Перевод: с исландского на все языки

со всех языков на исландский

for+the+most+part

  • 1 aî mestu leyti, mestmegnis

    Íslensk-ensk orðabók > aî mestu leyti, mestmegnis

  • 2 AF

    of
    * * *
    prep. w. dat.
    I. Of place:
    1) off, from;
    G. hljóp af hesti sínum, G. jumped off his horse;
    ganga af mótinu, to go away from the meeting;
    Flosi kastaði af sér skikkjunni, threw off his cloak;
    Gizzur gekk af útsuðri at gerðinu, from the south-west;
    hann hafði leyst af sér skúa sína, he had taken off his shoes;
    Steinarr vildi slíta hann af sér, throw him off;
    tók Gísli þá af sér vápnin, took off his arms;
    bréf af Magnúsi konungi, a letter from king Magnus;
    hverr af öðrum, one after another, in succession;
    vil ek þú vinnir af þér skuldina, work off the debt;
    muntu enga sætt af mér fá, no peace at my hand;
    rísa af dauða, to rise from the dead;
    vakna af draumi, to awaken from a dream;
    lúka upp af hrossi, to open a gate from off a horse;
    vindr stóð af landi, the wind blew from the land;
    2) out of;
    verða tekinn af heimi, to be taken out of the world;
    gruflar hón af læknum, she scrambles out of the brook;
    Otradalr var mjök af vegi, far out of the way.
    Connected with út; föstudaginn fór út herrinn af borginni, marched out of the town.
    II. Of time; past, beyond:
    af ómagaaldri, able to support oneself, of age;
    ek em nú af léttasta skeiði, no longer in the prime of life;
    þá er sjau vikur eru af sumri, when seven weeks of summer are past;
    var mikit af nótt, much of the night was past.
    III. In various other relations:
    1) þiggja lið af e-m, to receive help from one;
    hafa umboð af e-m, to be another’s deputy;
    vera góðs (ills) maklegr af e-m, to deserve good (bad) of one;
    féll þar lið mart af Eyvindi, many of Eyvind’s men fell there;
    þá eru þeir útlagir ok af goðorði sínu, have forfeited their goðorð;
    þá skalt þú af allri fjárheimtunni, forfeit all the claim;
    ek skal stefna þér af konunni, summon thee to give up;
    2) off, of;
    höggva fót, hönd, af e-m, to cut off one’s foot, hand;
    vil ek, at þú takir slíkt sem þér líkar af varningi, whatever you like of the stores;
    þar lá forkr einn ok brotit af endanum, with the point broken off;
    absol., beit hann höndina af, bit the hand off;
    fauk af höfuðit, the head flew off;
    3) of, among;
    hinn efniligasti maðr af ungum mönnum, the most promising of the young men;
    4) with;
    hláða, (ferma) skip af e-u, to load (freight) a ship with;
    fylla heiminn af sínu kyni, to fill the world with his offspring;
    5) of (= ór which is more frequent);
    húsit var gert af timbr stokkum, was built of trunks of trees;
    6) fig., eigi vita menn hvat af honum er orðit, what has become of him;
    hvat hefir þú gert af Gunnari, what hast thou done with Gunnar?;
    7) denoting parentage, descent, origin;
    ok eru af þeim komnir Gilsbekkingar, are descended from them;
    kominn af Trójumönnum, descended from the Trojans;
    8) by, of (after passive);
    ek em sendr hingat af Starkaði, sent hither by;
    ástsæll af landsmónnum, beloved of;
    9) on account of, by reason of, by;
    úbygðr at frosti ok kulda, because of frost and cold;
    ómáli af áverkum, speechless from wounds;
    af ástæld hans, by his popularity;
    af því, therefore;
    af hví, wherefor why;
    af því at, because;
    10) by means of, by;
    framfœra e-n af verkum sínum, by means of his own labour;
    af sínu fé, by one’s own means;
    absol., hann fekk af hina mestu sœmd, derived great honour from it;
    11) with adjectives, in regard to;
    mildr af fé, liberal of money;
    góðr af griðum, merciful;
    12) used absol. with a verb, off away;
    hann bað hann þá róa af fjörðinn, to row the firth off;
    ok er þeir höfðu af fjörðung, when they had covered one forth of the way;
    sofa af nóttina, to sleep the night away.
    * * *
    prep. often used elliptically by dropping the case, or even merely adverbially, [Ulf. af; A. S. and Engl. of, off; Hel. ab; Germ. ab; Gr. άπό; Lat. a, ab.] With dat. denoting a motion a loco; one of the three prepp. af, ór, frá, corresponding to those in locoá, í, við, and ad locumá, í, at. It in general corresponds to the prepp. in locoá, or in locum til, whilst ór answers more to í; but it also frequently corresponds to yfir, um or í. It ranges between ór and frá, generally denoting the idea from the surface of, while ór means from the inner part, and frá from the outer part or border. The motion from a hill, plain, open place is thus denoted by af; by ór that from an enclosed space, depth, cavity, thus af fjalli, but ór of a valley, dale; af Englandi, but ór Danmörk, as mörk implies the notion of a deep wood, forest. The wind blows af landi, but a ship sets sail frá landi; frá landi also means a distance from: af hendi, of a glove, ring; ór hendi, of whatever has been kept in the hand (correl. to á hendi and í hendi). On the other hand af is more general, whilst frá and ór are of a more special character; frá denoting a departure, ór an impulse or force; a member goes home af þingi, whereas ór may denote an inmate of a district, or convey the notion of secession or exclusion from, Eb. 105 new Ed.; the traveller goes af landi, the exile ór landi: taka e-t af e-m is to take a thing out of one’s hand, that of taka frá e-m to remove out of one’s sight, etc. In general af answers to Engl. of, off, ór to out of, and frá to from: the Lat. prepp. ab, de, and ex do not exactly correspond to the Icelandic, yet as a rule ór may answer to ex, af sometimes to ab, sometimes to de. Of, off, from among; with, by; on account of by means of, because of concerning, in respect of.
    A. Loc.
    I. With motion, off, from:
    1. prop. corresp. to á,
    α. konungr dró gullhring af hendi sér (but á hendi), Ld. 32; Höskuldr lætr bera farm af skipi, unload the ship (but bera farm á skip), id.; var tekit af hestum þeirra, they were unsaddled, Nj. 4; Gunnarr hafði farit heiman af bæ sínum, he was away from home, 82; Gunnarr hljóp af hesti sínum, jumped off his horse (but hl. á hest), 83; hlaupa, stökkva af baki, id., 112, 264 ; Gunnarr skýtr til hans af boganum, from the bow, where af has a slight notion of instrumentality, 96; flýja af fundinum, to fly from off the battle-field, 102; ríða af Þríhyrningshálsum, 206; út af Langaholti, Eg. 744 ; sunnan ór Danmörk ok af Saxlandi, 560; ganga af mótinu, to go from the meeting, Fms. vii. 130; af þeirra fundi reis María upp ok fór, 625. 85 ; Flosi kastaði af ser skikkjunni, threw his cloak off him (but kasta á sik),Nj. 176; taka Hrungnis fót af honum, of a load, burden, Edda 58; land þat er hann fiskði af, from which he set off to fish, Grág. i. 151, is irregular, frá would suit better; slíta af baki e-s, from off one’s back, ii. 9 ; bera af borði, to clear the table, Nj. 75.
    β. where it more nearly answers to í; þeir koma af hafi, of sailors coming in (but leggja í haf), Nj. 128 ; fara til Noregs af Orkneyjum (but í or til O.), 131; þeim Agli fórst vel ok komu af hafi i Borgarfjörð, Eg. 392 ; hann var útlagi ( outlawed) af Noregi, where ór would be more regular, 344; af Islandi, of a traveller, Fms. x. 3; búa her af báðum ríkjunum, to take a levy from, 51; hinir beztu bændr ór Norðlendingafjórðungi ok af Sunnlendingafjórðungi, the most eminent Southerners and Northerners, 113; Gizzurr gékk af útsuðri at gerðinu, from south-west, Sturl. ii. 219; prestar af hvárutveggja biskupsdæmi, from either diocess, Dipl. ii. 11; verða tekinn af heimi, to be taken out of the world, 623. 21; gruflar hon af læknum, scrambles out of the brook, Ísl. ii. 340; Egill kneyfði af horninu í einum drykk, drained off the horn at one draught, literally squeezed every drop out of it, Eg. 557; brottuaf herbúðunurn, Fms. x. 343.
    γ. of things more or less surrounding the subject, corresp. to yfir or um; láta þeir þegar af sér tjöldin, break off, take down the tents in preparing for battle, Eg. 261; kyrtillinn rifnaði af honum, his coat burst, caused by the swollen body, 602; hann hafði leyst af sér skúa sína, he untied his shoes (but binda á sik), 716; Steinarr vildi slíta hann af sér, throw him off, of one clinging to one’s body, 747; tók Gísli þá af sér vápnin, took off his arms, Fms. vii. 39. Of putting off clothes; fara af kápu, Nj. 143; far þú eigi af brynjunni, Bs. i. 541; þá ætlaði Sigurðr at fara af brynjunni, id.; þá var Skarphéðinn flettr af klæðunum, Nj. 209: now more usually fara or klæðum, fötum, exuere, to undress.
    δ. connected with út; föstudaginn for út herrinn af borginni, marched out of the town, Nj. 274; ganga út af kirkjunni, to go out of the church, now út úr, Fms. vii. 107: drekki hann af þeirri jörðunni, of something impregnated with the earth, Laekn. 402.
    ε. more closely corresponding to frá, being in such cases a Latinism (now frá); bréf af páfa, a pope’s bull, Fms. x. 6; rit af hánum, letter from him, 623. 52; bréf af Magnúsi konungi, a letter from king Magnus, Bs. i. 712; farið þér á brautu af mér í eilífan eld, Hom. 143; brott af drottins augliti, Stj. 43.
    ζ. denoting an uninterrupted continuity, in such phrases as land aflandi, from land to land, Eg. 343, Fas. ii. 539; skip af skipl. from ship to ship, Fms. v. 10; brann hvat af öðru, one after another, of an increasing fire, destroying everything, i. 128; brandr af brandi brenn, funi kveykist af funa, one from another, Hm. 56; hverr af öðrum, one after another, in succession, also hverr at öðrum, Eb. 272, 280 (where at in both passages).
    2. metaph., at ganga af e-m dauðum, to go from, leave one dead on the spot, of two combatants; en hann segiz bani hins ef hann gekk af dauðum manni, Grág. ii. 88, Hkr. 1. 327; undr þykir mér er bróðir þinn vildi eigi taka af þér starf þetta, would not take this toil from thee, Nj. 77; þegnar hans glöddust af honum, were fain of him, Fms. x. 380; at koma þeim manni af sér er settr var á fé hans, to get rid of, Ld. 52; vil ek þú vinriir af þér skuldina, work off the debt, Njarð. 366; reka af sér, to repel, Sturl. ii. 219; hann á þá sonu er aldri munu af oss ganga, who will never leave us, whom we shall never get rid of, Fas. i. 280; leysa e-n af e-u, to relieve, 64; taka e-n af lífi, to kill, Eg. 48, 416, Nj. 126; af lífdögum, Fms. vii. 204; ek mun ná lögum af því máli, get the benefit of the law in this case, Eg. 468; muntu enga sætt af mér fá, no peace at my hand, 414; rísa af dauða, to rise from death, Fms. ii. 142; guð bætti honum þó af þessi sótt, healed him of this sickness, ix. 390; vakna af sýn, draumi, svefni, to awaken from a vision, dream, sleep, 655 xxxii. I, Gísl. 24, Eb. 192, Fas. i. 41. Rather with the notion out of, in the phrase af sér etc., e. g. sýna e-t af scr, to shew, exhibit a disposition for or against, Ld. 18; gera mikit af sér, to shew great prowess, Ísl. ii. 368; éf þú gerir eigi meira af þér um aðra leika, unless you make more of thyself, Edda 32; Svipdagr hafði mikit af sér gert, fought bravely, Fas. i. 41; góðr (illr) af sér, good ( bad) of oneself, by nature; mikill af sjálfum sér, proud, bold, stout, Nj. 15; ágætastr maðr af sjálfum sér, the greatest hero, Bret.: góðr af ser, excellent, Hrafn. 7; but, on the contrary, af sér kominn, ruinous, in decay; this phrase is used of old houses or buildings, as in Bs. i. 488 = Sturl. l. c.; af sér kominn af mæði can also be said of a man fallen off from what he used to be; kominn af fotum fram, off his legs from age, Sturl. i. 223, Korm. 154 (in a verse).
    II. WITHOUT MOTION:
    1. denoting direction from, but at the same time continuous connection with an object from which an act or thing proceeds, from; tengja skip hvárt fram af stafni annars, to tie the ships in a line, stem to stern, Fms. i. 157, xi. 111; svá at þeir tóku út af borðum, jutted out of the boards, of rafters or poles, iv. 49; stjarna ok af sem skaft, of a comet, ix. 482; lúka upp af hrossi, to open a gate from off a horse, Grág. ii. 264; hon svarar af sínu sæti sem álpt af baru, Fás. i. 186; þar er sjá mátti utau af firði, af þjóðleið, that might be seen from the fareway on the sea when sailing in the firth, Hkr. ii. 64; þá mun hringt af (better at) Burakirkju, of bells rung at the church, Fms. xi. 160; gengr þar af Meðalfellsströnd, projects from, juts out, of a promontory, Ld. 10.
    2. denoting direction alone; upp af víkinni stóð borg mikil, a burg inland from the inlet, Eg. 161; lokrekkja innar af seti, a shut bed inward from the benches in the hall, Ísl. ii. 262; kapella upp af konungs herbergjum, upwards from, Fms. x. 153; vindr stóð af landi, the wind stood off the land, Bárð. 166.
    β. metaph., stauda af e-u, vide VI. 4.
    γ. ellipt., hallaði af norðr, of the channel, north of a spot, Boll. 348; also, austr af, suðr af, vestr af, etc.
    3. denoting absence; þingheyendr skulu eigi vera um nótt af þingi ( away from the meeting), eðr lengr, þá eru þeir af þingi ( away from (be meeting) ef þeir eru or ( out of) þingmarki, Grág. i. 25; vera um nótt af várþingi, 115; meðan hann er af landi héðan, abroad, 150.
    β. metaph., gud hvíldi af öllum verkum sínum á sjaunda degi, rested from his labours, Ver. 3.
    4. denoting distance; þat er komit af þjóðleið, out of the high road, remote, Eg. 369; af þjóðbraut, Grág. ii. 264, i. 15; Otradalr (a farm) var mjök af vegi, far out of the way, Háv. 53.
    B. TEMP, past, from, out of, beyond:
    1. of a person’s age, in the sense of having past a period of life; af ómaga aldri, of age, able to support oneself, Grág. i. 243; af aeskualdri, stricken in years, having past the prime of life, Eg. 202; lítið af barnsaldri, still a child, Ld. 74; ek em nú af léttasia skeiði, no longer in the prime of life, Háv. 40.
    2. of a part or period of time, past; eigi síðar en nótt er af þingi, a night of the session past, Grág. i. 101; þá er sjau vikur eru af sumri, seven weeks past of the summer, 182; tíu vikur af sumri, Íb. 10; var mikit af nótt, much of the night was past, Háv. 41; mikið af vetri, much of the winter was past, Fas. ii. 186; þriðjungr af nótt, a third of the night past, Fms. x. 160; stund af degi, etc.; tveir mánoðr af sumri, Gþl. 103.
    3. in adverbial phrases such as, af stundu, soon; af bragði, at once; af tómi, at leisure, at ease; af nýju, again; af skyndingu, speedily; af bráðungu, in a hurry, etc.
    C. In various other relations:
    I. denoting the passage or transition of an object, concrete or abstract, of, from.
    1. where a thing is received, derived from, conferred by a person or object; þiggja lið af e-m, to derive help from, Edda 26; taka traust af e-m, to receive support, comfort from, Fms. xi. 243; taka mála af e-m, to be in one’s pay, of a soldier, Eg. 266; halda land af e-m, to hold land of any one, 282; verða viss af e-m, to get information from, 57, Nj. 130; taka við sök af manni (a law term), to undertake a case, suit, Grág. i. 142; hafa umboð af e-m, to be another’s deputy, ii. 374; vera góðs (ills) maklegr af e-m, to deserve good (bad) of, Vd. 88 (old Ed., the new reads frá), Fs. 45; afla matar af eyjum, to derive supplies from, Eb. 12.
    2. where an object is taken by force:
    α. prop. out of a person’s hand; þú skalt hnykkja smíðit af honum, wrest it out of his hand, Nj. 32; cp. taka, þrífa, svipta e-u (e-t) af e-m, to wrest from.
    β. metaph. of a person’s deprival of anything in general; hann tók af þér konuna, carried thy wife off, Nj. 33; tók Gunnarr af þér sáðland þitt, robbed thee of seedland, 103; taka af honum tignina, to depose, degrade him, Eg. 271; vinna e-t af e-m, to carry off by force of arms, conquer, Fms. iii. 29; drepa menn af e-m, for one, slay one’s man, Eg. 417; fell þar lið mart af Eyvindi, many of Eyvind’s people fell there, 261.
    γ. in such phrases as, hyggja af e-u (v. afhuga), hugsa af e-u, to forget; hyggja af harmi; sjá af e-u, to lose, miss; var svá ástúðigt með þeim, at livargi þóttist mega af öðrum sjá, neither of them could take his eyes off the other, Sturl. i. 194; svá er mörg við ver sinn vær, at varla um sér hon af hoiuun nær, Skálda 163.
    3. denoting forfeiture; þá eru þeir útlagir, ok af goðorði sínu, have forfeited their priesthood, Grág. i. 24; telja hann af ráðunum fjár síns alls, to oust one, on account of idiocy or madness, 176; verða af kaupi, to be off the bargain, Edda 26; þá skalt þú af allri fjárheimtunni, forfeit all the claim, Nj. 15; ek skal stefna þér af konunni, summon thee to forfeit, a case of divorce, id.; ella er hann af rettarfari um hana, has forfeited the suit, Grág. i. 381.
    β. ellipt., af ferr eindagi ef, is forfeited, Grág. i. 140.
    II. denoting relation of a part to a whole, off, of, Lat. de; höggva hönd, höfuð, fót af e-um, to cut one’s hand, head, foot off, Nj. 97, 92, Bs. i. 674; höggva spjót af skapti, to sever the blade from the shaft, 264; hann lét þá ekki hafa af föðurarfi sínum, nothing of their patrimony, Eg. 25; vil ek at þú takir slíkt sem þér líkar af varningi, take what you like of the stores, Nj. 4; at þú eignist slíkt af fé okkru sem þú vili, 94.
    β. ellipt., en nú höfum vér kjörit, en þat er af krossinum, a slice of, Fms. vii. 89; Þórðr gaf Skólm frænda sínum af landnámi sínu, a part of, Landn. 211; hafði hann þat af hans eigu er hann vildi, Sturl. ii. 169; þar lá forkr einn ok brotið af endanum, the point broken off, Háv. 24, Sturl. i. 169.
    γ. absol. off; beit hann höndina af, þar sem nú heitir úlfliðr, bit the hand off, Edda 17; fauk af höfuðit, the head flew off, Nj. 97; jafnt er sem þér synist, af er fótrinn, the foot is off, id.; af bæði eyru, both ears off, Vm. 29.
    2. with the notion ofamong; mestr skörungr af konum á Norðrlöndum, the greatest heroine in the North, Fms. i. 116; hinn efniligasti maðr af ungum mönnum í Austfjörðum, the most hopeful of youths in the Eastfirths, Njarð. 364; af ( among) öllurn hirðmönnuni virði konungr mest skáld sín, Eg. 27; ef hann vildi nokkura kaupa af þessum konum, Ld. 30; ör liggr þar útiá vegginum, ok er sú af þeirra örum, one of their own arrows, Nj. 115.
    β. from, among, belonging to; guð kaus hana af ollum konum sér til móður, of the Virgin Mary, Mar. A. i. 27.
    γ. metaph., kunna mikit (lítið) af e-u, to know much, little of, Bragi kann mest af skáldskap, is more cunning of poetry than any one else, Edda 17.
    δ. absol. out of, before, in preference to all others; Gunnarr bauð þér góð boð, en þú vildir eingi af taka, you would choose none of them, Nj. 77; ráða e-t af, to decide; þó mun faðir minn mestu af ráða, all depends upon him, Ld. 22; konungr kveðst því mundu heldr af trúa, preferred believing that of the two, Eg. 55; var honum ekki vildara af ván, he could expect nothing better, 364.
    3. with the additional sense of instrumentality, with; ferma skip af e-u, to freight a ship with, Eg. 364; hlaða mörg skip af korni, load many ships with corn, Fms. xi. 8; klyfja tvá hesta af mat, Nj. 74; var vágrinn skipaðr af herskipum, the bay was covered with war ships, 124; fylla ker af glóðum, fill it with embers, Stj. 319; fylla heiminn af sínu kyni, to fill the world with his offspring, Ver. 3.
    III. denoting the substance of which a thing is made, of; used indifferently with ór, though ór be more frequent; þeir gerðu af honum jörðina, af blóði hans sæinn ok vötnin, of the creation of the world from the corpse of the giant Ymir; the poem Gm. 40, 41, constantly uses ór in this sense, just as in modern Icelandic, Edda 5; svá skildu þeir, at allir hlutir væri smíðaðir af nokkru efni, 147 (pref.); húsit var gert af timbrstokkum, built of trunks of timber, Eg. 233; hjöhin vóru af gulli, of gold, golden, Fms. i. 17; af osti, of cheese, but in the verse 1. c. ór osti, Fms. vi. 253; línklæði af lérepti, linen, Sks. 287.
    2. metaph. in the phrases, göra e-t af e-n ( to dispose of), verða af ( become of), hvat hefir þú gört af Gunnari, what hast thou done with Gunnar? Njarð. 376; hvat af motrinuni er orðit, what has become of it? of a lost thing, Ld. 208; hverfr Óspakr á burt, svá eigi vita menn hvat af honum er orðit, what has become of him? Band. 5.
    IV. denoting parentage, descent, origin, domicile, abode:
    1. parentage, of, from, used indifferently with frá; ok eru af þeim komnir Gilsbekkingar, descend from them, but a little below—frá honum eru konmir Sturlungar, Eb. 338, cp. afkvæmi; af ætt Hörðakára, Fms. i. 287; kominn af Trojumönnum, xi. 416; af Ása-ætt (Kb. wrongly at), Edda I.
    β. metaph., vera af Guði (theol.), of God, = righteous, 686 B. 9; illr ávöxtr af íllri rót, Fms. ii. 48; Asia er kölluð af nafni nokkurar konu, derives her name from, Stj. 67; af honum er bragr kallaðr skáldskapr, called after his name, Edda 17.
    2. of domicile; af danskri tungu, of Danish or Scandinavian origin, speaking the Danish tongue, Grág. ii. 73; hvaðan af löndum, whence, native of what country? Ísl.
    β. especially denoting a man’s abode, and answering to á and í, the name of the farm (or country) being added to proper names, (as in Scotland,) to distinguish persons of the same name; Hallr af Síðu, Nj. 189; Erlingr af Straumey, 273; Ástríðr af Djúpárbakka, 39; Gunnarr af Hlíðarenda (more usual frá); þorir haklangr konungr af Ögðum, king of Agdir, Eg. 35, etc.; cp. ór and frá.
    V. denoting a person with whom an act, feeling, etc. originates, for the most part with a periphrastic passive:
    1. by, the Old Engl. of; as, ek em sendr hingað af Starkaði ok sonum hans, sent hither by, Nj. 94; inna e-t af hendi, to perform, 257; þó at alþýða væri skírð af kennimönnum, baptized of, Fms. ii. 158; meira virðr af mönnum, higher esteemed, Ld. 158; ástsæll af landsmönnum, beloved, íb. 16; vinsæll af mönnum, Nj. 102; í allgóðu yfirlæti af þeim feðgum, hospitably treated by them, Eg. 170; var þá nokkut drukkið af alþjóð, there was somewhat hard drinking of the people, Sturl. iii. 229; mun þat ekki upp tekið af þeim sükudólgum mínum, they will not clutch at that, Nj. 257; ef svá væri í hendr þér búit af mér, if í had so made everything ready to thy hands, Ld. 130; þá varð fárætt um af föður hans, his father said little about it, Fms. ii. 154.
    2. it is now also sometimes used as a periphrase of a nom., e. g. ritað, þýtt af e-m, written, translated, edited by, but such phrases scarcely occur in old writers.
    VI. denoting cause, ground, reason:
    1. originating from, on account of, by reason of; af frændsemis sökum, for kinship’s sake, Grág. ii. 72; ómáli af áverkum, speechless from wounds, 27; af manna völdum, by violence, not by natural accident, of a crime, Nj. 76; af fortölum Halls, through his pleading, 255; af ástsæld hans ok af tölum þeirra Sæmundar, by his popularity and the eloquence of S., Íb. 16; af ráðum Haralds konungs, by his contriving, Landn. 157; úbygðr af frosti ok kulda, because of frost and cold, Hkr. i. 5.
    β. adverbially, af því, therefore, Nj. 78; af hví, why? 686 B. 9; þá verðr bóndi heiðinn af barni sínu, viz. if he does not cause his child to be christened, K. Þ. K. 20.
    2. denoting instrumentality, by means of; af sinu fé, by one’s own means, Grág. i. 293; framfæra e-n af verkum sinum, by means of one’s own labour, K. Þ. K. 142; draga saman auð af sökum, ok vælum ok kaupum, make money by, 623. I; af sínum kostnaði, at hi s own expense, Hkr. i. 217.
    β. absol., hún fellir á mik dropa svá heita at ek brenn af öll, Ld. 328; hann fékk af hina mestu sæmd, derived great honotur from it, Nj. 88; elli sótti á hendr honum svá at hann lagðist í rekkju af, he grew bedridden from age, Ld. 54; komast undan af hlaupi, escape by running, Fms. viii. 58; spinna garn af rokki, spin off a wheel (now, spinna á rokk), from a notion of instrumentality, or because of the thread being spun out (?), Eb. 92.
    3. denoting proceeding, originating from; lýsti af höndum hennar, her hands spread beams of light, Edda 22; allir heimar lýstust ( were illuminated) af henni, id.; en er lýsti af degi, when the day broke forth, Fms. ii. 16; lítt var lýst af degi, the day was just beginning to break, Ld. 46; þá tók at myrkja af nótt, the ‘mirk-time’ of night began to set in, Eg. 230; tók þá brátt at myrkva af nótt, the night grew dark, Hkr. ii. 230.
    4. metaph., standa, leiða, hljótast af, to be caused by, result from; opt hlýtst íllt af kvenna hjali, great mischief is wrought by women’s gossip (a proverb), Gísl. 15, 98; at af þeim mundi mikit mein ok úhapp standa, be caused by, Edda 18; kenna kulda af ráðum e-s, to feel sore from, Eb. 42; þó mun her hljótast af margs manns bani, Nj, 90.
    5. in adverbial phrases, denoting state of mind; af mikilli æði, in fury, Nj. 116; af móð, in great emotion, Fms. xi. 221; af áhyggju, with concern, i. 186; af létta, frankly, iii. 91; af viti, collectedly, Grág. ii. 27; af heilu, sincerely, Eg. 46; áf fári, in rage; af æðru, timidly, Nj. (in a verse); af setning, composedly, in tune, Fms. iii. 187; af mikilli frægð, gallantly, Fas. i. 261; af öllu afli, with all might, Grág. ii. 41; af riki, violently, Fbr. (in a verse); af trúnaði, confidently, Grág. i. 400.
    VII. denoting regard to, of, concerning, in respect of, as regards:
    1. with verbs, denoting to tell of, be informed, inquire about, Lat. de; Dioscorides segir af grasi því, speaks of, 655 xxx. 5; er menn spurðu af landinu, inquired about it, Landn. 30; halda njósn af e-u, Nj. 104; er þat skjótast þar af at segja, Eg. 546, Band. 8.
    β. absol., hann mun spyrja, hvárt þér sé nokkut af kunnigt hversu for með okkr, whether you know anything about, how, Nj. 33; halda skóla af, to hold a school in a science, 656 A. i. 19 (sounds like a Latinism); en ek gerða þik sera mestan mann af öllu, in respect of all, that you should get all the honour of it, Nj. 78.
    2. with adjectives such as mildr, illr, góðrafe-u, denoting disposition or character in respect to; alira manna mildastr af fo, very liberal, often-banded, Fms. vii. 197; mildr af gulli, i. 33; góðr af griðum, merciful, Al. 33; íllr af mat en mildr af gulli, Fms. i. 53; fastr af drykk, close, stingy in regard to, Sturl. ii. 125; gat þess Hildigunnr at þú mundir góðr af hestinum, that you would be good about the horse, Nj. 90, cp. auðigr at, v. at, which corresponds to the above phrases; cp. also the phrase af sér above, p. 4, col. I, ll. 50 sqq.
    VIII. periphrasis of a genitive (rare); provincialis af öllum Predikaraklaustrum, Fms. x. 76; vera af hinum mesta fjandskap, to breathe deep hatred to, be on bad terms with, ix. 220; af hendi, af hálfu e-s, on one’s behalf, v. those words.
    IX. in adverbial phrases; as, af launungu, secretly; af hljóði, silently; v. those words.
    β. also used absolutely with a verb, almost adverbially, nearly in the signification off, away; hann bað þá róa af fjörðinn, pass the firth swiftly by rowing, row the firth off, Fms. ix. 502; var pá af farit þat seni skerjóttast var, was past, sailed past, Ld. 142; ok er þeir höfðu af fjórðung, past one fourth of the way, Dropl. 10: skína af, to clear up, of the skv, Eb. 152; hence in common language, skína af sér, when the sun breaks forth: sofa af nóttina, to sleep it away, Fms. ii. 98; leið af nóttin, the night past away, Nj. 53; dvelja af stundir, to kill the time, Band. 8; drepa af, to kill; láta af, to slaughter, kill off;
    γ. in exclamations; af tjöldin, off with the awnings, Bs. i. 420, Fins, ix. 49.
    δ. in the phrases, þar af, thence; hér af, hence, Fms. ii. 102; af fram, straight on, Nj. 144; now, á fram, on, advance.
    X. it often refers to a whole sentence or to an adverb, not only like other prepp. to hér, hvar, þar, but also redundantly to hvaðan, héðan, þaðan, whence, hence, thence.
    2. the preposition may sometimes be repeated, once elliptically or adverbially, and once properly, e. g. en er af var borit at borðinu, the cloth was taken off from the table, Nj. 176; Guð þerrir af (off, away) hvert tár af ( from) augum heilagra manna, God wipes off every tear from the eyes of his saints, 655 xx. vii. 17; skal þó fyrst bætr af lúka af fé vegaiula, pay off, from, Gþl. 160, the last af may be omitted—var þá af borið borðinu—and the prep. thus be separated from its case, or it may refer to some of the indecl. relatives er or sem, the prep. hvar, hér, þar being placed behind them without a case, and referring to the preceding relative, e. g. oss er þar mikit af sagt auð þeim, we have been told much about these riches, Band. 24; er þat skjótast þar af at segja, in short, shortly. Eg. 546; þaðan af veit ek, thence í infer, know, Fms. i. 97.
    XI. it is moreover connected with a great many verbs besides those mentioned above, e. g. bera af, to excel, whence afbragð, afbrigði; draga af, to detract, deduct, hence afdráttr; veita ekki af, to be hard with; ganga at, to be left, hence afgangr; standast af um e-t, to stand, how matters stand; sem af tekr, at a furious rate; vita af, to be conscious, know about (vide VII).
    D. As a prefix to compounds distinction is to be made between:
    I. af privativum, denoting diminution, want, deduction, loss, separation, negation of, etc., answering indifferently to Lat. ab-, de-, ex-, dis-, and rarely to re- and se-, v. the following COMPDS, such as segja, dicere, but afsegja, negare; rækja, colere, but afrækja, negligere; aflaga, contra legem; skapligr, normalis, afskapligr, deformis; afvik, recessus; afhús, afhellir, afdalr, etc.
    II. af intensivum, etymologically different, and akin to of, afr-, e. g. afdrykkja = ofdrykkja, inebrietas; afbrýði, jealously; afbendi, tenesmus; afglapi, vir fatuus, etc. etc. Both the privative and the intensive af may be contracted into á, esp. before a labial f, m, v, e. g. á fram = af fram; ábrýði = afbrýði; ávöxtr = afvöxtr; áburðr = afburðr; ávíta = afvíta (?). In some cases dubious. With extenuated and changed vowel; auvirðiligr or övirðiligr, depreciated, = afv- etc., v. those words.

    Íslensk-ensk orðabók > AF

  • 3 hluti

    * * *
    m.
    1) part (í þeim hluta veraldar); at mínum hluta, for my part, as far as I am concerned;
    2) share, lot; gera á hluta e-s, to wrong one; eptir er enn yðarr h., your part (of the work) remains yet.
    * * *
    a, m. a part; í þeim hluta veraldar, Edda (pref.); mikinn hluta af Englandi, Eg. 270; mikinn hluta Skotlands, Ó. H. 131; mikill (mestr, lítill) h. liðs, Fms. i. 110, Eg. 269, Edda 82, Fb. ii. 283; bleikt silfr ok skal vera meiri hluti silfrs, Grág. i. 500: adverb, phrases, at öllum hluta, for the whole lot or share, 245; að mestum hluta, for the most part; að nokkrum hluta, for some part; at mínum (sínum) hluta, for my ( her) part, Nj. 250, Fs. 62.
    II. a share, but the weak form is seldom used in this sense, as in the phrase, göra á hluta e-s, to encroach upon one’s share, wrong one, Fms. vii. 219, Vígl. 25; eptir er enn yðarr hluti, your part, portion of the work, Nj. 144; ok undi hann þó verr sínum hluta, Fms. vii. 176 (v. l. hlut better).

    Íslensk-ensk orðabók > hluti

  • 4 HÉRAÐ

    n.
    2) country, opp. to bœr (town).
    * * *
    or hierat, n., pl. héruð or héröð, spelt hieroþ in the vellum, 656 C. 9, 673 A. 53, and in O. H. L. Cod. Upsal. hærað, see p. 113: [hérað is undoubtedly derived from herr (A. S. here), a host, and not from hér, here; the long vowel (é) is prob. caused by the characteristic j in her-r (herj-); so that hierað (hérað), through the after effect of the i sound, stands for heriað; cp. Dan. herred, Swed. härad: the Old Engl. and Scot. law term heriot may also be connected with the Scandin. word, in which case the original sense of hérað might be a tax to be paid to the lord in lieu of military service: the inflex. -að is derived from auðr, óðal, as has been suggested by the old commentators, e. g. Björn á Skarðsá]:—a county, district:
    1. in Sweden esp. the word had and still has a fixed legal sense, county, jurisdiction, or the like, cp. Swed. härads-höfding = justice of peace, härads-ting = assize, härads-fogde = bailiff: so in local names, e. g. Dan. Thy-herred in Jutland, Kvenna-hérað, Vetta-h., in Norway, Hálfs. S., Fb. iii.
    2. in Norway hérað, country, was usually opp. to bær, town, and answers to Icel. sveit in mod. usage; í bæ ok í héraði, D. N. iii. 35, 101; hérað eðr kaupstaði, Fms. vii. 187; í héraði né í kaupangi, N. G. L. ii. 39; allt þat er í kaupangi er gört þá skal þat at kaupangrs-rétti sækja, en allt þat er í héraði er gört millum héraðs-manna ok bíar-manna, þá skal þat allt at héraðs-rétti sækja, N. G. L. ii. 88 and passim; ef maðr á hús í kaupangi en bæ í héraði, id.; cp. héraðs-dómr, -höldr, -kirkja, -menn, -prestr, -réttr, -þing, etc., below.
    3. in Icel. the sense varies, but is for the most part merely geographical, a district, valley, fjord, country, as bordered by mountains or within the same river-basin; thus the Skaga-fjörðr, Eyja-fjördr are each a hérað, and the former is specially so called, see Sturl. passim, Grett. 153 (hann sendi þegar eptir mönnum upp í Hérað); whence Héraðs-vötn, n. pl. Herad water, a river of that county, Landn.; so Fljótsdals-hérað, in the east of Icel., Hrafn. 2, 3; cp. þeir riðu ór héraði, Sturl. iii. 158; ef maðr ríðr um fjöll þau er vatnföll deilir af á millum héraða, Grág. (Kb.) ii. 61, 65; í héraði því (dale) er Reykja-dalr heitir, Sturl. i. 130.
    β. gener. a neighbourhood; Gunnarr reið um héraðit at bjóða mönnum, Nj. 49.
    4. generally a district; í Svíþjóð eru stór héruð mörg, Hkr. i. 5; í héraði því er Mesopotamia heitir, 623. 52; fjarlæg héruð, Fms. x. 374; sam-héraðs, within the same district; utan-héraðs, outside the district; innan-h., inside, passim; í öllum héruðum Gyðinga, 656 C. 9; í héraði því er á Fjóni heitir, Fms. xi. 43; Galilea-hérað, Campania-h., Cappadokia-h., Post., etc.
    B. COMPDS: héraðsbóndi, héraðsbót, héraðsbrestr, héraðsbygð, héraðsdeild, héraðsdómr, héraðsfleygr, héraðsflótti, héraðsfundr, héraðsfærsla, héraðshæfr, héraðshöfðingi, héraðshöldr, héraðsíseta, héraðskirkja, héraðskona, héraðskonungr, héraðslýðr, héraðsmenn, héraðsprestr, héraðsréttr, héraðsriddari, héraðsríkr, héraðsrækr, héraðssekr, héraðssekt, héraðssókn, héraðsstefna, héraðsstjórn, héraðstakmark, héraðsvist, héraðsvært, héraðsþing.

