karlar+og+konur

(-s, -ar), m.

1) man, opp. to woman (brigðr er karla hugr konum);

2) a man of the common people, a carle;

3) old man.

* * *

m. [a word common to all Teut. languages, although not recorded in Ulf.; A. S. carl, ceorl; Engl. carle, churl; Germ. kerl, etc.]:—a man, opp. to a woman; brigðr er karla hugr konum, Hm. 90; kostum drepr kvenna karla ofríki, Am. 69; often in allit. phrases, karla ok konur, konur ok karlar, etc.; bæði karlar ok konur, Fms. i. 14, Kb. 276, 298; kvenna ok karla, Edda 21; drápu þeir menn alla, unga ok gamla, konur sem karla, Fms. ii. 134, viii. 432; er þat ekki karla at annask um matreiðu, Nj. 48; taldi hón afleiðis þoka kurteisi karlanna, er þá skyldi heita verða fyrir þeim sem óhraustum konum, Bs. i. 340; karlar tólf vetra gamlir eða ellri eru lög-segendr eða lög-sjáendr, Grág. ii. 31; yngri menn en sextán vetra gamlir karlar, eða konur yngri en tuttugu, K. Þ. K.; samborin systir, bæði til karls ok konu, a sister on the father’s and mother’s side, D. N. ii. 528; spurði hvat konu varðaði ef hón væri í brókum jafnan svá sem karlar, Ld. 136; svá er mælt um karla ef þeir klæðask kvenna klæðnaði, Grág. (Kb.) ii. 204.

COMPDS: karlafólk, karlaföt, karlasiðr, karlaskáli, karlavegr, karlsefni, karlsungi.

B. In a political sense, the common folk, opp. to great folk, see jarl; vér karla börn ok kerlinga, we bairns of carles and carlines, Hkr. i. (in a verse), opp. to hróðmögr Haralds, the king’s son; þaðan eru komnar Karla ættir, Rm. 22; era þat karls ætt er at kvernum stendr, Hkv. 2. 2; kölluðu Karl, Rm. 18; ek em konungs dóttir en eigi karls, I am a king’s daughter and not a carle’s, Fas. i. 225; skyldi hón gæta hjarðar ok aldri annat vitask, en hón væri karls dóttir ok kerlingar, 22 (of a king’s daughter in disguise): in the allit. phrase, fyrir konung ok karl, for king and churl, D. N. i. 523, ii. 747, Gþl. 137; so in the saying, þat er margt í karls húsi sem eigi er í konungs garði, there are many things in the carle’s cottage that are not in the king’s palace, Gísl. 79, Fas. iii. 155, Mag. 73: mod., það er mart í koti karls sem kongs er ekki í ranni; so also in the popular tales, which often begin with the phrase, that there was a Kongr og dróttning í riki sinu og karl og kerling í Garðs-horni, and have as a standing incident that the churl’s son marries the king’s daughter, Ísl. Þjóðs. ii, cp. also Ó. T. (1853) pref.; svo byrjar þessa sögu at karl bjó ok átti sér kerlingu, Parc. (begin.); karl hefir búit ok kona öldruð, Fb. ii. 331 (in a verse); karls son, a churl’s son, Fms. ix. 509. karla-ættir, f. pl. the churls, Rm.

II. a house-carle, servant; hrundu þeir fram skútu, ok hlupu þar á sex karlar, Nj. 18; hón hafði á skipi með sér tuttugu karla frjálsa, Landn. 109, cp. Fb. i. 265; hús-karl, bú-karl, salt-karl, q. v.; Sléttu-karlar, Fbr.; cp. Swed. Dale-karlar.

III. in contempt; fret-karl, q. v.; staf-karl (Norse stakkar, Dan. stakkel), a ‘staff-churl,’ beggar: in the phrase, karl ok kýll, beggar and bag, Nj. 274; bragða-karl, a cunning fellow; lítill karl, you little wretch! þú þorðir ekki, lítill karl, at segja satt til, Fbr. 39 new Ed.: in mod. usage also in a good sense, góðr karl, a good fellow; harðr karl, a hardy carle: as also with the article, karlinn = Germ. der kerl.

C. An old carle, old man, opp. to kerling; svá skal körlum skipta ok kerlingum, sem öðrum skuldum, N. G. L. i. 51; heyrit þér hvat karlinn mælir, Nj. 143; karl inn skegglausi; Þorbjörn karl, the old carle Th., Eb. 176; Arngeirr karl, Bjarn. 59, 69, 71; einn gamall karl, Barl. 74; karl afgamall, a decrepit old carle, Eg. (in a verse); hann glíkir sik gömlum karli, Stj, 475, passim in old and mod. usage.

