Перевод: с исландского на английский

с английского на исландский

fine+words

  • 1 á-heyriligr

    adj. worth hearing, well sounding, Nj. 77, Fms. i. 141; á. orð, fine words, Orkn. 454.

    Íslensk-ensk orðabók > á-heyriligr

  • 2 SMÁR

    (smá, smátt), a.
    1) small, little (mörg skip ok smá);
    2) neut., hann seldi smátt varninginn, he sold by retail; höggva smátt, to strike small blows; hann kvaðst eigi mundu smátt á sjá, he said he would deal liberally in the matter; smátt ok smátt, bit by bit, by degrees;
    3) smám, bit by bit, slowly (fara smám).
    * * *
    smá, smátt: gen. smás, acc. smán, dat. smám, smá: pl. smáir, smár, smá, dat. smám, acc. smá, smár, smá: mod. bisyllabic smáan, smáum, smáa: compar. smæri; superl. smæstr. The Icel. form ‘smá’ instead of ‘smal’ of the Germ. and Saxon is peculiar to all the Scandin. languages, and also prevails in Scotland and North. E., but the words are one; ‘smá’ is only a contracted form, as is seen by the fact that ‘smal’ remains in the words smali (q. v.), smalki, smælingr; and (although as απ. λεγ.) in smalvamm, smalmenni, q. v.: [Ulf. smals = Germ. schmal, Engl. small, etc.; but Dan.-Swed. smaa; Scot. and North. E. sma’.]
    A. Small, little, of size, stature; mörg skip ok smá, Vápn. 8; smæri skip, Fms. i. 93; vúru þau öll smæst, viii. 255; sumir smáir, sumir stórir, Sks. 442; keppask til smára hluta, Ó. H. 87; hann ræðr öllum hlutum, stórum ok smám, Edda 3; höfðingja ok smæri menn, Fms. x. 266; hin smæri sár, Grág. ii. 29; smá tíðendi, small tidings, Lv. 33, Fms. ix. 477; þau (mál) er smæst eru, Js. 5; skógr þykkr ok smár, a wood thick but dwarf, Fms. i. 136; smáir sandar, small sand, a beach of fine sand, Eg. 141; melja mergi smæra, Ls. 43; hann lamði hausinn í smán mola, Edda 58; ok var brotinn fótrinn svá smátt sem skelja-moli, Bs. i. 423; litlir menn ok smáir, Landn. 145; smás fylkis niðs, Sighvat; smaestir fuglar, id.; kaupa smám kaupum sem stórum, Fb. ii. 75; sás girði eðr smæri, Grág. ii. 338; opt hefir þú mér hallkvæmr verit, en eigi má nú smæstu ráða, thou hast often been good to me, and this is not the smallest instance, Lv. 42.
    2. neut., hann seldi smátt varninginn, he dealt in ‘small wares,’ sold by retail, Vápn. 7; höggva smátt, to strike small blows, Ísl. ii. 265: hann kvaðsk eigi mundu smátt á sjá, he said he would not look minutely into it, i. e. that he would deal liberally, Ld. 50; miklu vex hón hinnig smærum, much less, Sks. 71; þeir skulu skipta vikum eða smærum, divide by weeks or less, Grág. ii. 350; selja smærrum saman, in lesser quantities, N. G. L. iii. 123: smám, nema hón seli svá smám landit sem áðr var tínt, Grág. ii. 214; en er hann var á leiðinni ok fór smóm (slowly, bit by bit) þá er hann mátti svá, Bs. i. 344; smám ok smám, bit by bit, Fms. x. 366; reiddi hann silfrit smám ok smám, Hkr. ii. 244, Al. 23: smám þeim, by degrees; vaxa smám þeim, Stj. 200; eptir þat hrærðu þau sveininn sm́m þeim, Bs. i. 337 (smám, 318, l. c.): in mod. usage, smám-saman, sounded smá-saman, gradually; smátt og smátt, bit by bit.
    II. in mod. usage smá- is prefixed to verbs, denoting little by little, by degrees; honum smá-batnaði, he recovered little by little; það smá-liðkast, það smá-batnar, smá-líðr á daginn, það smá-styttist, smá-lengist, smá-breiðkar, smá-dýpkar, smá-hækkar, smá-víðkar, smá-kólnar, smá-hitnar, smá-fækkar, smá-fjölgar, etc.
    B. In COMPDS, smá- is often used simply as a diminutive, as there is no dimin. inflexion in the language; it is rarely prefixed to any but plur. or collective nouns. smá-atvik, n. pl. details. smá-bátar, m. pl. little boats, Fms. vii. 224, Sks. 174, Ó. H. 137. smá-bein, n. pl. small bones, N. G. L. i. 172. smá-bjöllur, f. pl. little bells, Vm. 47. smá-borinn, part. of low birth, Hkr. i. 106, Fms. vii. 8. smá-búendr, m. pl. = smábændr, Ó. H. 101. smá-búsgögn, n. small house-implements, Dipl. v. 18. smá-byrðingar, m. pl. little ships of burden, N. G. L. ii. 251. smá-bækr, f. pl. little books, Pm. 82, Vm. 23. smá-bændr, m. pl. small farmers, Grett. 