    Íslensk-ensk orðabók > HÉRAÐ

  • 5 FRÁ

    * * *
    I) prep. with dat.
    1) from (ganga frá lögbergi);
    2) away from (nökkut frá öðrum mönnum);
    3) of time, alit frá eldingu, all along from daybreak;
    dag frá degi, one day after another;
    4) from among, beyond;
    gera sik auðkendan frá öðrum mönnum, to make oneself conspicuous;
    frá líkindum, against likelihood;
    6) of, about;
    er mér svá frá sagt konungi, I am told so about the king;
    7) as adv. away;
    hverfa frá, to turn away;
    til ok frá, to and fro;
    héðan í frá, hence, henceforlh;
    þar út í frá, secondly, next.
    II) from fregna.
    * * *
    prep. with dat., sometimes with í or á prefixed, ífrá, áfrá, cp. Swed. ifrån; áfra, Fms. vi. 326, 439, viii. 25, ix. 508, x. 408; í frá, xi. 16, 137, 508, Grág. ii. 30, Nj. 83, 108, passim: [Goth. fram; A. S. fram, from; Engl. from; O. H. G. fram; again in the Scandin., Swed. från; Dan. fra; Ormul. fra; so also Engl. fro (in to and fro and froward) is a Dan. form, but from a Saxon]:—from, vide af, p. 3, col. 2; ganga frá lögbergi, Nj. 87; frá landi, Ld. 118; ofan frá fjöllum, Ísl. ii. 195; frá læknum, 339: with adv. denoting direction, skamt frá ánni, Nj. 94; skamt frá landi, Ld.; upp frá bæ Una, Fs. 33, Ld. 206; niðr frá Mælifells-gili, Landn. 71; ofan frá Merki-á, Eg. 100; ut frá Unadal, Fs. 31; norðr frá garði, Nj. 153; norðr frá dyrum, Fms. viii. 25; austr frá, ix. 402; suðr frá Noregi, x. 271; skamt frá vatninu, Ld. 268; allt frá ( all the way from) Gnúpu-skörðum, 124: ellipt., inn frá, útar frá, Nj. 50: with the indecl. particle er, vetfang þeim er frá ( from which) var kvatt, Grág. (Kb.)
    β. with names of hills, rivers, or the like, from, but ‘at’ is more freq., vide p. 26; frá Ósi, Eirekr frá Ósi, Þórð. 8 new Ed.; Þórðr frá Höfða, Ld. 188, 200; frá Mosfelli, frá Hlíðarenda, Landn., Nj. passim.
    2. denoting aloof; brott frá öðrum húsum, aloof from other houses, Eg. 203; nökkut frá ( aloof from) öðrum mönnum, Fas. i. 241; út í frá öðrum mönnum, aloof from other men, Hkr. i. 223.
    3. with adverbs denoting direction; Varbelgir eru hér upp frá yðr, Fms. ix. 512; stóðu spjót þeirra ofan frá þeim, Nj. 253; þangat frá garði, er …, in such a direction from the farm, that …, Grág. i. 82.
    4. with verbs, as vita, horfa, snúa frá, to look away from, Skálda 242; stafnar horfa frá landi, Fms. xi. 101; þat er frá vissi berginu, viii. 428.
    5. with gen. ellipt. cp. ‘at’ A. II. 7; frá riks manns, from a rich man’s [ house], Hom. 117; frá Arnórs, Bjarn. 35; frá frú Kristínar, Fms. ix. 407; frá bóanda þess, Grág. i. 300; frá Heljar, Edda (Ub.) 292; frá Bjarnar, Hkr. i. 190.
    6. temp., fjórtán nætr frá alþingi, Grág. i. 122; frá þessu, from that time, since; upp frá þessu, id., Ld. 50, Fms. xi. 334; frá hinni fyrstu stund, Sks. 559; allt frá eldingu, all along from daybreak, Hrafn. 7; frá öndverðu, from the beginning, Sks. 564; frá fornu ok nýju, of old and new, Dipl. iv. 14: adding upp, upp frá því, ever since, Bs. ii. 37.
    7. denoting succession; stund frá stund, from time to time, 656 A. i. 36; ár frá ári, year after year, Stj. 17; dag frá degi, Fms. ii. 230; hvern dag frá öðrum, one day after another, viii. 182; hvárt sumar frá öðru, one summer after another, Grág. i. 92; annan dag frá öðrum, Eg. 277: in other relations, maðr frá manni, man after man, Finnb. 228.
    II. metaph.,
    1. from among, above, beyond, surpassingly; göra sik auðkenndan frá öðrum mönnum, to distinguish oneself from ( above) other men, Fms. vii. 73, Fb. ii. 73: adding sem, frá því sem …, beyond that what …; frá því harðfengir ok íllir viðreignar sem aðrir, Fms. i. 171; herðibreiðr, svá at þat bar frá því sem aðrir menn vóru, Eg. 305; nú er þat annathvárt at þú ert frá því þróttigr ok þolinn sem aðrir menn, Fms. ii. 69: cp. frá-görðamaðr, frá-bær.
    2. with verbs denoting deprivation, taking away, forsaking, or the like; taka e-t frá e-m, to take a thing from one, Nj. 253; renna frá e-m, 264; deyja frá úmögum, to ‘die from orphans,’ i. e. leave orphans behind one, Grág. i. 249; segja sik ór þingi frá e-m, to secede from one, Nj. 166; liggja frá verkum, to be bedridden ‘from work,’ i. e. so as to be unable to work, Grág. i. 474; seljask arfsali frá úmögum, i. e. to shift one’s property from the minors, i. e. to cut them off from inheritance, 278.
    3. against; þvert frá mínu skapi, Fms. vii. 258, Hom. 158; frá líkindum, against likelihood, Eg. 769.
    4. denoting derivation from a person; í mikilli sæmd frá konungi, Ísl. ii. 394; njóta skaltu hans frá oss, Fbr. 58 new Ed.;—so also, kominn frá e-m, come of, descended from one, Eb. sub fin., Landn. passim.
    5. of, about, concerning; segja frá e-u, to tell of a thing, Fms. xi. 16, 137, Nj. 100, (frá-saga, frá-sögn, a story); verða víss frá e-m, to be informed about one, Fms. iv. 184; er mér svá frá sagt konungi, I am told so of the king, Eg. 20; lýgi hann mestan hlut frá, he lies for the most part, Ísl. ii. 145, cp. Nj. 32.
    III. adverb. or ellipt. away, off; hverfa frá, to turn away, Landn. 84; snúa í frá, Nj. 108; stukku menn frá, Eg. 289; hnekkjask Írar nú frá, Ld. 78; ok frá höndina, and the hand off, Nj. 160; falla frá, to fall off, to die (fráfall), Fms. x. 408; til ok frá, to and fro, Eg. 293, Fms. ix. 422, Pass. 3. 2; héðan í frá, hence ‘fro,’ Nj. 83; þaðan í frá, thence, Grág. ii. 30: þar ut í frá, secondly, next, Fms. vi. 326; outermost, 439:—temp., þaðan, héðan frá, thence, Grág. i. 204, ii. 30, Fms. ii. 231, Nj. 83, Vápn. 30: cp. the phrases, af og frá, by no means! vera frá, to be gone, done with, dead.

    Íslensk-ensk orðabók > FRÁ

  • 6 mest-megnis

    adv. for the most part, (mod.)

    Íslensk-ensk orðabók > mest-megnis

  • 7 HLUTR

    (-ar, -ir), m.
    1) lot;
    skera (marka) hluti, to mark the lots;
    2) amukt, talisman (hlutr er horfinn or pússi þínum);
    3) share, allotment, portion (hann fœrði Ølvi skip sin ok kallar þat vera hans hlut);
    4) part (of a whole);
    höggva í tvá hluti, to cut in two parts;
    mestr hlutr liðs, the most part of the company;
    meiri hlutr dómanda, the majority of the judges;
    tveim hlutum dýrra, twice as dear;
    eiga hlut í e-u or at e-u, to have part in, be concerned in (mér uggir, at hér muni eigi gæfumenn hlut í eiga);
    þar er þú ættir hlut at, wherein thou wast concerned;
    6) condition, position, lot;
    eiga hlut e-s, to be in one’s place (position);
    ef þú ættir minn hlut, if thou wert in my place;
    láta hlut sinn, to be worsted;
    sitja yfir hlut e-s, to oppress, weigh a person down;
    leggja hlut sinn við e-t, to cast in one’s lot with, to espouse a cause;
    hafa (fá) hærra, meira (lægra) hlut, to get the best (worst) of it;
    7) thing;
    allir hlutir, all things;
    kynligr hlutr, a strange thing;
    um alla hluti, in all things, in all respects.
    * * *
    m., the original form was diphthongal, hlautr, like the Gothic, as is borne out by the kindred and derivative words hlaut, hleyti, q. v.; the acc. was weakened into o, hlotr, Fms. xi. 128; and lastly into u, hlutr; old nom. pl. hlotar, Jómsv. S. l. c., but commonly hlutir; gen. sing. hlutar: [Goth. hlauts = κληρος, Mark xv. 24, Col. i. 12, Ephes. i. 11, Luke i. 9; A. S. and Hel. hlot; Engl. lot; Germ. loos; Dan. lod; Swed. lott; the Goth., Germ., and earliest Scandin. have a long vowel, and prob. also A. S. and O. H. G. (hlôt, not hlot); the Ormul. spells lott with a short vowel, as is the case also in Icel., Dan., Swed., and Engl.]
    A. A lot; the ceremony of drawing lots was like that described in Homer; each party marked his lot (skera or marka hluti), which was then thrown into a sheet (lap of a garment, bera or leggja hluti í skaut), and a third person came and drew a lot out; (it was not thrown out by shaking.) This drawing of lots was originally a sacred ceremony; it was used in sacrifices (by way of augury, see below), in sharing booty or an inheritance; in law the order in which suits came on was decided by lot, in banquets the seats of honour were so assigned (e. g. who was to sit next to the daughter of the house), etc. Many words in the language refer to this old rite, and the ceremony is thus described: en hluti skyldi skera ok í skaut bera, Fms. vii. 140; kom þat ásamt með þeim at hluti skyldi bera í skaut, … skyldi því hvárir-tveggju una sem hlutr segði, vóru þá hlutir markaðir; þá mælti Norðbrikt til Gyrgis: ‘lát mik sjá hversu þú markar þinn hlut at vit markim eigi báðir einn veg;’ hann gerði svá; síðan markaði Norðbrikt sinn hlut, ok kastaði í skaut ok svá báðir þeir; síðan gékk sá maðr at er til (upp, v. l.) skyldi taka, ok tók upp annan hlutinn milli fingra sér …; síðan var at hugat þeim hlutinum ok kenndu þar allir mark Gyrgis, vi. 136, 137: hverr maðr er sök hefir með at fara í dóm, þá skal hlut bera í skaut, einn, þótt hann hafi fleiri sakar í dóm þann, hverr maðr skal merkja hlut sinn ok bera alla saman í skaut, ok skal maðr taka fjóra hluti senn upp, Grág. i. 37; bjóða til hlutfalla ok bera þar hluti í skaut, 74; menn báru þá hluti sína í skaut ok tók jarlinn upp; … svá sagði hlutr til, at Egill skyldi sitja hjá jarls-dóttur um kveldit, Eg. 247; en þá er tólfmenningr var skipaðr til at sitja ok settir hlutir til hverr næst skyldi sitja Ástríði, dóttur Vigfúss hersis, ok hlaut Eyjólfr ávalt at sitja hjá henni, Glúm. 331: nú ræða þeir um goðorðit ok verða eigi ásáttir, vildi hverr sinn hlut ( case) fram draga; þá leggja þeir hluti í skaut, ok kom jafnan upp hlutr Silfra, Fs. 68; þeir lögðu hluti á, ok hlaut Þrándr, Fær.
    2. of sacrifice; vóru þá görvir hlutir af vísinda-mönnum ( soothsayers), ok feldr blótspánn til, en svá gékk fréttin, at …, Fas. i. 452; cp. hristu teina ok á hlaut sá, Hym. 1; and, þá kná Hænir hlautvið kjósa (= taka upp hluti), Vsp. l. c.; see also hlaut, hlauttein, p. 270.
    II. the hlutir were talismans or little images, which people used to wear on their persons; síðan tekr jarl skálar ( scales) góðar … ok fylgðu tvau met ( weights), annat af gulli en annat af silfri; þar var á líkneskja manns, ok hétu þat hlutar (hlotar sem fornmönnum var títt at hafa, add. in v. l.), ok fylgði sú náttúra, at þá er jarl lagði þá í skálarnar, ok kvað á hvat hvárr skyldi merkja, ok ef sá kom upp ( turned up) er hann vildi, þá breylti sá í skálinni svá at varð glamm af. Jarl gaf Einari skálarnar ok varð hann glaðr við ok síðan kallaðr Einarr Skálarglam, Jómsv. S. (1824) 37, 38; hlutr er horfinn ór pússi þínum sá er Haraldr konungr gaf þér í Hafrsfirði, ok er hann nú kominn í holt þat er þú munt byggja, ok er á hlutnum markaðr Freyr af silfri, Fs. 19; ok vili Freyr þar láta sinn hlut niðr koma er hann vill sitt sæmdar-sæti setja, 22; cp. Landn., hann sendi Finna tvá í hamförum til Íslands eptir hlut sínum, 174; hann hefir líkneski Þórs í pungi sínum af tönn gört …; nú fannsk engi sá ‘hlutr’ í hans valdi, Fs. 97: the ‘gumna heillir’ or talismans, mentioned in Sdm., were prob. hlutir.
    B. Metaph., without the actual drawing of lots:
    I. a share, allotment, portion; skal þat þeirra er biskup lofar skilnað, hafa slíkan hlut fjár ( portion) við annat, Grág. i. 329: of booty, hann færði Ölvi skip sín ok kallar þat vera hlut hans, Nj. 46: of a finder’s share, heimtir hlut af sauðunum, Háv. 40; halda til hlutar, id.
    β. esp. of a fisherman’s share of the catch, Band. 4, cp. Höfuðl. 1; a fishing boat has one or two hundred … í hlut, each of the crew (hásetar) taking his ‘hlutr,’ and besides this there was a færis-hlutr ( line share) or netja-hlutr ( net share), skips-hlutr (ship’s share), and lastly for-manns-hlutr (foreman’s share, he getting double); see the remarks on aflausn.
    γ. a share, lot, portion, of inheritance, often in early Dan. law, where the daughter received a half, the brother a whole portion, sun til ful lot, oc dotær til half lot, Wald. Sjæll. Lov., p. 1;—whence in Dan. broder-lod, söster-lod, = a brother’s, sister’s portion; en komi jafnmikit fé á hlut hvers þeirra, Grág. (Kb.) i. 220: of duty, kom þat á hlut Andreas postula, 625. 64.
    2. metaph. phrases; láta hlut sinn, to let go one’s share, be worsted, Fms. i. 74, Fb. ii. 62; þeirra h. brann við, got singed, Hkr. ii. 178; þinn hlutr má ekki verða betri en góðr, thy case cannot be better than good, is as good as it can be, Nj. 256; ella muntú finna á þínum hlut, thou shalt find it to thy cost, Ld. 98; þeirra h. varð æ minni ok minni, their lot grew ever worse and worse, Fms. x. 250; eigi skyldi hennar h. batna við þat, her case should not mend with that, Nj. 52; sitja yfir hlut e-s, to oppress, weigh a person down, Eg. 512, Nj. 89, Fb. iii. 450; mínka sinn hlut, to yield one’s lot ( right), 451; láta sinn (hlut) undir liggja, to let one’s lot be the nethermost, Bárð.; leggja hlut sinn við e-t, to throw in one’s lot with a thing, to espouse a cause, run a risk, Lv. 45 (twice), Fb. iii. 166, Sturl. i. 162 C; eigi mundi svá Sverrir gera, ef hann ætti várn hlut, S. would not do so if he had our lot, our cards in his hand, Fms. viii. 392; eigi mundir þú svá renna frá þínum manni, ef þú ættir minn hlut, xi. 72; hafa (fá) hærra (meira, lægra) hlut, to get the better ( less) share, to get the best ( worst) of it, to win or lose, Eb. 194, Fs. 32, 113, Nj. 90, 224, Fas. i. 252, Fms. vi. 412, viii. 284, Hkv. 2. 19; hafa allan hlut mála, Bs. i. 82; eiga hlut at e-u, to own a share in, take part ( interest) in, interfere ( meddle) in a thing, be concerned about, Eb. 124, Nj. 27, 101, 119, Fms. xi. 83; þar er þú ættir hlut at, wherein thou wast concerned, Nj. 54; nú mun eigi mega sitjanda hlut í eiga, to take a sitter’s part in it, i. e. not stir in the matter, 110; hér munu eigi gæfu-menn í hlut eiga, 179; hafa inn vesta hlut af, to behave meanly, Eg. 271.
    II. a part, Lat. pars; enn efra hlut Hrunamanna-hrepps, Landn. 312: mestr h. liðs, the most part of the body, Eg. 275; meiri hlutr, búa, dómanda …, the majority of the neighbours, judges …, Nj. 237, Grág. i. 79; tíundi h. eyrir, a tenth part of an ounce, 357: byggja jörð til hlutar, to lease an estate in shares, N. G. L. i. 137: sjau hlutum ljósari, seven times brighter, Eluc. 44; tveim hlutum dýrra, twice as dear, Landn. 243; eins hlutar ( on the one hand) … annars hlutar ( on the other hand), 625. 172.
    III. a case, thing, Lat. res; hvern hlut, everything, Nj. 53; á engum hlut, in nothing, Fms. ii. 27; í öllum hlutum, in everything, passim; allir hlutir, all things, Edda 147 (pref.); aðra hluti, other things, Fms. i. 213; alla hluti þá er …, all things whatsoever, Ld. 18; allir þeirra hlutir, all their things, Fms. x. 250; fjórir eru þeir hlutir ( cases) er menn ber í átt, Grág. i. 361; hverngi hlut ( reason) er maðr vill til þess færa, 179; fyrir tengda sakir ok annarra stórra hluta er hér hvarfla í milli, Nj. 147; undarlegr, kynlegr h., a strange thing, Ld. 200, Fms. x. 169; iðna slíka hluti, Grág. i. 149; eru þér stórir hlutir á höndum, Fms. vii. 30: a deed, fact, orðinn h., a bygone thing, Fr. fait accompli, Nj. 20; einn lítill h., a little thing, small matter, Fms. ix. 448.
    β. with neg. adv. = Engl. naught; görðit hlut þiggja, Am. 94; ekki lyt (lyf MS.), Skv. 1. 9; engi hluta(r), noways, 656 C. 25.

    Íslensk-ensk orðabók > HLUTR

  • 8 ÞORI

    m. the greater part, main part (alir þori liðsins; mestr þori manna).
    * * *
    a, m. so the vellums with a single r; the mod. form is þorri, but less correct, for the word is akin to þyrja, q. v.:—the greater part, main part, of a crowd, multitude, assembly, or the like; allan þora. (thus the vellum) landsins, the main part of the land, Fms. vii. 177; allr þori liðsins, Trist.; var þat mestr þori múgsins, viii. 411 (þori, Fb. ii. 687, l. c.); mestr þori var á land rekinn fjárins, Finnb. 244; en mikill þori var þat er þær sögðu eins báðar, Landn., Hb. 320; lætr hann brott flytja mestan þora fjárins, Al. 28; mestr þori manna, Barl. 26, N. G. L. ii. 418; hann má oss þjóna at miklum þora. for a great deal, Norske Saml.; and so freq. in mod. usage, það er mestr þorri búinn, the most part ready, all but ready.

    Íslensk-ensk orðabók > ÞORI

  • 9 VEL

    * * *
    adv.
    1) well (taka v. við e-m); v. í vexti, well-grown, well-shapen; vera v. til e-s, to be kind to one; mér gefr vel at skilja, I understand quite well;
    2) easily (þat mætti v. verða þinn bani);
    3) fully, amply, largely (v. vegnar fimm merkr); faðir hennar hafði v. fé, plenty of money; intensive, with a.; v. flestir, the most part; v. mikill, rather great; v. tuttugu menn, twenty and upwards; hundrað manna eða v. svá, a hundred or fully that.
    * * *
    adv. (compar. betr, superl. bezt, see betr, p. 6l), in some, esp. Norse, vellums spelt val, Stj.; val stilltr, Bs. i. 90; lifa val, 91; jamval, 92; lærðr val, 94, etc.; val búin, Fms. ii. 187: [Ulf. waila = καλως; A. S. wel, etc.]:—well; eygðr vel, Nj. 39; hærðr vel, id.; stilltr vel, 30; vel stilltr, vel auðigr, hár vel litt, vel vígr, 38; hringr góðr ok vel görr, 225; vel smíðaðr, Orkn. 310; vel í vexti, well-grown, well-shapen, Eg. 305; hár mikit ok fór vel, Nj.; vel at sér, fine, Korm. 142 (see ‘at,’ C. IV. 5, p. 27, col. 2); vel borinn, well-born, of good family, Fms. xi. 80; harðla vel, well indeed, Finnb. 270; vera vel til e-s, to be kind to, Nj. 73; verða vel ásáttir, Grág. (Kb.) i. 83; þakka e-t vel, to give good thanks, thank very much, Ísl. ii. 231; heilsaði hann honum vel, to greet well, Eg. 408; þótt hans væri eigi vel leitað, Fms. v. 252; líka vel, to like well, Eg. 7; hversu vel mér sýnisk þeirra athæfi, how well I like it, Fms. x. 296; mér gefr vel at skilja, I understand quite well, i. 141; taka vel við e-m, to receive well, xi. 11; gör svá vel, ‘do so well,’ please to do; görðu svá vel, at þú halt sætt þessa, Nj. 111; görit nú svá vel, þiggit mitt heilræði, Fms. vii. 157; görit svá vel, látið oss eigi …, Al. 106, 120; þá er vel, ef …, it is well done, if …, N. G. L. i. 18.
    II. intensive; vel flestir, the most part, Bs. i. 685; vita vel mart, very many things, Hom. 53: with a notion of overdone, vel mikill, Eg.; vel full-mikill, rather great, Hým. 16; hundrað manna eða vel svá, a hundred, or full that, Eg. 319; í mánaði eru vikur vel svá fjórar, Rb. 6; vel tuttugu menn, twenty and upwards, Ld. 320; vel tvau hundruð skipa, vel þrjú hundruð, Fms. vii. 151, ix. 313; vel tuttugu vættir, Dipl. v. 18.
    2. rather; handöx vel mikil, rather big, Eg. 769; hafr einn vel góðr, Hkr. i. 192; vel vegnar fimm merkr, largely measured, Fms. vii. 146.
    III. as interjection, já, já, vel, vel! Bs. i. 421; vel ek! well I! Vkv. 27.

    Íslensk-ensk orðabók > VEL

  • 10 BÚA

    (bý; bjó, bjoggum or bjuggum; búinn), v.
    1) to prepare, make ready;
    búa mál á hendr e-m, to take out a summons against one, be in a lawsuit;
    2) to dress, attire, adorn, ornament;
    bjó hón hana sem hón kunni bezt, she dressed her as well as she could;
    sá þeir konur vel búnar, well dressed;
    búa beð, rekkju, to make a bed;
    búa öndvegi, hús, to make a high seat, adorn a house (for a feast);
    öll umgjörðin var búin gulli ok silfri, adorned (mounted) with gold and silver;
    vápn búit mjök, much ornamented;
    3) to fix one’s abode in a place, = byggja( þegar munu jötnar Ásgarð búa);
    4) to deal with, to treat;
    þeir bjuggu búi sem þeim líkaði, they treated it as they liked, viz. recklessly;
    Haraldr bjó heldr úsparliga kornum Sveins, used S.’s stores rather unsparingly;
    5) to live, dwell (búa í tjöldum);
    þeir bjuggu þar um nóttina, they stayed there during the night;
    sá maðr bjó á skipi (had his berth) næst Haraldi;
    6) to have a household (cattle, sheep, and milk);
    meðan þú vilt búa, as long as thou will keep house;
    búa á or at, with the name of the place added in dat., to live at or in (hann bjó á Velli; Gunnar bjó at Hlíðarenda);
    búa í skapi, brjósti e-m, to be, dwell in one’s mind (eigi býr þér lítit í skapi);
    sýnandi þá hjartaliga gleði, er í brjósti býr, that fills the breast;
    8) to behave, conduct onself (bjuggu þeir þar fremr úfriðliga);
    9) with preps.:
    búa af e-u, to lose;
    láta e-n af baugum búa, to let him be deprived of his riches;
    búa at e-u, to treat, = búa e-u (cf. 4);
    þeir höfðu spurt hvern veg Þórólfr hafði búit at herbergjum þeirra, how Th. had treated their premises;
    búa e-t fyrir, to prepare (þeir hlutir, er guð hefir fyrir búit sínum ástvinum);
    búa fyrir, to be present (hann ætlar, at Selþórir muni fyrir búa í hverju holti);
    búa hjá konu, to lie with a woman;
    búa í e-u, to be at the bottom of, = búa undir e-u (en í þessu vináttumerki bjuggu enn fleiri hlutir);
    búa með e-m or e-rri, to cohabit with;
    búa með konu, to lie with;
    búa saman, to live together (as husband and wife, as friends); to have a common household (ef menn búa saman);
    búa e-t til, to prepare, take the preparatory steps in a case (búa sök, mál, vígsmál til, cf. 1);
    búa til veizlu, to prepare for a feast;
    búa um e-n, to make one’s bed (var búit um þá Þórodd á seti ok lögðust þeir til svefns);
    Þórólfr lét setja upp skip sitt ok um búa, he had his ship laid up and fenced round;
    kváðu nú Guðrúnu eiga at búa um rauða skör Bolla, said that G. would have to dress B.’s (her husband’s) bloody head;
    búa um andvirki, to fence and thatch hayricks;
    at búa svá um, at aldri mátti vökna, to pack it up so that it could not get wet;
    búa svá um, at (with subj.), to arrange it so, that;
    búa eigi um heilt við e-n, to be plotting something against one;
    búa um nökkurn skoll, to brood over some mischief (deceit);
    búa um grun, to be suspicious;
    búa um hverfan hug, to be fickleminded;
    gott er um öruggt at búa, to be in a safe position;
    búa undir e-u, to be subject to, suffer, endure (hart mun þykkja undir at búa);
    eiga undir slíkum ofsa at búa, to have to put up with such insolence; to be the (hidden) reason of, to be at the bottom of (þat bjó þar undir, at hann vildi taka ríkit undir sik);
    þér vitið gørst, hvat yðr býr undir (what reason you have) at girnast eina útlenda mey;
    sárt býr þú nú við mik, Þóra, thou treatest me sorely;
    búa við e-t, to enjoy (þú býr við eilífa ást ok bíðr eilífra ömbuna); to submit to, put up with;
    ok mun eigi við þat mega búa, it will be too hard to bide;
    búa yfir e-u, to hide, conceal;
    framhlutr ormsins býr yfir eitri, is venomous;
    lítill búkr býr yfir miklu viti, little body holds mickle wit;
    búa yfir brögðum, flærð ok vélum, to brood over tricks, falsehood, and deceit;
    10) refl., búast.
    * * *
    pret. sing. bjó, 2nd pers. bjótt, mod. bjóst; plur. bjoggu, bjöggu, and mod. bjuggu, or even buggu; sup. búit, búið, and (rarely) contr. búð; part. búinn; pret. subj. bjöggi, mod. byggi or bjyggi; pres. sing. indic. bý; pl. búm, mod. búum: reflex. forms býsk or býst, bjósk or bjóst, bjöggusk, búisk, etc.: poët. forms with suffixed negative bjó-at, Skv. 3. 39: an obsolete pret. bjoggi = bjó, Fms. ix. 440 (in a verse); bjöggisk = bjósk, Hom. 118. [Búa is originally a reduplicated and contracted verb answering to Goth. búan, of which the pret. may have been baibau: by bûan Ulf. renders Gr. οικειν, κατοικειν; Hel. bûan = habitare; Germ. bauen; Swed. and Dan. bo. The Icel. distinguishes between the strong neut. and originally redupl. verb búa, and the transit. and weak byggja, q. v.: búa seems to be kindred to Gr. φύω, εφυσα (cp. Sansk. bhû, bhavâmi, Lat. fui); byggja to Lat. făcio, cp. Swed.-Dan. bygga, Scot. and North. E. to ‘big,’ i. e. to build; cp. Lat. aedificare, nidificare: again, the coincidence in sense with the Gr. οικος, οικειν, Lat. vicus, is no less striking, cp. the references s. v. bú above. Búa, as a root word, is one of the most interesting words in the Scandin. tongues; bú, bær, bygg, bygð, byggja, etc., all belong to this family: it survives in the North. E. word to ‘big,’ in the Germ. bauen ( to till), and possibly (v. above) in the auxiliary verb ‘to be.’]
    A. NEUTER, to live, abide, dwell, = Gr. οικειν, Lat. habitare; sú synd sem í mér býr, Rom. vii. 17, 20; í mér, þat er í mínu holdi, býr ekki gott, 18; hann sem býr í ljósinu, 1 Tim. vi. 16; fyrir Heilagan Anda sem í oss býr, 2 Tim. i. 14; Látið Christs orð ríkulega búa meðal yðar, Col. iii. 16; þá trú … sem áðr fyr bjó í þinni ömmu Loide, 2 Tim. i. 5; þat hit góða sem í oss býr, 14; hann sem býr í ljósinu, þar einginn kann til að komast, 1 Tim. vi. 16; hence íbúð, living in, etc.; in many of those passages some Edd. of N. T. use byggja, but búa suits better: of a temporary abode, hann bjó í tjöldum, he abode in tents, Fms. x. 413.
    2. a naut. term; þeir bjuggu þar um nóttina, they stayed, cast anchor during the night, Fms. vii. 3: on board ship, to have one’s berth, sá maðr bjó á skipi næst Haraldi er hét Loðinn, 166; engi maðr skyldi búa á þessu skipi yngri en tvítugr, x. 321.
    3. to live together as man and wife; henni hagar að b. við hann, 1 Cor. vii. 12; hagar honum hjá henni að b., 13; b. með húsfrú sinni, Stj. 47; b. við; Helgi prestr bjó við konu þá, er Þórdís hét (of concubinage), Sturl. i. 141; but búa saman, of wedded life, K. Á. 134.
    4. b. fyrir, to be present in the place: at Selþórir muni fyrir b. í hverju holti, Fms. iv. 260: recipr., sjór ok skúgr bjoggusk í grend, Skálda 202, Baruch.
    5. esp. (v. bú) to have a household, cattle, sheep, and milk; hence búandi, bóndi, bær, and bú; búa við málnytu ( milk), ok hafa kýr ok ær at búi, Nj. 236, Grág. i. 168, 335; b. búi (dat.), 153, K. Þ. K. 90; búa búi sínu, to ‘big ane’s ain biggin,’ have one’s own homestead.
    β. absol., meðan þú vilt b., so long as thou wilt keep bouse, Hrafn. 9; b. vel, illa, to be a good (bad) housekeeper; vænt er að kunna vel að búa, Bb. 3. 1; Salomon kóngur kunni að b., 100; fara að b., to begin housekeeping, 2. 6; b. á jörðu, to keep a farm, gefa þeim óðul sín er á bjoggu, Fms. i. 21.
    γ. búa á …, at …, i …, with the name of the place added, to live at or in a place; hann bjó á Velli (the farm) á Rangárvöllum (the county), Nj. 1; Höskuldr bjó á Höskuldstöðum, 2: hann bjó at Varmalæk, 22; hann bjó undir Felli, 16; Gunnarr bjó at Hlíðarenda, 29; Njáll bjó at Bergþórshváli, 30, 38, 147, 162, 164, 173, 174, 213, Landn. 39–41, and in numberless passages; Eb., Ld., Eg., Sturl., Bs., Ísl. ii, etc. (very freq.): also b. í brjósti, skapi, huga e-m, to be, dwell in one’s mind, with the notion of rooted conviction or determination, þess hins mikla áhuga, er þér býr í brjósti, Fms. iv. 80; því er mér hefir lengi í skapi búit, 78; ekki muntu leynask fyrir mér, veit ek hvat í býr skapinu, Lv. 16.
    II. metaph. and with prepp.; b. um e-t, or b. yfir e-u, almost in an uncanny sense, to brood over hidden schemes, designs, resentment, or the like; búa um hverfan hug, to be of a fickle mind, Skv. 3. 39; b. eigi um heilt, to brood over something against one, to be insincere, Fms. xi. 365; b. um skoll, to brood over some deceit, id.; b. um grun, to be suspicious, ii. 87: in good sense, b. um eitt lunderni, to be of one mind, Jb. 17; b. um þrek, hug, to have a bold heart, Lex. Poët.: b. í or undir e-u, to be at the bottom of a thing; en í þessu vináttu merki bjoggu enn fleiri hlutir, Ó. H. 125; mart býr í þokunni (a proverb), many things bide in the mist; en þat b. mest undir ferð Áka, at …, Fms. xi. 45; þóttusk eigi vita hvat undir myndi b., Nj. 62: b. yfir e-u, to brood over something, conceal; (ormrinn) bjó yfir eitri, i. e. the snake was venomous, Fms. vi. 351: the saying, lítill búkr býr yfir miklu viti, little bulk hides mickle wit, Al.; b. yfir flærð ok vélum, to brood over falsehood and deceit, id.; b. yfir brögðum, Fas. i. 290: b. undir, við e-t, to live under or with a thing, to bide, put up with; eiga undir slíkum ofsa at b., to have to put up with such insolence, Fms. xi. 248; at hart mun þykkja undir at b., Nj. 90, 101; ok mun eigi við þat mega b., i. e. it will be too hard to bide, 164; því at bændr máttu eigi við hitt b., Fms. xi. 224.
    III. in a half active sense; b. at e-u, or b. e-u (with dat.), to treat; þeir höfðu spurt hvern veg Þórólfr hafði búit at herbergjum þeirra, how Th. had used their premises, Eg. 85; þeir bjoggu búi sem þeim líkaði (where with dat.), i. e. they treated it recklessly, Bs. i. 544; Haraldr jarl fór til bús Sveins, ok bjó þá heldr úspakliga kornum hans, Orkn. 424 (in all passages in bad sense): búa vel saman, to live well together, be friendly, Fms. xi. 312; hence sam-búð, living together; b. við e-n, to treat one so and so; sárt býr þú við mik, Þóra, thou treatest me sorely, vii. 203.
    B. ACTIVE, to make ready: the sense and form here reminds one of the Gr. ποιειν: [this sense is much used in Old Engl., esp. the part. bone, boon, or boun, ready, (‘boun to go,’ Chaucer, etc.); in later Engl. ‘boun’ was corrupted into ‘bound,’ in such naut. phrases as bound for a port, etc.: from this part, the ballad writers formed a fresh verb, to boun, ‘busk ye, boun ye;’ ‘busk’ is a remnant of the old reflex, búask, see Dasent, Burnt Njal, pref. xvi. note, and cp. below III.]
    I. to make ready, ‘boun,’ for a journey; b. ferð, för sína; and as a naut. term, b. skip, to make ready for sea; bjoggu þeir ferð sína, Fms. ix. 453; en er þeir vóru búnir, Nj. 122; ok vóru þá mjök brott búnir, they were ‘boun’ for sea, Fms. vii. 101; bjó hann skip sitt, Nj. 128; en skip er brotið, svá at eigi er í för búanda á því sumri, i. e. ship unfit to go to sea, Grág. i. 92; b. sik til göngu, to be ‘boun’ for a walk, Ld. 46; b. sik at keyra, to make one ready for …, Nj. 91.
    β. as a law term, b. sök, mál, or adding til, b. til sök, mál á hendr e-m, to take out a summons against one, begin a lawsuit; b. mál í dóm, of the preliminaries to a lawsuit, hence málatilbúningr, in numberless cases in the Grágás and Sagas.
    γ. generally to prepare, make; b. smyrsl, to make ointments, Rb. 82.
    2. = Old Engl. to boun, i. e. to dress, equip; b. sik, to dress; svá búinn, so dressed, Fms. xi. 272; hence búningr, dress (freq.); vel búinn, well-dressed, Nj. 3, Ísl. ii. 434; spari-búinn, in holiday dress; illa búinn, ill-dressed; síðan bjó hon hana sem hon kunni, she dressed her as well as she could, Finnb. 258; b. beð, rekkjur, to make a bed, Eg. 236; b. upp hvílur, id., Nj. 168; b. öndvegi, hús, to make a high seat, dress a house for a feast, 175, (hús-búnaðr, hús-búningr, tapestry); búa borð, to dress the table, (borð búnaðr, table-service); b. stofu, Fms. iv. 75.
    β. búa til veizlu, to make ‘boun’ ( prepare) for a feast, Eg. 38, Fms. vii. 307; b. til seyðis, to make the fire ‘boun’ for cooking, Nj. 199; b. til vetrsetu, to make ‘boun’ for a winter abode, Fms. x. 42; til-búa, and fyrir-b., to prepare; eg fer héðan að til-b. yðr stað, John xiv. 3; eignizt það ríki sem yðr var til-búið frá upphafi veraldar, Matth. xxv. 34.
    γ. b. um e-t, in mod. use with the notion of packing up, to make into a bundle, of parcels, letters, etc.; hence um-búningr and um-búðir, a packing, packing-cover; b. um rúm, hvílu, to make a bed; búa um e-n, to make one’s bed; var búið um þá Þórodd í seti, ok lögðusk þeir til svefns, Th.’s bed was made on the benches, and they went to sleep, Ó. H. 153; skaltú nú sjá hvar vit leggumk niðr, ok hversu ek bý um okkr (of the dying Njal), Nj. 701; er mér sagt at hann hafi illa um búit, of a dead body, 51; þeir höfðu (svá) um sik búit ( they had covered themselves so) at þá mátti eigi sjá, 261; kváðu nú Guðrúnu eiga at búa um rauða skör Bolla, said that G. would have to comb B.’s (her husband’s) bloody head, Ld. 244; búa svá um at aldri mátti vökna, pack it up so that it cannot get wet, Fms. vii. 225; Þórólfr lét setja upp skip ok um búa, he had the ship laid up and fenced it round (for the winter), Eg. 199; b. um andvirki, to fence and thatch bay-ricks, Grág. ii. 335: metaph. to manage, preserve a thing, Fms. ix. 52; aumlega búinn, in a piteous state, Hom. 115.
    3. to ornament, esp. with metals or artificial work of any kind, of clothes laced with gold; kyrtill hlaðbúinn, Ísl. ii. 434, Nj. 48, Vm. 129: of gloves, B. K. 84: of a belt with stones or artificial work, Fms. xi. 271: of a drinking-horn, D. N. (Fr.); but esp. of a weapon, sword, or the like, enamelled with gold or silver (gull-búinn, silfr-búinn); búin gulli ok silfri, Fms. i. 15; búinn knífr, xi. 271; vápn búit mjök, much ornamented, ii. 255, iv. 77, 130, Eb. 226, 228.
    β. part., búinn at e-u, or vel búinn, metaph. endowed with, well endowed; at flestum í þróttum vel búinn, Nj. 61, Fms. x. 295; at auð vel búinn, wealthy, 410; vel búinn at hreysti ok allri atgörvi, Eg. 82; bezt at viti búinn, Fms. xi. 51.
    II. particular use of the part. pass, ‘boun,’ ready, willing; margir munu búnir at kaupa, ready, willing to buy, Fms. vi. 218; hann kvaðsk þess fyrir löngu búinn, Ld. 66, Fms. iii. 123; nefna vátta at þeir eru búnir ( ready) at leysa kvið þann af hendi, Grág. i. 54; vóru allir til þess búnir, Fms. xi. 360: compar., engir menn sýna sik búnari ( more willing) til liðveizlu, Sturl. i. 103: the allit. phrase, vera boðinn og búinn til e-s, vide bjóða VI: denoting fitted, adapted, ek em gamall, ok lítt b. at ( little fit to) hefna sona minna, Nj. 200; þótt ek sé verr til b. en hann fyrir vanheilsu sakir, Fms. vii. 275; eiga við búið (mod. vera við búinn), to keep oneself ready, to be on one’s guard, Bs. i. 537.
    2. on the point of doing, about to do so and so; hann var búinn til falls, he was just about to tumble, Fms. x. 314; en áðr þeir kómu var búið til hins mesta váða, ix. 444, v. l.
    β. neut. búið is used almost adverbially, on the point of, just about to; ok búið við skipbroti, Ísl. ii. 245; búið við váða miklum, Fms. ix. 310; sagði at þá var búit við geig mikinn með þeim feðgum, Eg. 158: this is rare and obsolete in mod. usage; and the Icel. now say, liggja við mér lá við að detta, where an old writer would have said, ek var búinn at detta; the sense would else be ambiguous, as búinn, vera búinn, in mod. usage means to have done; ég er búinn að eta, I have done eating; vera búinn að e-u (a work, business of any kind), to have done with it; also absol., eg er búinn, I have done; thus e. g. vera b. að kaupa, fyrir löngu b., b. at græða, leysa, etc., in mod. sense means to have done, done long ago; only by adding prepp. við, til (vera við búinn, til búinn) the part. resumes its old sense: on the other hand, búinn in the sense of having done hardly ever occurs in old writers.
    γ. búð (búið) is even used adverbially = may be, may happen; with subj. with or without ‘at,’ búð, svá sé til ætlað, may be, it will come so to happen, Nj. 114; búð, dragi til þess sem vera vill, 185; búð, eigi fari fjarri því sem þú gazt til, id., Ed. Johns. 508, note c; búð, svá þykki sem ek grípa gulli við þá, 9, note 3; búð, eigi hendi hann slík úgipta annat sinn, 42; búð, ek láta annars víti at varnaði verða, 106; búð, vér þurfim enn hlífanna, Sturl. ii. 137 (vellum MSS.; um ríð, Ed., quite without sense), cp. also Eb. 27 new Ed.: in mod. usage it is freq. to say, það er búið, vel búið, albúið, etc., it is likely, most likely that …
    δ. svá búit, adverbially, and proncd. as if one word, as matters stand, or even temp. at present, as yet; eigi mun hlýða svá búit, i. e. it will not do ‘so done,’ i. e. something else must be done, Eg. 507; eigi munu þér fá at unnit svá búið, i. e. not as yet, Fms. vii. 270; stendr þar nú svá búit (i. e. unchanged), um hríð, xi. 81; en berjask eigi svo búit, not fight as yet, Nj. 229; segja Eyjólfi til svá búins, they tell Eyolf the state of things, viz. that nothing had been done, Gísl. 41; þeir skildu við svá búit; þeir lögðu frá við svá búið, implying ‘vain effort,’ Germ. ‘unverrichteter Sache,’ Ísl. ii, Hkr. i. 340: at svá búnu, adverbially, as yet, at present; hann kvaðsk eigi fýsask til Íslands at svá búnu, Nj. 123, Fms. xi. 131; þenna draum segjum vér engum manni at svá búnu, this dream we will not tell to anybody as yet, Nj. 212; en at svá búnu tjár ekki, Fas. i. 364.
    III. reflex. to ‘boun’ or ‘busk’ oneself, make oneself ready, equip oneself; gengu menn þá á skip sín, ok bjoggusk sem hvatligast, Fms. v. 15: adding the infinitive of a verb as predicate, bjósk hann at fara norðr til Þrandheims, Eg. 18; or ellipt., where búask thus denotes the act itself, nú býsk hann út til Íslands, i. e. he ‘busked’ him to go …, Nj. 10; bjoggusk þeir fóstbræðr í hernað, they went on a free-booting trip, Landn. 31; seg Agli at þeir búisk þaðan fimmtán, 94: or adding another verb denoting the act, in the same tense, bjósk Haraldr konungr úr Þrándheimi með skipaliði, ok fór suðr á Mæri, he ‘busked’ him … and went south, Eg. 7; the journey added in gen., búask ferðar sinnar, Fms. i. 3; búask menn ferða sinna, Ld. 177.
    β. denoting intention, hidden or not put into action; fór sá kurr, at Skúli byggisk á land upp, Fms. ix. 483.
    2. to prepare for a thing; búask við boði, veizlu, etc., Nj. 10, Korm. 10; b. (vel, kristilega) við dauða sínum, andláti sínu, (eccl.) to prepare for one’s death, Fs. 80, Bs. i. 74; búask við vetri, to provide for the winter, get store in, Fms. xi. 415; b. við úfriði, vii. 23.
    β. to be on one’s guard, take steps to prevent a thing; nú ríða hér úvinir þínir at þér; skaltu svá við búask, i. e. be sure of that, make up thy mind, Nj. 264; bústu svá við, skal hann kveða, at …, Grág. ii. 244.
    γ. such phrases as, búask um = búa um sik, to make one’s own bed, encamp, make oneself comfortable, Nj. 259; tjölduðu búðir ok bjöggusk vel um, 219; var hörð veðrátta, svá at ekki mátti úti um búask, Fms. x. 13. Ld. 348; in the last passage the verb is deponent.
    3. metaph., b. við e-u, to expect, freq. in mod. usage; in phrases, það er ekki við að búast, it cannot be expected; búast við e-m, to expect a guest, or the like.
    β. to intend, think about; eg býst við að koma, I hope to come; eg bjóst aldrei við því, I never hoped for that, it never entered my mind, and in numberless cases.
    4. passive (very rare and not classical); um kveldit er matr bjósk = er m. var búinn, Fms. ix. 364.

