentio inlata est, rem suo proprio magistratu egere, i. e. a special officer, L.: ni suo proprio eum proelio equites exceptum tenuissent, i. e. in which they alone fought, L.: quae est ei (animo) natura? Propria, puto, et sua: equitem suo alienoque Marte pugnare, i. e. both as cavalry and as infantry, L.: Miraturque (arbos) novas frondes et non sua poma (of engrafted fruit), V.— Own, devoted, friendly, dear: habere suos consules, after his own heart: conlegit ipse se contra suum Clodium, his dear Clodius.—Own, chosen by himself, favorable, advantageous: suo loco pugnam facere, S.: suis locis bellum in hiemem ducere, Cs.: numquam nostris locis laboravimus, L.: suam occasionem hosti dare, L.: aestuque suo Locros traiecit, a favorable tide, L.: Ventis ire non suis, H.— Proper, right, regular, normal: si suum numerum naves haberent, their regular complement: numerum non habet illa (ratis) suum, its full number, O.: cum suo iusto equitatu, L.: cessit e vitā suo magis quam suorum civium tempore, the right time for himself: sua tempora exspectare, L.— Own, independent: ut suae leges, sui magistratūs Capuae essent, L.: in suā potestate sunt, suo iure utuntur.—    E. In particular connections, strengthened by ipse (agreeing with the antecedent): valet ipsum (ingenium eius) suis viribus, by its own strength: legio Martia non ipsa suis decretis hostem iudicavit Antonium? by its own resolutions: suāmet ipsae fraude omnes interierunt, L.: alios sua ipsos invidia interemit, L. —Distributively, with quisque, each... his own, severally... their own: suum quisque noscat ingenium, let every man understand his own mind: celeriter ad suos quisque ordines rediit, Cs.: ut omnes in suis quisque centuriis primā luce adessent, each in his own centuria, L.: sua cuiusque animantis natura est: ne suus cuique domi hostis esset, L.: trahit sua quemque voluptas, V.: in tribuendo suum cuique: clarissimorum suae cuiusque gentis virorum mors, L.: hospitibus quisque suis scribebant, L.—With quisque in the same case (by attraction): in sensibus sui cuiusque generis iudicium (i. e. suum cuiusque generis iudicium): equites suae cuique parti post principia conlocat (i. e. equites suos cuique parti), L.: pecunia, quae suo quoque anno penderetur (i. e. suo quaeque anno), each instalment in the year when due, L.—With uterque, distributively (of two subjects): suas uterque legiones reducit in castra, Cs.: cum sui utrosque adhortarentur, L.—Strengthened by sibi, own (colloq.): Suo sibi gladio hunc iugulo, his own sword, T.; cf. idem lege sibi suā curationem petet, for himself.—Strengthened by unius: ut sua unius in his gratia esset, that the credit of it should belong to him alone, L.: qui de suā unius sententiā omnia gerat, L.—With a pron, of his, of hers, of theirs: postulat ut ad hanc suam praedam adiutores vos profiteamini, to this booty of his: cum illo suo pari: nullo suo merito, from no fault of theirs, L.—With an adj. (suus usu. emphatic, preceding the adj.): suis amplissimis fortunis: simili ratione Pompeius in suis veteribus castris consedit, Cs.: propter summam suam humanitatem: in illo ardenti tribunatu suo.—For the gen obj. (rare): neque cuiquam mortalium iniuriae suae parvae videntur (i. e. sibi inlatae), S.: te a cognitione suā reppulerunt (i. e. a se cognoscendo).— Abl sing. fem., with refert or interest, for gen. of the pers. pron: neminem esse qui quo modo se habeat nihil suā censeat interesse; see intersum, rēfert.—Strengthened by the suffix - pte (affixed to suā or suo; never with ipse): ferri suopte pondere: locus suāpte naturā infestus, L. —Strengthened by the suffix - met (affixed to sua, sui, suo, suā, suos and suis; usu. followed by ipse): suomet ipsi more, S.: intra suamet ipsum moenia, L.: suosmet ipsi cives, L. I II

    testis is, m and f    one who attests, a witness: vosque, dii, testes facio, L.: deūm, quos testes foederum invocabant consules, L.: si negem... quo me teste convincas?: in hanc rem te testem citabo: his testibus in summā pecuniae uti, Cs.: testis faciet ilico, Vendidisse me, T.: testibus militibus uti, quanto studio pacem petisset, Cs.: teste deā, O.: Musa mea, O.: Quid debeas, Testis Metaurum flumen, etc., H.: testis mecum est anulus, T.—An eye-witness, spectator: facies bona teste caret, O.: ac lunā teste moventur, Iu.

    ūsūra ae, f    [1 AV-], a using, use, enjoyment: huius lucis: unius usuram horae gladiatori dare. — A use of money lent, loan: a publicanis pecuniam pro usurā auferre.— A payment for the use of money, interest, usury: sine usuris creditae pecuniae, Cs.: certare cum usuris fructibus praediorum, i. e. to exhaust their estates in paying interest: aes alienum multiplicandis usuris crescere, N.