[kʰa(r)d̥l̥]

m karls, karlar

1) мужчина

2) человек; часто в обращении:

3) муж

4) старик

pron. each of the two, either, both;

1) as a., ór hvárritveggju hlustinni, out of both ears;

2) as subst. with gen., hvárrtveggi þeirra, both of them; with a possess., hvárrtveggi okkarr, both of us;

3) the neut. hvárttveggja, used as adv., both (hvárttveggja karlar ok konur).

pron. each of the two, either, both;

1) as a., ór hvárritveggju hlustinni, out of both ears;

2) as subst. with gen., hvárrtveggi þeirra, both of them; with a possess., hvárrtveggi okkarr, both of us;

3) the n. hvárttveggja, used as adv., both (hvárttveggja karlar ok konur).

n. cow-house, byre; vera í fjósi, to attend to the cows.

* * *

n., contr. form = fé-hús = ‘cow-house,’ [Norse fjös; the contracted form is usual even in the earliest writers]:—a cow-house, byre, stall, Ld. 98, Gísl. 28 sqq., Dropl. 28, Njarð. 368, Sturl. ii. 43, iii. 54, Fms. ix. 508; vera í fjósi, or fara í fjós, to attend to the cows.

COMPDS: fjós-dyr, fjós-haugr, fjós-hlaða, fjós-hurð, fjós-reka, fjós-veggr, etc., the door, mound, barn, hurdle, spade, wall, etc. of a fjós. fjós-gata, u, f. the byre-path, Landn. 51. Fjósa-karlar, m. pl. the ‘byre-carles,’ the three stars in the sword of Orion. fjósa-kona, u, f. a byre-maid, Landn. (Hb.) 51: fjósa-konur, the ‘byre-maids,’ the three stars in the belt of Orion, because the dairy-work is in the winter months (Dec., Jan.) fixed by the rising of these stars. fjósa-verk, n. ‘byre work,’ attendance on the cows, Nj. 185, v. l.

mod. þjós, f. the carcase of a whale, Grág. ii. 360, 372, Jb. 310 B (passim).

n. barter, peddling.

* * *

n. [cp. mid. Lat. mangonus; A. S. mangian, to traffic; mangere, a trader, which survives in Engl. iron-monger, scandal-monger; derived from manig, from traffic in mingled, miscellaneous things; as manga is used in Kormak, and even in a derived sense, it need not be borrowed from the A. S., but may be a genuine Norse word formed from margr at a time when the n had not as yet changed into r]:—‘monging,’ ‘mongery,’ barter; allir þeir menn, bæði konur ok karlar, er með mangi fara, hvárt sem þeir hafa mang sitt í búðum eðr stræti, N. G. L. ii. 204; laxa nýja ok svá aðra nýja fiska ok ostrur þat skal kaupa á bátum eðr á bryggjum en vill, en eigi flytja í búðir til mangs, 263; prestar skulu eigi fara með mangi né okri, H. K. ii. 53. mangs-maðr, m. a monger, Ld. 146.

f. pl. solemn vow, oath; Helgi á Sváfa veittust v., H. and S. plighted their faith; armr er vára vargr, wretched is the faith-breaker.

* * *

f., only in pl. [A. S. wær; O. H. G. wâre = foedus; cp. the adjectives, A. S. wær, O. H. G. wâr, Germ. wahr, Lat. verus]:—a pledge, troth, plight; the word is obsolete, and only occurs in the following references,—Helgi ok Sváfa veittusk várar, ok unnusk furðumikit, Helgi and Swáfa plighted their faith to one another, and loved each other much, Sæm.: einka-mál er veita sín á milli konur ok karlar, því heita þau mál várar, Edda 19; leggit Mjölni í meyjar-kné, vígit okkr saman várar-hendi, join us with a wedding-hand, Þkv.; þat ræð ek þér at þú trúir aldri várum vargdropa, Sdm.; hann lagði sitt mál í kné honum ok seldi várar, Fms. ix. 432 (in a verse).

2. the sing. only occurs in Vár, the name of one of the goddesses, Edda (cp. væringi); no doubt from várar. vára-vargr, m. a truce-breaker, Sdm.

(pl. vigrar), f. poet. spear.

* * *

adj. in fighting state, serviceable; allir vígir karlar, Fms. i. 209: skilled in arms, vígr vel, Nj. 2; vígr manna bezt, Fms. ii. 20, Eb. 32.