    Íslensk-ensk orðabók > BÚA

  • 11 FARA

    go
    * * *
    (fer; fór, fórum; farinn), v.
    1) to move, pass along, go;
    gekk hann hvargi sem hann fór, he walked wherever he went;
    fara heim (heiman), to go home (from home);
    fara á fund e-s to visit one;
    fjöld ek fór, I travelled much;
    hann sagði, hversu orð fóru með þeim, what words passed between them;
    absol., to go begging (ómagar, er þar eigu at fara í því þingi);
    2) with ‘ferð, leið’ or the like added in acc., gen., or dat.;
    fara leiðar sinnar, to go one’s way, proceed on one’s journey (= fara ferðar sinnar or ferða sinna, fara ferð sina, fara för sina, förum sínum);
    fara þessa ferð, to make this journey;
    fara fullum dagleiðum, to travel a full days journeys;
    fara stefnuför, to go a-summoning;
    fara bónorðsför, to go a-wooing;
    fara sigrför, to go on the path of victory, to triumph;
    fara góða för, to make a lucky journey;
    fig., fara ósigr, to be defeated;
    fara mikinn skaða, to suffer great damage;
    fara hneykju, skömm, to incur disgrace;
    fara erendleysu, to fail in one’s errand;
    with the road in acc. (fara fjöll ok dala);
    3) fara búðum, bygðum, vistum, to move, change one’s abode;
    fara eldi ok arni, to move one’s hearth and fire;
    4) fara einn saman, to go alone;
    fara eigi ein saman, to go with child (= fara með barni);
    5) with infin.;
    fara sofa, to go to sleep (allir menn vóru sofa farnir);
    fara vega, to go to fight;
    fara leita, to go seeking (var leita farit);
    6) with an a., etc.;
    fara villr, to go astray;
    fara haltr, to walk lame;
    fara vanstiltr, to go out of one’s mind;
    fara duldr e-s, to be unaware of;
    fara andvígr e-m, to give battle;
    fara leyniliga (leynt), to be kept secret;
    eigi má þetta svá fara, this cannot go on in that way;
    fjarri ferr þat, far from it, by no means;
    fór þat fjarri, at ek vilda, I was far from desiring it;
    7) to turn out, end;
    fór þat sem líkligt var, it turned out as was likely (viz. ended ill);
    svá fór, at, the end was, that;
    ef svá ferr sem ek get til, if it turns out as I guess;
    á sómu leið fór um aðra sendimenn, it went the same way with the other messengers;
    8) to fare well, ill;
    biðja e-n vel fara, to bid one farewell;
    9) to suit, fit, esp. of clothes, hair (ekki þykkir mér kyrtill þinn fara betr en stakkr minn; hárit fór vel);
    impers., fór illa á hestinum, it sat ill on the horse;
    10) impers., e-m ferr vel, illa, one behaves or acts well, ill;
    honum hafa öll málin verst farit, he has behaved worst in the whole matter;
    e-m ferr vinveittliga, one behaves in a friendly way;
    11) fara e-t höndum, to touch with the hands, esp. of a healing touch, = fara höndum um e-t (bið hann fara höndum meinit);
    fara land herskildi, brandi, to visit a land with ‘warshield’, with fire, to ravage or devastate it (gekk síðan á land upp með liði sínu ok fór alit herskildi);
    12) to overtake (Án hrísmagi var þeirra skjótastr ok gat farit sveininn);
    tunglit ferr sólina, the moon overtakes the sun;
    áðr hana Fenrir fari, before F. overtakes her;
    13) to ill-treat, treat cruelly;
    menn sá ek þá, er mjök höfðu hungri farit hörund, that had chastened their flesh with much fasting;
    14) to put an end to, destroy;
    fara sér (sjálfr), to kill oneself;
    fara lífi (fjörvi) e-s, to deprive one of life;
    þú hefir sigr vegit ok Fáfni (dat.) um farit, killed F.;
    15) to forfeit (fara löndum ok lausafé);
    16) refl., farast;
    17) with preps. and advs.:
    fara af klæðum, to take off one’s clothes;
    fara at e-m, to make an attack upon, to assault (eigi mundi í annat sinn vænna at fara at jarlinum);
    fara at e-u, to mind, pay heed to;
    ekki fer ek at, þótt þú hafir svelt þik til fjár (it does not matter to me, I do not care, though);
    to deal with a thing, proceed in a certain way;
    fara at lögum, úlögum, to proceed lawfully, unlawfully;
    fara mjúkliga at, to proceed gently;
    hér skulu við fara at með ráðum, act with, deliberation;
    impers. with dat., to do, behave;
    illa hefir mér at farit, I have done my business badly; to go in pusuit (search) of (víkingar nökkurir þeir sem fóru at féföngum);
    fara at fuglaveiðum, to go a-fowling;
    fara at fé, to tend sheep;
    fara á e-n, to come upon one;
    sigu saman augu, þá er dauðinn fór á, when death seized him;
    fara á hæl or hæli, to step back, retreat;
    fara eptir e-m, to follow one;
    fara eptir e-u, to go for, go to fetch (Snorri goði fór eptir líkinu; fara eptir vatni); to accommodate oneself to, conform to (engi vildi eptir öðrum fara);
    þau orð er eptir fara, the following words;
    fara fram, to go on, take place;
    ef eigi ferr gjald fram, if no payment takes place;
    veizlan ferr vel fram, the feast went on well;
    spyrr, hvat þar fœri fram, he asked, what was going on there;
    fara fram ráðum e-s, to follow one’s advice;
    allt mun þat sínu fram fara, it will take its own course;
    kváðu þat engu gegna ok fóru sínu fram, took their own way;
    segir honum, hversu þeir fóru fram, how they acted;
    fara e-t fram, to do., perform a thing;
    spyrr hann, hvat nú sé fram faranda, what is to be done;
    fara fyrir e-t, to pass for, be taken for (fari sá fyrir níðing, er);
    fara hjá sér, to be beside oneself;
    fara í e-t, to go into (fara í tunnu);
    fara í sæng, rekkju, to go to bed;
    fara í sess sinn, sæti sitt, to take one’s seat;
    fara í klæði, to put on clothes, dress;
    fara í vápn, brynju, to put on armour;
    fara í lag, to go right or straight again (þá fóru brýnn hans í lag);
    fara í vöxt, to increase;
    fara í þurð, to wane;
    fara í hernað, víking, to go a-freebooting;
    nú ferr í úvænt efni, now matters look hopeless;
    to happen, occur (alit þat, er í hafði farit um nóttina);
    fara með e-t, to wield handle, manage;
    fór Hroptr með Gungni, H. wielded (the spear) Gungnir;
    fara með goðorð, to hold a goðorð;
    fara með sök, to manage a lawsuit;
    to practice, deal in;
    fara með rán, to deal in robbery;
    fara með spott ok háð, to go scoffing and mocking;
    fara með galdra ok fjölkyngi, to practice sorcery;
    to deal with, treat, handle (þú munt bezt ok hógligast með hann fara);
    fara af hljóði með e-t, to keep matters secret;
    fara með e-m, to go with one, follow one (ek skal með yðr fara með allan minn styrk);
    fara með e-u, to do (so and so) with a thing, to deal with, manage;
    hvernig þeir skyldu fara með vápnum sínum, what they were to do with their weapons;
    sá maðr, er með arfinum ferr, who manages the inheritance;
    fara með málum sínum, to manage one’s case;
    fara vel með sínum háttum, to bear oneself well;
    undarliga fara munkar þessir með sér, these monks behave strangely;
    fara með barni, to go with child;
    impers., ferr með þeim heldr fáliga, they are on indifferent terms;
    fara ór landi, to leave the country;
    fara ór klæðum, fötum, to take off one’s clothes, undress;
    fara saman, to go together; to shake, shudder;
    fór en forna fold öll saman, shivered all through;
    to concur, agree (hversu má þat saman f);
    fara til svefns, to go to sleep (= fara at sofa);
    fara um e-t, to travel over (fara um fjall);
    fara höndum um e-n, to stroke or touch one with the hands (hann fór höndum um þá, er sjúkir vóru);
    fara mörgum orðum um e-t, to dilate upon a subject;
    fara myrkt um e-t, to keep a matter dark;
    fara undan, to excuse oneself (from doing a thing), to decline, refuse (hvat berr til, at þú ferr undan at gera mér veizluna);
    borð fara upp, the tables are removed;
    fara út, to go from Norway to Iceland; to come to a close, run out (fóru svá út þessir fimm vetr);
    fara útan, to go abroad (from Iceland);
    fara við e-n, to treat one, deal with one in a certain way;
    margs á, ek minnast, hve við mik fóruð, I have many things to remember of your dealings with me;
    fara yfir e-t, to go through;
    nú er yfir farit um landnám, now an account of the settlements has been given;
    skjótt yfir at fara, to be brief.
    * * *
    pret. fóra, 2nd pers. fórt, mod. fórst, pl. fóru; pres. ferr, 2nd pers. ferr, in mod. pronunciation ferð; pret. subj. færa; imperat. far and farðu (= far þú); sup. farit; part. farinn; with the suffixed neg. fór-a, Am. 45; farið-a ( depart not), Hkr. i. 115 MS. (in a verse). [In the Icel. scarcely any other verb is in so freq. use as fara, as it denotes any motion; not so in other Teut. idioms; in Ulf. faran is only used once, viz. Luke x. 7; Goth. farjan means to sail, and this seems to be the original sense of fara (vide far); A. S. faran; the Germ. fahren and Engl. fare are used in a limited sense; in the Engl. Bible this word never occurs (Cruden); Swed. fara; Dan. fare.]
    A. NEUT. to go, fare, travel, in the widest sense; gékk hann hvargi sem hann fór, he walked wherever he went, Hkr. i. 100; né ek flý þó ek ferr, I fly not though I fare, Edda (in a verse); létt er lauss at fara (a proverb), Sl. 37: the saying, verðr hverr með sjálfum sér lengst at fara, Gísl. 25; cp. ‘dass von sich selbst der Mensch nicht scheiden kann’ (Göthe’s Tasso), or the Lat. ‘patriae quis exul se quoque fugit?’ usually in the sense to go, to depart, heill þú farir, heill þú aptr komir, Vþm. 4; but also to come, far þú hingat til mín, come here, Nj. 2.
    2. to travel, go forth or through, pass, or the like; þú skalt fara í Kirkjubæ, Nj. 74; fara ór landi, to fare forth from one’s country, Fms. v. 24; kjóll ferr austan, Vsp. 51; Surtr ferr sunnan, 52; snjór var mikill, ok íllt at fara, and ill to pass, Fms. ix. 491; fóru þeir út eptir ánni, Eg. 81; siðan fór Egill fram með skóginum, 531; þeim sem hann vildi at færi … Njáll hét at fara, Nj. 49; fara munu vér, Eg. 579; Egill fór til þess er hann kom til Álfs. 577, Fms. xi. 122; fara þeir nú af melinum á sléttuna. Eg. 747; fara heiman, to fare forth from one’s home, K. Þ. K. 6; alls mik fara tíðir, Vþm. 1; fjölð ek fór, far I fared, i. e. travelled far, 3: the phrase, fara utan, to fare outwards, go abroad (from Iceland), passim; fara vestr um haf, to fare westward over the sea, i. e. to the British Isles, Hkr. i. 101; fara á fund e-s, to visit one, Ld. 62; fara at heimboði, to go to a feast, id.; fara fæti, to fare a-foot, go walking, Hkr.; absol. fara, to travel, beg, hence föru-maðr, a vagrant, beggar; in olden times the poor went their rounds from house to house within a certain district, cp. Grág. i. 85; ómagar er þar eigu at fara í því þingi eðr um þau þing, id.; ómagar skolu fara, 119; omegð þá er þar ferr, 296: in mod. usage, fara um and um-ferð, begging, going round.
    β. with prep.: fara at e-m, to make an inroad upon one, Nj. 93, 94, 102 (cp. at-för); fara á e-n, to mount, e. g. fara á bak, to mount on horseback; metaph., dauðinn fór á, death seized him, Fms. xi. 150; f. saman, to go together, Edda 121, Grág. ii. 256; f. saman also means to shudder. Germ. zusammenfahren, Hým. 24: metaph. to concur, agree, hversu má þat saman f., Nj. 192; þeim þótti þat mjök saman f., Fms. iv. 382; fara á hæl, or á hæli, to go a-heel, i. e. step back. retreat, xi. 278, Eg. 296; fara undan, metaph. to excuse oneself, refuse (v. undan), Nj. 23, Fms. x. 227; fara fyrir, to proceed; fara eptir, to follow.
    3. with ferð, leið or the like added, in acc. or gen. to go one’s way; fara leiðar sinnar, to proceed on one’s journey, Eg. 81, 477, Fms. i. 10, Grág. ii. 119; fara ferðar sinnar, or ferða sinna, id.. Eg. 180, Fms. iv. 125; fara derð sina, id.. Eg. 568; fara förum sínum, or för sinní, id., K. Þ. K. 80, 90; fara dagfari ok náttfari, to travel day and night, Fms. i. 203; fara fullum dagleiðum, to go full days-journeys, Grág. i. 91; or in a more special sense, fara þessa ferð, to make this journey, Fas. ii. 117; f. stefnu-för, to go a-summoning; f. bónorðs-för, to go a-courting, Nj. 148; f. sigr-för, to go on the way of victory, to triumph, Eg. 21; fara sendi-för, to go on a message, 540.
    β. in a metaph. sense; fara hneykju-för, to be shamefully beaten, Hrafn. 19 (MS.); fara ósigr, to be defeated, Eg. 287; fara mikinn skaða, to ‘fare’ (i. e. suffer) great damage, Karl. 43; fara því verrum förum, fara skömm, hneykju, erendleysu, úsæmð, to get the worst of it, Fms. viii. 125.
    4. with the road in acc.; hann fór Vánar-skarð, Landn. 226; f. sjó-veg, land-veg, K. Þ. K. 24; fór mörg lönd ok stórar merkr, Fas. ii. 540; fara sömu leið, Fms. i. 70; f. sama veg, Luke x. 31; f. fjöll ok dala, Barl. 104; fara út-leið, þjóð-leið, Fms. iv. 260; also, fara um veg, fara um fjall, to cross a fell, Hm. 3; fara liði, to march, Fms. i. 110.
    II. in a more indefinite sense, to go; fara búðum, bygðum, vistum, to move, change one’s abode, Ld. 56, Hkr. ii. 177, Nj. 151, Vigl. 30; fara búferla, to more one’s household, Grág. ii. 409; fara vöflunarförum, to go a-begging, i. 163, 294, ii. 482.
    2. the phrases, fara eldi ok arni, a law term, to move one’s hearth and fire. Grág. ii. 253; fara eldi um land, a heathen rite for taking possession of land, defined in Landn. 276. cp. Eb. 8, Landn. 189, 284.
    3. fara einn-saman, to be alone. Grág. ii. 9; the phrase, f. eigi einn-saman, to be not alone, i. e. with child, Fms. iii. 109; or, fór hón með svein þann, Bs. i. 437; cp. ganga með barni.
    4. adding an adj., to denote gait, pace, or the like; fara snúðigt, to stride haughtily, Nj. 100; fara mikinn, to rush on, 143; fara flatt, to fall flat, tumble, Bárð. 177; fara hægt, to walk slowly.
    β. fara til svefns, to go to sleep, Nj. 35; f. í sæti sitt, to go to one’s seat, 129; f. í sess, Vþm. 9; f. á bekk, 19; fara á sæng, to go to bed, N. G. L. i. 30; fara í rúmið, id. (mod.); fara í mannjöfnuð, Ísl. ii. 214; fara í lag, to be put straight, Eg. 306; fara í vöxt, to wax, increase, Fms. ix. 430, Al. 141; fara í þurð, to wane, Ld. 122, l. 1 (MS.); fara í úefni, to go to the wrong side, Sturl. iii. 210; fara at skakka, to be odd ( not even). Sturl. ii. 258; fara at sölum, to be put out for sale, Grág. ii. 204.
    5. fara at fuglum, to go a-fowling, Orkn. (in a verse); fara at fugla-veiðum, id., Bb. 3. 36; fara í hernað, í víking, to go a-freebooting, Fms. i. 33, Landn. 31; fara at fé, to watch sheep, Ld. 240; fara at fé-föngum, to go a-fetching booty, Fms. vii. 78.
    β. with infin., denoting one’s ‘doing’ or ‘being;’ fara sofa, to go to sleep, Eg. 377; fara vega, to go to fight, Vsp. 54, Gm. 23; fara at róa, Vígl. 22; fara leita, to go seeking, Fms. x. 240; fara að búa, to set up a household, Bb. 2. 6; fara að hátta, to go to bed.
    γ. akin to this is the mod. use of fara with an infin. following in the sense to begin, as in the East Angl. counties of Engl. it ‘fares’ to …, i. e. it begins, is likely to be or to do so and so; það fer að birta, það er farit að dimma, it ‘fares’ to grow dark; það fer að hvessa, it ‘fares’ to blow; fer að rigna, it ‘fares’ to rain. etc.:—no instance of this usage is recorded in old Icel., but the Engl. usage shews that it must be old.
    δ. with an adj. etc.; fara villr, to go astray, Sks. 565; fara haltr, to go lame, Fms. x. 420; fara vanstiltr, to go out of one’s mind, 264; fara hjá sér, to be beside oneself, Eb. 270; fara apr, to feel chilly, Fms. vi. 237 (in a verse); fara duldr e-s, to be unaware of, Skálda 187 (in a verse); fara andvígr e-m, to give battle, Stor. 8; fara leyniliga, to go secretly, be kept hidden, Nj. 49.
    6. to pass; fór sú skipan til Íslands, Fms. x. 23; fara þessi mál til þings, Nj. 100; hversu orð fóru með þeim, how words passed between them, 90; fóru þau orð um, the runner went abroad, Fms. i. 12; ferr orð er um munn líðr (a saying), iv. 279; þá fór ferligt úorðan, a bad report went abroad, Hom. 115.
    7. fara fram, to go on, take place; ferr þetta fram, Ld. 258; ef eigi ferr gjald fram, if no payment takes place, K. Þ. K. 64; ferr svá fram, and so things went on without a break, Nj. 11, Eg. 711; veizlan ferr vel fram, the feast went on well, Nj. 11, 51; spyrr hvat þar færi fram, he asked what there was going on. Band. 17; fór allt á sömu leið sem fyrr, it went on all the same as before, Fms. iv. 112; fara fram ráðum e-s, to follow one’s advice, Nj. 5, 66, Fms. vii. 318; allt mun þat sínu fram f., it will take its own course, Nj. 259; nú er því ferr fram um hríð, it went on so for a while, Fms. xi. 108; a law term, to be produced, gögn fara fram til varnar, Grág. i. 65; dómar fara út, the court is set (vide dómr), Grág., Nj., passim.
    8. borð fara upp brott, the tables are removed (vide borð), Eg. 247, 551; eigi má þetta svá f., this cannot go on in that way, Nj. 87; fjarri ferr þat, far from it, by no means, 134; fór þat fjarri at ek vilda, Ld. 12; fór þat ok svá til, and so if came to pass, Fms. x. 212.
    9. to turn out, end; hversu ætlar þú fara hesta-atið, Nj. 90; fór þat sem likligt var, it turned out as was likely (i. e. ended ill). Eg. 46; svá fór, at …, the end was, that …, Grett. 81 new Ed.; ef svá ferr sem ek get til, if it turns out as I guess, Dropl. 30, Vígl. 21; ef svá ferr sem mín orð horfa til, Fms. v. 24; ef svá ferr sem mik varir, if it comes to pass as it seems to me, vi. 350; svá fór um sjóferð þá, Bjarni 202; á sömu leið fór um aðra sendi-menn, Eg. 537; to depart, die, þar fór nýtr maðr, Fs. 39; fara danða-yrði, to pass the death-weird, to die, Ýt. 8.
    10. to fare well, ill, in addressing; fari þér vel, fare ye well, Nj. 7; biðja e-n vel fara, to bid one farewell, Eg. 22, Ld. 62; far heill ok sæll, Fms. vii. 197: in a bad sense, far þú nú þar, ill betide thee! Hbl. 60; far (impers.) manna armastr, Eg. 553; Jökull bað hann fara bræla armastan, Finnb. 306; fari þér í svá gramendr allir, Dropl. 23.
    11. fara í fat, í brynju (acc.), etc., to dress, undress; but fara ór fötum (dat.), to undress, Fms. x. 16, xi. 132, vii. 202, Nj. 143, Gh. 16, etc.
    III. metaph.,
    1. to suit, fit, esp. of clothes, hair, or the like; ekki þykkir mér kyrtill þinn fara betr en stakkr minn, Fas. ii. 343; hárið fór vel, Nj. 30; jarpr á hár ok fór vel hárit, Fms. ii. 7; gult hár sem silki ok fór fagrliga, vi. 438, Fs. 88; klæði sem bezt farandi, Eb. 256; var sú konan bezt f., the most graceful, lady-like, Ísl. ii. 438; fór ílla á hestinum, it sat ill on the horse, Bs. i. 712.
    2. impers. it goes so and so with one, i. e. one behaves so and so: e-m ferr vel, ílla, etc., one behaves well, ill, etc.; honum hafa öll málin verst farit, he has behaved worst in the whole matter, Nj. 210; bezta ferr þér, Fms. vii. 33; vel mun þér fara, Nj. 55; at honum fari vel, 64; þer hefir vel farit til mín, Finnb. 238; e-m ferr vinveittliga, one behaves in a friendly way, Nj. 217; ferr þér þá bezt jafnan ok höfðinglegast er mest liggr við, 228; mun honum nokkurn veg vel f., Hrafn. 10; údrengiliga hefir þér farit til vár, Ld. 48; ferr þér illa, Nj. 57; hversu Gunnari fór, how ( well) G. behaved, 119.
    3. fara at e-u, to deal with a thing (i. e. proceed) so and so; svá skal at sókn fara, thus is the pleading to be proceeded with, Grág. i. 323; svá skal at því f. at beiða …, 7; fara at lögum, or úlögum at e-u, to proceed lawfully or unlawfully, 126; hversu at skyldi f., how they were to proceed, Nj. 114; fara mjúklega at, to proceed gently, Fms. vii. 18; hér skulu vér f. at með ráðum, to act with deliberation, Eg. 582; Flosi fór at öngu óðara ( took matters calmly), en hann væri heima, Nj. 220.
    β. impers. with dat., to do, behave; ílla hefir mér at farit, I have done my business badly, Hrafn. 8; veit Guð hversu hverjum manni mun at f., Fms. x. 212: in mod. phrases, to become, ironically, þér ferr það, or þér ferst það, it becomes thee, i. e. ‘tis too bad of thee.
    γ. hví ferr konungrinn nú svá (viz. at), Fms. i. 35; er slíkt úsæmiliga farit, so shamefully done, Nj. 82; hér ferr vænt at, here things go merrily, 232; karlmannliga er farit, manfully done, 144.
    δ. to mind, care about; ekki ferr ek at, þótt þú hafir svelt þik til fjár, it does not matter to me, I do not care, though …, Nj. 18; ekki munu vit at því fara ( never mind that), segir Helgi, 133.
    ε. fara eptir, to be in proportion; hér eptir fór vöxtr ok afl, his strength and stature were in proportion, Clar.
    4. fara með e-t, to wield, handle, manage; fór Hroptr með Gungni, H. wielded Gungni ( the spear), Kormak; f. með Gríðar-völ, to wield the staff G., Þd. 9: as a law term, to wield, possess; fara með goðorð, to keep a goðorð, esp. during the session of parliament, Dropl. 8, Grág. and Nj. passim; fara með sök, to manage a lawsuit, Grág., Nj.; or, fara við sök, id., Nj. 86.
    β. metaph. to practise, deal in; fara með rán, to deal in robbing, Nj. 73; fara með spott ok háð, to go sporting and mocking, 66; f. með fals ok dár, Pass. 16. 5; fara með galdra ok fjölkyngi, K. Þ. K. 76; f. með hindr-vitni, Grett. 111; cp. the phrase, farðu ekki með það, don’t talk such nonsense.
    γ. to deal with, treat, handle; þú munt bezt ok hógligast með hann fara, thou wilt deal with him most kindly and most gently, Nj. 219; fara af hljóði með e-t, to keep matters secret, id.; Ingimundr fór vel með sögum (better than sögur, acc.), Ing. dealt well with stories, was a good historian. Sturl. i. 9.
    δ. with dat.; fara með e-u, to do so and so with a thing, manage it; hversu þeir skyldi fara með vápnum sínum, how they were to do with their weapons, Fms. ix. 509; sá maðr er með arfinum ferr, who manages the arfr, Grág. i. 217; ef þeir fara annan veg með því fé, 216; fara með málum sínum, to manage one’s case, 46; meðan hann ferr svá með sem mælt er, 93; Gunnarr fór með öllu ( acted in all) sem honum var ráð til kennt, Nj. 100; ef svá er með farit, Ld. 152; f. vel með sínum háttum, to bear oneself well, behave well, Eg. 65; Hrafn fór með sér vel, H. bore himself well, Fms. vi. 109; undarliga fara munkar þessir með sér, they behave strangely, 188; við förum kynlega með okkrum málum, Nj. 130; vant þyki mér með slíku at fara, difficult matters to have to do with, 75; f. málum á hendr e-m, to bring an action against one, Ld. 138; fara sókn ( to proceed) sem at þingadómi, Grág. i. 463; fara svá öllu máli um sem …, 40, ii. 348; fara með hlátri ok gapi, to go laughing and scoffing, Nj. 220; cp. β above.
    IV. fara um, yfir e-t, to pass over slightly; nú er yfir farit um landnám, shortly told, touched upon, Landn. 320; skjótt yfir at f., to be brief, 656 A. 12; fara myrkt um e-t, to mystify a thing, Ld. 322; fara mörgum orðum um e-t, to dilate upon a subject, Fbr. 124, Nj. 248, Fms. ix. 264.
    β. in the phrase, fara höndum um e-t, to go with the hands about a thing, to touch it, Germ. befühlen, esp. medic. of a healing touch; jafnan fengu menn heilsubót af handlögum hans, af því er hann fór höndum um þá er sjúkir vóru, Játv. 24; ok pá fór hann höndum um hann, Bs. i. 644; þá lét Arnoddr fara aðra höndina um hann, ok fann at hann var berfættr ok í línklæðum. Dropl. 30; cp. fóru hendr hvítar hennar um þessar görvar, Fas. i. 248 (in a verse): note the curious mod. phrase, það fer að fara um mig, I began to feel uneasy, as from a cold touch or the like.
    γ. impers. with dat.; eigi ferr þér nær Gunnari, en Merði mundi við þik, thou camest not nearer to G. than Mord would to thee, i. e. thou art just as far from being a match for G. as Mord is to thee, Nj. 37; þá ferr honum sem öðrum, it came to pass with him as with others, 172; þá mun mér first um fara, I shall fall much short of that, Fms. vi. 362; því betr er þeim ferr öllum verr at, the worse they fare the better I am pleased, Nj. 217.
    V. reflex., esp. of a journey, to fare well; fórsk þeim vel, they fared well, Eg. 392, Fms. xi. 22; honum fersk vel vegrinn, he proceeded well on his journey, ii. 81; hafði allt farizt vel at, all had fared well, they had had a prosperous journey, Íb. 10; fórsk þeim þá seint um daginn, they proceeded slowly, Eg. 544; mönnum fórsk eigi vel um fenit, Fms. vii. 149; hversu þeim hafði farizk, Nj. 90; at þeim færisk vel, Ísl. ii. 343, 208, v. l.: the phrase, hamri fórsk í hægri hönd, he grasped the hammer in his right hand, Bragi; farask lönd undir, to subdue lands, Hkr. i. 134, v. l. (in a verse).
    2. recipr., farask hjá, to go beside one another, miss one another, pass without meeting, Nj. 9; farask á mis, id., farask í móti, to march against one another, of two hosts; þat bar svá til at hvárigir vissu til annarra ok fórusk þó í móti, Fms. viii. 63, x. 46, Fas. ii. 515.
    VI. part.,
    1. act., koma farandi, to come of a sudden or by chance; þá kómu hjarðsveinar þar at farandi, some shepherds just came, Eg. 380; Moses kom farandi til fólksins, Sks. 574; koma inn farandi, 369, Fbr. 25.
    2. pass. farinn, in the phrase, á förnum vegi, on ‘wayfaring,’ i. e. in travelling, passing by; finna e-n á förnum vegi, Nj. 258, K. Þ. K. 6; kveðja fjárins á förnum vegi, Grág. i. 403; also, fara um farinn veg, to pass on one’s journey; of the sun. sól var skamt farin, the sun was little advanced, i. e. early in the morning, Fms. xi. 267, viii. 146; þá var dagr alljós ok sól farin, broad day and sun high in the sky, Eg. 219; also impers., sól (dat.) var skamt farit, Úlf. 4. 10: the phrase, aldri farinn, stricken in years, Sturl. i. 212; vel farinn í andliti, well-favoured, Ld. 274; vel at orði farinn, well spoken, eloquent, Fms. xi. 193; mod., vel orði, máli farinn, and so Ld. 122; gone, þar eru baugar farnir, Grág. ii. 172; þó fætrnir sé farnir, Fas. iii. 308.
    β. impers. in the phrase, e-m er þannig farit, one is so and so; veðri var þannig farit, at …, the winter was such, that …, Fms. xi. 34; veðri var svá farit at myrkt var um at litask, i. e. the weather was gloomy, Grett. 111; hversu landinu er farit, what is the condition of the country, Sks. 181; henni er þannig farit, at hón er mikil ey, löng …, ( the island) is so shapen, that it is large and long, Hkr. ii. 188; er eigi einn veg farit úgæfu okkari, our ill-luck is not of one piece, Nj. 183: metaph. of state, disposition, character, er hánum vel farit, he is a well-favoured man, 15; undarliga er yðr farit, ye are strange men, 154; honum var svá farit, at hann var vesal-menni, Boll. 352: adding the prepp. at, til, þeim var úlíkt farit at í mörgu, they were at variance in many respects, Hkr. iii. 97; nú er annan veg til farit, now matters are altered, Nj. 226; nú er svá til farit, at ek vil …, now the case is, that I wish …, Eg. 714; hér er þannig til farit, … at leiðin, 582; þar var þannig til farit, Fms. xi. 34. ☞ Hence comes the mod. form varið (v instead of f), which also occurs in MSS. of the 15th century—veðri var svá varit, Sd. 181; ér honum vel varið, Lv. 80, Ld. 266, v. l.; svá er til varið, Sks. 223, 224,—all of them paper MSS. The phrase, e-m er nær farit, one is pressed; svá var honum nær farit af öllu samt, vökum ok föstu, he was nearly overcome from want of sleep and fasting.
    B. TRANS.
    I. with acc.:
    1. to visit; fara land herskildi, brandi, etc., to visit a land with ‘war-shield,’ fire, etc., i. e. devastate it; gékk siðan á land upp með liði sínu, ok fór allt herskildi, Fms. i. 131; land þetta mundi herskildi farit, ok leggjask undir útlenda höfðingja, iv. 357; (hann) lét Halland farit brandi, vii. 4 (in a verse); hann fór lvist eldi, 41 (in a verse); hann hefir farit öll eylönd brandi, 46 (in a verse); fara hungri hörund, to emaciate the body, of an ascetic, Sl. 71.
    2. to overtake, with acc.; hann gat ekki farit hann, he could not overtake ( catch) him, 623. 17; tunglit ferr sólina, the moon overtakes the sun, Rb. 116; áðr hana Fenrir fari, before Fenrir overtakes her, Vþm. 46, 47; knegut oss fálur fara, ye witches cannot take us, Hkv. Hjörv. 13; hann gat farit fjóra menn af liði Steinólfs, ok drap þá alla, … hann gat farit þá hjá Steinólfsdal, Gullþ. 29; hann reið eptir þeim, ok gat farit þá út hjá Svelgsá, milli ok Hóla, Eb. 180; Án hrísmagi var þeirra skjótastr ok getr farit sveininn, Ld. 242; viku þeir þá enn undan sem skjótast svá at Danir gátu eigi farit þá, Fms. (Knytl. S.) xi. 377 (MS., in the Ed. wrongly altered to náð þeim); hérinn hljóp undan, ok gátu hundarnir ekki farit hann (Ed. fráit wrongly), Fas. iii. 374; ok renna allir eptir þeim manni er víg vakti, … ok verðr hann farinn, Gþl. 146: cp. the phrase, vera farinn, to dwell, live, to be found here and there; þótt hann sé firr um farinn, Hm. 33.
    II. with dat. to destroy, make to perish; f. sér, to make away with oneself; kona hans fór sér í dísar-sal, she killed herself, Fas. i. 527; hón varð stygg ok vildi fara sér, Landn. (Hb.) 55; ef þér gangit fyrir hamra ofan ok farit yðr sjálfir, Fms. viii. 53; hví ætla menn at hann mundi vilja f. sér sjálfr, iii. 59; fara lífi, fjörvi, öndu, id.; skal hann heldr eta, en fara öndu sinni, than starve oneself to death, K. Þ. K. 130; ok verðr þá þínu fjörvi um farit, Lv. 57, Ýt. 20, Fas. i. 426 (in a verse), cp. Hkv. Hjörv. 13; mínu fjörvi at fara, Fm. 5; þú hefir sigr vegit, ok Fáfni (dat.) um farit, 23; farit hafði hann allri ætt Geirmímis, Hkv. 1. 14; ok létu hans fjörvi farit, Sól. 22; hann hafði farit mörgum manni, O. H. L. 11.
    β. to forfeit; fara sýknu sinni, Grág. i. 98; fara löndum ok lausafé, ii. 167.
    2. reflex. to perish (but esp. freq. in the sense to be drowned, perish in the sea); farask af sulti, to die of hunger, Fms. ii. 226; fellr fjöldi manns í díkit ok farask þar, v. 281; fórusk sex hundruð Vinda skipa, xi. 369; alls fórusk níu menn, Ísl. ii. 385; mun heimr farask, Eluc. 43; þá er himin ok jörð hefir farisk, Edda 12; farask af hita, mæði, Fms. ix. 47; fórsk þar byrðingrinn, 307; hvar þess er menn farask, Grág. i. 219; heldr enn at fólk Guðs farisk af mínum völdum, Sks. 732: of cattle, ef fé hins hefir troðisk eðr farisk á þá lund sem nú var tínt, Grág. ii. 286.
    β. metaph., fersk nú vinátta ykkur, your friendship is done with, Band. 12.
    γ. the phrase, farask fyrir, to come to naught, Nj. 131; at síðr mun fyrir farask nokkut stórræði, Ísl. ii. 340; en fyrir fórusk málagjöldin af konungi, the payment never took place, Fms. v. 278; lét ek þetta verk fyrir farask, vii. 158; þá mun þat fyrir farask, Fs. 20; en fyrir fórsk þat þó þau misseri, Sd. 150: in mod. usage (N. T.), to perish.
    δ. in act. rarely, and perhaps only a misspelling: frá því er féit fór (fórsk better), K. Þ. K. 132; fóru (better fórusk, were drowned) margir Íslenzkir menn, Bs. i. 436.
    3. part. farinn, as adj. gone, undone; nú eru vér farnir, nema …, Lv. 83; hans tafl var mjök svá farit, his game was almost lost, Fas. i. 523; þá er farnir vóru forstöðumenn Tróju, when the defenders of Troy were dead and gone, Ver. 36; tungl farit, a ‘dead moon,’ i. e. new moon, Rb. 34; farinn af sulti ok mæði, Fms. viii. 53; farinn at e-u, ruined in a thing, having lost it; farnir at hamingju, luckless, iv. 73; f. at vistum, xi. 33; f. at lausa-fé;. iii. 117: in some cases uncertain whether the participle does not belong to A.

    Íslensk-ensk orðabók > FARA

  • 12 AT

    I) prep.
    A. with dative.
    I. Of motion;
    1) towards, against;
    Otkell laut at Skamkatli, bowed down to S.;
    hann sneri egginni at Ásgrími, turned the edge against A.;
    Brynjólfr gengr alit at honum, quite up to him;
    þeir kómust aldri at honum, they could never get near him, to close quarters with him;
    3) to, at;
    koma at landi, to come to land;
    ganga at dómi, to go into court;
    4) along (= eptir);
    ganga at stræti, to walk along the street;
    dreki er niðr fór at ánni (went down the river) fyrir strauminum;
    refr dró hörpu at ísi, on the ice;
    5) denoting hostility;
    renna (sœkja) at e-m, to rush at, assault;
    gerði þá at þeim þoku mikla, they were overtaken by a thick fog;
    6) around;
    vefja motri at höfði sér, to wrap a veil round one’s head;
    bera grjót at e-m, to heap stones upon the body;
    7) denoting business, engagement;
    ríða at hrossum, at sauðum, to go looking after horses, watching sheep;
    fara at landskuldum, to go collecting rents.
    II. Of position, &c.;
    1) denoting presence at, near, by, upon;
    at kirkju, at church;
    at dómi, in court;
    at lögbergi, at the hill of laws;
    2) denoting participation in;
    vera at veizlu, brullaupi, to be at a banquet, wedding;
    3) ellipt., vera at, to be about, to be busy at;
    kvalararnir, er at vóru at pína hann, who were tormenting him;
    var þar at kona nökkur at binda (was there busy dressing) sár manna;
    4) with proper names of places (farms);
    konungr at Danmörku ok Noregi, king of;
    biskup at Hólum, bishop of Holar;
    at Helgafelli, at Bergþórshváli;
    5) used ellipt. with a genitive, at (a person’s) house;
    at hans (at his house) gisti fjölmenni mikit;
    at Marðar, at Mara’s home;
    at hins beilaga Ólafs konungs, at St. Olave’s church;
    at Ránar, at Ran’s (abode).
    III. Of time;
    1) at, in;
    at upphafi, at first, in the beginning;
    at skilnaði, at parting, when they parted;
    at páskum, at Easter;
    at kveldi, at eventide;
    at fjöru, at the ebb;
    at flœðum, at the floodtide;
    2) adding ‘komanda’ or ‘er kemr’;
    at ári komanda, next year;
    at vári, er kemr, next spring;
    generally with ‘komanda’ understood;
    at sumri, hausti, vetri, vári, next summer, &c.;
    3) used with an absolute dative and present or past part.;
    at sér lifanda, duing his lifetime;
    at öllum ásjándum, in the sight of all;
    at áheyranda höfðingjanum, in the hearing of the chief;
    at upprennandi sólu, at sunrise;
    at liðnum sex vikum, after six weeks are past;
    at honum önduðum, after his death;
    4) denoting uninterrupted succession, after;
    hverr at öðrum, annarr at öðrum, one after another;
    skildu menn at þessu, thereupon, after this;
    at því (thereafter) kómu aðrar meyjar.
    IV. fig. and in various uses;
    1) to, into, with the notion of destruction or change;
    brenna (borgina) at ösku, to burn to ashes;
    verða at ormi, to become a snake;
    2) for, as;
    gefa e-t at gjöf, as a present;
    eiga e-n at vin, to have one as friend;
    3) by;
    taka sverð at hjöltum, by the hilt;
    draga út björninn at hlustunum, by the ears;
    kjósa at afli, álitum, by strength, appearrance;
    auðigr at fé, wealthy in goods;
    vænn (fagr) at áliti, fair of face;
    5) as a law term, on the grounds of, by reason of;
    ryðja ( to challenge) dóm at mægðum, kvið at frændsemi;
    6) as a paraphrase of a genitive;
    faðir, móðir at barni (= barns, of a child);
    aðili at sök = aðili sakar;
    7) with adjectives denoting colour, size, age, of;
    hvítr, svartr, rauðr at lit, while, black, red of colour;
    mikill, lítill at stœrð, vexti, tall, small of stature;
    tvítugr at aldri, twenty years of age;
    kýr at fyrsta, öðrum kálfi, a cow that has calved once, twice;
    8) determining the source from which anything comes, of, from;
    Ari nam ok marga frœði at Þuríði (from her);
    þiggja, kaupa, geta, leigja e-t at e-m, to receive, buy, obtain, borrow a thing from one;
    hafa veg (virðing) styrk at e-m, to derive honour, power, from one;
    9) according, to, after (heygðr at fornum sið);
    at ráði allra vitrustu manna, by the advice of;
    at landslögum, by the law of the land;
    at leyfi e-s, by one’s leave;
    10) in adverbial phrases;
    gróa (vera grœddr) at heilu, to be quite healed;
    bíta af allt gras at snøggu, quite bare;
    at fullu, fully;
    at vísu, surely;
    at frjálsu, freely;
    at eilífu, for ever and ever;
    at röngu, at réttu, wrongly, rightly;
    at líku, at sömu, equally, all the same;
    at mun, at ráði, at marki, to a great extent.
    B. with acc., after, upon (= eptir);
    sonr á at taka arf at föður sinn, to take the inheritance after his father;
    at þat (= eptir þat), after that, thereafter;
    connected with a past part. or a., at Gamla fallinn, after the fall of Gamli;
    at Hrungni dauðan, upon the death of Hrungnir.
    1) as the simple mark of the infinitive, to;
    at ganga, at ríða, at hlaupa, to walk, to ride, to run;
    2) in an objective sense;
    hann bauð þeim at fara, sitja, he bade (ordered) them to go, sit;
    gefa e-m at eta, at drekka, to give one to eat, to drink;
    3) denoting design or purpose, in order to (hann gekk í borg at kaupa silfr).
    1) demonstrative particle before a comparative, the, all the, so much the;
    hón grét at meir, she wept the more;
    þykkir oss at líkara, all the more likely;
    þú ert maðr at verri (so much the worse), er þú hefir þetta mælt;
    2) rel. pron., who, which, that (= er);
    þeir allir, at þau tíðindi heyrðu, all those who heard;
    sem þeim er títt, at ( as is the custom of those who) kaupferðir reka.
    conj., that;
    1) introducing a subjective or objective clause;
    þat var einhverju sinni, at Höskuldr hafði vinaboð, it happened once that H.;
    vilda ek, at þú réðist austr í fjörðu, I should like you to go;
    2) relative to svá, denoting proportion, degree;
    svá mikill lagamaðr, at, so great a lawyer, that;
    3) with subj., denoting end or purpose, in order that (skáru þeir fyrir þá (viz. hestana) melinn, at þeir dœi eigi af sulti);
    4) since, because, as (= því at);
    5) connected with þó, því, svá;
    þó at (with subj.), though, although;
    því at, because, for;
    svá at, so that;
    6) temp., þá at (= þá er), when;
    þegar at (= þegar er), as soon as;
    þar til at (= þar til er), until, till;
    áðr at (= á. en), before;
    7) used superfluously after an int. pron. or adv.;
    Ólafr spurði, hvern styrk at hann mundi fá honum, what help he was likely to give him;
    in a relative sense; með fullkomnum ávexti, hverr at (which) þekkr ok þægiligr mun verða.
    V)
    negative verbal suffix, = ata; var-at, was not.
    odda at, Yggs at, battle.
    * * *
    1.
    and að, prep., often used ellipt. dropping the case and even merely as an adverb, [Lat. ad; Ulf. at = πρός and παρά, A. S. ät; Engl. at; Hel. ad = apud; O. H. G. az; lost in mod. Germ., and rare in Swed. and Dan.; in more freq. use in Engl. than any other kindred language, Icel. only excepted]:—the mod. pronunciation and spelling is (); this form is very old, and is found in Icel. vellum MSS. of the 12th century, e. g. aþ, 623. 60; yet in earlier times it was sounded with a tenuis, as we may infer from rhymes, e. g. jöfurr hyggi at | hve ek yrkja fat, Egill: Sighvat also makes it rhyme with a t. The verse by Thorodd—þar vastu at er fjáðr klæðið þvat (Skálda 162)—is hardly intelligible unless we accept the spelling with an aspirate (), and say that þvað is = þvá = þváði, lavabat; it may be that by the time of Thorodd and Ari the pure old pronunciation was lost, or is ‘þvat’ simply the A. S. þvât, secuit? The Icelanders still, however, keep the tenuis in compounds before a vowel, or before h, v, or the liquids l, r, thus—atyrða, atorka, athöfn, athugi, athvarf, athlægi; atvinna, atvik; atlaga, atlíðanði ( slope), atriði, atreið, atróðr: but aðdjúpr, aðfinsla (critic), aðferð, aðkoma, aðsókn, aðsúgr (crowding), aðgæzla. In some words the pronunciation is irregular, e. g. atkvæði not aðkv-; atburðr, but aðbúnaðr; aðhjúkran not athjúkran; atgörvi not aðgörfi. At, to, towards; into; against; along, by; in regard to; after.
    Mostly with dat.; rarely with acc.; and sometimes ellipt.—by dropping the words ‘home,’ ‘house,’ or the like—with gen.
    WITH DAT.
    A. LOC.
    I. WITH MOTION; gener. the motion to the borders, limits of an object, and thus opp. to frá:
    1. towards, against, with or without the notion of arrival, esp. connected with verbs denoting motion (verba movendi et eundi), e. g. fara, ganga, koma, lúta, snúa, rétta at…; Otkell laut at Skamkatli, O. louted (i. e. bowed down) towards S., Nj. 77, Fms. xi. 102; sendimaðrinn sneri ( turned) hjöltum sverðsins at konungi, towards the king, i. 15; hann sneri egginni at Ásgrími, turned the edge towards A., Nj. 220; rétta e-t at e-m, to reach, hand over, Ld. 132; ganga at, to step towards, Ísl. ii. 259.
    2. denoting proximity, close up to, up to; Brynjólfr gengr … allt at honum, B. goes quite up to him, Nj. 58; Gunnarr kom þangat at þeim örunum, G. reached them even there with his arrows, 115; þeir kómust aldri at honum, they could never get near him, to close quarters, id.; reið maðr at þeim (up to them), 274; þeir höfðu rakit sporin allt at ( right up to) gammanum, Fms. i. 9; komu þeir at sjó fram, came down to the sea, Bárð. 180.
    3. without reference to the space traversed, to or at; koma at landi, to land, Ld. 38, Fms. viii. 358; ríða at dyrum, Boll. 344; hlaupa at e-m, to run up to, run at, Fms. vii. 218, viii. 358; af sjáfarganginum er hann gekk at landinu, of the surf dashing against the shore, xi. 6; vísa ólmum hundi at manni, to set a fierce hound at a man, Grág. ii. 118; leggja e-n at velli, to lay low, Eg. 426, Nj. 117; hníga at jörðu, at grasi, at moldu, to bite the dust, to die, Njarð. 378; ganga at dómi, a law term, to go into court, of a plaintiff, defendant, or bystander, Nj. 87 (freq.)
    4. denoting a motion along, into, upon; ganga at stræti, to walk along the street, Korm. 228, Fms. vii. 39; at ísi, on the ice, Skálda 198, Fms. vii. 19, 246, viii. 168, Eb. 112 new Ed. (á is perh. wrong); máttu menn ganga bar yfir at skipum einum, of ships alone used as a bridge, Fas. i. 378; at höfðum, at nám, to trample on the slain on the battle-field, Lex. Poët.; at ám, along the rivers; at merkiósum, at the river’s mouth, Grág. ii. 355; at endilöngu baki, all along its back, Sks. 100.
    5. denoting hostility, to rush at, assault; renna at, hlaupa at, ganga, fara, ríða, sækja, at e-m, (v. those words), whence the nouns atrenna, athlaup, atgangr, atför, atreið, atsókn, etc.
    β. metaph., kom at þeim svefnhöfgi, deep sleep fell on them, Nj. 104. Esp. of weather, in the impers. phrase, hríð, veðr, vind, storm görir at e-m, to be overtaken by a snow storm, gale, or the like; görði þá at þeim þoku mikla, they were overtaken by a thick fog, Bárð. 171.
    6. denoting around, of clothing or the like; bregða skikkju at höfði sér, to wrap his cloak over his head, Ld. 62; vefja motri at höfði sér, to wrap a snood round her head, 188; sauma at, to stick, cling close, as though sewn on; sauma at höndum sér, of tight gloves, Bs. i. 453; kyrtill svá þröngr sem saumaðr væri at honum, as though it were stitched to him, Nj. 214; vafit at vándum dreglum, tight laced with sorry tags, id.; hosa strengd fast at beini, of tight hose, Eg. 602; hann sveipar at sér iðrunum ok skyrtunni, he gathers up the entrails close to him and the skirt too, Gísl. 71; laz at síðu, a lace on the side, to keep the clothes tight, Eg. 602.
    β. of burying; bera grjót at einum, to heap stones upon the body, Eg. 719; var gör at þeim dys or grjóti, Ld. 152; gora kistu at líki, to make a coffin for a body, Eb. 264, Landn. 56, Ld. 142.
    γ. of summoning troops or followers; stefna at sér mönnum, to summon men to him, Nj. 104; stefna at sér liði, Eg. 270; kippa mönnum at sér, to gather men in haste, Ld. 64.
    7. denoting a business, engagement; ríða at hrossum, at sauðum, to go looking after after horses, watching sheep, Glúm. 362, Nj. 75; fara at fé, to go to seek for sheep, Ld. 240; fara at heyi, to go a-haymaking, Dropl. 10; at veiðum, a-hunting; at fuglum, a-fowling; at dýrum, a-sbooting; at fiski, a-fishing; at veiðiskap, Landn. 154, Orkn. 416 (in a verse), Nj. 25; fara at landskuldum, to go a-collecling rents, Eg. 516; at Finnkaupum, a-marketing with Finns, 41; at féföngum, a-plundering, Fms. vii. 78; ganga at beina, to wait on guests, Nj. 50; starfa at matseld, to serve at table, Eb. 266; hitta e-n at nauðsynjum, on matters of business; at máli, to speak with one, etc., Fms. xi. 101; rekast at e-m, to pursue one, ix. 404; ganga at liði sér, to go suing for help, Grág. ii. 384.
    β. of festivals; snúa, fá at blóti, veizlu, brullaupi, to prepare for a sacrificial banquet, wedding, or the like, hence at-fangadagr, Eb. 6, Ld. 70; koma at hendi, to happen, befall; ganga at sínu, to come by one’s own, to take it, Ld. 208; Egill drakk hvert full er at honum kom, drained every horn that came to him, Eg. 210; komast at keyptu, to purchase dearly, Húv. 46.
    8. denoting imaginary motion, esp. of places, cp. Lat. spectare, vergere ad…, to look or lie towards; horfði botninn at höfðanum, the bight of the bay looked toward the headland, Fms. i. 340, Landn. 35; also, skeiðgata liggr at læknum, leads to the brook, Ísl. ii. 339; á þann arminn er vissi at sjánum, on that wing which looked toward the sea, Fms. viii. 115; sár þau er horft höfðu at Knúti konungi, xi. 309.
    β. even connected with verbs denoting motion; Gilsáreyrr gengr austan at Fljótinu, G. extends, projects to F. from the east, Hrafh. 25; hjá sundi því, er at gengr þingstöðinni, Fms. xi. 85.
    II. WITHOUT MOTION; denoting presence at, near, by, at the side of, in, upon; connected with verbs like sitja, standa, vera…; at kirkju, at church, Fms. vii. 251, K. f). K. 16, Ld. 328, Ísl. ii. 270, Sks. 36; vera at skála, at húsi, to be in, at home, Landn. 154; at landi, Fms. i. 82; at skipi, on shipboard, Grág. i. 209, 215; at oldri, at a banquet, inter pocula; at áti, at dinner, at a feast, inter edendum, ii. 169, 170; at samförum ok samvistum, at public meetings, id.; at dómi, in a court; standa (to take one’s stand) norðan, sunnan, austan, vestan at dómi, freq. in the proceedings at trials in lawsuits, Nj.; at þingi, present at the parliament, Grág. i. 142; at lögbergi, o n the hill of laws, 17, Nj.; at baki e-m, at the back of.
    2. denoting presence, partaking in; sitja at mat, to sit at meat, Fms. i. 241; vera at veizlu, brullaupi, to be at a banquet, nuptials, Nj. 51, Ld. 70: a law term, vera at vígi, to be an accessory in manslaying, Nj. 89, 100; vera at e-u simply means to be about, be busy in, Fms. iv. 237; standa at máli, to stand by one in a case, Grág. ii. 165, Nj. 214; vera at fóstri, to be fostered, Fms. i. 2; sitja at hégóma, to listen to nonsense, Ld. 322; vera at smíð, to be at one’s work, Þórð. 62: now absol., vera at, to go on with, be busy at.
    3. the law term vinna eið at e-u has a double meaning:
    α. vinna eið at bók, at baugi, to make an oath upon the book by laying the band upon it, Landn. 258, Grág., Nj.; cp. Vkv. 31, Gkv. 3. 3, Hkv. 2. 29, etc.: ‘við’ is now used in this sense.
    β. to confirm a fact (or the like) by an oath, to swear to, Grág. i. 9, 327.
    γ. the law phrase, nefna vátta at e-u, of summoning witnesses to a deed, fact, or the like; nefna vátta at benjum, to produce evidence, witnesses as to the wounds, Nj., Grág.; at görð, Eg. 738; at svörum, Grág. i. 19: this summoning of witnesses served in old lawsuits the same purpose as modern pleadings and depositions; every step in a suit to be lawful must be followed by such a summoning or declaration.
    4. used ellipt., vera at, to be about, to be busy at; kvalararnir er at vóru at pína hann, who were tormenting him; þar varstu at, you were there present, Skálda 162; at várum þar, Gísl. (in a verse): as a law term ‘vera at’ means to be guilty, Glúm. 388; vartattu at þar, Eg. (in a verse); hence the ambiguity of Glum’s oath, vask at þar, I was there present: var þar at kona nokkur ( was there busy) at binda sár manna, Fms. v. 91; hann var at ok smíðaði skot, Rd. 313; voru Varbelgir at ( about) at taka af, þau lög …, Fms. ix. 512; ek var at ok vafk, I was about weaving, xi. 49; þeir höfðu verit at þrjú sumur, they had been busy at it for three summers, x. 186 (now very freq.); koma at, come in, to arrive unexpectedly; Gunnarr kom at í því, G. came in at that moment; hvaðan komtú nú at, whence did you come? Nj. 68, Fms. iii. 200.
    5. denoting the kingdom or residence of a king or princely person; konungr at Danmörk ok Noregi, king of…, Fms. i. 119, xi. 281; konungr, jarl, at öllum Noregi, king, earl, over all N., íb. 3, 13, Landn. 25; konungr at Dyflinni, king of Dublin, 25; but í or yfir England!, Eg. 263: cp. the phrase, sitja at landi, to reside, of a king when at home, Hkr. i. 34; at Joini, Fms. xi. 74: used of a bishop; biskup at Hólum, bishop of Hólar, Íb. 18, 19; but biskup í Skálaholti, 19: at Rómi, at Rome, Fbr. 198.
    6. in denoting a man’s abode (vide p. 5, col. 1, l. 27), the prep. ‘at’ is used where the local name implies the notion of by the side of, and is therefore esp. applied to words denoting a river, brook, rock, mountain, grove, or the like, and in some other instances, by, at, e. g. at Hofi (a temple), Landn. 198; at Borg ( a castle), 57; at Helgafelli (a mountain), Eb. constantly so; at Mosfelli, Landn. 190; at Hálsi (a hill), Fms. xi. 22; at Bjargi, Grett. 90; Hálsum, Landn. 143; at Á ( river), 296, 268; at Bægisá, 212; Giljá, 332; Myrká, 211; Vatnsá, id.; þverá, Glúm. 323; at Fossi (a ‘force’ or waterfall), Landn. 73; at Lækjamoti (waters-meeting), 332; at Hlíðarenda ( end of the lithe or hill), at Bergþórshváli, Nj.; at Lundi (a grove), at Melum (sandhill), Landn. 70: the prep. ‘á’ is now used in most of these cases, e. g. á Á, á Hofi, Helgafelli, Felli, Hálsi, etc.
    β. particularly, and without any regard to etymology, used of the abode of kings or princes, to reside at; at Uppsölum, at Haugi, Alreksstöðum, at Hlöðum, Landn., Fms.
    γ. konungr lét kalla at stofudyrum, the king made a call at the hall door, Eg. 88; þeir kölluðu at herberginu, they called at the inn, Fms. ix. 475.
    7. used ellipt. with a gen., esp. if connected with such words as gista, to be a guest, lodge, dine, sup (of festivals or the like) at one’s home; at Marðar, Nj. 4; at hans, 74; þingfesti at þess bóanda, Grág. i. 152; at sín, at one’s own home, Eg. 371, K. Þ. K. 62; hafa náttstað at Freyju, at the abode of goddess Freyja, Eg. 603; at Ránar, at Ran’s, i. e. at Ran’s house, of drowned men who belong to the queen of the sea, Ran, Eb. 274; at hins heilaga Ólafs konungs, at St. Olave’s church, Fms. vi. 63: cp. ad Veneris, εις Κίμωνος.
    B. TEMP.
    I. at, denoting a point or period of time; at upphafi, at first, in the beginning, Ld. 104; at lyktum, at síðustu, at lokum, at last; at lesti, at last, Lex. Poët., more freq. á lesti; at skilnaði, at parting, at last, Band. 3; at fornu, in times of yore, formerly, Eg. 267, D. I. i. 635; at sinni, as yet, at present; at nýju, anew, of present time; at eilífu, for ever and ever; at skömmu, soon, shortly, Ísl. ii. 272, v. l.
    II. of the very moment when anything happens, the beginning of a term; denoting the seasons of the year, months, weeks, the hours of the day; at Jólum, at Yule, Nj. 46; at Pálmadegi, on Palm Sunday, 273; at Páskum, at Easter; at Ólafsvöku, on St. Olave’s eve, 29th of July, Fms.; at vetri, at the beginning of the winter, on the day when winter sets in, Grág. 1. 151; at sumarmálum, at vetrnáttum; at Tvímánaði, when the Double month (August) begins, Ld. 256, Grág. i. 152; at kveldi, at eventide, Eg. 3; at því meli, at that time; at eindaga, at the term, 395; at eykð, at 4 o’clock p. m., 198; at öndverðri æfi Abra hams, Ver. II; at sinni, now at once, Fms. vi. 71; at öðruhverju, every now and then.
    β. where the point of time is marked by some event; at þingi, at the meeting of parliament (18th to the 24th of June), Ld. 182; at féránsdómi, at the court of execution, Grág. i. 132, 133; at þinglausnum, at the close of the parliament (beginning of July), 140; at festarmálum, eðr at eiginorði, at betrothal or nuptials, 174; at skilnaði, when they parted, Nj. 106 (above); at öllum minnum, at the general drinking of the toasts, Eg. 253; at fjöru, at the ebb; at flæðum, at flood tide, Fms. viii. 306, Orkn. 428; at hrörum, at an inquest, Grág. i. 50 (cp. ii. 141, 389); at sökum, at prosecutions, 30; at sinni, now, as yet, v. that word.
    III. ellipt., or adding ‘komanda’ or ‘er kemr,’ of the future time:
    1. ellipt., komanda or the like being understood, with reference to the seasons of the year; at sumri, at vetri, at hausti, at vári, next summer, winter…, Ísl. ii. 242; at miðju sumri, at ári, at Midsummer, next year, Fas. i. 516; at miðjum vetri, Fms. iv. 237,
    2. adding ‘komanda’ or ‘er kemr;’ at ári komanda, Bárð. 177; at vári er kemr, Dipl. iii. 6.
    IV. used with an absolute dat. and with a pres. part.:
    1. with pres. part.; at morni komanda, on the coming morrow, Fms. i. 263; at sér lifanda, in vivo, in his life time, Grág. ii. 202; at þeim sofundum, illis dormientibus, Hkr. i. 234; at öllum ásjándum, in the sight of all, Fms. x. 329; at úvitanda konungi, illo nesciente, without his knowledge, 227; at áheyranda höfðingjanum, in the chief’s bearing, 235.
    2. of past time with a past part. (Lat. abl. absol.); at hræjum fundnum, on the bodies being found, Grág. ii. 87; at háðum dómum ok föstu þingi, during the session, the courts being set, i. 484; at liðnum sex vikum, after six weeks past, Band. 13; at svá búnu, so goru, svá komnu, svá mæltu (Lat. quibus rebus gestis, dictis, quo facto, dicto, etc.), v. those words; at úreyndu, without trial, without put ting one to the test, Ld. 76; at honum önduðum, illo mortuo.
    3. ellipt. without ‘at;’ en þessum hlutum fram komnum, when all this has been done, Eb. 132.
    V. in some phrases with a slight temp, notion; at görðum gildum, the fences being strong, Gþl. 387; at vörmu spori, at once, whilst the trail is warm; at úvörum, unawares, suddenly, Nj. 95, Ld. 132; at þessu, at this cost, on that condition, Eb. 38, Nj. 55; at illum leiki, to have a narrow escape, now við illan leik, Fms. ix. 473; at því, that granted, Grág. ii. 33: at því, at pessu, thereafter, thereupon, Nj. 76.
    2. denoting succession, without interruption, one after another; hverr at öðrum, annarr maðr at öðrum, aðrir at öðrum; eina konu at annarri, Eg. 91, Fms. ii. 236, vi. 25, Bs. i. 22, 625. 80, H. E. i. 522.
    C. METAPH. and in various cases:
    I. denoting a transformation or change into, to, with the notion of destruction; brenna at ösku, at köldum kolum, to burn to ashes, to be quite destroyed, Fms. i. 105, Edda 3, Sturl. ii. 51: with the notion of transformation or transfiguration, in such phrases as, verða at e-u, göra e-t at e-u, to turn it into:
    α. by a spell; verða at ormi, to become a snake, Fms. xi. 158; at flugdrekum, Gullþ. 7; urðu þau bönd at járni, Edda 40.
    β. by a natural process it can often be translated by an acc. or by as; göra e-n at urðarmanni, to make him an outlaw, Eg. 728; græða e-n at orkumlamanni, to heal him so as to maim him for life, of bad treatment by a leech, Eb. 244: in the law terms, sár görist at ben, a wound turning into a ben, proving to be mortal, Grág., Nj.; verða at ljúgvætti, to prove to be a false evidence, Grág. i. 44; verða at sætt, to turn into reconciliation, Fms. i. 13; göra e-t at reiði málum, to take offence at, Fs. 20; at nýjum tíðindum, to tell as news, Nj. 14; verða fátt at orðum, to be sparing of words, 18; kveðr (svá) at orði, to speak, utter, 10; verða at þrifnaði, to geton well, Fms. vii. 196: at liði, at skaða, to be a help or hurt to one; at bana, to cause one’s death, Nj. 223, Eg. 21, Grág. ii. 29: at undrum, at hlátri, to become a wonder, a laughing-stock, 623. 35, Eg. 553.
    II. denoting capacity, where it may be translated merely by as or for; gefa at Jólagjöf, to give for a Christmas-box, Eg. 516; at gjöf, for a present; at erfð, at láni, launum, as an inheritance, a loan; at kaupum ok sökum, for buying and selling, Ísl. ii. 223, Grág. i. 423; at solum, ii. 204; at herfangi, as spoil or plunder; at sakbótum, at niðgjöldum, as a compensation, weregeld, i. 339, ii. 171, Hkr. ii. 168; taka at gíslingu, to take as an hostage, Edda 15; eiga e-n at vin, at óvin, to have one as friend or foe, illt er at eiga þræl at eingavin, ‘tis ill to have a thrall for one’s bosom friend (a proverb), Nj. 77; fæða, eiga, at sonum (syni), to beget a son, Edda 8, Bs. i. 60 (but eiga at dóttur cannot be said); hafa möttul at yfirhöfn, Fms. vii. 201; verða nökkut at manni (mönnum), to turn out to be a worthy man; verða ekki at manni, to turn out a worthless person, xi. 79, 268.
    2. in such phrases as, verða at orðum, to come towards, Nj. 26; var þat at erindum, Eg. 148; hafa at veizlum, to draw veizlur ( dues) from, Fms. iv. 275, Eg. 647; gora e-t at álitum, to take it into consideration, Nj. 3.
    III. denoting belonging to, fitting, of parts of the whole or the like; vóru at honum (viz. the sword) hjölt gullbúin, the sword was ornamented with a hilt of gold, Ld. 330; umgörð at ( belonging to) sverði, Fs. 97 (Hs.) in a verse; en ef mór er eigi at landinu, if there be no turf moor belonging to the land, Grág. ii. 338; svá at eigi brotnaði nokkuð at Orminum, so that no harm happened to the ship Worm, Fms. x. 356; hvatki er meiðir at skipinu eðr at reiðinu eðr at viðum, damage done t o …, Grág. ii. 403; lesta ( to injure) hús at lásum, við eðr torfi, 110; ef land hefir batnað at húsum, if the land has been bettered as to its buildings, 210; cp. the phrase, göra at e-u, to repair: hamlaðr at höndum eðr fótum, maimed as to hands or feet, Eg. 14; heill at höndum en hrumr at fótum, sound in band, palsied in foot, Fms. vii. 12; lykill at skrá, a key belonging, fitting, to the latch; hurð at húsi; a key ‘gengr at’ ( fits) skrá; and many other phrases. 2. denoting the part by which a thing is held or to which it belongs, by; fá, taka at…, to grasp by …; þú tókt við sverði hans at hjöltunum, you took it by the bill, Fms. i. 15; draga út björninn at hlustum, to pull out the bear by the ears, Fas. ii. 237; at fótum, by the feet, Fms. viii. 363; mæla ( to measure) at hrygg ok at jaðri, by the edge or middle of the stuff, Grág. i. 498; kasta e-m at höfði, head foremost, Nj. 84; kjósa e-n at fótum, by the feet alone, Edda 46; hefja frændsemi at bræðrum, eða at systkynum, to reckon kinship by the brother’s or the sister’s side, Grág. i. 28; kjósa at afli, at álitum, by strength, sight, Gs. 8, belongs rather to the following.
    IV. in respect of, as regards, in regard to, as to; auðigr at fé, wealthy of goods, Nj. 16, 30, 51; beztir hestar at reið, the best racehorses, 186; spekingr at viti, a man of great intellect, Ld. 124; vænn (fagr) at áliti, fair of face, Nj. 30, Bs. i. 61; kvenna vænst at ásjónu ok vits munum, of surpassing beauty and intellect, Ld. 122; fullkominn at hyggju, 18; um fram aðra menn at vinsældum ok harðfengi, of surpassing popularity and hardihood, Eb. 30.
    2. a law term, of challenging jurors, judges, or the like, on account of, by reason of; ryðja ( to challenge) at mægðum, guðsifjum, frændsemi, hrörum …; at leiðarlengd, on account of distance, Grág. i. 30, 50, Nj. (freq.)
    3. in arithm. denoting proportion; at helmingi, þriðjungi, fjórðungi, tíunda hluta, cp. Lat. ex asse, quadrante, for the half, third… part; máttr skal at magni (a proverb), might and main go together, Hkr. ii. 236; þú munt vera at því mikill fræðimaðr á kvæði, in the same proportion, as great, Fms. vi. 391, iii. 41; at e-s hluta, at… leiti, for one’s part, in turn, as far as one is con cerned, Grág. i. 322, Eg. 309, Fms. iii. 26 (freq.): at öðrum kosti, in the other case, otherwise (freq.) More gener., at öllu, öngu, in all (no) respects; at sumu, einhverju, nokkru, partly; at flestu, mestu, chiefly.
    4. as a paraphrase of a genitive; faðir, móðir at barni (= barns); aðili at sök (= sakar a.); morðingi at barni (= barns), faðerni at barni (barns); illvirki at fé manna (cp. Lat. felo de se), niðrfall at sökum (saka), land gangr at fiskum (fiska), Fms. iv. 274, Grág. i. 277, 416, N. G. L. i. 340, K. Þ. K. 112, Nj. 21.
    5. the phrase ‘at sér,’ of himself or in himself, either ellipt. or by adding the participle görr, and with the adverbs vel, ilia, or the like; denoting breeding, bearing, endowments, character …; væn kona, kurteis ok vel at sér, an accomplished, well-bred, gifted lady, Nj. I; vitr maðr ok vel at sér, a wise man and thoroughly good in feeling and bearing, 5; þú ert maðr vaskr ok vel at þér, 49; gerr at sér, accomplished, 51; bezt at sér görr, the finest, best bred man, 39, Ld. 124; en þó er hann svá vel at sér, so generous, Nj. 77; þeir höfðingjar er svá vóru vel at sér, so noble-minded, 198, Fms. i. 160: the phrase ‘at sér’ is now only used of knowledge, thus maðr vel að sér means clever, a man of great knowledge; illa að sér, a blockhead.
    6. denoting relations to colour, size, value, age, and the like; hvitr, svartr, grár, rauðr … at lit, white, swarthy, gray, red … of colour, Bjarn. 55, 28, Ísl. ii. 213, etc.; mikill, lítill, at stærð, vexti, tall, small of size, etc.; ungr, gamall, barn, at aldri, young, old, a child of age; tvítugr, þrítugr … at aldri, twenty, thirty … years of age (freq.): of animals; kyr at fyrsta, öðrum … kálfi, a cow having calved once, twice…, Jb. 346: value, amount, currency of money, kaupa e-t at mörk, at a mark, N. G. L. 1. 352; ok er eyririnn at mörk, amounts to a mark, of the value of money, Grág. i. 392; verðr þá at hálfri murk vaðmála eyrir, amounts to a half a mark, 500.
    β. metaph. of value, connected with verbs denoting to esteem, hold; meta, hafa, halda at miklu, litlu, vettugi, engu, or the like, to hold in high or low esteem, to care or not to care for (freq.): geta e-s at góðu, illu, öngu, to mention one favourably, unfavourably, indifferently … (freq.), prop. in connection with. In many cases it may be translated by in; ekki er mark at draumum, there is no meaning in dreams, no heed is to be paid to dreams, Sturl. ii. 217; bragð er at þá barnið finnr, it goes too far, when even a child takes offence (a proverb): hvat er at því, what does it mean? Nj. 11; hvert þat skip er vöxtr er at, any ship of mark, i. e. however small, Fms. xi. 20.
    V. denoting the source of a thing:
    1. source of infor mation, to learn, perceive, get information from; Ari nam ok marga fræði at Þuríði, learnt as her pupil, at her hands, as St. Paul at the feet of Gamaliel, (just as the Scotch say to speer or ask at a person); Ari nam at Þorgeiri afraðskoll, Hkr. (pref.); nema kunnáttu at e-m, used of a pupil, Fms. i. 8; nema fræði at e-m, xi. 396.
    2. of receiving, acquiring, buying, from; þiggja e-t at e-m, to receive a thing at his hands, Nj. 51; líf, to be pardoned, Fms. x. 173; kaupa land at e-m, to buy it from, Landn. 72, Íb. II, (now af is more freq. in this sense); geta e-t at e-m, to obtain, procure at one’s hands, impetrare; þeirra manna er þeir megu þat geta at, who are willing to do that, Grág. i. I; heimta e-t at e-m (now af), to call in, demand (a debt, money), 279; fala e-t at e-m (now af), to chaffer for or cheapen anything, Nj. 73; sækja e-t at e-m, to ask, seek for; sækja heilræði ok traust at e-m, 98; leiga e-t at e-m (now af), to borrow, Grág. ii. 334; eiga e-t (fé, skuld) at e-m, to be owed money by any one, i. 399: metaph. to deserve of one, Nj. 113; eiga mikit at e-m, to have much to do with, 138; hafa veg, virðing, styrk, at, to derive honour, power from, Fms. vi. 71, Eg. 44, Bárð. 174; gagn, to be of use, Ld. 216; mein, tálma, mischief, disadvantage, 158, 216, cp. Eg. 546; ótta, awe, Nj. 68.
    VI. denoting conformity, according to, Lat. secundum, ex, after; at fornum sið, Fms. i. 112; at sögn Ara prests, as Ari relates, on his authority, 55; at ráði allra vitrustu manna, at the advice of, Ísl. ii. 259, Ld. 62; at lögum, at landslögum, by the law of the land, Grág., Nj.; at líkindum, in all likelihood, Ld. 272; at sköpum, in due course (poet.); at hinum sama hætti, in the very same manner, Grág. i. 90; at vánum, as was to be expected, Nj. 255; at leyfi e-s, by one’s leave, Eg. 35; úlofi, Grág. ii. 215; at ósk, vilja e-s, as one likes…; at mun, id. (poet.); at sólu, happily (following the course of the sun), Bs. i. 70, 137; at því sem …, as to infer from …, Nj. 124: ‘fara, láta, ganga at’ denotes to yield, agree to, to comply with, give in, Ld. 168, Eg. 18, Fms. x. 368.
    VII. in phrases nearly or quite adverbial; gróa, vera græddr, at heilu, to be quite healed, Bárð. 167, Eb. 148; bíta at snöggu, to bite it bare, Fms. xi. 6; at þurru, till it becomes dry, Eb. 276; at endilöngu, all along, Fas. ii; vinnast at litlu, to avail little, 655 x. 14; at fullu, fully, Nj. 257, Hkr. i. 171; at vísu, of a surety, surely, Ld. 40; at frjálsu, freely, 308; at líku, at sömu, equally, all the same, Hom. 80, Nj. 267; at röngu, wrongly, 686 B. 2; at hófi, temperately, Lex. Poët.; at mun, at ráði, at marki, to a great extent; at hringum, utterly, all round, (rare), Fms. x. 389; at einu, yet, Orkn. 358; svá at einu, því at einu, allt at einu, yet, however, nevertheless.
    VIII. connected with comparatives of adverbs and adjectives, and strengthening the sense, as in Engl. ‘the,’ so much the more, all the more; ‘at’ heldr tveimr, at ek munda gjarna veita yðr öllum, where it may be translated by so much the more to two, as I would willingly grant it to all of you; hon grét at meir, she grat (wept) the more, Eg. 483; þykir oss at líkara, all the more likely, Fms. viii. 6; þess at harðari, all the harder, Sturl. iii. 202 C; svá at hinn sé bana at nær, Grág. ii. 117; at auðnara, at hólpnara, the more happy, Al. 19, Grett. 116 B; þess at meiri, Fms. v. 64; auvirðismaðr at meiri, Sturl. ii. 139; maðr at vaskari, id.; at feigri, any the more fey, Km. 22; maðr at verri, all the worse, Nj. 168; ok er ‘at’ firr…, at ek vil miklu heldr, cp. Lat. tantum abest… ut, Eg. 60.
    β. following after a negation; eigi at síðr, no less, Nj. 160, Ld. 146; eigi… at meiri maðr, any better, Eg. 425, 489; erat héra at borgnara, any the better off for that, Fms. vii. 116; eigi at minni, no less for that, Edda (pref.) 146; eigi at minna, Ld. 216, Fms. ix. 50; ekki at verri drengr, not a bit worse for that, Ld. 42; er mér ekki son minn at bættari, þótt…, 216; at eigi vissi at nær, any more, Fas. iii. 74.
    IX. following many words:
    1. verbs, esp. those denoting, a. to ask, enquire, attend, seek, e. g. spyrja at, to speer (ask) for; leita at, to seek for; gæta, geyma at, to pay attention to; huga, hyggja at; hence atspurn, to enquire, aðgæzla, athugi, attention, etc.
    β. verbs denoting laughter, play, joy, game, cp. the Engl. to play at …, to laugh at …; hlæja, brosa at e-u, to laugh, smile at it; leika (sér) at e-u, to play at; þykja gaman at, to enjoy; hæða, göra gys at …, to make sport at …
    γ. verbs denoting assistance, help; standa, veita, vinna, hjálpa at; hence atstoð, atvinna, atverk:—mode, proceeding; fara at, to proceed, hence atför and atferli:—compliance; láta, fara at e-u, v. above:— fault; e-t er at e-u, there is some fault in it, Fms. x. 418; skorta at e-u, to fall short of, xi. 98:—care, attendance; hjúkra at, hlýja at, v. these words:—gathering, collecting; draga, reiða, flytja, fá at, congerere:—engagement, arrival, etc.; sækja at, to attack; ganga at, vera at, to be about; koma at, ellipt. to arrive: göra at, to repair: lesta at, to impair (v. above); finna at, to criticise (mod.); telja at, id.: bera at, to happen; kveða at e-m, to address one, 625. 15, (kveða at (ellipt.) now means to pronounce, and of a child to utter (read) whole syllables); falla at, of the flood-tide (ellipt.): metaph. of pains or straits surrounding one; þreyngja, herða at, to press hard: of frost and cold, with regard to the seasons; frjósa at, kólna at, to get really cold (SI. 44), as it were from the cold stiffening all things: also of the seasons themselves; hausta, vetra að, when the season really sets in; esp. the cold seasons, ‘sumra at’ cannot be used, yet we may say ‘vára að’ when the spring sets in, and the air gets mild.
    δ. in numberless other cases which may partly be seen below.
    2. connected ellipt. with adverbs denoting motion from a place; norðan, austan, sunnan, vestan at, those from the north, east…; utan at, innan at, from the outside or inside.
    3. with adjectives (but rarely), e. g. kærr, elskr, virkr (affectionate), vandr (zealous), at e-m; v. these words.
    WITH ACC.
    TEMP.: Lat. post, after, upon, esp. freq. in poetry, but rare in prose writers, who use eptir; nema reisi niðr at nið (= maðr eptir mann), in succession, of erecting a monument, Hm. 71; in prose, at þat. posthac, deinde, Fms. x. 323, cp. Rm., where it occurs several times, 2, 6, 9, 14, 18, 24, 28, 30, 35; sonr á at taka arf at föður sinn, has to take the inheritance after his father, Grág. i. 170 new Ed.; eiga féránsdóm at e-n, Grág. i. 89; at Gamla fallinn, after the death of G., Fms. x. 382; in Edda (Gl.) 113 ought to be restored, grét ok at Oð, gulli Freyja, she grat (wept) tears of gold for her lost husband Od. It is doubtful if it is ever used in a purely loc. sense; at land, Grág. (Sb.)ii. 211, is probably corrupt; at hönd = á hönd, Grág. (Sb.) i. 135; at mót = at móti, v. this word.
    ☞ In compounds (v. below) at- or að- answers in turn to Lat. ad- or in- or con-; atdráttr e. g. denotes collecting; atkoma is adventus: it may also answer to Lat. ob-, in atburðr = accidence, but might also be compared with Lat. occurrere.
    2.
    and að, the mark of the infinitive [cp. Goth. du; A. S. and Engl. to; Germ. zu]. Except in the case of a few verbs ‘at’ is always placed immediately before the infinitive, so as to be almost an inseparable part of the verb.
    I. it is used either,
    1. as, a simple mark of the infinitive, only denoting an action and independent of the subject, e. g. at ganga, at hlaupa, at vita, to go, to run, to know; or,
    2. in an objective sense when following such verbs as bjóða segja…, to invite, command …; hann bauð þeim at ganga, at sitja, be bade, ordered them to go, sit, or the like; or as gefa and fá; gefa e-m at drekka, at eta, to give one to drink or to eat, etc. etc.
    β. with the additional notion of intention, esp. when following verba cogitandi; hann ætlaði, hafði í hyggju at fara, he had it in his mind to go (where ‘to go’ is the real object to ætlaði and hafði í hyggju).
    3. answering to the Gr. ινα, denoting intention, design, in order to; hann gékk í borg at kaupa silfr, in order to buy, Nj. 280; hann sendi riddara sína með þeim at varðveita þær, 623. 45: in order to make the phrase more plain, ‘svá’ and ‘til’ are frequently added, esp. in mod. writers, ‘svá at’ and contr. ‘svát’ (the last however is rare), ‘til at’ and ‘til þess at,’ etc.
    II. in the earlier times the infin., as in Greek and Lat., had no such mark; and some verbs remain that cannot be followed by ‘at;’ these verbs are almost the same in Icel. as in Engl.:
    α. the auxiliary verbs vil, mun ( μέλλω), skal; as in Engl. to is never used after the auxiliaries shall, will, must; ek vil ganga, I will go; ek mun fara, (as in North. E.) I mun go; ek skal göra þat, I shall do that, etc.
    β. the verbs kunna, mega, as in Engl. I can or may do, I dare say; svá hygginn at hann kunni fyrir sökum ráða, Grág. ii. 75; í öllu er prýða má góðan höfðingja, Nj. 90; vera má, it may be; vera kann þat, id.: kunnu, however, takes ‘at’ whenever it means to know, and esp. in common language in phrases such as, það kann að vera, but vera kann þat, v. above.
    γ. lata, biðja, as in Engl. to let, to bid; hann lét (bað) þá fara, he let (bade) them go.
    δ. þykkja, þykjast, to seem; hann þykir vera, he is thought to be: reflex., hann þykist vera, sibi videtur: impers., mér þykir vera, mibi videtur, in all cases without ‘at.’ So also freq. the verbs hugsa, hyggja, ætla, halda, to think, when denoting merely the act of thinking; but if there be any notion of intention or purpose, they assume the ‘at;’ thus hann ætlaði, hugði, þá vera góða menn, he thought them to be, acc. c. inf.; but ætlaði at fara, meant to go, etc.
    ε. the verbs denoting to see, bear; sjá, líta, horfa á … ( videre); heyra, audire, as in Engl. I saw them come, I heard him tell, ek sá þá koma, ek heyrði hann tala.
    ζ. sometimes after the verbs eiga and ganga; hann gékk steikja, be went to roast, Vkv. 9; eiga, esp. when a mere periphrasis instead of skal, móður sína á maðr fyrst fram færa (better at færa), Grág. i. 232; á þann kvið einskis meta, 59; but at meta, id. l. 24; ráða, nema, göra …, freq. in poetry, when they are used as simple auxiliary verbs, e. g. nam hann sér Högna hvetja at rúnum, Skv. 3. 43.
    η. hljóta and verða, when used in the sense of must (as in Engl. he must go), and when placed after the infin.of another verb; hér muntu vera hljóta, Nj. 129; but hljóta at vera: fara hlýtr þú, Fms. 1. 159; but þú hlýtr at fara: verða vita, ii. 146; but verða at vita: hann man verða sækja, þó verðr (= skal) maðr eptir mann lifa, Fms. viii. 19, Fas. ii. 552, are exceptional cases.
    θ. in poetry, verbs with the verbal neg. suffix ‘-at,’ freq. for the case of euphony, take no mark of the infinitive, where it would be indispensable with the simple verb, vide Lex. Poët. Exceptional cases; hvárt sem hann vill ‘at’ verja þá sök, eða, whatever he chooses, either, Grág. i. 64; fyrr viljum vér enga kórónu at bera, en nokkut ófrelsi á oss at taka, we would rather bear no crown than …, Fms. x. 12; the context is peculiar, and the ‘at’ purposely added. It may be left out ellipt.; e. g. þá er guð gefr oss finnast (= at finnast), Dipl. ii. 14; gef honum drekka (= at drekka), Pr. 470; but mostly in unclassical writers, in deeds, or the like, written nastily and in an abrupt style.
    3.
    and að, conj. [Goth. þatei = οτι; A. S. þät; Engl. that; Germ, dass; the Ormul. and Scot. at, see the quotations sub voce in Jamieson; in all South-Teutonic idioms with an initial dental: the Scandinavian idioms form an exception, having all dropped this consonant; Swed. åt, Dan. at]. In Icel. the Bible translation (of the 16th century) was chiefly based upon that of Luther; the hymns and the great bulk of theol. translations of that time were also derived from Germany; therefore the germanised form það frequently appears in the Bible, and was often employed by theol. authors in sermons since the time of the Reformation. Jón Vidalin, the greatest modern Icel. preacher, who died in 1720, in spite of his thoroughly classical style, abounds in the use of this form; but it never took root in the language, and has never passed into the spoken dialect. After a relative or demonstr. pronoun, it freq. in mod. writers assumes the form eð, hver eð, hverir eð, hvað eð, þar eð. Before the prep. þú (tu), þ changes into t, and is spelt in a single word attú, which is freq. in some MS.;—now, however, pronounced aððú, aððeir, aððið …, = að þú…, with the soft Engl. th sound. It gener. answers to Lat. ut, or to the relat. pron. qui.
    I. that, relative to svá, to denote proportion, degree, so…, that, Lat. tam, tantus, tot…, ut; svá mikill lagamaðr, at…, so great a lawyer, that…, Nj. 1; hárið svá mikit, at þat…, 2; svá kom um síðir því máli, at Sigvaldi, it came so far, that…, Fms. xi. 95, Edda 33. Rarely and unclass., ellipt. without svá; Bæringr var til seinn eptir honum, at hann … (= svá at), Bær. 15; hlífði honum, at hann sakaði ekki, Fas. iii. 441.
    II. it is used,
    1. with indic, in a narrative sense, answering partly to Gr. οτι, Lat. quod, ut, in such phrases as, it came to pass, happened that …; þat var einhverju sinni, at Höskuldr hafði vinaboð, Nj. 2; þat var á palmdrottinsdag, at Ólafr konungr gékk út um stræti, Fms. ii. 244.
    2. with subj. answering to Lat. acc. with infin., to mark the relation of an object to the chief verb, e. g. vilda ek at þú réðist, I wished that you would, Nj. 57.
    β. or in an oblique sentence, answering to ita ut…; ef svá kann verða at þeir láti…, if it may be so that they might…, Fms. xi. 94.
    γ. with a subj. denoting design, answering to ϊνα or Lat. ut with subj., in order that; at öll veraldar bygðin viti, ut sciat totus orbis, Stj.; þeir skáru fyrir þá melinn, at þeir dæi eigi af sulti, ut ne fame perirent, Nj. 265; fyrsti hlutr bókarinnar er Kristindómsbálkr, at menn skili, in order that men may understand, Gþl. p. viii.
    III. used in connection with conjunctions,
    1. esp. þó, því, svá; þó at freq. contr. þótt; svát is rare and obsolete.
    α. þóat, þótt (North. E. ‘thof’), followed by a subjunctive, though, although, Lat. etsi, quamquam (very freq.); þóat nokkurum mönnum sýnist þetta með freku sett… þá viljum vér, Fms. vi. 21: phrases as, gef þú mér þó at úverðugri, etsi indignae (dat.), Stj. MS. col. 315, are unclass., and influenced by the Latin: sometimes ellipt. without ‘þó,’ eigi mundi hón þá meir hvata göngu sinni, at (= þóat) hon hraeddist bana sinn, Edda 7, Nj. 64: ‘þó’ and ‘at’ separated, svarar hann þó rétt, at hann svari svá, Grág. i. 23; þó er rétt at nýta, at hann sé fyrr skorinn, answering to Engl. yetthough, Lat. attamenetsi, K. Þ. K.
    β. því at, because, Lat. nam, quia, with indic.; því at allir vóru gerfiligir synir hans, Ld. 68; því at af íþróttum verðr maðr fróðr, Sks. 16: separated, því þegi ek, at ek undrumst, Fms. iii. 201; því er þessa getið, at þat þótti, it i s mentioned because …, Ld. 68.
    γ. svá at, so that, Lat. ut, ita ut; grátrinn kom upp, svá at eingi mátti öðrum segja, Edda 37: separated, so … that, svá úsvúst at …, so bad weather, that, Bs. i. 339, etc.
    2. it is freq. used superfluously, esp. after relatives; hver at = hverr, quis; því at = því, igitur; hverr at þekkr ok þægiligr mun verða, Fms. v. 159; hvern stvrk at hann mundi fá, 44; ek undrumst hvé mikil ógnarraust at liggr í þér, iii. 201; því at ek mátti eigi þar vera elligar, því at þar var kristni vel haldin, Fas. i. 340.
    IV. as a relat. conj.:
    1. temp, when, Lat. quum; jafnan er ( est) mér þá verra er ( quum) ek fer á braut þaðan, en þá at ( quum) ek kem, Grett. 150 A; þar til at vér vitum, till we know, Fms. v. 52; þá at ek lýsta (= þá er), when, Nj. 233.
    2. since, because; ek færi yðr (hann), at þér eruð í einum hrepp allir, because of your being all of the same Rape, Grág. i. 260; eigi er kynlegt at ( though) Skarphéðinn sé hraustr, at þat er mælt at…, because (since) it is a saying that…, Nj. 64.
    V. in mod. writers it is also freq. superfluously joined to the conjunctions, ef að = ef, si, (Lv. 45 is from a paper MS.), meðan að = meðan, dum; nema að, nisi; fyrst að = fyrst, quoniam; eptir að, síðan að, postquam; hvárt að = hvárt, Lat. an. In the law we find passages such as, þá er um er dæmt eina sök, at þá eigu þeir aptr at ganga í dóminn, Grág. i. 79; ef þing ber á hina helgu viku, at þat á eigi fyrir þeim málum at standa, 106; þat er ok, at þeir skulu reifa mál manna, 64; at þeir skulu með váttorð þá sök sækja, 65: in all these cases ‘at’ is either superfluous or, which is more likely, of an ellipt. nature, ‘the law decrees’ or ‘it is decreed’ being understood. The passages Sks. 551, 552, 568, 718 B, at lokit (= at ek hefi lokit), at hugleitt (= at ek hefi h.), at sent (= at ek hefi sent) are quite exceptional.
    4.
    and að, an indecl. relat. pronoun [Ulf. þatei = ος, ος αν, οστις, οσπερ, οιος, etc.; Engl. that, Ormul. at], with the initial letter dropped, as in the conj. at, (cp. also the Old Engl. at, which is both a conj. and a pronoun, e. g. Barbour vi. 24 in Jamieson: ‘I drede that his gret wassalage, | And his travail may bring till end, | That at men quhilc full litil wend.’ | ‘His mestyr speryt quhat tithings a t he saw.’—Wyntoun v. 3. 89.) In Icel. ‘er’ (the relat. pronoun) and ‘at’ are used indifferently, so that where one MS. reads ‘er,’ another reads ‘at,’ and vice versâ; this may easily be seen by looking at the MSS.; yet as a rule ‘er’ is much more freq. used. In mod. writers ‘at’ is freq. turned into ‘eð,’ esp. as a superfluous particle after the relative pron. hverr (hver eð, hvað eð, hverir eð, etc.), or the demonstr. sá (sá eð, þeir eð, hinir eð, etc.):—who, which, that, enn bezta grip at ( which) hafði til Íslands komið, Ld. 202; en engi mun sá at ( cui) minnisamara mun vera, 242; sem blótnaut at ( quae) stærst verða, Fms. iii. 214; þau tiðendi, at mér þætti verri, Nj. 64, etc. etc.
    5.
    n. collision (poët.); odda at, crossing of spears, crash of spears, Höfuðl. 8.
    β. a fight or bait of wild animals, esp. of horses, v. hesta-at and etja.
    6.
    the negative verbal suffix, v. -a.