II. neut. vígt, a law phrase, in self-defence; þar er vígt í gegn þeim frumhlaupum, Grág. ii. 9; sex em konur þær er maðr á vígt um, 60: mér þykkir eigi at þér vígt, svá gömlum manni, Fms. xi. 155; þeir drápu karla þá er vígt var at, they smote the men that might be slain, Hkr. i. 235 (referring to the rule in the old code of honour, that it was a disgrace to slay women and children, the aged and the helpless).

(-ta, -tr), v.

1) to perceive, espy, notice (ok er konungr þekkir, at sveinninn er heill);

þás bani Fáfnis borg of þátti (old pret. = þekti), when Fafnir’s slayer espied the burg;

2) to comprehend (mátt þú nú þat þekkja, er fyrr sagða ek þér);

3) to know, recognize (þóttist hón þekkja barnit);

4) refl., þekkjast e-t, to comply with, consent to, accept of (þeir þektust þetta boð gjarna);

þekkjast e-m, to please;

megi þér (dat.) mitt líf þekkja, may it please thee.

* * *

ð, and later t; an older pret. þátti answers to Goth. þagkjan, þahta, and occurs in old poems in four instances, which see below: [Goth. þagkjan = λογίζεσθαι; A. S. þencan, þôhte; Engl. think, pret. thought; Hel. þenkjan, pret. þahta; O. H. G. dankjan; Germ. denken, pret. dachte; whence mod. Dan. tænke; Swed. tänka; whence mod. Icel. þenkja. In the old Norse the sense of ‘to think’ is still undeveloped, and only appears in the borrowed mod. form þenkja; cp. þykkja.]

A. To perceive, know:

I. to perceive, espy, notice, of the senses; þóttuð mér, er ek þátta, Þorkcls liðar dvelja, when I espied them, O. H. L. (in a poem of A. D. 1012); þá er vígligan vögna vátt, sinn bana þátti, Haustl. (middle of the 10th century); þátti liggja á sléttri grundu sér fjarri, he espied (his sword) lying far off on the ground, Geisli (Cod. Holm., in a poem of A. D. 1154); þá er bani Fáfnis borg um þátti, when the slayer of F. espied (or visited) the burg, Og. 18; er harðhugaðr hamar um þekði, when he espied his hammer, Þkv.; er ek höll Hálfs háfa þekða’k, Gkv. 2. 13; ok er konungr þekkir at sveinninn er heill, Fb. iii. 366; þá þekði hann at tré flaut í lánni, he espied a tree floating in the surf, Mar. (pref. xl); heyra þeir vápna-brakit ok þekkja jóreykina, Al. 31; kann vera at þeir þekki eigi hvárt þar eru karlar eða konur, Ld. 276; mátt þú nú þat þ. ( comprehend) er fyrr sagða ek þér, at …, Sks. 476. This sense is now obsolete.

II. to know; þóttisk hón þekkja barnit, Finnb. 214; engi maðr var sá innan-borðs at þetta land þekti, Fms. iii. 181; svá vóru þeir líkir at hvárngan mátti þekkja frá öðrum, Bev.; fá þekt þá hluti, Sks. 119 new Ed.; þekki ek þik görla, segir hann, Fas. ii. 239. This sense is not of very frequent occurrence in old writers, but more so in mod. usage, as it has almost displaced the old kenna, q. v.

III. recipr. to know one another, Fas. iii. 535.

B. Dep. [þökk], þekkjask, to comply with; en konungrinn þekðisk meirr með einvilja sínum en með vitra manna ráði, the king followed more his own will than good men’s counsel, Fms. x. 418.

2. to be pleased; þá þektisk mér at leita hans ráða-görðar, I was pleased, I wished, Sks. 3; megi þér mitt líf þekkjask, may it please thee, Barl. 148.

II. to accept of, consent to; bauð honum þar at vera, en hann þekðisk þat, Eg. 23; þeir þökkuðu Úlfi þetta boð sitt ok þektusk þetta boð gjarna, Fær. 46; ek mun fela yðr hér.—þeir þekkjask þetta, Fms. i. 8; Eiríkr konungr þektisk þann kost, 22; þá eggjuðu höfðingjar aptr-hvarfs, en hann þekðisk eigi þat, he refused, would not, x. 413; ef þú vill mína umsjá þekkjask, vi. 104.

2. part., fám var þekkt í þeirra liði at fara seint, few of them liked to go slowly, Lv. 95.