    Íslensk-ensk orðabók > AT

  • 13 BREGÐA

    (bregð; brá, brugðum; brugðinn), v. with dat.
    bregða sverði, knífi, to draw a sword, knife;
    bregða fingri, hendi í e-t, to put (thrust) the finger, hand, into;
    hón brá hárinu undir belti sér, she put (fastened) her hair under her belt;
    bregða kaðli um e-t, to pass a rope round a thing;
    bregða augum sundr, to open the eyes;
    bregða e-m á eintal, to take one apart;
    bregða sér sjúkum, to feign illness;
    2) to deviate from, disregard (vér höfum brugðit af ráðum þínum);
    3) to alter, change;
    bregða lit, litum, to change colour, to turn pale;
    bregða e-m í e-s líki, to turn one (by spell) into another shape (þú brátt þér í merar líki);
    4) to break up, leave off, give up;
    bregða tjöldum, to strike the tents;
    bregða boði, to countermand a feast;
    bregða sýslu, to leave off working;
    bregða svefni, blundi, to awake;
    bregða tali, to break off talking;
    bregða orrustu, kaupi, to break off a battle, bargain;
    5) to break (bregða trúnaði, heiti, sáttmáli);
    6) bregða e-m e-u, to upbraid, reproach one with a thing (Kálfr brá mér því í dag);
    7) with prepp.,
    bregða e-m á loft, to lift one aloft;
    bregða e-u á, to give out, pretend (hann brá á því, at hann mundi ríða vestr til Miðfjarðar);
    absol., bregða á e-t, to begin (suddenly) doing a thing;
    Kimbi brá á gaman, took it playfully, laughed at it;
    þeir brugðu á glímu ok á glens, they started wrestling and playing;
    hestrinn brá á leik, broke into play, ran away;
    hönd bregðr á venju, is ready for its old work;
    þá brá Ingimundr til útanferðar, I. started to go abroad;
    bregða e-u undan, to put it out of the way, to hide it;
    bregða upp hendi, höndum, to hold up the hand;
    bregða e-u við, to ward off with (bregða við skildi); fig. to put forth as an example, to praise, wonder at (þínum drengskap skal ek við bregða);
    absol., bregða við, to start off, set about a thing without delay;
    brá hann við skjótt ok fór, he started off at once and went;
    8) refl., bregðast;
    9) impers., e-u bregðr, it ceases, fails;
    veðráttu brá eigi, there was no change in the weather;
    of a sudden appearance, kláða brá á hvarmana, the eye-lids began to itch;
    þá brá ljóma af Logafjöllum, then from L. there burst flashes of light;
    ljósi bregðr fyrir, a light passes before the eye;
    with preps., bregðr af vexti hans frá öðrum selum, his shape differs from that of other seals;
    e-m bregðr í brún, one is amazed, startled (nú bregðr mönnum í brún mjök);
    e-m bregðr til e-s, one person takes after, resembles another;
    en því bregðr mér til foreldris míns, in that I am like my father;
    þat er mælt, at fjórðungi bregði til fóstrs, the fostering makes the fourth part of a man;
    e-m bregðr við e-t = e-m bregðr í brún;
    brá þeim mjök við, er þeir sá hann inn ganga, it startled them much when they saw him come in;
    en þó brá fóstru Melkorku mest við þessi tíðindi, this news most affected M.’s nurse.
    * * *
    pret. sing. brá, 2nd pers. brátt, later brást; pl. brugðu, sup. brugðit; pres. bregð; pret. subj. brygði: reflex, (sk, z, st), pret. brásk, bráz, or brást, pl. brugðusk, etc.: poët. with the neg. suff. brá-at, brásk-at, Orkn. 78, Fms. vi. 51.
    A. ACT. WITH DAT.
    I. [A. S. bregdan, brædan; Old Engl. and Scot. to brade or braid; cp. bragð throughout]:—to move swiftly:
    1. of a weapon, to draw, brandish; b. sverði, to draw the sword, Gísl. 55, Nj. 28, Ld. 222, Korm. 82 sqq., Fms. i. 44, ii. 306, vi. 313, Eg. 306, 505; sverð brugðit, a drawn sword, 746; cp. the alliterative phrase in Old Engl. Ballads, ‘the bright browne (= brugðinn) sword:’ absol., bregð (imperat.), Korm. l. c.: b. knífi, to slash with a knife, Am. 59; b. flötu sverði, to turn it round in the band, Fms. vii. 157; saxi, Bs. i. 629: even of a thrust, b. spjóti, Glúm. 344.
    2. of the limbs or parts of the body, to move quickly; b. hendi, fingri, K. Þ. K. 10, Fms. vi. 122; b. augum sundr, to open the eyes, iii. 57, cp. ‘he bradde open his eyen two,’ Engl. Ballads; b. fótum, Nj. 253; b. fæti, in wrestling; b. grönum, to draw up the lips, 199, Fms. v. 220.
    3. of other objects; b. skipi, to turn the ship (rare), Fms. viii. 145, Eb. 324; b. e-m á eintal, einmæli, to take one apart, Fms. vi. 11, Ölk. 35; b. sér sjúkum, to feign sickness, Fagrsk. ch. 51; bregða sér in mod. usage means to make a short visit, go or come for a moment; eg brá mér snöggvast til …, etc.
    4. adding prepp.; b. upp; b. upp hendi, höndum, to hold up the hand, Fms. i. 167; b. upp glófa, 206, Eb. 326: b. e-m á lopt, to lift aloft, Eg. 122, Nj. 108; b. e-u undan, to put a thing out of the way, to hide it, Fas. i. 6; undir, Sturl. ii. 221, Ld. 222, Eb. 230: b. e-u við (b. við skildi), to ward off with …, Vápn. 5; but chiefly metaph. to put forth as an example, to laud, wonder at, etc.; þínum drengskap skal ek við b., Nj. 18; þessum mun ek við b. Áslaugar órunum, Fas. i. 257; nú mun ek því við b. ( I will speak loud), at ek hefi eigi fyr náð við þik at tala, Lv. 53: b. e-u á, to give out, pretend; hann brá á því at hann mundi ríða vestr til Miðfjarðar, Sturl. iii. 197, Fms. viii. 59, x. 322. β. to deviate from, disregard; vér höfum brugðit af ráðum þínum, Fær. 50, Nj. 13, 109, Ísl. ii. 198, Grág. i. 359; b. af marki, to alter the mark, 397.
    5. to turn, alter, change; b. lit, litum, to change colour, to turn pale, etc., Fms. ii. 7, Vígl. 24; b. sér við e-t, to alter one’s mien, shew signs of pain, emotion, or the like, Nj. 116; b. e-m í (or b. á sik) e-s líki, to turn one (by spell) into another shape, Bret. 13; at þú brátt þér í merar líki, Ölk. 37; hann brá á sik ýmissa dýra líki, Edda (pref.) 149.
    II. to break up or off, leave off, give up; b. búi, to give up one’s household, Grág. i. 153, Eg. 116, 704; b. tjöldum, to break up, strike the tents, Fms. iv. 302; b. samvist, to part, leave off living together, ii. 295; b. ráðahag, to break off an engagement, esp. wedding, 11; b. boði, to countermand a feast, 194; b. kaupi, to break off a bargain, Nj. 51, Rd. 251; b. sýslu, to leave off working, Fms. vi. 349; b. svefni, blundi, to awake, Sdm. 2; smátt bregðr slíkt svefni mínum, Lv. 53; b. tali, to break off talking, Vápn. 22; b. orustu, to break off the battle, Bret.: esp. freq. in poetry, b. hungri, föstu, sulti, to break or quell the hunger (of the wolf); b. gleði; b. lífi, fjörvi, to put to death, etc., Lex. Poët.
    2. to break faith, promise, or the like; b. máli, Grág. i. 148; trúnaði, Nj. 141; brugðið var öllu sáttmáli, Hkr. ii. 121; b. heiti, Alvm. 3: absol., ef bóandi bregðr við griðmann ( breaks a bargain), Grág. i. 153.
    3. reflex., bregðask e-m (or absol.), to deceive, fail, in faith or friendship; Gunnarr kvaðsk aldri skyldu b. Njáli né sonum hans, Nj. 57; bregðsk þú oss nú eigi, do not deceive us, Fms. vi. 17; vant er þó at vita hverir mér eru trúir ef feðrnir b., ii. 11; en þeim brásk framhlaupit, i. e. they failed in the onslaught, vii. 298; þat mun eigi bregðask, that cannot fail, Fas. ii. 526, Rb. 50; fáir munu þeir, at einörð sinni haldi, er slíkir brugðusk við oss, Fms. v. 36, Grett. 26 new Ed.
    III. [A. S. brædan, to braid, braider], to ‘braid,’ knot, bind, the band, string being in dat.; hann bregðr í fiskinn öðrum enda, he braided the one end in the fish, Finnb. 220; hón brá hárinu undir belli sér, she braided her hair under her belt; (hann) brá ( untied) brókabelti sínu, Fas. i. 47; er þeir höfðu brugðið kaðli um, wound a cable round it, Fms. x. 53; hefir strengrinn brugðizk líttat af fótum honum, the rope had loosened off his feet, xi. 152: but also simply and with acc., b. bragð, to braid a braid, knit a knot, Eg. (in a verse); b. ráð, to weave a plot, (cp. Gr. ράπτειν, Lat. suere), Edda (in a verse); in the proper sense flétta and ríða, q. v., are more usual.
    2. in wrestling; b. e-m, the antagonist in dat., the trick in acc., b. e-m bragð (hæl-krók, sveiflu, etc.)
    3. recipr., of mutual strife; bregðask brögðum, to play one another tricks; b. brigzlum, to scold one another, Grág. ii. 146; b. frumhlaupum, of mutual aggression, 13, 48; bregðask um e-t, to contest a thing, 66, cp. i. 34.
    4. part., brugðinn við e-t, acquainted with a thing; munuð þit brátt brugðnir við meira, i. e. you will soon have greater matters to deal with, Fs. 84; hann er við hvárttveggja b., he is well versed in both, Gísl. 51.
    IV. metaph. to upbraid, blame, with dat. of the person and thing; fár bregðr hinu betra, ef hann veit hit verra (a proverb), Nj. 227; Þórðr blígr brá honum því ( Thord threw it in his face), á Þórsnesþingi, at …, Landn. 101; Kálfr brá mér því í dag, Fms. vi. 105; b. e-m brizglum, Nj. 227.
    B. NEUT. OR ABSOL. without a case, of swift, sudden motion.
    I. b. á e-t, as, b. á leik, gaman, etc., to start or begin sporting, playing; Kimbi brá á gaman, K. took it playfully, i. e. laughed at it, Landn. 101; b. á gamanmál, Fms. xi. 151; þeir brugðu á glímu ok á glens, they started wrestling and playing, Ld. 220; bregðr hann (viz. the horse) á leik, the horse broke into play, ran away, Fms. xi. 280; Glúmr svaraði vel en brá þó á sitt ráð, Glum gave a gentle answer, but went on in his own way, Nj. 26, Fas. i. 250: the phrase, hönd bregðr á venju, the hand is ready for its old work, Edda (Ht.) verse 26, cp. Nj. ch. 78 (in a verse).
    2. b. við, to start off, set about a thing without delay, at a moment’s notice, may in Engl. often be rendered by at once or the like; brá hann við skjótt ok fór, he started off at once and went, Fms. i. 158; þeir brugðu við skjótt, ok varð þeim mjök við felmt, i. e. they took to their heels in a great fright, Nj. 105; þeir brugðu við skjótt, ok fara þaðan, 107; bregðr hon við ok hleypr, Grett. 25 new Ed., Bjarn. 60; hrossit bregðr nú við hart, id.; en er Ólafr spurði, at Þorsteinn hafði skjótt við brugðit, ok hafði mikit fjölmenni, Ld. 228.
    β. b. til e-s, þá brá Ingimundr til utanferðar, Ingimund started to go abroad, Sturl. i. 117; b. til Grænlands ferðar, Fb. i. 430.
    II. reflex, to make a sudden motion with the body; Rútr brásk skjótt við undan högginu, Nj. 28, 129; b. við fast, to turn sharply, 58, 97; bregðsk (= bregðr) jarl nú við skjótt ok ferr, the earl started at once, Fms. xi. 11; hann brásk aldregi við ( he remained motionless) er þeir píndu hann, heldr en þeir lysti á stokk eðr stein, vii. 227.
    2. metaph. and of a circumlocutory character; eigi þætti mér ráðið, hvárt ek munda svá skjótt á boð brugðisk hafa, ef …, I am not sure whether I should have been so hasty in bidding you, if …, Ísl. ii. 156; bregðask á beina við e-n, to shew hospitality towards, Fms. viii. 59, cp. bregða sér above.
    β. b. yfir, to exceed; heyra þeir svá mikinn gný at yfir brásk, they heard an awful crash, Mag. 6; þá brásk þat þó yfir jafnan ( it surpassed) er konungr talaði, Fms. x. 322, yet these last two instances may be better read ‘barst,’ vide bera C. IV; bregðask úkunnr, reiðr … við e-t, to be startled at the novelty of a thing, v. 258; b. reiðr við, to get excited, angry at a thing, etc.
    C. IMPERS.
    I. the phrase, e-m bregðr við e-t, of strong emotions, fear, anger, or the like; brá þeim mjök við, er þau sá hann inn ganga, it startled them much, when they saw him come in, Nj. 68; Flosa brá svá við, at hann var í andliti stundum sem blóð, 177; en þó brá fóstru Melkorku mest við þessi tíðindi, i. e. this news most affected Melkorka’s nurse, Ld. 82; aldri hefi ek mannsblóð séð, ok veit ek eigi hve mér bregðr við, I wot not how it will touch me, Nj. 59; brá honum svá við, at hann gerði fölvan í andliti … ok þann veg brá honum opt síðan ( he was oft since then taken in such fits), þá er vígahugr var á honum, Glúm. 342; en við höggit brá Glæsi svá at …, Eb. 324; Þorkell spurði ef honum hefði brugðit nokkut við þessa sýslu.—Ekki sjám vér þér brugðit hafa við þetta, en þó sýndist mér þér áðr brugðit, Fms. xi. 148.
    β. bregða í brún, to be amazed, shocked, Fms. i. 214; þá brá Guðrúnu mjök í brún um atburð þenna allan saman, Ld. 326, Nj. 14; þat hlægir mik at þeim mun í brún b., 239; nú bregðr mönnum í brún mjök ( people were very much startled), því at margir höfðu áðr enga frétt af haft, Band. 7.
    II. with prepp. við, til, í, af; of appearances, kynligu, undarliga bregðr við, it has a weird look, looks uncanny, of visions, dreams, or the like; en þó bregðr nú kynligu við, undan þykir mér nú gaflaðit hvárt-tveggja undan húsinu, Ísl. ii. 352, Nj. 62, 197, Gísl. 83; nú bregðr undrum við, id., Fms. i. 292.
    III. e-m bregðr til e-s, one person turns out like another, cp. the Danish ‘at slægte en paa;’ þat er mælt at fjórðungi bregði til fóstrs, the fostering makes the fourth part of the man, Nj. 64; en því bregðr mér til foreldris míns, in that I am like my father, Hkr. iii. 223; er þat líkast, at þér bregði meir í þræla ættina en Þveræinga, it is too likely, that thou wilt show thyself rather to be kith and kin to the thrall’s house than to that of Thweræingar, Fb. i. 434; b. til bernsku, to be childish, Al. 3.
    β. bregðr af vexti hans frá öðrum selum, his shape differs from that of any other seals, Sks. 41 new Ed. (afbrigði).
    IV. to cease; e-u bregðr, it ceases; svá hart … at nyt (dat.) bregði, ( to drive the ewes) so fast that they fail ( to give milk), Grág. ii. 231; þessu tali bregðr aldri (= þetta tal bregzk aldri), this calculation can never fail, Rb. 536; veðráttu (dat.) brá eigi, there was no change in the weather, Grett. 91; skini sólar brá, the sun grew dim, Geisü 19; fjörvi feigra brá, the life of the ‘feys’ came to an end (poët.), Fms. vi. 316 (in a verse); brá föstu, hungri, úlfs, ara, the hunger of wolf and eagle was abated, is a freq. phrase with the poets.
    V. of a sudden appearance; kláða (dat.) brá á hvarmana, the eye-lids itched, Fms. v. 96: of light passing swiftly by, þá brá ljóma af Logafjöllum, Hkv. 1. 15; ljósi bregðr fyrir, a light passes before the eye; mey brá mér fyrir hvarma steina, a maid passed before my eyes, Snót 117; þar við ugg (dat.) at þrjótum brá, i. e. the rogues were taken by fear, 170.

    Íslensk-ensk orðabók > BREGÐA

  • 14 OF

    I)
    prep.
    1) with dat. and acc., over = yfir (fara of fjöll; sitja of borði); of time, = um; of haust or of haustum, in the autumn; of aptaninn, in the evening; of hríð, for a while; of allt, always;
    2) with acc. of, about (bera vitni of e-t);
    3) in a casual sense, poet.; of sanna sök, for a just cause, justly.
    an enclitic particle, chiefly placed before verbs; ek drykk of gat ens dýra mjaðar, I got a draught of the precious mead.
    n.
    1) great quantity, number; of fjár, immensity of wealth; of liðs, a vast host of men;
    2) excess; við of, to excess; þótti hirðmönnum hans við of, they thought it was beyond measure;
    3) pride, conceit (kirkjan verðr eigi svá mikil, at þar muni of þitt allt í liggja).
    adv.
    1) with adjectives and adverbs; too; of gamall, ungr, langr, stuttr, too old, young, long, short; of mjök, too much; of lengi, too long;
    2) with the neuter of a past part. over-much, too much; hafa of drukkit, to have drunk too much; hafa of gört, to have transgressed; hafa of mælt, to have said too much; hafa of tekið við e-n, to have gone too far.
    * * *
    1.
    prep. with dat. and acc., the form varies; umb is an obsolete and rare form, hence um, sounded umm, which is far the most common form in old writers, and has altogether superseded both umb and of: [the ‘of’ answers nearest to Ulf. uf; O. H. G. oba; Germ. ob; Gr. ὑπό; Lat. sub; Sansk. upa.] Most of the oldest vellums, as also the poets, prefer to use ‘of,’ yet not all, for the Cod. Reg. of Sæm. Edda in nine cases out of ten writes um, so also did the Cod. Acad. primus (the Kringla) of the Hkr.; and this is important, for these two vellums are our chief sources for old poetry; on the other hand, the Cod. Reg. of the Snorra Edda prefers ‘of.’ Among other vellums the old fragment of the Orkn. S. (Arna-Magn. No. 325) mostly uses ‘of’ as of nóttina, Orkn. 110; of hans daga, 178; of Jól, 180; of daga þeirra bræðra, 182; but also ‘um’ e. g. ofan um sik, ofan um hann, id. The word will be given in full under letter U, so that a few references may suffice here:
    I. in the sense over, Lat. super, with dat. and acc.,
    α. jörð grær of ágætum barma, Eg. (in a verse); brann of fylki, Ýt.; of svírum, Hornklofi; dík flæði of líkum, Fms. xi. 191; sjár þýtr of árum, vi. (in a verse); of bý breiðum, Lex. Poët.
    β. with acc., of nýt regin, Vþm. 13; of dróttmögu, 11; of liðu, Sdm. 9; of sumar, Vsp. 40; of garð risa, Gs.; of lopt ok lög, Hkv.; úlfr gengr of ýnglings börn, Eg. (in a verse); vestr fór ek of ver, Höfuðl. 1; liggja of ungan Mörukára, Fms. vi. (in a verse).
    II. in a causal sense = Lat. ob; of sanna sök, for a just sake, justly, Fms. ii. 322 (in a verse); of minna, for a less cause, Glúm, (in a verse); of litla sök, Lex. Poët.; of sannar deildir, id.; of minni sorgir, Korm. (in a verse).
    2.
    and um, an enclytic particle, chiefly placed before verbs or participles, seldom before nouns; it is obsolete, and occurs only in old poetry and now and then in the oldest prose; the spelling varies, for here too the Cod. Reg. of Sæm. Edda, as also the Kringla, mostly prefer um, so as to take examples from the poem Hm., um skoðask, um skygnask, 1; um getr, 8; um á ( owns), 9; þylsk hann um, um getr, 17; um farit, 18; síns um máls, 21; um gelr, 29; um þörf, 38; um getr, 58, 65; um dvelr, 59; um viðrir, 74; um lagit, 84; um vakin, 100; um komin, um sofin, 101; um kominn, 104; um gaf, 105; um geta, 123; um heilli, 129; um reist, 145; um stendr, 154; um kann, 163: of gat, 140; of alinn, 72; of kom, 145; of vitaðr, 100; of blótið, 145: vf, vf boðit, 67; vf heimtir, 14: thus in this single poem ‘um’ occurs about twenty-four times, ‘of’ five times, and ‘vf’ twice: for the other poems see Bugge’s Edition: on the other hand, of traddi, Gh. 2; of þrumir, Gm. 8; of hyggi, 34; at ek öllum öl yðr of heita, Hým. 3; of geta, 4; of teknir, 14; of heitt, 32:—in prose, ef maðr má eigi of koma, Grág. ii. 209; of förlar, Kb. 14; of telrat, 178; er héðan of sér, Ísl. (Heiðarv. S.) ii. 387; en ér of sét eigi ljós, but you see not the light, 645. 81; at eigi of sá á miðli, Íb. 11; má of rannsaka, 677. 6; þó at báðum of göri, 2; ok af því of eykr eigi atkvæði, Skálda (Thorodd) 165; sem menn of bera megu, Hom. (St.); at hann megi jafnfúss of vera, id., and passim in that old vellum, see Fritzner’s Dict. s. v.; ef því um náir, Grág. (Kb.) 209; ef þeir um sitja, 74; um ves, 76; um taki, 89; um göra (twice), 109; um telrat, 194; urn býðr, 230; um komi, 234; ef sól um sæi, if the sun was to be seen, ch. 29.
    II. seldom before nouns; síns um máls, Hm. (see above); um þörf, 38; as hans of dólgr, Skv.; Baldrs of barmi, Haustl.; öll of rök, Alm. 9; of sköpt, kinsmen, Edda (Gl.), Lex. Poët.; of tregi, Gkv. 1. 3 (thus Bugge in two words); Þórs of rúni, Haustl.; of kúgi, an oppressor, Fms. vii. (in a verse); with adjectives, of reiðr, Skm.: it remains in some old sayings or phrases, án er íllt um gengi; um seinan, Nj. 91.
    3.
    adv. [this particle is closely akin to the prep. of; the extended form ofr- (q. v.) is mostly used in compds, not singly, and answers to Gr. ὑπέρ, Lat. super, Engl. above]:
    1. as subst. excess, pride, conceit; því at hón verðr eigi svá mikil, at þar muni of þitt allt í liggja, Ld. 318; við of, to excess, Ísl. ii. 154; þótti hirðmönnum hans við of, hversu mikit, they thought it was beyond measure, Vígl. 17; um of, to excess: the phrase, of sem van, too much or too little; það er of sem van.
    2. with gen., of fjár, immensity of wealth, Nj. 9, 27, Eg. 68, Ó. H. 198; of liðs, a vast host of men, Hkr. ii. 265; of manna, Fms. vi. 146.
    B. Adv. too, Lat. nimis, and may be used with any adjective; when with adjectives it is better written separately, of gamall, too old; of ungr, too young, Ld. 262; of langr, of stuttr, Art. 96; of stórr, of lítill, Eg. 50; of harðr, of linr, of góðr, of vándr, of kaldr, of heitr, of magr, of feitr, of digr, of breiðr, of mjór, of hár, of lágr, of víðr, of þröngr, of margr, of fár, of mart, Njarð. 372; of þögull, of heimskr, of máligr, Art. 30, 82.
    2. with adverbs; of mjök, too much, Eg. 226, Ísl. ii. 391; of fjarri, Fms. ii. 181; of lengi, too long, x. 379; of seint, too late. Art. 96; of snemma, of árla, too early; cp. um of viða, of sjaldan, of opt, etc.
    II. with the neut. of a past part., overmuch, too much, with the notion of having overdone or sometimes wishing not to have done it; hafa of drukkit, to have drunk too much, Gm. 51; hafa of aukit, Eg. 202, Hkr. ii. 209; hafa of gefit, to have given more than one likes, Ld. 318; hafa of gört, to have transgressed, Nj. 221, Fms. xi. 333; eigi of hefnt, Grett. 124; hafa of keypt, bought too dear, Jb. 372; hafa of mælt, Fms. i. 163; þykjast hafa of talað, wish one had not said it; sé mér þetta of mælt, Mar.; hafa of tekið við e-n, to have gone too far, Fms. viii. 258; hafa of seinat, too late, Ld. 144, Fas. i. 196; um seinat, Fms. viii. 162:—‘of’ is opp. to ‘van-,’ too much, too little, hafa van-dæmt, of-dæmt, of-mælt, Gþl. 378; van-refst of-refst, 272; of-talt van-talt, 477; of-alnir, van-alnir, Grág. i. 455.
    III. rarely with verbs; of-tala, to talk too much.

    Íslensk-ensk orðabók > OF

  • 15 ALLR

    (öll, allt), a.
    1) all, entire, whole;
    hón á allan arf eptir mik, she has all the heritage after me;
    af öllum hug, with all (one’s) heart;
    hvítr allr, white all over;
    bú allt, the whole estate;
    allan daginn, the whole day;
    í allri veröld, in the whole world;
    allan hálfan mánuð, for the entire fortnight;
    with addition of ‘saman’;
    allt saman féit, the whole amount;
    um þenna hernað allan saman, all together;
    2) used almost adverbially, all, quite, entirely;
    klofnaði hann allr í sundr, he was all cloven asunder, kváðu Örn allan villast, that he was altogether bewildered;
    var Hrappr allr brottu, quite gone;
    allr annarr maðr, quite another man;
    3) gone, past;
    áðr þessi dagr er allr, before this day is past;
    var þá óll þeirra vinátta, their friendship was all over;
    allt er nú mitt megin, my strength is exhausted, gone;
    4) departed, dead (þá er Geirmundr var allr);
    5) neut. sing. (allt) used. as a subst. in the sense of all, everything;
    þá var allt (all, everybody) við þá hrætt;
    hér er skammætt allt, here everything is transient;
    with a compar. all the more (því öllu þungbærri);
    with gen., allt missera (= öll misseri), all the year round;
    allt annars, all the rest;
    at öllu annars, in all other respects;
    alls fyrst, first of all;
    alls mest, most of all;
    in adverbial phrases: at öllu, in all respects, in every way;
    í öllu, in everything;
    með öllu, wholly, quite;
    neita með öllu, to refuse outright;
    6) pl. allir (allar, öll), as adj. or substantively, all (þeir gengu út allir);
    ór öllum fjórðungum á landinu, from all the quarters of the land;
    allir aðrir, all others, every one else;
    flestir allir, nearly all, the greatest part of;
    gen. pl. (allra) as an intensive with superlatives, of all things, all the more;
    nú þykkir mér þat allra sýnst, er, all the more likely, as;
    allra helzt, er þeir heyra, particularly now when they hear;
    allra sízt, least of all.
    * * *
    öll, allt, and alt, adj. [Ulf. alls = πας, άπας, όλος; A. S. eall; Engl. and Germ. all].
    A. In sing. as adj. or substantively, cunctus, totus, omnis:
    I. all, entire, the whole; hón á allan arf eptir mik, she has all my heritage after me, Nj. 3; um alla þingsafglöpun, every kind of þ., 150; gaf hann þat allt, all, 101; at öllum hluta, in totum, Grág. i. 245; allr heilagr dómr, the whole body of Christians, ii. 165; á öllu því máli, Fms. vii. 311; allu fólki, thewhole people, x. 273; hvitr allr, white all over, 655 xxxii. 21; bú allt, thewhole estate, Grág. i. 244; fyrir allt dagsljós, before any dawn of light, Hom. 41: with the addition of saman = άπας—Icel. now in fem. sing. and n. pl. say öll sömun, and even n. sing. allt samant; in old writers saman is indecl.,—the whole, Germ. sänmtlich, zusammen; allt saman féit, thewhole amount, entire, Grág. ii. 148; þenna hernað allan saman, all together, Fms. i. 144; fyrir allan saman ójafnað þann, Sd. 157. Metaph. in the phrase, at vera ekki allr þar sem hann er sénn (séðr), of persons of deep, shrewd characters, not to be seen through, but also with a feeling of something ‘uncanny’ about them, Fms. xi. 157 (a familiar phrase); ekki er oil nótt úti enn, sagði draugrinn, the night is not all over yet, said the ghost, ‘the Ides are not past’ (a proverb), v. Ísl. Þjóðs.
    2. all, entire, full; allan hálfan mánuð, for the entire fortnight, Nj. 7; þar til er Kjartani þykir allt mál upp, until Kjartan thought it was high time, of one nearly (or) well-nigh drowned, Hkr. i. 286.
    II. metaph. past, gone, dead, extinct; perh. ellipt., vera allr í brottu, quite gone, Eb. 112 new Ed.; var Hrappr þá allr í brottu, Nj. 132; then by an ellipsis of ‘brottu,’ or the like, allr simply = past, gone:
    α. past, of time; seg þú svá fremi frá því er þessi dagr er allr, when this day is past, Nj. 96, Fms. ii. 38, 301; var þá öll þeirra vinátta, their friendship was all gone, Fms. ix. 428; allt er mi mitt megin, my strength is gone, exhausted, Str.
    β. dead; þá er Geirmundr var allr, gone, dead, Landn. (Hb.) 124; síz Gunnarr at Hlíðarenda var allr, since G. of Lithend was dead and gone (v. l. to lézt), Nj. 142; sem faðir þeirra væri allr, after his death, Stj. 127; þá er Nói var allr, 66; en sem hann var allr, 100; eptir þat er Sara var öll, after all Sara’s days were over, 139, 140, 405; á vegum allr hygg ek at at ek verða munu, that I shall perish on the way, Gg. verse 5; með því at þú ert gamlaðr mjök, þá munu þeir eigi út koma fyr en þú ert allr, Háv. 57; still freq. in Swed., e. g. blifwa all af bekumring, be worn out with sorrow; vinet blev alt, fell short; tiden er all, past.
    III. used almost adverbially, when it may be translated by all, quite, just, entirely; klofnaði hann allr í sundr, was all cloven asunder, Nj. 205; er sá nú allr einn í þínu liði er nú hefir eigi höfuðs, ok hinn, er þá eggiaði hins versta verks er eigi var fram komit, where it seems, however, rather to mean one and the same … or the very same …, thus, and he is now one and the same man in thy band, who has now lost his head, and he who then egged thee on to the worst work when it was still undone, or the very same, … who, Nj. 213; vil ek at sú görð häldist öll, in all its parts, 256; kváðu Örn allan villast, that he was all bewildered, Ld. 74.
    IV. neut. sing. used as a subst. in the sense of all, everything, in every respect; ok for svá með öllu, sem …, acted in everything as…, Nj. 14, Ld. 54; ok lát sem þú þykist þar allt eiga, that you depend upon him in all, Fms. xi. 113; eigi er enn þeirra allt, they have not yet altogether won the game, Nj. 235: í alls vesöld, in all misery, Ver. 4; alls mest, most of all, especially, Fms. ii. 137 C, Fs. 89 (in a verse); in mod. usage, allra mest, cp. below. The neut. with a gen.; allt missera, all the year round, Hom. 73; allt annars, all the rest, Grág. ii. 141; at öllu annars, in all other respects, K. Þ. K. 98; þá var allt (all, everybody) við þá hrætt, Fas. i. 338. In the phrases, at öllu, in all respects, Fms. i. 21, Grág. i. 431; ef hann á eigi at öllu framfærsluna, if he be not the sole supporter, 275: úreyndr at öllu, untried in every way, Nj. 90; cp. Engl. not at all, prop. not in every respect, analogous to never, prop. not always: fyrir alls sakir, in every respect, Grág. ii. 47, Fas. i. 252: í öllu, in everything, Nj. 90, 228: með öllu, wholly, quite, dauðr með öllu, quite dead, 153; neita með öllu, to refuse outright, Fms. i. 35, 232, Boll. 342: um allt, in respect of everything, Nj. 89; hence comes the adverb ávalt, ever = of allt = um allt, prop. in every respect, v. ávalt.
    V. the neut. sing. allt is used as an adv., right up to, as far as, all the way; Brynjólfr gengr allt at honum, close to him, Nj. 58; kómu allt at bænum, 79; allt at búðardyrunum, right up to the very door of the booth, 247; allt norðr urn Stað, all along north, round Cape Stad, Fms. vii. 7; suðr allt í Englands haf, iv. 329; verit allt út í Miklagarð, as far out as Constantinople, ii. 7, iv. 250, 25; allt á klofa, Bárð. 171.
    2. everywhere, in all places; at riki Eireks konungs mundi allt yfir standa í Eyjunum, might stretch over the whole of the Islands, Eg. 405; Sigröðr var konungr allt um Þrændalög, over all Drontheim, Fms. i. 19; bjoggu þar allt fyrir þingmenn Runólfs goða, the liegemen of R. the priest were in every house, ii. 234 ( = í hverju húsi, Bs. i. 20); allt norðr um Rogaland, all the way north over the whole of R., Fms. iv. 251; vóru svirar allt gulli búnir, all overlaid with gold, vi. 308; hafið svá allt kesjurnar fyrir, at ekki megi á ganga, hold your spears everywhere (all along the line) straight before you, that they (the enemy) may not come up to you, 413; allt imdir innviðuna ok stafnana, vii. 82.
    3. nearly = Lat. jam, soon, already; vóru allt komin fyrir hann bréf, warrants of arrest were already in his way, Fms. vii. 207; var allt skipat liðinu til fylkingar, the troops were at once drawn up in array, 295; en allt hugðum vér ( still we thought) at fara með spekt um þessi héruð, Boll. 346.
    4. temp. all through, until; allt til Júnsvöku, Ann. 1295; allt um daga Hákonar konungs, all through the reign of king Hacon, Bs. i. 731.
    5. in phrases such as, allt at einu, all one, all in the same way, Fms. i. 113. In Icel. at present allt að einu means all the same: allt eins, nevertheless; ek ætla þó utan a. eins, Ísl. ii. 216; hann neitaði allt eins at…, refused all the same, Dipl. iii. 13; allt eins hraustliga, not the less manly, Fms. xi. 443. The mod. Icel. use is a little different, namely = as, in similes = just as; allt eins og blómstrið eina (a simile), just as the flower, the initial words of the famous hymn by Hallgrim.
    6. by adding ‘of’ = far too …, much too …, Karl. 301 (now freq.)
    7. with a comparative, much, far, Fms. vi. 45 (freq.)
    VI. neut. gen. alls [cp. Ulf. allis = όλως; A. S. ealles], used as an adv., esp. before a negative (ekki, hvergi), not a bit, not at all, no how, by no means; þeir ugðu alls ekki at sér, they were not a bit afraid, Nj. 252; hræðumst vér hann nú alls ekki, we do not care a bit for him, 260; á hólmgöngu er vandi en alls ekki ( none at all) á einvigi, Korm. 84; en junkherra Eiríkr þóttist ekki hafa, ok kallaði sik Eirík alls ekki (cp. Engl. lackland), Fms. x. 160; alls hvergi skal sök koma undir enn þriðja mann, no how, in no case, by no means, Grág. i. 144: sometimes without a negative following it; ær alls geldar, ewes quite barren, Grág. i. 502; hafrar alls geldir, id.; alls vesall, altogether wretched, Nj. 124; alls mjök stærist hann nú, very much, Stj.; a. mest, especially, Fs. 89, Fms. ii. 137. In connection with numbers, in all, in the whole; tólf vóru þau alls á skipi, twelve were they all told in the ship, Ld. 142; tíu Íslenzkir menn alls, 164; alls fórust níu menn, the slain were nine in all, Ísl. ii. 385; verða alls sárir þrír eða fleiri, Grág. ii. 10; alls mánuð, a full month, i. 163; þeir ala eitt barn alls á aefi sinni, Rb. 346.
    β. with addition of ‘til’ or ‘of’ = far too much; alls of lengi, far too long a time, Fms. i. 140; hefnd alls til lítil, much too little, vi. 35.
    B. In pl. allir, allar, öll, as adj. or substantively:
    1. used absol. all; þeir gengu út allir, all men, altogether, Nj. 80; Síðan bjoggust þeir heiman allir, 212; Gunnarr reið ok beir allir, 48; hvikit þér allir, 78, etc.
    2. as adj., alla höfðingja, all the chiefs, Nj. 213; ór öllum fjórðungum á landinu, all the quarters of the land, 222; at vitni guðs ok allra heilagra manna, all the saints, Grág. ii. 22; í allum orrostum, in all the battles, Fms. x. 273; Josep ok allir hans ellifu bræðr, Stj., etc.
    3. by adding aðrir, flestir, etc.; allir aðrir, all other, everyone else, Nj. 89, Fms. xi. 135: flestir allir, nearly all, the greatest part of, v. flestr; in mod. use flestallir, flest being indecl.: allir saman, altogether, Nj. 80.
    4. adverb., Gregorius hafði eigi öll fjögr hundruð, not all, not quite, four hundred, Fms. vii. 255.
    5. used ellipt., allir ( everybody) vildu leita þér vegs, Nj. 78.
    6. gen. pl. allra, when followed by superl. neut. adj. or adv., of all things, all the more; en nú þyki mér þat allra sýnst er …, all the more likely, as …, Ld. 34; allra helzt er þeir heyra, particularly now when they hear, Fms. ix. 330; allra helzt ef hann fellr meir, all the rather, if …, Grág. ii. 8; allra sízt, least of all, 686 B. 2; bæn sú kemr til þess allra mest, especially, Hom. 149: very freq. at present in Icel., and used nearly as Engl. very, e. g. allra bezt, the very best; a. hæst, neðst, fyrst, the very highest, lowest, foremost, etc.
    C. alls is used as a prefix to several nouns in the gen., in order to express something common, general, universal.
    COMPDS: allsendis, allsháttar, allsherjar, allsherjarbúð, allsherjardómr, allsherjarfé, allsherjargoði, allsherjarlið, allsherjarlýðr, allsherjarlög, allsherjarþing, allskonar, allskostar, allskyns, allsstaðar, allsvaldandi, allrahanda, allraheilagra.

    Íslensk-ensk orðabók > ALLR

  • 16 GANGA

    * * *
    I)
    (geng; gekk, gengum; genginn), v.
    1) to walk (reið jarl, en Karkr gekk);
    2) to go;
    ganga heim, to go home;
    ganga braut, to go away;
    ganga til hvílu, to go to bed;
    ganga á skip, to go on board;
    ganga af skipi, to go ashore;
    with infin., ganga sofa or at sofa, to go to sleep;
    ganga at eiga konu, to marry a woman;
    3) to go about grazing, to graze (kálfrinn gekk í túni um sumarit);
    4) of a ship, to run, sail (gekk skipit brátt út á haf);
    5) to stretch out, extend, project (nes mikit gekk í sæ út);
    6) of report, tales, to be current (litlar sögur megu ganga af hesti mínum);
    gekk þaðan af í Englandi Valska, thereafter the French tongue prevailed in E.;
    8) of money, to be current (peningar þeir, sem nú ganga);
    of laws, to be valid (þau lög, er gengu á Uppsalaþingi);
    of sickness, plague, famine, to rage (þá gekk landfarsótt, drepsótt, hallæri);
    9) to go on, last (gnustu þá saman vápnin, ok gekk þat um hríð);
    impers., gekk því lengi, so it went on for a long while;
    10) láta ganga e-t, to let go on;
    láta höggin ganga, to rain blows;
    Birkibeinar létu ganga lúðrana, blew the trumpets vigorously;
    ef þat gengr eigi, if that will not do;
    impers., svá þykt, at þeim gekk þar eigi at fara, so close, that they could not go on there;
    þeim gekk ekki fyrir nesit, they could not clear the ness;
    12) to turn out, go in a specified way;
    ganga andæris, to go all wrong;
    gekk þeim lítt atsókinn, they made little progress with the attack;
    impers., e-m gengr vel (illa), one fares (goes on, gets on) well (badly);
    13) with acc., ganga e-n á bak, to force one to go backwards (harm gengr bjöninn á bak);
    14) with dat., to discharge (gekk bann þá blóði);
    15) with preps. and adverbs:
    ganga af e-u, to depart from, leave (þá gekk af honum móðrinn);
    ganga af vitinu, to go out of one’s wits;
    ganga af trú sinni, to apostatize;
    to pass (síðan gengu af páskarnir);
    to go off (gekk þegar af höfuðit);
    to be left as surplus (þat er af skuldinni gekk);
    nú gengr honum hey af, now he has some hay left;
    ganga af sér, to go to extremities, to go beyond oneself (mjök ganga þeir fóstbrœðr nú af sé);
    ganga aptr, to revert (return) to the former proprietor (síðan gengu þau lönd aptr undir Árna);
    to be void, annulled (þá skal kaup aptr ganga);
    of a ghost, to walk again; of a door, to close, shut (gekk eigi aptr hurðin);
    ganga at e-m, to attack one;
    ganga at e-u, to agree to, accept a choice or offer (Flosi gekk fljótt at þessu öllu); to fit (skaltu fá mér lukla þá, sem ganga at kistum yðrum);
    ganga á e-t, to encroach upon (ganga á ríki e-s); to break (ganga á orð sín, eiða, grið, sættir, trygðir); to pierce, penetrate;
    hann var í panzara, er ekki gekk á, that was proof against any weapons;
    ganga á vald e-s or e-m, ganga á hönd (hendr) e-m, to submit to, give oneself up to, surrender to one;
    ganga á bak e-u, to contravene;
    ganga eptir e-u, to go for, go to fetch (göngum heim eptir verðinu); to pursue, claim;
    ganga eptir, to prove true, be fulfilled (þetta gekk allt eptir, sem M. sagði fyrir);
    ganga frá e-u, to part with, lose (sumir munu ganga frá öllu fénu);
    ganga fram, to step forward;
    ganga fram vel, to go forward bravely, in a battle;
    to come to pass, come into execution (skal þess bíða, er þetta gengr fram);
    to increase (fé Hall gerðar gekk fram ok gørðist allmikit);
    to depart this life (H. bóndi gengr fram til frænda sinna);
    ganga fyrir e-n, to present oneself before one (ganga fyrir konung);
    ganga fyrir e-u, to take charge of, manage (var þar mart fólk, en húsbóndi gekk svá fyrir, at ekkert skorti); to yield to, be swayed by (hann gekk þá fyrir fortölum hennar);
    ganga í gegn e-m, to set oneself against one;
    ganga í gegn e-u, to confess, acknowledge;
    maðr gengr í gegn, at á braut kveðst tekit hafa, the man confessed and said that he had taken it away;
    ganga í mál, to undertake a case;
    ganga með e-m (of a woman), to marry;
    ganga með barni, to be with child;
    ganga með burði (of animals), to be with young;
    ganga með e-u, to assist in, plead (ganga með máli, bónorði);
    ganga milli (á m., í m.), to go between, intercede;
    ganga móti (á m., í m.) e-m, to go to meet one;
    ganga móti e-u, to resist, oppose;
    to confess, = ganga í gegn, ganga við e-u;
    ganga nær e-m, to be troublesome to one (þótti hón œrit nær ganga Þórgerði);
    ganga e-m nær, to approach, come near to one (sá hefir á brott komizt, er næst gekk Gunnari um alla hluti);
    ganga saman, to marry;
    of an agreement, bargain, to be brought about;
    saman gekk kaupit með þeim, they came to a bargain;
    ganga sundr (í s.), to go asunder, part;
    ganga til, to go up to a thing (gangit til ok hyggit at); of the wind, to veer (veðrit gekk til útsuðrs);
    en þat gekk mér til þess (that was my reason), at ek ann þér eigi;
    hversu hefir ykkr til gengit, how have you fared?
    Loka gekk lítt til, it fared ill with L.;
    ganga um e-t, to go about a thing;
    ganga um beina, to wait upon guests;
    ganga um sættir, to go between, as peacemaker;
    ganga um e-n, to befall, happen to one (þess, er um margan gengr guma); of the wind, to go round, veer (gekk um veðrit ok styrmdi at þeim); to manage (fékk hón svá um gengit, at);
    g. undir e-t, to take upon oneself, undertake (a duty);
    ganga undir e-n, to subject oneself to;
    ganga upp, to be wasted (of money);
    to get loose, to he torn loose (þeir glímdu svá at upp gengu stokkar allir á húsinu);
    of a storm, gale, to get up, rise (veðr gekk upp);
    of an ice-bound river, áin var gengin upp, swollen with ice;
    ganga við staf, to walk with a stick;
    ganga við e-u or e-t, to avow;
    ganga yfir e-t, to go beyond, disregard (hann vildi eigi ganga yfir þat, er hann vissi réttast);
    ganga yfir e-n, to overcome, to befall, happen to one;
    slíkt sem yfir hefir gengit, all that has happened;
    eitt skal yfir okkr ganga, we shall share one fate;
    16) refl., gangast.
    f.
    1) walking (hann mœddist í göngu);
    vera í göngu, to be on foot, to walk;
    2) course (ganga tungls, vinds).
    * * *
    pret. gekk or gékk, 2nd pers. gékkt, mod. gékst; pl. gengu, geingu, or géngu, and an old poët. gingu; gengengu in Vsp. 12 is a mere misspelling (vide Sæm. Möb. 258); pres. geng, pl. göngum; pret. subj. gengi (geingi); imperat. gakk and gakktú; with the neg. suffix geng-at, gengr-at, gékk-at, gakk-attu, passim; a middle form göngumk firr, go from me, Gm. 1: a contracted form gá occurs now and then in mod. hymns; it is not vernacular but borrowed from Germ. and Dan.: [cp. Ulf. gaggan; A. S. and Hel. gangan; Scot. and North. E. gang, mod. Engl. go; Dan.-Swed. gange or gå; Germ. gehen; Ivar Aasen ganga: Icel., Scots, and Norsemen have preserved the old ng, which in Germ. and Swed.-Dan. only remains in poetry or in a special sense, e. g. in Germ. compds.]
    A. To go:
    I. to walk; reið jarl en Karkr gékk, Fms. i. 210, Rm. 1, 2, 6, 14, 23, 24, 30, Edda 10, Grág. ii. 95, passim; ganga leiðar sinnar, to go one’s way, Fms. x. 290, Krók. 26: adding acc., g. alla leið, Fms. xi. 202, 299; g. berg, to climb a cliff; g. afréttar, to search the fell-pastures (fjallganga), Háv. 39; also g. ( to climb) í fjall, í kletta, Fms. x. 313: Icel. also say, ganga skó og sokka, to wear out shoes and socks; hann gékk tvenna skó; ganga berserks gang, q. v.
    β. absol. to go a-begging, Grág. i. 226, 232, Ísl. ii. 25; ganga vergang, húsgang, id. (göngumaðr).
    II. adding adverbs, infinitives, adjectives, or the like,
    α. an adverb denoting direction; g. út ok inn, Vkv. 4, Lv. 26; g. inn, Fms. i. 16, vi. 33; g. út, to go out, Lat. exire, Nj. 194; g. aptr, to return, Fms. x. 352; g. fram, to step forward, Hm. 1, Eg. 165; g. upp, to go up, ashore; g. ofan, niðr, to go down; g. heiman, 199; g. heim, to go home; gakk hingat, come hither! 488; g. móti, í gegn e-m, to go against, to meet one; g. braut, to go away; g. til e-s, or at e-m, to go to one; g. frá e-m, to leave one; g. með e-m, to go with one; g. hjá, to pass by; g. saman, to go together; g. yfir, to go over; g. gegnum, to go through; g. undir, to go under; g. undan, fyrir, to go before; g. eptir, to go behind; g. um, to rove, stroll about, and so on passim; g. í sæti, to go to one’s seat, take a seat, Eg. 551; g. til hvílu, to go to bed, Nj. 201; g. til matar, to go to dinner, Sturl. iii. 111, Eg. 483; g. til vinnu, verks, to go to one’s work, cp. Hm. 58; g. í kirkju, to go to church, Rb. 82; g. á fjall, to go on the fells, Hrafn. 34; g. á skip, to go on board, Fms. x. 10; g. af skipi, to go ashore.
    β. with infin., in old poems often dropping ‘at;’ ganga sofa, to go to sleep, Fm. 27; g. at sofa, Hm. 19; g. vega, to go to fight, Vsp. 56, Ls. 15; g. at eiga konu, to go to be married, Grág. i. 318.
    γ. with an adj.; g. hræddr, to be afraid; g. úviss, to be in ignorance, etc., Fms. vii. 271, Sks. 250, 688.
    2. in a more special sense; g. til einvígis, bardaga, to go to a duel, battle, Nj. 64; g. á hólm (hólmganga), Eg. 504, 506; g. á eintal, Nj. 103; g. til máls við e-n, to speak to one, Eg. 199, 764; g. í glímu, to go a-wrestling, Ísl. ii. 246; g. á fang, id., Ld. 206; g. í danz, to go a-dancing; g. til skripta, to go to shrift, Hom. 157; g. at brúðkaupi, to go to be married, Fms. vii. 278; g. í skóla, klaustr, to go to school, go into a cloister (as an inmate), (hence skóla-genginn, a school-man, scholar), Bs. passim; g. í þjónustu, to take service, Nj. 268; g. í lið með e-m, to enter one’s party, side with one, 100; g. í lög, to enter a league with one; g. ór lögum, to go out of a league, passim; g. í félag, ór félagi, id.; g. á mala, to take service as a soldier, 121; g. á hönd, g. til handa, to submit to one as a liegeman, surrender, Eg. 19, 33, Ó. H. 184, Fms. vii. 180; g. á vald e-m, to give oneself up, Nj. 267; g. á hendr e-m, to encroach upon, Ver. 56; g. í skuld, to bail, Grág. i. 232, Dipl. ii. 12; g. í trúnað, to warrant, Fms. xi. 356; g. til trygða, Nj. 166, and g. til griða, to accept truce, surrender, Fas. ii. 556; g. í mál, to enter, undertake a case, Nj. 31; g. í ánauð, to go into bondage, Eg. 8; g. til lands, jarðar, ríkis, arfs, to take possession of …, 118, Stj. 380, Grág., Fms. passim; g. til fréttar, to go to an oracle, take auspices, 625. 89; g. til Heljar, a phrase for to die, Fms. x. 414; g. nær, to go nigh, go close to, press hard on, Ld. 146, 322, Fms. xi. 240 (where reflex.); var sá viðr bæði mikill og góðr því at Þorkell gékk nær, Th. kept a close eye on it, Ld. 316.
    B. Joined with prepp. and adverbs in a metaph. sense:—g. af, to depart from, go off; þá gékk af honum móðrinn ok sefaðisk hann, Edda 28; þá er af honum gékk hamremin, Eg. 125, Eb. 136, Stj. 118; g. af sér, to go out of or beyond oneself; mjök g. þeir svari-bræðr nú af sér, Fbr. 32; í móti Búa er hann gengr af sér ( rages) sem mest, Fb. i. 193; þá gékk mest af sér ranglæti manna um álnir, Bs. i. 135: so in the mod. phrases, g. fram af sér, to overstrain oneself; and g. af sér, to fall off, decay: to forsake, g. af trú, to apostatize, Fms. ii. 213; g. af vitinu, to go out of one’s wits, go mad, Post. 656 C. 31; g. af Guðs boðorðum, Stj. passim: to pass. Páskar g. af, Ld. 200: to be left as surplus (afgangr), Rb. 122, Grág. i. 411, K. Þ. K. 92:—g. aptr, to walk again, of a ghost (aptrganga), Ld. 58, Eb. 278, Fs. 131, 141, passim; and absol., g. um híbýli, to hunt, Landn. 107: to go back, be void, of a bargain, Gþl. 491:—g. at e-m, to go at, attack, Nj. 80, 160: to press on, Grág. i. 51, Dipl. ii. 19 (atgangr): g. at e-u, to accept a choice, Nj. 256; g. at máli, to assist, help, 207: to fit, of a key, lykla þá sem g. at kístum yðrum, Finnb. 234, Fbr. 46 new Ed., N. G. L. i. 383: medic. to ail, e-ð gengr at e-m; ok gengr at barni, and if the bairn ails, 340, freq. in mod. usage of ailment, grief, etc.:—g. á e-t, to go against, encroach upon; ganga á ríki e-s, Fms. i. 2; g. upp á, to tread upon, vii. 166; hverr maðr er ólofat gengr á mál þeirra, who trespasses against their measure, Grág. i. 3: to break, g. á orð, eiða, sættir, trygðir, grið, Finnb. 311, Fms. i. 189, Ld. 234; g. á bak e-u, to contravene, Ísl. ii. 382; ganga á, to go on with a thing, Grág. ii. 363; hence the mod. phrase, mikið gengr á, much going on; hvað gengr á, what is going on? það er farið að g. á það (of a task or work or of stores), it is far advanced, not much left:—g. eptir, to go after, pursue, claim (eptirgangr), Nj. 154, Þórð. 67, Fms. vii. 5; g. eptir e-m, to humour one who is cross, in the phrase, g. eptir e-m með grasið í skónum; vertu ekki að g. eptir stráknum; hann vill láta g. eptir ser (of a spoilt boy, cross fellow): to prove true, follow, hón mælti mart, en þó gékk þat sumt eptir, Nj. 194; eptir gékk þat er mér bauð hugr um, Eg. 21, Fms. x. 211:—g. fram, to go on well in a battle, Nj. 102, 235, Háv. 57 (framgangr): to speed, Nj. 150, Fms. xi. 427: to grow, increase (of stock), fé Hallgerðar gékk fram ok varð allmikit, Nj. 22; en er fram gékk mjök kvikfé Skallagríms, Eg. 136, Vígl. 38: to come to pass, skal þess bíða er þetta gengr fram, Nj. 102, Fms. xi. 22: to die, x. 422:—g. frá, to leave (a work) so and so; g. vel frá, to make good work; g. ílla frá, to make bad work; það er ílla frá því gengið, it is badly done:—g. fyrir, to go before, to yield to, to be swayed by a thing; heldr nú við hót, en ekki geng ek fyrir slíku, Fms. i. 305; þó at vér gangim heldr fyrir blíðu en stríðu, ii. 34, Fb. i. 378, Hom. 68; hvárki gékk hann fyrir blíðyrðum né ógnarmálum, Fms. x. 292; hann gékk þá fyrir fortülum hennar, Bs. i. 742: in mod. usage reflex., gangast fyrir íllu, góðu: to give away, tók hann þá at ganga fyrir, Fb. i. 530: Icel. now say, reflex., gangast fyrir, to fall off, from age or the like (vide fyrirgengiligr): to prevent, skal honum þá eigi fyrnska fyrir g., N. G. L. i. 249; þá er hann sekr þrem mörkum nema nauðsyn gangi fyrir, 14; at þeim gangi lögleg forföll fyrir, Gþl. 12:—g. í gegn, to go against, to meet, in mod. usage to deny, and so it seems to be in Gþl. 156; otherwise in old writers it always means the reverse, viz. to avow, confess; maðr gengr í gegn, at á braut kveðsk tekit hafa, the man confessed and said that he had taken it away, Ísl. ii. 331; ef maðr gengr í gegn legorðinu, Grág. i. 340; sá goði er í gegn gékk ( who acknowledged) þingfesti hans, 20; hann iðraðisk úráðs síns, ok gékk í gegn at hann hefði saklausan selt herra sinn, Sks. 584,—this agrees with the parallel phrase, g. við e-t, mod. g. við e-u, to confess, both in old and mod. usage, id.:—g. hjá, to pass by, to waive a thing, Fms. vi. 168:—g. með, to go with one, to wed, marry (only used of a woman, like Lat. nubere), þú hefir þvert tekit at g. með mér, Ld. 262, Sd. 170, Grág. i. 178, Þiðr. 209, Gkv. 2. 27, Fms. xi. 5: medic., g. með barni, to go with child, i. 57; with acc. (barn), Bs. i. 790, and so in mod. usage; a mother says, sama sumarið sem eg gékk með hann (hana) N. N., (meðgöngutími); but dat. in the phrase, vera með barni, to be with child; g. með burði, of animals, Sks. 50, Stj. 70; g. með máli, to assist, plead, Eg. 523, Fms. xi. 105, Eb. 210; g. með e-u, to confess [Dan. medgaae], Stj., but rare and not vernacular:—g. milli, to go between, intercede, esp. as a peacemaker, passim (milli-ganga, meðal-ganga):—g. í móti, to resist, Nj. 90, 159, 171: of the tide, en þar gékk í móti útfalls-straumr, Eg. 600:—g. saman, to go together, marry, Grág. i. 324, Fms. xi. 77: of a bargain, agreement, við þetta gékk saman sættin, Nj. 250; saman gékk kaupit með þeim, 259:—g. sundr, to go asunder, part, and of a bargain, to be broken off, passim:—g. til, to step out, come along; gangit til, ok blótið, 623. 59; gangit til, ok hyggit at, landsmenn, Fms. iv. 282: to offer oneself, to volunteer, Bs. i. 23, 24: the phrase, e-m gengr e-ð til e-s, to purpose, intend; en þat gékk mér til þess ( that was my reason) at ek ann þér eigi, etc., Ísl. ii. 269; sagði, at honum gékk ekki ótrúnaðr til þessa, Fms. x. 39; gékk Flosa þat til, at …, Nj. 178; gengr mér meirr þat til, at ek vilda firra vini mína vandræðum, Fms. ii. 171; mælgi gengr mér til, ‘tis that I have spoken too freely, Orkn. 469, Fms. vi. 373, vii. 258: to fare, hversu hefir ykkr til gengið, how have you fared? Grett. 48 new Ed.; Loka gékk lítt til, it fared ill with L., Fb. i. 276: mod., þat gékk svá til, it so happened, but not freq., as bera við is better, (tilgangr, intention):—g. um e-t, to go about a thing; g. um sættir, to go between, as peacemaker, Fms. v. 156; g. um beina, to attend guests, Nj. 50, passim: to manage, fékk hón svá um gengit, Grett. 197 new Ed.; hversu þér genguð um mitt góðs, 206: to spread over, in the phrase, má þat er um margan gengr; þess er um margan gengr guma, Hm. 93: to veer, go round, of the wind, gékk um veðrit ok styrmdi at þeim, the wind went round and a gale met them, Bs. i. 775:—g. undan, to go before, escape, Ver. 15, Fms. vii. 217, Blas. 49: to be lost, wasted, jafnmikit sem undan gékk af hans vanrækt, Gþl. 338: to absent oneself, eggjuðusk ok báðu engan undan g., Fms. x. 238:—g. undir, to undertake a duty, freq.: to set, of the sun, Rb. 468, Vígl. (in a verse): to go into one’s possession, power, Fms. vii. 207;—g. upp, to be wasted, of money, Fær. 39, Fms. ix. 354: of stones or earth-bound things, to get loose, be torn loose, þeir glímdu svá at upp gengu stokkar allir í húsinu, Landn. 185; flest gékk upp þat sem fyrir þeim varð, Háv. 40, Finnb. 248; ok gékk ór garðinum upp ( was rent loose) garðtorfa frosin, Eb. 190: to rise, yield, when summoned, Sturl. iii. 236: of a storm, gale, to get up, rise, veðr gékk upp at eins, Grett. 94, Bárð. 169; gengr upp stormr hinn sami, Bs. ii. 50: of an ice-bound river, to swell, áin var ákafliga mikil, vóru höfuðísar at báðum-megin, en gengin upp ( swoln with ice) eptir miðju, Ld. 46, Fbr. 20 new Ed., Bjarn. 52; vötnin upp gengin, Fbr. 114; áin var gengin upp ok íll yfirferðar, Grett. 134:—g. við, in the phrase, g. við staf, to go with a staff, rest on it: with dat., g. við e-u, to avow (vide ganga í gegn above):—g. yfir, to spread, prevail, áðr Kristnin gengi yfir, Fms. x. 273; hétu á heiðin goð til þess at þau léti eigi Kristnina g. yfir landit, Bs. i. 23: the phrase, láta eitt g. yfir báða, to let one fate go over both, to stand by one another for weal and woe; hefi ek því heitið honum at eitt skyldi g. yfir okkr bæði, Nj. 193, 201, 204, Gullþ. 8: so in the saying, má þat er yfir margan gengr, a common evil is easier to bear, Fbr. 45 new Ed. (vide um above); muntu nú verða at segja slíkt sem yfir hefir gengið, all that has happened, Fms. xi. 240; þess gengr ekki yfir þá at þeir vili þeim lengr þjóna, they will no longer serve them, come what may, Orkn. 84: to overrun, tyrannize over, þeir vóru ójafnaðar menn ok ganga þar yfir alla menn, Fms. x. 198 (yfirgangr): to transgress, Hom. 109: to overcome, þótti öllum mönnum sem hann mundi yfir allt g., Fms. vii. 326: a naut. term, to dash over, as spray, áfall svá mikit at yfir gékk þegar skipit, Bs. i. 422; hence the metaph. phrase, g. yfir e-n, to be astonished; það gengr yfir mig, it goes above me, I am astonished.
    C. Used singly, of various things:
    1. of cattle, horses, to graze (haga-gangr); segja menn at svín hans gengi á Svínanesi, en sauðir á Hjarðarnesi, Landn. 124, Eg. 711; kálfrinn óx skjótt ok gékk í túni um sumarit, Eb. 320; Freyfaxi gengr í dalnum fram, Hrafn. 6; þar var vanr at g. hafr um túnit, Nj. 62; þar var til grass (görs) at g., Ld. 96, Grág. passim; gangandi gripr, cattle, beasts, Bjarn. 22; ganganda fé, id., Sturl. i. 83, Band. 2, Ísl. ii. 401.
    2. of shoals of fish, to go up, in a river or the like (fiski-ganga, -gengd); vötn er netnæmir fiskar g. í, Grág. i. 149; til landauðnar horfði í Ísafirði áðr fiskr gékk upp á Kvíarmiði, Sturl. ii. 177; fiskr er genginn inn ór álum, Bb. 3. 52.
    3. of the sun, stars, vide B. above, (sólar-gangr hæstr, lengstr, and lægstr skemstr = the longest and shortest day); áðr sól gangi af Þingvelli, Grág. i. 24; því at þar gékk eigi sól af um skamdegi, Landn. 140, Rb. passim:—of a thunder-storm, þar gékk reiði-duna með eldingu, Fb. iii. 174:—of the tide, stream, water, vide B. above, eða gangi at vötn eða skriður, K. Þ. K. 78.
    4. of a ship, gékk þá skipit mikit, Eg. 390, Fms. vi. 249; létu svá g. suðr fyrir landit, Eg. 78; lét svá g. suðr allt þar til er hann sigldi í Englands-haf, Ó. H. 149; réru nótt ok dag sem g. mátti, Eg. 88; gékk skipit brátt út á haf, Ó. H. 136.
    β. to pass; kvað engi skip skyldi g. (go, pass) til Íslands þat sumar, Ld. 18.
    II. metaph. to run out, stretch out, project, of a landscape or the like; gengr haf fyrir vestan ok þar af firðir stórir, Eg. 57; g. höf stór ór útsjánum inn í jörðina; haf (the Mediterranean) gengr af Njörva-sundum (the Straits of Gibraltar), Hkr. i. 5; nes mikit gékk í sæ út, Eg. 129, Nj. 261; í gegnum Danmörk gengr sjór (the Baltic) í Austrveg, A. A. 288; fyrir austan hafs-botn þann (Bothnia) er gengr til móts við Gandvík (the White Sea), Orkn. begin.: frá Bjarmalandi g. lönd til úbygða, A. A. 289; Europa gengr allt til endimarka Hispaniae, Stj. 83; öllum megin gengr at henni haf ok kringir um hana, 85; þessi þinghá gékk upp ( extended) um Skriðudal, Hrafn. 24: of houses, af fjósi gékk forskáli, Dropl. 28.
    2. to spread, branch out; en af því tungurnar eru ólíkar hvár annarri, þær þegar, er ór einni ok hinni sömu hafa gengit eða greinzt, þá þarf ólíka stafi í at hafa, Skálda (Thorodd) 160: of a narrative, gengr þessi saga mest af Sverri konungi, this story goes forth from him, i. e. relates to, tells of him, Fb. ii. 533; litlar sögur megu g. af hesti mínum, Nj. 90; um fram alla menn Norræna þá er sögur g. frá, Fms. i. 81.
    III. to take the lead, prevail; gékk þaðan af í Englandi Valska, thereafter (i. e. after the Conquest) the Welsh tongue prevailed in England, Ísl. ii. 221; ok þar allt sem Dönsk tunga gengi, Fms. xi. 19; meðan Dönsk tunga gengr, x. 179:—of money, to be current, hundrað aura þá er þá gengu í gjöld, Dropl. 16; eigi skulu álnar g. aðrar en þessar, Grág. i. 498; í þenna tíð gékk hér silfr í allar stórskuldir, 500, Fms. viii. 270; eptir því sem gengr ( the course) flestra manna í millum, Gþl. 352:—of laws, to be valid, ok var nær sem sín lög gengi í hverju fylki, Fms. iv. 18; Óðinn setti lög í landi sínu þau er gengit höfðu fyrr með Ásum, Hkr. i. 13; þeirra laga er gengu á Uppsala-þingi, Ó. H. 86; hér hefir Kristindóms-bálk þann er g. skal, N. G. L. i. 339; sá siðr er þá gékk, Fb. i. 71, (vide ganga yfir):—of sickness, plague, famine, to rage, þá gékk landfarsótt, bóla, drepsótt, hallæri, freq.; also impers., gékk því hallæri um allt Ísland, Bs. i. 184; mikit hallæri ok hart gékk yfir fólkið, 486, v. l.; gékk sóttin um haustið fyrir sunnan land; þá gékk mest plágan fyrri, Ann. 1402, 1403.
    IV. to go on, last, in a bad sense, of an evil; tókst síðan bardagi, ok er hann hafði gengit um hríð, Fs. 48: impers., hefir þessu gengit ( it has gone on) marga manns-aldra, Fms. i. 282; gékk því lengi, so it went on a long while, Grett. 79 new Ed.; gékk þessu enn til dags, Nj. 272; ok gékk því um hríð, 201; ok gékk því allan þann dag, Fms. vii. 147; lát því g. í allt sumar, xi. 57; gengr þessu þar til er …, Fb. i. 258.
    V. denoting violence; létu g. bæði grjót ok vápn, Eg. 261; létu þá hvárir-tveggju g. allt þat er til vápna höfðu, Fms. ix. 44; láta höggin g., to let it rain blows, Úlf. 12. 40; háðung, spottyrði, hróp ok brigzl hver lét með öðrum g. á víxl, Pass. 14. 3, (vápna-gangr); Birkibeinar róa þá eptir, ok létu g. lúðrana, and sounded violently the alarum, Fms. ix. 50, (lúðra-gangr); láta dæluna g., to pour out bad language, vide dæla.
    VI. to be able to go on, to go, partly impers.; ef þat gengr eigi, if that will not do, Fms. vi. 284; svá þykt at þeim gékk þar ekki at fara, they stood so close that they could not proceed there, Nj. 247; þá nam þar við, gékk þá eigi lengra, there was a stop; then it could go no farther, Fms. xi. 278; leiddu þeir skipit upp eptir ánni, svá sem gékk, as far as the ship could go, as far as the river was navigable, Eg. 127: esp. as a naut. term, impers., e. g. þeim gékk ekki fyrir nesið, they could not clear the ness; þá gengr eigi lengra, ok fella þeir þá seglið, Bs. i. 423; at vestr gengi um Langanes, 485, v. l.
    VII. with adverbs; g. létt, fljótt, to go smoothly; g. þungt, seint, to go slowly; oss munu öll vápna-viðskipti þungt g. við þá, Nj. 201; þungt g. oss nú málaferlin, 181; gékk þeim lítt atsóknin, Stj. 385; at þeim feðgum hefði þá allir hlutir léttast gengit, Bs. i. 274; seint gengr, Þórir, greizlan, Ó. H. 149; g. betr, verr, to get the better, the worse; gékk Ribbungum betr í fyrstu, Fms. ix. 313; gengu ekki mjök kaupin, the bargain did not go well, Nj. 157, cp. ganga til (B. above):—to turn out, hversu g. mundi orrostan, 273; gékk þá allt eptir því sem Hallr hafði sagt, 256; ef kviðir g. í hag sækjanda, if the verdict goes for the plaintiff, Grág. i. 87; þótti þetta mál hafa gengit at óskum, Dropl. 14; mart gengr verr en varir, a saying, Hm. 39; þykir honum nú at sýnu g. ( it seems to him evident) at hann hafi rétt hugsað, Fms. xi. 437; g. andæris, to go all wrong, Am. 14; g. misgöngum, to go amiss, Grág. i. 435; g. e-m í tauma, to turn false ( crooked); þat mun mér lítt í tauma g. er Rútr segir, Nj. 20; g. ofgangi, to go too high, Fms. vii. 269.
    VIII. of a blow or the like; hafði gengit upp á miðjan fetann, the axe went in up to the middle of the blade, Nj. 209; gékk þegar á hol, 60; gékk í gegnum skjöldinn, 245, Fb. i. 530.
    IX. of law; láta próf g., to make an enquiry; láta vátta g., to take evidence, D. N.
    X. to be gone, be lost; gékk hér með holdit niðr at beini, the flesh was torn off, Fb. i. 530: esp. in pass. part. genginn, dead, gone, eptir genginn guma, Hm. 71; moldar-genginn, buried, Sl. 60; hel-genginn, 68; afli genginn, gone from strength, i. e. powerless, Skv. 3. 13.
    β. gone, past; gengið er nú það görðist fyr, a ditty; mér er gengið heimsins hjól, gone for me is the world’s wheel ( luck), a ditty.
    XI. used as transit. with acc.; hann gengr björninn á bak aptr, he broke the bear’s back in grappling with him, Finnb. 248; ok gengr hana á bak, ok brýtr í sundr í henni hrygginn, Fb. i. 530.
    2. medic. with dat. to discharge; ganga blóði, to discharge blood (Dan. blodgang), Bs. i. 337, 383; Arius varð bráðdauðr ok gékk ór sér öllum iðrum, Ver. 47.
    D. REFLEX.:
    I. singly, gangask, to be altered, to change, be corrupted; gangask í munni, of tradition; var þat löng ævi, ok vant at sögurnar hefði eigi gengisk í munni, Ó. H. pref.; má því eigi þetta mál í munni gengisk hafa, Fb. ii. Sverr. S. pref.; ok mættim vér ráða um nokkut, at málit gengisk, that the case could miscarry, be lost, Glúm. 380:—láta gangask, to let pass. waive; lét Páll þá g. þá hluti er áðr höfðu í millum staðit, Sturl. i. 102; ef þú lætr eigi g. þat er ek kref þik, Fms. xi. 61.
    2. e-m gengsk hugr við e-t, to change one’s mind, i. e. to be moved to compassion, yield; sótti hón þá svá at honum gékksk hugr við, Eb. 264; þá gékksk Þorgerði hugr við harma-tölur hans, Ld. 232; ok mun honum g. hugr við þat, svá at hann mun fyrirgefa þér, Gísl. 98; nú sem hann grét, gékksk Ísak hugr við, Stj. 167; er sendimaðr fann at Birni gékksk hugr við féit, Ó. H. 194; við slíkar fortölur hennar gékksk Einari hugr (E. was swayed) til ágirni, Orkn. 24.
    II. with prepp. (cp. B. above); gangask at, to ‘go at it,’ engage in a fight; nú gangask þeir at fast, Dropl. 24, Ísl. ii. 267; gengusk menn at sveitum, of wrestlers, they wrestled one with another in sections (Dan. flokkevis), Glúm. 354; þeir gengusk at lengi, Finnb. 248:—gangask fyrir, vide B. above:—gangask í gegn, at móti, to stand against, fight against; at vér látim ok eigi þá ráða er mest vilja í gegn gangask (i. e. the extreme on each side), Íb. 12, cp. Fms. ii. 241; at þeir skipaði til um fylkingar sínar, hverjar sveitir móti skyldi g., i. e. to pair the combatants off, ix. 489; þeir risu upp ok gengusk at móti, Stj. 497. 2 Sam. ii. 15:—g. nær, to come to close quarters (Lat. cominus gerere), Nj. 176, Fms. xi. 240:—gangask á, to dash against one another, to split; á gengusk eiðar, the oaths were broken, Vsp. 30: to be squared off against one another, sú var görð þeirra, at á gengusk vígin húskarlanna, Rd. 288; ekki er annars getið en þeir léti þetta á gangask, i. e. they let it drop, Bjarn. 47; gangask fyrir, to fall off, Fms. iii. 255:—gangask við, to grow, gain strength; áðr en við gengisk hans bæn, before his prayer should be fulfilled, x. 258; ef þat er ætlað at trúa þessi skuli við g., Nj. 162; hétu þeir fast á guðin, at þau skyldi eigi láta við garrgask Kristniboð Ólafs konungs, Fms. ii. 32; þetta gékksk við um öll þau fylki, vii. 300; mikit gékksk Haraldr við (H. grew fast) um vöxt ok afl, Fb. i. 566; Eyvindr hafði mikið við gengizk um menntir, E. had much improved himself in good breeding, Hrafn. 24; vildi hann prófa hvárr þeirra meira hafði við gengisk, which of them had gained most strength, Grett. 107: to be in vogue, in a bad sense, ok löngum við gengisk öfund ok rangindi, Fms. i. 221, cp. Pass. 37. 7:—gangask ór stað, to be removed, Fms. xi. 107.
    III. in the phrase, e-m gengsk vel, ílla, it goes well, ill with one, Hom. 168, Am. 53; ílls gengsk þér aldri, nema …, the evil will never leave thee, thou wilt never be happy, unless …, 65.

    Íslensk-ensk orðabók > GANGA

  • 17 HALDA

    * * *
    (held; hélt, héldum; haldinn), v.
    I. with dat.
    1) to hold fast (Gunnarr var kyrr svá at honum hélt einn maðr);
    to keep back, restrain (Hrafn fekk eigi haldit henni heima);
    2) to withhold (héldu bœndrgjaldinu);
    3) to keep, retain (þú skalt jafhan þessu sæti halda);
    to preserve (halda virðingu sinni, lífi ok limum);
    halda vöku sinni, to keep oneself awake;
    4) to hold, keep one’s stock;
    also ellipt. (vetr var illr ok héldu menn illa);
    5) phrases, halda njósnum, to keep watch, to spy (= halda njósnum til um e-t);
    halda (hendi) fyrir auga, to hold (the hand) before the eyes, shade the eyes;
    halda hendi yfir e-m, to protect one;
    6) to hold, stand, steer, ellipt., þeir héldu aptr (held back again) um haustit;
    þeir héldu út eptir fírði, they stood out the firth;
    halda heim, to steer homewards;
    7) to graze, put in the field (halda fé til haga);
    8) impers. to continue, last (hélt því lengi um vetrinn);
    II. with acc.
    1) to hold in possession, a fief, land, estate (þeir héldu alla hina beztu staði með sjónum);
    2) to hold, keep, observe, a feast, holiday (í hvers minning heldr þú þenna. dag?);
    3) to keep (halda orð sín, eið, sættir, frið);
    to observe (halda guðs lög ok landsins);
    4) to uphold, maintain, support (halda vini sína, halda e-n til ríkis);
    5) halda sik, to comport oneself (kunna halda sik með hófi);
    halda sik ríkmannliga, to fare sumptuously;
    halda sik aptr af e-u, to abstain from;
    6) to hold, consider, deem (hón hélt engan hans jafningja);
    7) to hold, keep up;
    halda varnir, to keep up a defence;
    halda vörð, to keep watch;
    8) to hold, compel, bind (heldr mik þá ekki til útanferðar);
    þó heldr þik várkunn til at leita á, thou hast some excuse for trying;
    III. with preps.:
    halda á e-u, to hold, wield in the hand (halda á sverði);
    to hold to a thing, go on with it, be busy about (halda á drykkju, á ferð sinni, á sýslu);
    halda e-t af e-m, to hold (land, office) from or of one (þeir er höfðu haldið land af Danakonungi);
    halda mikit af e-m, to make much of one;
    halda eptir e-m, to pursue one;
    halda e-u eptir, to keep back;
    halda sik frá e-u, to keep oneself back from, refrain from;
    halda e-u fram, to uphold, support;
    halda e-u fyrir e-u, to withhold from one;
    to protect against (héldu engar grindr fénu fyrir birninum);
    halda e-n fyrir e-t, to hold, consider one to be so and so (síðan hélt konungr Erling fyrir tryggvan vin);
    halda í e-t, to hold fast, grasp (þú skalt halda í hurðarhringinn);
    halda til e-s, to be the cause of, be conducive to;
    heldr þar margt til þess, there are many reasons for this;
    hélt til þess (conduced to it) góðgirni hans;
    halda til e-s, to be bent on, fond of (halda mjök til skarts, til gleði);
    halda til jafns við e-n, to bear up against one, to be a match for one;
    halda um e-t, to grasp with the hand (= halda hendi um e-t);
    halda barni undir skírn, to hold at baptism;
    halda e-u upp, to hold aloft, lift (halda upp höndum);
    halda upp árum, to hold up the oars, cease pulling;
    to uphold, maintain, support (halda upp hofum, kristninni);
    to keep going (halda upp bardaga);
    to discharge (halda upp kostnaði, bótum);
    halda upp bœnum fyrir e-m, to pray for one;
    halda e-u við, to maintain a thing;
    halda við e-m, to stand against (hvar sem harm kom fram, hélt ekki við honum);
    hélt þá við atgöngu (acc.), they were near coming to fight;
    heldr nú við hót, it is little short of threats;
    IV. refl., haldast.
    * * *
    pret. hélt (= Goth. haihald), 2nd pérs. hélt, mod. hélzt, pl. héldum; pres. held, pl. höldum; pret. subj. héldi; part. haldinn; imperat. hald and haltú: [Ulf. haldan = βόσκειν, ποιμαίνειν, whereas he renders to keep, hold by other words; Hel. haldan = alere, fovere, colere, which thus seems to be the primitive sense of the word, and to be akin to Lat. cŏlo; again, A. S. healdan, Engl. hold, O. H. G. haltan, Germ. halten, Swed. hålla, halda, Dan. holde, are all of them used in a more general sense]:—to hold.
    A. WITH DAT. to hold to:
    I. to hold fast by; with the notion of restraint or force, tók Gizurr förunaut Ögmundar ok hélt honum, Sturl. i. 150; Gunnarr var kyrr svá at honum hélt einn maðr, Nj. 92; ef maðr heldr manni …, varðar fjörbaugs-garð, Grág. ii. 110; h. e-m undir drep, 17; h. skipum ( to grapple the ships) með stafnljám, Fms. ii. 315: to keep back, Hrafn fékk eigi haldit henni heima þar, Ísl. ii. 249; ok halda þeim veðr í enni sömu höfn, Grág. i. 92; h. (sér) í e-t, to hold oneself fast by, grasp, þú skalt h. í hurðar-hringinn, Dropl. 29; heldr sér í faxit, Sd. 177.
    β. so in the phrases, halda barni (manni) undir skírn, vatn, primsignan, biskups hönd, eccl. to hold a bairn ( man) at baptism, prima signatio, confirmation, Grág. i. 29; h. vatni (tárum), to hold one’s tears, 623. 56, Fms. viii. 232, vi. (in a verse); halda munni, to hold one’s tongue, be silent, vii. 227; halda tungu sinni, Þórð.
    2. to withhold; þá megu þeir h. tíundum hans í móti, K. Þ. K. 62; h. vætti, Grág. i. 42; h. gögnum, 56; ef goði heldr tylftar-kvið, er hann heldr kviðnum, 58; halda matinum fyrir honum, 47; h. sköttum fyrir e-m, Nj. 8; h. skógar-manni fyrir e-m, Finnb. 334; um þat er hann hefir konunni haldit, Grág. i. 313; héldu bændr gjaldinu, Fms. vii. 302; hélt ek því (i. e. the money) fyrir honum, i. e. paid it not, Ísl. ii. 244.
    II. to hold, of a rope or the like; sá maðr hugði h. mundu er festi, … ok h. mundu í slíku veðri, Grág. ii. 361; reip þau tíu er tveggja manna afli haldi hvert, id.; skal hann svá göra at haldi fyrir fyrnsku, 268.
    β. to hold, hold out, last; optast halda þar íllviðri litla hríð, Sks. 212; sunnudags-helgi ríss upp á laugardegi, ok heldr ( lasts) til mánadags, N. G. L. i. 138.
    III. to keep, retain, Germ. behalten; fá-ein skip héldu seglum sinum, Fms. x. 143; þú skalt jafnan þessu sæti h., Nj. 6; h. bústað sínum, Ld. 26; h. ríki sínu, Al. 58, Fms. i. 13; h. öllum Noregi, viii. 155; h. frelsi ok eignum, vi. 40; h. hlut sínum, to uphold one’s right, Eg. passim; halt sömum vinum sem ek hefi haft, Fas. i. 375; h. hreinleik sínum, Al. 58.
    β. to hold, keep safe, preserve; h. hlut sínum, Ld. 54; h. heilsu, Grág. i. 145; h. virðingu sinni, Ld. 16; þá heldr hann kosti sínum, Grág. ii. 209; h. tíma ( honour) sínum, Al. 59; h. lífi ok limum, Eg. 89; h. lífinu, Nj. 111; h. trúnaði sínum, 109; vináttu sinni, Ld. 200; einorð sinni, Fb. ii. 265; h. sér réttum, to keep oneself right, Ld. 158; h. e-m heilum, Odd. 30; h. ríki fyrir e-m, Fms. v. 279; h. manna-forræði fyrir e-m, Hrafn. 19; h. réttu máli fyrir e-m, Fms. vii. 64.
    2. to continue to keep, keep all along; h. teknum hætti, Fms. iv. 254; h. vöku, to keep oneself awake, Ld. 152; but h. vöku fyrir e-m, to keep another awake; halda sýslu sinni, Fs. 36; h. högum, to keep grazing, Eb. 104, Ld. 148.
    3. to hold, keep one’s stock; ellipt., vetr var íllr ok héldu menn ílla, the winter was cold and it was ill to keep live stock, Sturl. ii. 143, (cp. fjár-höld); hann hélt vel svá at nær lifði hvat-vetna, Hrafn. 22: metaph., ílla hefir þinn faðir þá haldit, Fms. xi. 144; öld hefir ílla haldit, the people have had a sad loss, vi. (in a verse); h. fangi, and also ellipt. halda, of sheep and cattle, opp. to ‘to go back.’
    4. phrases, halda njósnum, to keep watch, to spy, Fms. viii. 146, Nj. 113; hann hélt njósnum til Önundar, Landn. 287; hélt konungr njósnum til, ef …, Fms. vii. 128; hann skyldi h. njósnum til ok gera orð konungi, i. 54; h. njósnum til um e-t, iv. 119, Nj. 93; halda njósn (sing.) um skip þat, Eg. 74; þér haldit njósnum nær færi gefr á Arnkatli, Eb. 186; hann lét h. njósnum uppi á landi, Fms. vii. 316; hann hélt fréttum til, ef …, iv. 349.
    β. halda (hendi) fyrir auga, to hold ( the hand) before the eyes, shade the eyes, Nj. 132, Fms. v. 196; h. fyrir munn e-m, to hold ( the hand) over one’s mouth; h. hendi yfir e-m, to hold the hand over one, protect one, Nj. 266, Fbr. 22, Korm.; h. hendi um háls e-m, to clasp the hands around one’s neck, Fms. i. 9; h. skildi fyrir e-n, to hold the shield for one as a second in a duel, Ísl. ii. 257, passim; h. e-m til náms, to hold one to the book, make one study, K. Þ. K. 56; h. e-m til virðingar, Ld. 98.
    IV. ellipt. (liði, skipi, för, stefnu, etc. understood), to hold, stand in a certain direction, esp. as a naut. term; þeir héldu aptr ( stood back again) um haustið, Eg. 69; treystisk hann eigi á haf at halda, Eb. 6; héldu þeir vestr um haf, id.; stigu þeir á skip sín, ok héldu út ( stood out) eptir firði, Fms. i. 63; þeir héldu þat sama sumar til Íslands, Ld. 6; hann hélt upp eptir hinni eystri kvísl, Fms. vii. 55; h. heim, to hold one’s course, stand homewards, Odd. 30; h. á braut, Grág. i. 92; Hrútr hélt suðr til Eyrar-sunds, Nj. 8; h. eptir e-m, to pursue one, 7; h. undan, to fly, Fms. x. 396, Nj. 98 (on land); kom móti þeim sunnan-veðr með myrkri, ok urðu þeir fyrir at h., to lay one’s course for the wind, A. A. 271; h. útleið, to stand on the outer tack, Eg. 78; h. til, to turn against, attack (on sea), Fms. xi. 72; hélt hann liði sínu suðr á Mæri, i. 62; þeir héldu liði sínu norðr til Þrándheims, id.; Haraldr konungr hélt norðan liði sínu, Eg. 32; héldu þeir skipi því suðr með landi, 69; skipi því lét hann halda vestr til Englands, id.; Unnr hélt skipinu í Orkneyjar, eptir þat hélt Unnr skipi sínu til Færeyja, Ld. 8.
    β. to graze, put in the field, of sheep, cattle; þykkir mér þat miklu skipta at þeim sé vel til haga haldit, Eg. 714; hvert Steinarr hafði látið nautum sínum halda, 715; ok bað hann h. nautunum annan veg, 716.
    γ. phrases, halda kyrru fyrir, to hold still, remain quiet, Ld. 216, Þórð. 30 new Ed., Nj. 223, 258; Hallr heldr nú til fangs ( went fishing) sem áðr, Ld. 38.
    V. with prep.; halda á e-u, to hold, wield in the hand, freq. in mod. usage, h. á bók, penna, fjöðr, hníf, skærum, nál, etc.; hafði hverr þat er hélt á, Nj. 279; h. á sverði, Fb. i. 33; hann tók við öxinni ok hélt (viz. á), ok sá á, Eg. 180: to hold fast, heldr nú maðr á manni, Fas. i. 12; eigi máttu helvítis byrgi h. á honum, 656 C. 6; ef hann heldr á fénu ( withholds it), Grág. i. 427.
    β. [Germ. anhalten], to hold to a thing, go on with, be busy about; h. á sýslu, to be busy, Rm. 14; h. á keri, qs. halda á drykkju, to go on drinking, carousing, Hm. 18: h. á hinni sömu bæn, Stj. 417; h. á fyrirsátrum við e-n, Þórð. 51 new Ed.; h. á búnaði sínum, Ld. 164; hélt hann þá á búnaði sínum sem skjótligast, Fms. ix. 215, x. 119, Sturl. ii. 245; þogar á bak Jólum hélt Ólafr konungr á búningi, Fms. v. 41; hann heldr nú á málinu, Nj. 259; nú heldr Þórðr á málinu ok verðr Oddný honum gipt, Bjarn. 11, Konr. (Fr.); h. á tilkalli, Fms. i. 84; h. á þessum sið, xi. 41; h. á för, to go on with one’s journey, Sighvat; gengu síðan brott ok héldu á ferð sinni, and went on their journey, Sturl.;—whence the mod. phrase, halda áfram, to go on, which seems not to occur in old writers.
    2. halda e-u fram, to hold up, make much of; bróðir minn mun mér mjök hafa fram haldit fyrir ástar sakir, Nj. 3.
    β. to hold on doing, (hence fram-hald, continuation); halda fram upp-teknu efni, Fms. i. 263; slíku hélt hann fram meðan hann lifði, iv. 254; hélt hann (fram) teknum hætti um veizlurnar, id., Grett. 14.
    3. halda saman, to hold together, Eluc. 6, Fms. vii. 140, Rb. 340.
    4. halda e-u upp, to hold aloft, Yngvarr hélt upp vísu þeirri, Eg. 152; steinninn heldr upp annarr öðrum, Rb. 390; h. upp árum, to hold up the oars, cease pulling, Fas. ii. 517, N. G. L. i. 65.
    β. to uphold, maintain, support; halda upp hofi, Landn. 64, Eb. 24; h. upp hofum ok efla blót, Fms. i. 91; h. upp kirkju, K. Þ. K. 52; h. upp Kristninni, Fms. i. 32: to keep going, h. upp bardaga, orrostu, xi. 66, 188, 340.
    γ. to discharge; h. upp féráns-dómi, Grág. i. 120; h. upp lögskilum, 145; h. upp svörum, Ó. H. 174; h. upp kostnaði, Eg. 77; h. upp gjaldi, Grág. i. 384; gjöldum, Fms. i. 81; h. upp bót, Grág. ii. 182; bótum, Eb. 100, 162, N. G. L. i. 311; ef hann heldr upp yfirbót ( penance) þeirri, Hom. 70; h. upp bænum fyrir e-m, to pray for one, Fms. xi. 271; hélt hann því vel upp sem vera átti, discharged it well, x. 93.
    δ. halda sér vel upp, to hold oneself well up, Sturl.
    ε. metaph., skal-at hann lögvillr verða, svá at honum haldi þat uppi (i. e. went unpunished), Grág. i. 316; ok heldr honum þat uppi ( that will save him), ef hann er rétt-hafi at orðinn, ii. 242.
    5. halda e-u við, to maintain a thing, Hkr. i. 195.
    VI. impers.,
    1. to continue, last; hélt því nokkura stund dags, Fms. x. 125: hélt því lengi um vetrinn, Ld. 288; regni hélt haustnótt gegnum, Fms. vi. 83.
    2. with prep. við, to be on the brink of; hélt þá við atgöngu, they were within a hair’s breadth of coming to fight, Hkr. i. 143; hélt þá við vandræði, Fms. ix. 434; heldr við bardaga, vi. 8; heldr nú við hót, it is little short of a threat, i. 305; hélt við blót, x. 106; ok hélt við flótta, i. 174; hélt við meiðingar, Nj. 21, Sd. 143; henni hélt við, at hón mundi drepa hana, Nj. 118; þeim hélt við váða sjálfan, Ó. H. 168; konungi hélt við, hvárt hann mundi standask eðr eigi, Mag. 100; honum hélt við kafnan, Bs. i. 18; hélt þó við at þeir mundi berjask, Fs. 53.
    B. WITH ACC. to hold:
    I. to hold in possession, a fief, land, estate, office, or the like; þeir héldu alla hina beztu staði með sjónum, Fms. xi. 131; þeir er áðr höfðu haldit land af Dana-konungi, i. 232; Eirekr skyldi h. land af Aðalsteini konungi, 23; Vemundr hélt Firða-fylki, Eg. 12; hélt hann þat ríki undir Knút konungi, Ísl. ii. 242; í þeirri borg héldu þeir langfeðgar fimmtán konungdóma, Ver. 37; h. land sem leigu-land, Grág. ii. 278; konungrinn heldr af Guði nafnit, Sks. 599 B; prestar er kirkjur halda, H. E. i. 486; sá prestr er heldr Pétrs-kirkju, N. G. L. i. 312; presta þeirra er kirkju halda, 346; skal sá maðr ráða er kirkju heldr, K. Þ. K. 60; Ólafs kirkju þá er Væringjar halda (the parish church of W.), Hkr. iii. 408.
    2. halda ábyrgju, ábyrgð á e-n, to have the responsibility of a thing, Grág. ii. 399, K. Þ. K. 66; h. grip, to be in the possession of, Grág. i. 438, ii. 190; h. skóla, to keep a school, Mar.; h. fylgð, to perform, Fms. ix. 279; eiga vandræði at h., to be in a strait, difficulty, Eb. 108.
    II. to hold, keep, observe, a feast, holiday, or the like; halda kirkju-dag, K. Þ. K. 42; í hvers minning heldr þú þenna dag? Nj. 157; h. helgan þvátt-dag hvern, Pr. 437; h. helga daga, Sl.; h. Jóla-dag, Páska, Hvíta-sunnu, Rb. 134; minnstú að h. helgan hvíldar-daginn Drottins Guðs þíns (the Fourth Commandment in the Icel. version); h. heilagt, to keep holiday, Dipl. ii. 14; í dag þá hátíð höldum vér til himna sté vor Herra, Hólabók 54; er Júdar héldu hátíðligt, Stj. 110; (hence forn-haldinn, time-honoured): of the day-marks (vide dagr, p. 95), er þaðan haldinn miðr-morgin, Hrafn. 9.
    2. to keep; halda orð sín, to keep one’s word, Fms. x. 95; höldum öll einka-mál vár, vii. 305; h. sættir, Nj. 57; gerðú svá vel, félagi, at þú halt vel sætt þessa, 111, Sturl. iii. 153, Fs. 65, Gullþ. 20; hann kvaðsk vilja hafa svardaga af þeim ok festu, at halda, Nj. 164; h. eið, Sturl. iii. 153; h. frið, to keep peace, Greg. 7; ef þú vilt nokkura hluti eigi h. þá er ek hefi á lagt við þik, Eg. 738: to observe faith, law, rite, etc., halda átrúnað, Fms. i. 34, x. 277; h. Guðs lög ok landsins, vii. 305; h. lands lög, viii. 155; h. ein lög, 625. 52; hafa ok halda þau lög, Fms. i. 34; h. Kristilega trú, K. Á. 74; h. mál (orð) e-s, Greg. 17; h. alla hluti með athugasamlegu minni, Sks. 439.
    3. to keep, tend; halda geitr, Hkv. 2. 20 (exactly as in Gothic).
    III. to uphold, maintain, support; þykkir mér þér sé nú ísjár-vert, hvárt þú munt fá haldit þik eðr eigi, Nj. 155; munu vér þó ekki einhlitir at h. oss eptir þessi verk, Háv. 50; at hón mætti með valdi h. sik ok menn sína, Fas. i. 375; þat væri nokkurr várkunn, at þú héldir frænda þinn eðr fóstbróður, en þetta er alls engi (at) halda útlaga konungs, Ó. H. 145; enda ætla ek lítinn viljann til at h. vini þína, Fms. vii. 244; því at Eysteinn konungr kenndi Inga konungi, at hann héldi þá menn, 248; ef þú heldr hann ( upholdest him) til þess at ganga á vini mína, Eg. 339; viljum vér allir fylgja þér ok þik til konungs halda, Fms. i. 34; Stephanus skyldi h. hann til laga ok réttinda, Sks. 653; h. e-n til ríkis, Fb. i. 236; vinsæld föður hans hélt hann mest til alþýðu vináttu, Fms. vii. 175; þeir sem upp h. ( sustain) þenna líkama, Anecd. 4.
    β. phrases, halda e-m kost, borð, to keep at board, entertain, Fms. ix. 220, x. 105, 146, Nj. 6; or, halda e-n at klæðum ok drykk, Ó. H. 69; h. stríð, bellum gerere (not class.), Fms. x. 51; h. úfrið, Fas. ii. 539.
    2. halda sik, to comfort oneself, Sks. 281, Hom. 29; kunna sik með hófi at h., Sturl. iii. 108; h. sik ríkmannliga, to fare sumptuously, Ld. 234; hann hélt betr húskarla sína en aðrir, Fms. vii. 242; h. mjök til skarts, to dress fine, Ld. 196; þar var Hrefna ok hélt allmjök til skarts, id.; hann var hægr hvers-dagliga, ok hélt mjök til gleði, Sturl. iii. 123; hélt hann hér mjök til vinsælda ok virðinga, he enjoyed much popularity and fame, Ld. 298.
    β. ellipt. (sik understood), at h. til jafns við e-n, to bear up against one, to be a match for one, Ld. 40; ef þér hefir eigi til þess hug eðr afl at h. til jafns við e-n húskarl Þorsteins, Eg. 714; h. til fullnaðar, to stand on one’s full rights; ef þær taka eigi fullrétti, eðr h. eigi til fullnaðar, Grág. ii. 109; h. fullara, to hold one above other men, Ó. H. (in a verse); lét konungr þá h. mjök til ( make great preparations) at syngja messu hátíðliga, Hkr. i. 287.
    3. to hold forth, put forward; at þeim inyiidi þungbýlt vera í nánd honum, ef þeir héldi nokkurn annan fyrir betra mann en hann, Ld. 26; síðan hélt konungr Erling fyrir tryggvan mann, Fms. ix. 399.
    β. to hold, deem, be of opinion; the old writers seem not to use the word exactly in this sense, but near to it come such phrases as, hón hélt engan hans jafningja innan hirðar hvárki í orðum né öðrum hlutum, i. e. she held him to be above all men, Ld. 60; halda menn hann fyrir konung, Fb. i. 216; still closer, halda menn at Oddný sé nú betr gipt, Bjarn. 12 (but only preserved in a paper MS.): this sense is very freq. in mod. usage, to hold, mean, eg held það; eg held ekki, I think not; (hence hald, opinion.)
    γ. phrases, halda mikit upp á e-n, to hold one in much esteem, love, Stj. 33; halda af e-m, id., Fas. i. 458, ii. 63, 200, iii. 520, esp. freq. in mod. usage, (upp-á-hald, af-hald, esteem.)
    4. to hold on, keep up; halda varnir, to keep up a defence, Sks. 583; halda vörð, to keep watch, Eg. 120, Grág. i. 32, 264; halda njósn, Eg. 72, 74, Fms. xi. 46; halda tal af e-m, to speak, communicate with one, ii. 88.
    5. to hold, be valid, be in force, a law term; á sú sekt öll at halda, Grág. i. 89; á þat at h. allt er þeir urðu á sáttir, 86; enda á þat at h. með þeim síðan, ii. 336.
    IV. to hold, compel, bind (with the notion of obligation or duty); heldr mik þá ekki til utan-ferðar, Nj. 112; þó heldr þik várkunn til at leita á, i. e. thou art excused, thou hast some excuse in trying, 21; var auðsætt hvat til hélt um sættir, Bjarn. 70; þik heldr eigi hér svá mart, at þú megir eigi vel bægja héraðs-vist þinni, Eb. 252; þar mælir þú þar, er þik heldr várkunn til at mæla, Nj. 227; ek mun vera vinr hans, ok alla þá, er at mínum orðum láta, halda til vináttu við hann, i. e. I will be his friend, and all those who lend ear to my words I will hold to friendship with him, Eg. 18.
    2. halda sik frá e-u, to keep oneself from, to refrain from a thing, Sks. 276 B; h. sik frá munaðlífi, Post. 656 A. ii. 16, Hom. 53, 135; h. sik aptr af e-u, to abstain from, Hkr. i. 512.
    V. absol. to be the cause of, be conducive to a thing; heldr þar margt til þess, there are many reasons for this, Nj. 192; vildim vér vita hvat til heldr, Fms. vii. 106; en hann vissi eigi hvat til hafði haldit, er hann kom eigi, xi. 11; margir hlutir héldu til þess, Eg. 38; þat hélt til þess, at …, Al. 94; hélt til þess ( conduced to it) góðgirnd hans, stórmennska ok vitsmunir, Fs. 29; hefir þat mjök til haldit, er ek hefi svá lengi dvalizt, at ek ætlaða, Ld. 32; hann lét bæði til h. vingan ok mágsemd, Fs. 24; heldr þat mest til at þá var komit útfall sjávar, Ld. 56; hélt þat mest til þess, at hann gafsk bezt í öllum mannraunum, 60; þat eitt hélt til, at þeir fóru eigi málum á hendr Þórði, at þeir höfðu eigi styrk til, 138.
    VI. to hold, comprise; sólar-öld heldr tuttugu ok átta ár, Rb. 510; h. skor (of weight), Grág. i. 500.
    ☞ In some instances the use of dat. and acc. wavers, e. g. halda húsum, to keep up the houses, Grág. ii. 278, 335; h. hliði, to keep the gate in repair, 265; but halda hlið (acc.), 332: to keep, observe, h. lögum, griðum, boðorðum, Glúm. 333, Grág. i. 357, ii. 166, 623. 28; hélt hann þessu sumu, Fms. x. 416 (Ágrip); halda ílla orðum, vii. (in a verse); þeir er því þingi áttu at h., Glúm. 386; h. sáttum, St. 17; h. eiðum, Bkv. 18; Gizuri þótti biskup h. ríkt ( protect strongly) brennu-mönnum, Sturl. i. 201 C; Guð er sínum skepnum heldr (keeps, protects) ok geymir, Mar.; þá hélt engi kirkju mönnum, … kept no man safe, Fms. ix. 508; h. njósn (acc.) um e-t, Eg. 74; h. til njósn, 72; njósnir, Fms. xi. 46. In most of these instances the acc. is the correct case, and the dat. is due either to careless transcribers or incorrect speaking: in some instances an enclitic um has been taken for a dative inflexion, thus e. g. sáttum haldi in Stor. l. c. is to be restored to sátt um haldi; eiðum haldit in Bkv. l. c. to eið (for eiða) um haldit; in others the prep. um has caused the confusion, as ‘halda njósn um at’ has been changed into halda njósnum at. But in the main the distinction between the use of dat. and acc. is fixed even at the present time: the acc. seems to represent the more primitive usage of this verb, the dat. the secondary.
    C. REFLEX.:
    I. to hold oneself, to stay; héldusk þeir þá ekki fyrir norðan Stað, Fms. i. 63; mátti hann eigi þar haldask, Landn. 246; h. á baki, to keep oneself on horseback, keep one’s seat, Grág. ii. 95; munu þeir skamma stund hér við haldask, Nj. 247: to be kept, remain, þá skal hann h. með Helju, Edda 39: to resist, megu vér ekki við h. fyrir ofreflis-mönnum þessum, Nj. 254; hélzk þá ekki við honum, Eg. 289; mann er svá hefir haldisk við höfuð-syndum, Hom. 157.
    β. to hold out, last, continue; ok hélzk ferillinn, Eg. 579; hélzk undr þetta allt til dags, Nj. 272 (twice); hélzk konungdómr í kyni hans, Rb. 394; lengi síðan hélzk bruna-öld með Svíum, Yngl. S.; lengi hélzk þat í ætt þeirri, at …, Eg. 770; hélzk vinátta með þeim, Nj. 66; þat hefir enn haldizk í ætt hans, Fms. iv. 8; ok hefir þat haldizk ( it has continued to be so) síðan er ek hefi hann séð, Ld. 174; honum haldisk (imperat.) sigr ok langt líf, Ver. 57; betr þætti mér, at hún héldisk þér, that it (the luck) would hold out for thee, Fb. ii. 74; ef hann helzk í útrú sinni, if he perseveres in his untruth, 623. 26.
    γ. to be kept safe and sound; menn allir héldusk ( all bands were saved) ok svá fé, Ld. 8, Fs. 143; þar héldusk menn allir ok mestr hluti fjár, Eg. 405; hafði fé vel haldizk, has been well kept, done well, Ld. 34.
    δ. to be valid, stand; eigu þau handsöl hennar at haldask, Grág. i. 334; engi má haldask dómr hans, Edda 15; skyldu þau (the truce) haldask um þingit, Nj. 348.
    2. impers., mér helzk, e-m helzk vel, ílla, á e-u, to have a good hold, have luck with a thing; mér helzk lítt á sauða-mönnum, Grett. 110 A.
    3. recipr., haldask á, to hold or pull one against another, wrestle, (hence á-höld); var sagt Magnúsi, at þeir héldisk á úti, that they were fighting outside, Sturl. ii. 44.
    II. part. pass. haldinn, [Dan. holden], so ‘holden,’ in such and such a state; vel haldinn, in good condition, faring well, well to do, Eg. 20, 234; hugðusk þar ok haldnir ( safe) mundu vera, Ver. 34; þungliga h., very sick, Eg. 565, Hkr. ii. 199; vel haldinn, doing well; tak heldr annat fé, svá mikit, at þú þykisk vel haldinn af, i. e. fully satisfied, having got full redress, Boll. 350; Sveinn sagði, at hann vill hafa tvá hluti fjárins, Hrani sagðisk ekki af því haldinn ( satisfied) vera, Fms. iv. 31: in the phrase, heilu ok höldnu, safe and sound, Bs. i. 191, Fms. xi. 376, Hkr. i. 319; með höldnu hljóði, preserving the sound, Skálda 175.
    2. ok mun þykkja sér misboðit ef þú ert haldinn (kept, protected), Finnb. 344.
    β. kept, observed, Fms. xi. 99.
    γ. held in custody, in prison, Bs. i. 419, Sturl. i. 151.
    III. gerund., haldandi, holding good, valid; sá dómr er eigi haldandi, is not valid, K. Á. 304; af öllu afli er friðr haldandi, Hom. 5.
    2. part. act., með upp haldandi höndum, with uplifted hands, Bs. i. 684.

    Íslensk-ensk orðabók > HALDA

  • 18 FRAM

    * * *
    adv.
    1) forward; hann féll f. á. fœtr konungi, he fell forward on his face at the king’s feet; f. rétt, straight on; koma f., to reappear;
    3) on the fore part, in front, opp. to aptr( maðr f., en dýr aptr); aptr ok f., fore and aft, of a ship;
    4) joined with preps. and particles, bíða f. á dag, f. á nótt, to wait far into the day, or night; bíða f. um jól, to wait till after Yule; fyrir lög f., in spite of the law; f. undan eyjunni; off the island;
    5) of time, hversu er f. orðit, how late is it, what time is it? f. orðit dags, late in the day.
    * * *
    adv.—the Icel. has a triple adverbial form, fram, denoting the going to a place (ad locum); frammi, the being in a place (in loco); framan, the going from a place (a loco)—compar. framarr (mod. framar) or fremr, = Goth. framis; superl. framast (framarst) or fremst: proncd. with a double m = framm; and that such was the case in olden times may be seen from Fms. vi. 385 and Skálda 168, 171. This adv. with its compds and derivatives may be said to have been lost in Germ. as well as Engl., and at a very early time. Even Ulf. uses fram as a prep. in the sense of ἀπό, like the A. S. and Engl. from, Swed. från: only in two passages Ulf. uses fram as adv., viz. Rom. xiii. 12, where he renders ‘the night is far spent’ (nóttin er um liðin of the Icel. N. T.) by framis galeiþan, which recalls to mind the Icel. fram-liðinn = deceased, past; and Mark i. 19, where προβαίνειν is rendered by gaggan framis = Icel. ganga framarr or ganga fram; cp. also the Goth. compds fram-gahts = progress, Philipp. i. 25; fram-aldrs = stricken in years; fram-vigis = Icel. fram-vegis; fram-vairþis = further: in O. H. G. vram = ultra still occurs, but is now lost in Germ. as well as in Engl.: the Icel., on the other hand, makes a clear distinction between the prep. frá ( from) and fram, on, forward, = Gr. πρόσω, Lat. porro, pro-; in some compds the sense from appears, e. g. framandi, a stranger,—Ulf. framaþeis, prop. one who is far off or from far off; so also fram-liðinn, gone, past; ganga fram, to die.
    A. fram, forward, (opp. to aptr, backward); aðra leið aptr en fram, 655 xxxii. 18; hann féll fram á fætr konungi, he fell forward on his face at the king’s feet, Eg. 92; stefna fram ( to go on) hina neðri leið, 582; brautin liggr þar fram í milli, id.; cf þeir vilja fram, or, fram á leið, forward, Sks. 483; fram rétt, straight on, Fms. ii. 273, v. l.; fram, fram! on, on! a war cry, Ó. H. 215: koma fram, to reappear, arrive, after being long unheard of; hann kom fram í Danmörku, Fms. i. 62; hann kom fram í kaupstað þeim er …, Ísl. ii. 332; ok kómu þar fram, er Kirjálar vóru á fjalli, Eg. 58: the phrase, fram í ættir, in a far or distant degree (of relationship), 343: people in Icel. in the 14th century used to say, fram til Noregs, up to Norway (cp. up to London), Dipl. ii. 15, 16.
    II. fram is generally applied to any motion outwards or towards the open, opp. to inn, innar; thus fram denotes the outer point of a ness, fram á nes; Icel. also say, fram á sjó, towards the high sea, (but upp or inn at landi, landwards); also, towards the verge of a cliff or the like, fram á hamarinn (bergit), Eg. 583: when used of a house fram means towards the door, thus, fara fram í dyr (eldhús), but inn or innar í baðstofu (hence fram-bær), var hón ávalt borin fram ok innar, she was borne in a litter out and in, Bs. i. 343: of a bed or chair fram denotes the outside, the side farthest from the wall, horfir hón til þils, en bóndi fram, she turned her face to the wall, but her husband away from it, Vígl. 31.
    β. again, Icel. say, fram á dal, up dale, opp. to ofan dalinn, down dale.
    III. without motion, the fore part, opp. to aptr, hinder part (cp. fram-fætr); aptr krókr en fram sem sporðr, Fms. ii. 179; maðr fram en dýr aptr (of a centaur), 673. 2, Sks. 179; aptr ok fram, fore and aft, of a ship, Fms. ix. 310.
    IV. joined with prepp. or particles, Lat. usque; bíða fram á dag, fram á nótt, fram í myrkr, to wait far into the day, night, darkness, Bs. ii. 145; bíða fram yfir, er fram um Jól, etc., to bide till after Yule; um fram, past over; sitja um þat fram er markaðrinn stóð, to stay till the fair is past, Fb. i. 124; fram um hamarinn (bergit), to pass the cliff, Eg. 582; ríða um fram, to ride past or to miss, Nj. 264, mod. fram hjá, cp. Germ. vorbei:—metaph., vera um fram e-n, above, surpassingly; um fram aðra menn, Fb. i. 91, Fms. vi. 58, passim; um alla hluti fram, above all things: yfir alla hluti fram, id., Stj. 7: besides, Sks. 41 new Ed.: fyrir lög fram, in spite of the law, Fms. iii. 157; fyrir rétt fram, 655 xx. 4; fyrir lof fram, without leave, Grág. i. 326; fyrir þat fram, but for that, ii. 99: the phrase, fyrir alla hluti fram, above all things, 623. 19.
    β. temp., fyrir fram means beforehand, Germ. voraus; vita, segja fyrir fram, to know, tell beforehand, Germ. voraus-sagen.
    γ. fram undan, projecting, stretching forward; fram undan eyjunni, Fms. ii. 305.
    δ. the phrase, fram, or more usually fram-orðit, of time, hvað er fram-orðit, how late is it? i. e. what is the time? Ld. 224; þá var fram-orðit, it was late in the day, Clem. 51; þá er fram var orðit, 623. 30: dropping ‘orðit,’ þeir vissu eigi hvat fram var (qs. fram orðit), they did not know the time of day, K. Þ. K. 90: with gen., fram-orðit dags, late in the day, Fms. xi. 10, Ld. 174; áfram, on forward, q. v.
    V. with verbs,
    α. denoting motion, like pro- in Latin, thus, ganga, koma, sækja, falla, fljóta, renna, líða, fara … fram, to go, come, flow, fare … forward, Eg. 136, Fms. ii. 56, Jb. 75, passim: of time, líða fram, Bs. ii. 152 (fram-liðinn).
    β. rétta, halda fram, to stretch, hold forth, Nj. 3; flytja, bera, draga, leiða, færa, selja, setja fram, to bring … forward, Sks. 567; leggja fram, to ‘lay forth,’ discharge, Fms. v. 293, Nj. 3, 11; bjóða fram, to offer; eggja, hvetja fram, to egg on; segja fram, to pronounce; standa, lúta fram, etc.
    γ. sjá, horfa, stökkva … fram fyrir sik, to look, jump forward, opp. to aptr fyrir sik, Nj. 29:—impers., e-m fer fram, to grow, make progress; skara fram úr, to stand out.
    B. frammi, (for the pronunciation with a double m vide Skálda 169,) denotes in or on a place, without motion, and is formed in the same way as uppi from upp, niðri from niðr; Icel. thus say, ganga fram, niðr, upp, to go on, go down, go up; but vera frammi, niðri, uppi, to be in, etc.; if followed by a vowel, the final i may be dropt, thus, vera frammi á dal, or framm’ á dal, Hrafn. 6; sitja framm’ fyrir hásæti (= frammi fyrir), Ó. H. 5; just as one may say, vera niðr’ á (qs. niðri á) engjum, upp’ á (= uppi á) fjalli: as to direction, all that is said of fram also applies to frammi, only that frammi can but denote the being in a place; Icel. thus say, frammi á dal in a dale, frammi í dyrum in-doors, frammi á fjalli on a fell, frammi á gólfi on the floor, frammi á sjó, etc.; þeir Leitr sitja frammi í húsum, Fær. 181, cp. also Hrafn. 1; sitja (standa) frammi fyrir e-m, to sit ( stand) before one’s face, Hkr. ii. 81.
    II. metaph. the phrase, hafa e-t frammi, to perform a thing, Nj. 232, Sks. 161: to use, shew, in a bad sense, of an insult, threatening, or the like; hafa þeir f. mikil-mæli ok heita afarkostum, Hkr. i. 191: the particle í is freq. prefixed, hafa í frammi, (not á frammi as áfram, q. v.); svá fremi skaltú rógit í frammi hafa, Nj. 166; þarftú þá fleira í frammi at hafa en stóryrði ein ok dramblæti, Fas. i. 37; hafðú í frammi kúgan við þá uppi við fjöllin, Ísl. ii. 215: to exercise, Bs. i. 852; hafa f. ípróttir, Fms. ix. 8 (rare); láta, leggja f., to contribute, produce, Fas. iii. 118, Fms. vi. 211.
    C. framan, from the front side; framan at borðinu, to the front of the table, Fb. ii. 302; framan at e-u, in the face or front of (opp. to aptan að, from behind); skaltú róa at framan borðum skútunnar, thou shall row towards the boards of the boat, of one boat trying to reach another, Háv. 46; taka framan af e-u, to take ( cut) from the fore part, Od. xiv. 474; framan á skipinu, the fore part of the ship, Fms. ii. 179; framan um stafninn, vi. 78.
    β. temp., framan af sumri, vetri, hausti, váti, the beginning, first part of summer …; also simply framan af, in the beginning.
    γ. of the fore part of the body; nokkut hafit upp framan nefit, Ld. 272; réttnefjaðr ok hafit upp í framan-vert, a straight nose and prominent at the tip, Nj. 29; framan á brjóstið, on the breast; framan í andlitið, in the face; framan á knén, í stálhúfuna framan, Fms. viii. 337; framan á þjóhnappana, Sturl. i. 14 (better aptan á).
    δ. with the prep. í preceding; í framan, adv. in the face; rjóðr í framan, red in the face; fölr í framan, pale-faced, etc., freq. in mod. use.
    2. fyrir framan, before, in front of, with acc. (opp. to fyrir aptan, behind); fyrir framan slána, Nj. 45; fyrir framan hendr honum, 60; fyrir framan hamarinn, Eg. 583; fyrir framan merki, Fms. i. 27, ii. 84: as adv., menn stóðu með vápnum fyrir framan þar sem Flosi sat, before F. ‘s seat, Nj. 220; þá var skotið aptr lokhvílunni ok sett á hespa fyrir framan, Fms. ii. 84: að framan, above.
    3. as framan is prop. an adv. from the place, Icel. also say, koma framan af dal, framan af nesi, framan ór dyrum, etc., to come down the dale, etc., vide fram above.
    4. ‘framan til’ in a temp. sense, up to, until; nú líðr til þings framan, it drew near to the time of parliament, Nj. 12; líðr nú til þings framan, Ld. 88; leið nú framan til Jóla, Ísl. ii. 42; framan til Páska, Stj. 148; framan til vetrnátta, D. N.; framan til þess er hann átti við Glám, Grett. 155; framan til Leiðar, Anal. 172; frá upphafi heims framan, from the beginning of the world, Ver. 1; in mod. usage simply fram in all such instances.
    D. Compar. framarr, farther on; superl. framast, fremst, farthest on:
    1. loc., feti framarr, a step farther on, Lv. 59; þar er þeir koma framast, the farthest point they can reach, Grág. i. 111; þar sem hann kömr framast, 497; hvar hann kom framarst, Fms. xi. 416; svá kómu þeir fremst at þeir unnu þá borg, i. 114; þeir eru mest til þess nefndir at framast ( foremost) hafi verit, Ísl. ii. 368; þeir er fremst vóru, Fms. v. 78.
    2. temp. farthest back; er ek fremst um man, Vsp. 1; hvat þú fyrst um mant eða fremst um veizt, Vþm. 34; frá því ek má fremst muna, Dipl. v. 25.
    II. metaph. farther, more, superl. farthest, most; erat hann framarr skyldr sakráða við menn, Grág. i. 11; nema vér reynim oss framarr, Fær. 75; meta, hvárra þörf oss litisk framarr ganga, whose claim appeared to us the strongest, Dipl. ii. 5.
    β. with dat., venju framarr, more than usual; því framarr sem, all the more, Fms. i. 184.
    γ. with ‘en’ following; framar en, farther than, more than; mun hér því ( therefore) framarr leitað en hvarvetna annars-staðar, Fms. i. 213; at ganga framarr á hendr Þorleiki en mitt leyfi er til, Ld. 154; hversu Þorólfr var framarr en ek, Eg. 112; framarr er hann en ek, he is better than I, Nj. 3; sókn framarr ( rather) en vörn, 236; framarr en ( farther than) nú er skilt, Js. 48; því at hann væri framarr en aðrir menn at sér, better than other men, Mar. 25.
    2. superl., svá sem sá er framast ( foremost) elskaði, Fs. 80; svá sem framast má, 655 xi. 2; sem Guð lér honum framast vit til, Js. 5: with gen., konungr virði hann framast allra sona sinna, Fms. i. 6; at Haraldr væri framast þeirra bræðra, 59; framast þeirra at allri sæmd, viii. 272.

    Íslensk-ensk orðabók > FRAM

  • 19 NEMA

    * * *
    I)
    conj.
    1) except, save, but;
    þoriga ek segja nema þér einum, I dare not tell any one save thee alone;
    engi … nema, no … but, no (not any) other than (Grani vildi undir øngum manni ganga nema Sigurði);
    2) with subj. unless;
    engir þóttu lögligir dómar dœmdir, nema hann væri við, unless he had a hand in them;
    nema ek hálsaða herjans stilli einu sinni, save that I once fell on the king’s neck;
    4) veit ek eigi nema, hverr veit nema, I don’t know, (who knows) but that;
    may be, perhaps (hverr veit nema ek verða víða frægr um síðir);
    5) því at eins, nema, only in the case, if;
    ráðit þér því at eins á þá nema þér séð allir sem øruggastir, do not attack them unless you are all most steadfast and dauntless;
    6) nema heldr, but rather (eigi má þat menn kalla, nema heldr hunda);
    7) nor, = né, hvárki sverð nema øxi, neither sword nor axe.
    (nem; nam, námum; numinn), v.
    1) to take, take in use, take possession of (ef þú nemr þér jörð á Íslandi);
    nema land, to take possession of land, as a settler (hann nam Eyjafjörð allan);
    nema konu, to carry off, abduct a woman;
    nema stað or staðar, stop, halt (hér munum vér stað or staðar nema);
    nema yndi, to find rest in a place (hvárki nam hann yndi á Íslandi né í Noregi);
    2) nema e-n e-u, to bereave one of a thing (nema e-n höfði, aldri, fjörvi);
    3) to reach, touch (pilzit var svá sítt, at nam hæl);
    hvárt nam þik eða eigi, did it touch thee or not? þótt þik nótt um nemi, though the night overtake thee;
    4) to amount to, be equivalent to (honum þótti landauðn nema);
    5) as an auxiliary verb, with infin.;
    hann nam at vaxa ok vel dafna, he grew apace and throve well;
    inn nam at ganga, he stepped in;
    6) to percieve, catch, hear, of sound;
    varð þá svá mikit úhljóð, at engi nam annars mál, that no one could hear the other’s voice;
    eigi skulu vér þat mál svá nema, we shall not understand it so;
    7) to learn (nema lög, fjölkyngi);
    to learn by heart (vísur þessar námu margir);
    nema e-t at (or af) e-m, to learn, get information, about a thing from one (Glúmr hafði numit þenna atburð at þeim manni, er hét Arnór);
    8) with preps. and advs.:
    nema e-t af, to abolish (var sú heiðni af numin sem önnur);
    nema brott konu, to carry off a woman;
    nema eptir e-u, to imitate;
    nema e-t frá, to except (nema konur eða þeir menn, er hann næmi frá);
    nema e-t upp, to pick up (nam ek upp rúnar);
    nema við, to resist, make a stand (hann vill enn við nema, þótt liðsmunr væri mikill);
    to stop, halt (þar námu þeir Hrafn við í nesinu);
    nema við e-u, to touch (gaddhjaltit nam við borðinu);
    to be a hindrance to (ef þat nemr við förinni, at þú þykkist hafa fé of lítit);
    impers., nemr við e-u, there is an obstacle, or stop (en er þeir kómu at kirkjudurum, þá nam þar við);
    9) refl., nemast e-t, to refuse, withhold from doing;
    nemast förina, to refuse to go;
    nemast orðsendingar hans, to disregard his messages;
    also with infin. (hann bað hann eigi nemast með öllu at gøra sem bœndr vildu).
    * * *
    1.
    conj. [compounded of the negative particle ne, and the adverb if or ef (q. v.) in an older dissyllabic form ifa; for the change of f into m see the introduction; cp. Ulf. nibai; A. S. nemne, nimne; O. H. G. nibu, nibi, nubi; Hel. nebu; early Swed. num; cp. Lat. ni-si, see Grimm’s Gramm. iii. 724.]
    B. Except, save, but; manngi, nema einn Agnarr, Gm. 2; nema þér einum, Vkv. 24; allra nema einna, 26, Ls. 11; nema við þat lík at lifa, Hm. 96; nema sá einn Áss, Ls. 11; hvar kómu feðr várir þess, … hvar nema alls hvergi? Ísl. ii. 236; öngu nema lífinu, Nj. 7; öllu gózi nema búinu, Fms. ix. 470; engi nema þú einn, Barl. 207; engi nema Bergþórr, Fms. vii. 141; kom viðrinn á kirkju-sand, nema tvau tré kómu á Raufarnes, save that two trees came to R., Landn. 51, v. l.; Ólafr hafði mörg sár ok flest smá, nema tvau vóru nökkvi mest, Fb. i. 501; nema ek hélt, Óg. 23; þeir blandask eyvitar við aðra ísa nema sér einum heldr hann, Sks. 176 B; vætki of sýti’k nema hræðumk helvíti, Hallfred; lét Koðran skíra sik ok hjú hans öll, nema Ormr vildi eigi við trú taka, Bs. i. 5.
    II. with subj. unless; aldrei, nema okkr væri báðum borit, Ls 9; nema þú hánum vísir … eða mey nemir, Hkv. 1. 19; nema ek dauðr sjá’k, 20; nema geðs viti, Hm. 19; nema hann mæli til mart, 26; nema haldendr eigi, 28; nema til kynnis komi, 32; nema reisi niðr at nið, 71; nema einir viti, 97; nema ek þik hafa, Hkv. Hjörv. 7; nema sjálfr ali, Stor. 16; nema þeir felldi hann, Edda 36; öngir þóttu lögligir dómar nema hann væri í, Nj. 1; nema maðr verði sjúkr eða sárr, Grág. i. 141; nema lands-fólkit kristnaðisk, Hkr. i. 248; nema mér banni hel, Fb. ii. 59; hann heyrði eigi nema æpt væri at honum, Fms. iv. 204, and in countless instances in old and mod. usage.
    2. in phrases such as ‘veit ek eigi nema …,’ like Lat. nescio an, implying an affirmation; þú veizt eigi nema sá verði fégjarn, Sks. 28; nú veit ek eigi nema nökkurr verði virðing af at hafa þessu máli, Band. 34 new Ed.; hverr veit nema ek verða víða frægr um síðir, who can tell but that I shall be a widely known man some day? Fms. vi. (in a verse); nú veit ek eigi nema yðr þykki minna vega mín reiði en Sigurðar konungs, now know I not if, vii. 141; eigi veit ek nema þetta væri ráðligt, en eigi má ek þat vita …, viii. 95:—with indic., kveðkat ek dul nema hún hefir, there is no doubt but that she has, Ýt. 7; hver sé if nema rögn stýra, who can doubt that? Vellekla.
    III. irreg. usages; ef nokkurr maðr ferr á jörðu, nema (in the case that, supposing that) sá vili á búa, sem fé á í jörðu, þá rænir sá hann, Gþl. 357: því at eins, nema, only in that case, if ( but not else); ráðit þér því at eins á þá nema pér sét allir sem öruggastir, only in the case if, i. e. do not attack them unless, Nj. 228; því at eins mun hann sættask vilja, nema hann gjaldi ekki, 254; skal hann því at eins í braut hafa þann hval, nema hann láti bera vitni, Jb. 326: þat man því at eins, nema ek nái ráða-hag við Melkorku, Ld. 70; því at eins ferjanda, nema fjörbaugr komi fram, Nj. 240; oss þykkir þú því at eins veita skylda þjónustu konungi, nema þú leggir af tignar-klæðin, Fms. ix. 432.
    2. nema heldr, but rather; eigi má þat menn kalla, nema heldr hunda, not men, but rather dogs, Bær. 9; sver ek eigi at eins fyrir mik, nema heldr fyrir allra þeirra sálir, Gþl. 69; hón hafði eigi hreinlífi at eins, nema heldr ok alla gæzku, Hom. 128; nema enn, but on the contrary; at glæpask eigi lengr í félags-skap við Philistim, nema enn skulu þér …, Stj. 412, 428, 442: eigi at eins óttaðisk hann um sjálfs síns líf, nema jamvel um alla aðra sína frændr, but also, Barl. 73: fyrr nema = fyrr enn, fyrr skal dólga dynr, nema ek dauðr sják (= fyrr en ek sé dauðr), Hkv. 1. 20:—hefi ek vist sét þat gull, at öngum mun er verra, nema betra sé, which is not worse, if it is not even better, Fb. i. 348.
    2.
    pres. nem; pret. nam, namt, nam, pl. námu; subj. næmi; part. numinn, older nominn, N. G. L. i. 200, Hom. 100; with neg., suff. nam-a, Hkv. 2. 15; a pret. numdi in mod. usage, formed from the part. numinn, as if from a verb nymja; örvaðist geð á allan hátt er eg numdi sjónum föður-landið heldr hátt hafít upp úr sjónum, Eggert: [Ulf. niman = λαμβάνειν; A. S. neman; Germ. nehmen; freq. in Early Engl.; in mod. Engl., where it is superseded by the Scandin. taka, it survives in nimble and numb = A. S. be-numen = lcel. numinn.]
    A. To take; the use of the word in this, its proper sense, is limited, for taka (q. v.) is the general word, whereas nema remains in special usages; nema upp, to pick up, Hm. 140; nema e-n ór nauðum, Fsm.; þar er gull numit upp í söndum, Rb. 350; at hann nemr hann ór kviðnum, ok kveða á hvert hann nemr hann ór sínu órnámi, eða annars manns, Grág. i. 51; reifa mál þeirra er ór dóminum eru numnir, 79; hann á kost at nema þá upp alla senn, 51:—nema af, to abolish; þessi heiðni var af numin á fára vetra fresti, Nj. 165, Íb. 4:—nema frá, to except; nema konur eða þeir menn er hann næmi frá, 5; á þeim tíðum er uú eru frá numnar, Grág. i. 325:—upp numinn, taken up into heaven; Enoch var upp numinn, Stj. 41.
    2. to take by force, seize upon; þá menn er konu hafa numit ( carried off), Grág. i. 354; hann nam sér konu af Grikklandi, Rb. 404; Jupiter þá er hann nam Europam, 732. 17; Björn nam Þóru á brott, Eg. 155; ek nam konu þessa er hér er hjá mér, Nj. 131; hann segir hann hafa numit sik í burt af Grænlandi undan Sólar-fjöllum, Bárð. 32 new Ed.: nema nes-nám, Danir ok Svíar herjuðu mjök í Vestr-víking ok kómu þá opt í Eyjarnar er þeir fóru vestr eða vestan, ok námu þar nesnám, Fms. iv. 229, (see nesnám, landnám):—in a lawful sense, nema land, to take possession of a land, as a settler (landnám II); hann nam Eyjafjörð allan.
    3. nema e-n e-u, to bereave one of a thing; nema e-n höfði, aldri, fjörvi, Gkv. 2. 31, 42; verða ek á fitjum þeim er mik Niðaðar námu rekkar, Vkv.; hví namtú hann sigri þá? Em. 6; sigri numnir, Fms. xi. 306 (in a verse); numinn máli, bereft of speech, Geisli 34; fjörvi numna, life-bereft, Eb. (in a verse); hann lá þar lami ok öllu megni numinn, Hom. 116; þar til er lands-menn námu þá ráðum, used force, coerced them, Bs. i. 24; ríkir menn verða þá ráðum nomnir, Hom. 100; ef hann vill eigi nema trúa því, if he will not believe it, N. G. L. i. 88.
    4. to reach, touch, hit; í hvítu pilzi, þat var svá sítt at þat nam hæl, Fas. ii. 343; nema hjöltin við neðra gómi, Edda 20; allir þeir sem oddrinn nam, Skíða R. 183; hvárt nam þik eðr eigi! Nj. 97; ok nema hann þar nauðsynjar, at hann má eigi lík færa, and if he is held back by necessity, N. G. L. i. 14, K. Á. 70; þótt þik nótt um nemi, if the night overtake thee, Sdm. 26: hence the saying, láta þar nótt sem nemr, to leave it to the night as it takes one = to take no care of the morrow:—nema stað, to take up one’s position, halt, Nj. 133, 197, Fms. i. 167, vii. 68, Eg. 237.
    5. spec. phrases; Kolskeggr nam þar eigi yndi, Nj. 121; ef hann vildi þar staðfestask ok nema yndi, Fms. i. 103:—nema staðar = nema stað, Nj. 54, 205, 265, Ld. 104, Stj. 486, Fms. i. 206: of a weapon, hefi ek þat sverð er hvergi nemr í höggi stað, I have so keen a sword that it never stops in its stroke, i. e. it cuts clean through anything, Fas. ii. 535; oddrinn nam í brynjunni staðar, Al. 76; svá at staðar nam (naf Cod. Reg.) höndin við sporðinn, Edda 40; nema hvíld, to take rest, Alm. 1; nema veiðar, to take the prey, to hunt, Hým. 1.
    6. to amount to, be equivalent to; ef eigi nemr kúgildi, Grág. ii. 233; honum þótti landauðn nema, Íb. 4; það nemr öngu, litlu, miklu, it is of no, of small, of great importance; bríkr þær er greyping hefir numit, Gþl. 345.
    7. nema við, to strike against so as to stop, come no further; nam þar við ok gékk eigi lengra, Fms. xi. 278; en gadd-hjaltið nam við borðinu, Eb. 36.
    8. metaph. to stop, halt; hér munu vér við nema, Finnb. 236; þar námu þeir Hrafn við í nesinu, Ísl. ii. 266; hann býsk við, ok vill enn við nema, þótt liðs-munr væri mikill, Bjarn. 54; konungr verðr glaðr við er hann skal fyrir hafa funnit þá menn er eigi spara viðr at nema, Al. 46; en ef þat nemr við förinni, at þú þykisk hafa fé oflítið, þá …, Ld. 70; er þat úvizka at bera eigi slíkt, ok mun þat eigi við nema, Glúm. 327; at konungr mundi fátt láta við nema, at sættir tækisk, i. e. that he would do anything for the sake of peace, Eg. 210.
    II. as an auxiliary verb, emphatic, like Engl. do, did, with infin.; Höðr nam skjóta (H. did shoot) … sá nam einnættr vega, Vsp. 37; þá nam at vaxa, Hkv. 1. 9; hann nam at vaxa (he ‘took to growing’) ok vel dafna, Rm. 19; inn nam at ganga, 2; lind nam at skelfa, 9, 35; nam hón sér Högna heita at rúnum, Skv. 3. 14; róa námu ríki, they did row mightily, Am. 35; nam hann vittugri valgaldr kveða, Vtkv. 4; nama Högna mær of hug mæla, Hkv. 2. 15; þat nam at mæla, Og. 9: seldom in prose, ek nam eigi trúa á þat er hann sagði, Post.; Falka hestr Þiðreks nemr þetta at sjá, Þiðr. 117.
    B. Metaph. to take in a mental sense or by the senses, to perceive, like Lat. apprehendere, comprehendere, freq. in old and mod. usage:
    I. to perceive, catch, hear, of sound; en svá mikill ákafi var at hvassleik veðrsins þá er konungr tók at mæla, at varla námu þeir er næstir vóru, Fms. viii. 55; sem þeir vóru langt brottu komnir, svá at þó mátti nema kail milli þeirra ok manna Saul, Stj. 486; þeir skulu svá nær sitjask, at hvárirtveggju nemi orð annarra, Grág. i. 69; engi nam mál annars, Nj. 164; mál nam í milli þeirra, Fms. v. 31; eigi skulu vér þat mál svá nema, we shall not understand it so, Hom. 156.
    II. to learn; klök nam fugla, Rm.; hann hafði numit svá lög, at hann var enn þriðr mestr laga-maðr á Íslandi, Nj. 164; inir hæstu turnar hafa numit honum at hníga, Al. 90; nú var Þórir þar ok nam þar fjölkyngi, Fb. iii. 245; Óðinn var göfgastr, ok at honum námu þeir allir íþróttirnar, Hkr. i; nema nám, to take in, acquire learning, Bs. i. 92, 127; see nám:—to ‘catch,’ learn by heart, þær kváðu vísur þessar en hann nam, Nj. 275; vísur þessar námu menn þegar, Ó. H. 207; en hinn nemi, er heyrir á, Darrl.; Þórdís nam þegar vísuna, Gísl. 33:—to learn from, þvar namtu þessi hnæfilegu orð? nam ek at mönnum …, Hbl.; nema ráð, Hm.; menn nemi mál mín ! Ó. H. (in a verse):—nema e-t at e-m, to learn something, derive information from one, ek hefi hér verit at nema kunnustu at Finnum, Fms. i. 8; hann nam lögspeki at Þorsteini, Ísl. ii. 205; hann nam kunnáttu at Geirríði, Eb. 44; Glúmr hafði numit þenna atburð at þeim manni er hét Arnórr, Fms. i. 266; en Oddr nam at Þorgeiri afráðs-koll …, Ari nam ok marga fræði at Þuríði Snorra dóttur Goða … hann hafði numit af gömlum mönnum ok vitrum, … eptir því sem vér höfum numit af fróðum mönnum, … þótt hverr maðr hafi síðan numit at öðrum, … ok hafa menn síðan at þeim numit, Ó. H. (pref.); nemi þér af mér, Fms. viii. 55.
    C. Reflex., prop. to take, seize for oneself:
    1. to take by force; ef maðr nemsk konu, ok samþykkjask þau síðan, þá …, H. E. i. 247.
    β. to stop; ok hafða ek þat sverð, sem aldri hefir í höggi stað numisk (= numit), Fas. ii. 208; friðr namsk, ceased.
    γ. to refuse, withhold from doing; hann bað hann eigi nemask með öllu at göra sem bændr vildu, Hkr. i. 142; hverr bóndi er þat nemsk ( who makes default), gjaldi …, K. Á. 40; þar var kominn fjöldi liðs ór Austr-löndum til móts við hann, ok námusk förina ( refused to go) ef hann kæmi eigi, Fb. ii. 71; en ef maðr nemsk leiðangrs-görð, eðr leiðangrs-ferð, þá hafi ármaðr sótt þat fyrr en skip komi á hlunn, … at hann hafi leiðangr görvan ok eigi fyrir nomisk, N. G. L. i. 200; en þó vil ek eigi fyrir minn dauða at nemask ( disregard) hans orðsendingar, O. H. L. 29.
    2. to learn; láttú nemask þat, learn, take heed that, Skv. 1, passim; eptir þetta nemask af aptrgöngur hans, Ld. 54.
    II. part. numinn, as adj. numb, seized, palsied; hann var allr numinn öðrum megin, ok mátti eigi mæla hálfum munni, Ann.; þá varð ek sem ek væra numinn, Mar.; vera frá sér numinn, to be beside oneself, from joy, astonishment, or the like, cp. the references above (A. 3).

    Íslensk-ensk orðabók > NEMA

  • 20 ER

    I) (older form es), rel. part. in old poems and in law phrases ‘es’ is suffixed to a demonstrative or interrogative word, pron. or adv., as s: sás, sús, þats, þeims, þærs; þars, þás, þegars, síðans, hveims, hvars, &c., = sá es, sú es, þar es, þá es, &c.
    I. used as a rel. pron., indecl., who, which, that;
    1) Mörðr hét maðr, er (nom.) kallaðr var gígja;
    grös fögr, er (acc.) hón hafði í hendi;
    aðra hluti þá, er (gen.) menn vildu visir verða;
    þann einn son, er (dat.) hann ann lítit;
    2) with a prep. placed at the end of the sentence;
    land, er hann kom frá, the land he came from;
    jötunn, er ór steini var höfuðit á (viz. honum), whose head was of stone;
    3) ellipt., the prep. being understood;
    ór þeim ættum, er mér þóttu fuglarnir fljúga (viz. ór), from the quarter that I thought the birds flew from;
    þeir hafa nú látit líf sitt, er mér þykkir eigi vert at lifa (viz. eptir), whom I think it is not worth while to outlive;
    4) a personal or demonstr. pron. may be added to the rel. part., er þú, er þik; er hann, er hón, er hana, er hans, er hennar, er þeim, er þeiri, er þeira, etc.;
    œrr ertu, Loki, er þú (who) yðra telr ljóta leiðstafi;
    sá maðr, er hann vill, that man who wishes;
    nema ein Goðrún, er hón æva grét, who never wept;
    ekkja heitir sú, er búandi hennar (whose husband) varð sóttdauðr;
    þann konung, er undir honum eru skatt-konungar, that king under whom are tributary kings;
    5) in the fourteenth century added to the int. pron., hverr;
    þat herbergi, í hverju er hann ( in which = er hann í því) hefir sitt ráð ok ræðr;
    II. as a conj. and adv.
    1) local, er, þar er, there where;
    hann sá á eldinum fölskann, er netit hafði brunnit, where the net had been burnt;
    Ó. gekk þar til, er H. lá, to the spot where H. lay;
    2) of time, er, þá er, when;
    ok er, and when;
    en er, but when;
    þar til er, until;
    í því er, just when;
    eptir (þat) er, when;
    þegar er, as soon as (þegar er lýsti, stóð konungr upp);
    síðan er, since;
    meðan er, while;
    næst er vér kómum, next when we came;
    þá lét í hamrinum, sem er reið gengr, as when it thunders;
    3) = at, that;
    ok fannst þat á öllu, er hón þóttist vargefin, that she thought she was thrown away;
    ek em þess sæll, er okkart félag sleit, I am happy that;
    skyldi fara fyrst leyniliga, en þó kom þar, er allir vissu, but it came to this, that every one knew of it.
    II) from vera.
    * * *
    1.
    old form es, mod. sometimes eð, but usually ‘er;’ indecl. Particle used as relat. pron. or as relat. adv.; in very old MSS. always es, and rhymed so by old poets; in the 12th century it changed into er. In poems and in law phrases the particle ‘es’ is suffixed to the pronoun or adverb, as s or z, e. g. thus: as pron., sá’s = sá es (so in ‘people’s Engl.he as, him as, for he who, etc.), Hkr. iii. 11 (Sighvat); dat. þeim’s = þeim es, illi qui, Hm. 3, Fms. vi. 38 (Sighvat); acc. masc. þann’z or þann’s = þann es, illum qui, Vsp. 45 (MS.), Od. i, Hm. 44, 120, Hým. 39, Am. 90; neut. þatz = þat es, illud quod, Hm. 39, Am. 37, Hkv. Hjörv. 3, Fms. iii. 9 (Hallfred): as conj. or adv., hvárt’z … eða = hvárt es … eða, utrum … an, Grág. (Ed. 1853); hvárt’z hann vill at reiða eða …, i. 25, 145, 152, 155, 156, 161, 233, ii. 50: as adv., þegar’s = þegar es, as soon as, Grág. (Ed. 1853) i. 94, Am. 30; síðan’s = síðan es, since (Old Engl. sithens, sithence), 78; even sem’s = sem es, Am. 103; hvar’s = hvar es, wherever, 47, Mork. 138, Hm. 138; hve’s = hve es, however, 140 (MS. hvers), Skálda 190 (in a verse); þar’s = þar es, there where, i. e. where, Grág. i. 46, 153, Hm. 66, Hbl. 60, Gm. 8, Ls. 50, Mork. 18, 34, 37, 62, 170, Skálda 189 (Bragi), Edda (Ht.) 124, where this anastrophe is called bragar-mál, poetical diction; hvarge’s = hvarge es, wherever, Grág. ii. 44. The Icel. has no relat. pron. but only the relat. particles er and sem, both of them indecl. in gender, case, and number; in simple sentences the sense (gender etc.) is clear from the context; and the language has certain expedients to meet the deficiency.
    A. Used as relat. pron. which, who, that:
    I. used alone, where there is perhaps an ellipse of the demonstrative, er = er hann (þeir, þær, þeim, etc.);
    α. nom., á þeim bæ, er Abia heitir, 625. 83; Mörðr hét maðr, er kallaðr var Gigja, Nj. 1; hann átti dóttur eina, er Unnr hét, id.; þá skulu þeir, er fær eru ( who are) saman, Grág. i. 9; maðr, er þessa þurfi, id.; at þeim svörum, er verða, 19; lið þat, er þeim hafðI þangat fylgt, Fms. i. 62; konur þær, er völfur vóru kallaðar, iii. 212; þeim unga manni, er þar sitr hjá þér, id.
    β. acc., þingfesti manna þeirra, er ( quos) menn vilja sækja, Grág. i. 19; sakar þeirrar, er ( quam) ek hefi höfðað, id.
    γ. gen., aðra hluti þá, er ( quorum) menn viidu vísir verða, Fms. iii. 212.
    δ. dat., þann einn, er ( cui) hann ann lítið, Fms. i. 86.
    ε. joined to a demonstrative; allir Þrændir, þeir er …, all the Th., who …, Fms. i. 62.
    II. with a prep., which, as often in Engl., is placed at the end of the sentence; er hann kom til, whom he came to; land, er hann kom frá, the land he came from; so Lat. quocum venit = er hann kom með sub quibus = er … undir; in quibus = er … í, etc.: the prep. may also be a penultimate, e. g. the phrase, er mér er á ván, wlich I have a hope of; or, er hann var yfir settr, whom he was set over, etc.; this use of the pronoun is undoubtedly elliptical, the corresponding demonstrative pronoun being left out, although the ellipse is not felt; þvengrinn sá er muðrinn Loka var saman rifjaðr með (Kb. omits the prep.), the lace that the mouth of Loki was stitched with, Edda 71; öðrum höfðingjum, þeim er honum þótti liðs at ván (that is to say, þeim, er honum þótti liðs van at þeim), at whose hands, i. e. from whom he thought help likely to come, Fms. i; þeir er ek mæli þetta til (= er ek mæli þetta til þeirra), those to whom I speak, xi. 12; er engi hefir áðr til orðit, Nj. 190; in stórúðgi jötunn, er ór steini var höfuðit á (= er ór steini var höfuðit á honum), whose head was of stone. Hbl. 15; því er vér urðum á sáttir, Fms. xi. 34; við glugg þann í loptinu, er fuglinn hafðI áðr við setið. the window close to which the bird sat. Eg.: nokkurum þeim höfðingja, er mér sé eigandi vinátta við (viz. þá). Ó. H. 78: þá sjón, er mér þykir mikils um vert (viz. hana), 74; er mér þat at sýn orðit, er ek hefi opt heyrt frá sagt (= frá því sagt), 57; til vatns þess, er Á en Helga fellr ór, 163: til kirkju þeirra, es bein eru færð til, Grág. i. 13 new Ed.
    2. ellipt. the prep. being understood, esp. to avoid the repetition of it; ekirinn sá er brendr vár Ásgarðr (viz. með), Edda (pref.); hann gékk til herbergis þess, er konungr var inni (viz. í), he went to the house that the king was in, Ó. H. 160, Fb. iii. 251; dyrr þær, er ganga mátti upp á húsit (viz. gegnum, through), the doors through which one could walk up to the house, Eg. 421; ór þeim ættum er mér þóttu fuglarnir fljúga (viz. ór), the airt ( quarter) that I thought the birds flew from, Ísl. ii. 196; yfir þeim manni, er Mörðr hafði sök sína fram sagt (viz. yfir), the man over whose head ( to whom) Mord had pleaded his suit, Nj. 242; þrjú þing, þau er menn ætluðu (viz. á), three parliaments, in ( during) which men thought …, 71; nær borg þeirri, er konungr sat (viz. í), near the town the king resided in, Eg. 287; Montakassin, er dyrkast Benedictus, Monte Cassino, where B. is worshipped, Fms. xi. 415; þeir hafa nú látið lif sitt fyrir skömmu, er mér þykir eigi vert at lifa (viz. eptir), they, whom methinks it is not worth while to outlive, 150; fara eptir með hunda, er þeir vóru vanir at spyrja þá upp (viz. með), er undan hljópusk, they pursued with hounds, that they were wont to pick up fugitives with, i. e. with bloodbounds, v. 145; þat er í þrem stöðum, er dauðum má sök gefa (viz. í), it is in three places that a man can be slain with impunity, N. G. L. i. 62; þat er í einum stað, er maðr hittir (viz. í), it is in one place that …, id.
    III. a demonstrative pron. may be added to the relat. particle, e. g. er þeirra = quorum, er þeim = quibus, er hans, er hennar = cujus; but this is chiefly used in old translations from Lat., being rarely found in original writings; þann konung, er undir honum eru skatt-konungar, that king under whom vassals serve, Edda 93; ekkja heitir sú, er búandi hennar ( whose husband) varð sótt-dauðr; hæll er sú kona kölluð er búandi hennar er veginn, 108; sú sam-stafa, er raddar-stafr hennar er náttúrlega skammr, that syllable, the vowel of which is naturally short, Skálda 179; sá maðr, er hann vill, that man who wishes, Grág. i. 19; sá maðr, er hann skal fasta, 36; nema ein Guðrún, er hón æva grét, G. that never wailed, Gh. 40; þess manns, er hann girnisk, Hom. 54; sæl er sú bygghlaða … er ór þeirri …, felix est illud horreum … unde …, Hom. 15; engi er hærri speki en sú, er í þeirri …, nulla melior est sapientia quam ea, qua …, 28; varðveita boðorð hans, fyrir þann er vér erum skapaðir, ejusque mandata custodire, per quem creati sumus, 28; harða göfugr er háttr hófsemi, fyrir þá er saman stendr …, nobilis virtus est valde temperantia, per quam …, id.; elskendum Guð þann er svá mælti, Deum diligentibus qui ait, id.; skírn Græðara várs, er í þeirri, 56; er á þeim = in quibus, 52: rare in mod. writers, enginn kann að játa eðr iðrast réttilega þeirrar syndar, er hann þekkir ekki stærð hennar og ílsku, Vídal. i. 226.
    IV. in the 14th century, the relat. pron. hverr was admitted, but by adding the particle er; yet it has never prevailed, and no relative pronoun is used in Icel. (except that this pronoun occurs in the N. T. and sermons, e. g. Luke xi. 1, whose blood Pilate had mingled, is rendered hverra blóði Pilatus hafði blandað; an old translator would have said, er P. hafði blandað blóði þeirra): hvern er þeir erfðu, M. K. 156; hverjar er hón lauk mér, id.; af hverju er hann megi marka, Stj. 114; hvat er tákna mundi, Fms. xi. 12.
    V. the few following instances are rare and curious, er þú, er ek, er mér, er hón; and are analogous to the Germ. der ich, der du, I that, thou that; in Hm. l. c. ‘er’ is almost a superfluous enclitic, eyvitar fyrna er maðr annan skal, Hm. 93; sáttir þínar er ek vil snemma hafa, Alm. 7; ójafnt skipta er þú mundir, Hbl. 25; þrár hafðar er ek hefi, Fsm. 50; auði frá er mér ætluð var, sandi orpin sæng, Sl. 49; lauga-vatn er mér leiðast var eitt allra hluta, 50; ærr ertu Loki, er þú yðra telr, Ls. 29, cp. 21, Og. 12, Hkv. 2. 32; tröll, er þik bíta eigi járn, Ísl. ii. 364. ☞ This want of a proper relat. pron. has probably preserved Icel. prose from foreign influences; in rendering Lat. or mod. Germ. into Icel. almost every sentence must be altered and broken up in order to make it vernacular.
    B. Conj. and adv. joined with a demonstrative particle, where, when:
    1. loc., þar er, there where = ubi; þar er hvárki sé akr né eng, Grág. i. 123; hvervetna þess, er, N. G. L. passim.
    2. temp. when; ok er, and when; en er, but when: þá er, then when; þar til er, until, etc., passim; annan dag, er menn gengu, Nj. 3; brá þeim mjök við, er þan sá hann, 68; sjaldan fór þá svá, er vel vildi, Ld. 290; ok í því er Þórgils, and in the nick of time when Th., id.: þá lét í hamrinum sem er ( as when) reið gengr, Ísl. ii. 434; næst er vér kómum, next when we came, Eg. 287; þá er vér, when we, id.
    II. conj. that (vide ‘at’ II, p. 29); þat er (is) mitt ráð er ( that) þú kallir til tals, Eg. 540; ok þat, er hann ætlar, Nj. 7: ok fansk þat á öllu, er ( that) hon þóttisk vargefin, 17; en þessi er (is) frásögn til þess, er ( that) þeir vóru Heljar-skinn kallaðir, Sturl. i. 1; ok finna honum þá sök, er (en MS.) hann hafði verit, that he had been, Fms. vii. 331; af hverju er hann megi marka, from which he may infer, Stj. 135; hvárt er (en MS.) er (is) ungr eða gamall, either that he is young or old, N. G. L. i. 349; spurði hann at, hvárt er, asked him whether, Barl. 92; mikill skaði, er slíkr maðr, that such a man, Fms. vi. 15; hlægligt mér þat þykkir, er ( that) þú þinn harm tínir, Am. 53; er þér gengsk illa, that it goes ill with thee, 53, 89; hins viltú geta, er ( that) vit Hrungnir deildum, Hbl. 15.
    2. denoting cause; er dóttir mín er hörð í skapi, for that my daughter is hard of heart, Nj. 17.
    β. er þó, although, Skálda 164.
    3. þegar er, as soon as, when, Fms. iv. 95, cp. þegar’s above: alls er þú ert, for that thou art, i. 305; síðan er, since, after that, Grág. i. 135; en siðan er Freyr hafði heygðr verít, Hkr. (pref.); but without ‘er,’ N. G. L. i. 342. In the earliest and best MSS. distinction is made between eptir er ( postquam), þegar er ( quum), meðan er ( dum), síðan er ( postquam), and on the other hand eptir ( post), þegar ( jam), meðan ( interdum), síðan (post, deinde); cp. meðan’s, síðan’s, þegar’s, above; but in most old MSS. and writers the particle is left out, often, no doubt, merely from inaccuracy in the MSS., or even in the editions, (in MSS. ‘er’ is almost always spelt  and easily overlooked): again, in mod. usage the particle ‘at, að,’ is often used as equivalent to ‘er,’ meðan að, whilst; síðan að, since that; þegar að, postquam, (vide ‘at’ V, p. 29.)
    2.
    3rd pers. pres. is, vide vera.

    Íslensk-ensk orðabók > ER

См. также в других словарях:

  • For the most part — Most Most (m[=o]st), a., superl. of {More}. [OE. most, mast, mest, AS. m[=ae]st; akin to D. meest, OS. m[=e]st, G. meist, Icel. mestr, Goth. maists; a superl. corresponding to E. more. [root]103. See {More}, a.] 1. Consisting of the greatest… …   The Collaborative International Dictionary of English

  • For the most part — Part Part (p[aum]rt), n. [F. part, L. pars, gen. partis; cf. parere to bring forth, produce. Cf. {Parent}, {Depart}, {Parcel}, {Partner}, {Party}, {Portion}.] 1. One of the portions, equal or unequal, into which anything is divided, or regarded… …   The Collaborative International Dictionary of English

  • for the most part — {adv. phr.} In general; mostly; most of the time; commonly; generally. * /European countries are, for the most part, tired of war./ Syn.: BY AND LARGE, ON THE WHOLE …   Dictionary of American idioms

  • for the most part — {adv. phr.} In general; mostly; most of the time; commonly; generally. * /European countries are, for the most part, tired of war./ Syn.: BY AND LARGE, ON THE WHOLE …   Dictionary of American idioms

  • for the most part — phrasal in general ; on the whole < for the most part the crowd was orderly > …   New Collegiate Dictionary

  • For the main — Main Main, n. [AS. m[ae]gen strength, power, force; akin to OHG. magan, Icel. megin, and to E. may, v. [root]103. See {May}, v.] 1. Strength; force; might; violent effort. [Obs., except in certain phrases.] [1913 Webster] There were in this… …   The Collaborative International Dictionary of English

  • Law of Administration for the State of Iraq for the Transitional Period — The Law of Administration for the State of Iraq for the Transitional Period (also called the transitional administrative law or TAL), the Iraqi provisional constitution in the immediate postwar period, was signed on March 8, 2004 by the Iraqi… …   Wikipedia

  • The Godfather Part II — Original film poster Directed by Francis Ford Coppola Produced by …   Wikipedia

  • The Godfather Part III — Theatrical poster Directed by Francis Ford Coppola Produced by F …   Wikipedia

  • The Remote Part — Studio album by Idlewild Released 15 July 2002 …   Wikipedia

  • The Most Dangerous Game — This article is about the short story by Richard Connell. For the film, see The Most Dangerous Game (film). For the novel by Gavin Lyall, see The Most Dangerous Game (Gavin Lyall novel). The Most Dangerous Game , also published as The Hounds of… …   Wikipedia

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»