127, Bs. ii. 143, Fb. iii. 458. smá-börn, n. pl. little bairns, Fms. i. 263, x. 117, Stj. 25, N. T. smá-djöflar, m. pl. petty devils, imps, Sturl. ii. 221. smá-dúkar, m. pl. little kerchiefs, Vm. 47. smá-dýr, n. pl. ‘small deer,’ small animals, Stj. 572, Barl. 41. smá-eyjar, f. pl. little islands, Fms. x. 5. smá-fénaðr, m. small cattle, Gþl. 393. smá-ferjur, f. pl. small ferries, Fms. x. 153. smá-fiskar, m. pl. small fishes, Fas. ii. 112. smá-fuglar, m. pl. small birds, Grág. ii. 346, Al. 132, Fms. vi. 153. smá-geislar, m. pl. faint beams, Fms. i. 140. smá-gjafar, f. pl. small gifts, Stj. smá-gjarn, adj., Valla L. 201 (false reading for sín-gjarn, q. v.) smá-greinir, f. pl. small matters, Bjarn. 3. smá-grjót, n. smal-grit, pebbles, Sturl. ii. 210, Sks. 422. smá-hlutir, m. pl. trifles, Ld. 286, Fas. i. 112, Bs. ii. 167. smá-hringar, m. pl. small circles, rings, Stj. 80, Fas. iii. 45. smá-hrís, n. a shrubbery, Fms. vi. 334. smá-hundar, m. pl. small dogs, Flóv. 34. smá-hús, n. pl. small houses, Pr. 119. smá-hvalir, m. pl. little whales, Vm. 91. smá-kertistikur, f. pl. small candlesticks, Vm. 171. smá-kirkjur, f. pl. small churches, N. G. L. ii. 241. smá-kjörr, n. pl. scrub, brushwood, Fms. vi. 334. smá-klukkur, f. pl. small bells, Vm. 64. smá-kofar, m. pl. small huts, Bs. i. 240. smá-konungar, m. pl. kinglets, Fms. iv. 26, x. 283, Sks. smá-koppar, m. pl. small cups, hollows, Fb. ii. 284. smá-kornóttr, adj. small-grained, Stj. 292. smá-kvistir, m. pl. small twigs, Barl. 81, Bs. ii. 183. smá-kvæmr, adj. of low descent, Fær. 236. smá-látr, adj. content with little, Vápn. 7, Al. 6. smá-leikar, adj. smallness, Finnb. 262, Fas. iii. 393 (sing., Fms. iii. 192). smá-leitr, adj. small-featured, Al. 52, Bs. ii. 11. smá-lérept, n. fine linen, Pm. 123. smá-ligr, adj. trifling, Sks. 30 B. smá-líkneski, n. pl. small images, Pm. 80, 120. smá-lyginn, adj. petty lying, Rb. 310. smá-lærisveinar, m. pl. little disciples, Bs. i. 219. smá-læti, n. stinginess (opp. to stórlæti), Vápn. 10. smá-lönd, n. pl. small lands (islands); öll s. í hafinu, Fas. i. 347; a local name of the Danish islands, Fms. vi. 56, 31: cp. the county Småland in Sweden, Fms. xii. sma-mannligr, adj. mannikin-like, Landn. 121. smá-menn, m. pl. = smámenni, Fms. vi. 14, Dropl. 18. smá-menni, n. small people, Nj. 94, Eg. 770, Fms. vii. 124, Barl. 169. smá-meyjar, f. pl. little girls, Nj. 2. Smámeyja-land, n. the land of the dwarf maidens, mythical, Sams. S. smá-munir, n. pl. trifles, Ld. 286. sma-mæli, n. pl. small cases, Anecd. 46. smá-mæltr, part. ‘small-spoken,’ lisping, Sturl. iii. 278 (where a nickname), freq. in mod. usage. smá-neyti, n. ‘small neats,’ calves, and the like: mart s., Lv. 91. smá-piltar, m. pl. small boys, Stj. 123, Fas. iii. 124. smá-rakkar, m. pl. small dog’s, Mar., Fms. viii. 207, Stj. 99. smá-ráðr, adj. aiming at small things, Ld. 172, Fms. ii. 32. smá-regn, n. small rain, drizzle, Stj. 14 (sing.) smá-rekar, m. pl. small jetsums or waifs, Vm. 60, Pm. 69. smá-ríki, n. pl. petty kingdoms, Fms. ii. 190. smá-róar, m. pl. small relief, Bs. i. 351. smá-sakar, f. pl. petty suits, Hrafn. 4. smá-sandar, m. pl. fine sand, plains of fine sand, Eg. 141. smá-sauðr, m. (sing.), a little sheep, Stj. 516. smá-skip, n. pl. small ships, Fms. ii. 302, vii. 266, N. G. L. ii. 252. smá-skitligr, adj. tiny; s. í andliti, tiny-faced, Fb. i. 540; lítill ok s., Fas. ii. 247. smá-skógar, m. pl. copsewood, Landn. 68. smá-skútur, f. pl. small craft, Fms. iii. 1, vi. 402, vii. 234, Eg. 341. smá-smíði, n. hardware, opp. to stór-smíði, N. G. L. iii. 15 (cp. Low Germ. klein-smied). smá-smugall, -smogall, adj. penetrating through every pore, Rb. 334: metaph. minute, subtle; vitr ok s., Mar., Barl., Str.; smásmugul ok hvöss ok skygn augu, Skálda 160: compar. smásmuglari, 159: mod., in a bad sense, hair-splitting, fault-finding, sma-smugliga, adv. subtlely, minutely, Stj. 155, Bs. ii. 52. sma-smugligr, adj. minute, Sks. 637: hair-splitting. smá-smygli, f. minuteness, Str. 2, Bs. ii. 42. smá-spengr, f. pl. small spangles, Nj. 142. smá-straumr, m. and smá-streymt, n. adj. a neap-tide. smá-sveinar, m. pl. small boys, Eg. 188, Fms. vii. 158, Stj. 121: sing., smásveini einum, Bs. i. 45. smá-sveinligr, adj. boyish; s. nám, Bs. i. 219. smá-svik, n. pl. petty tricks, Fms. vi. 383. smá-syndir, f. pl. petty sins, 677. 9. smá-tennr, f. pl. small tusks (of a walrus), Sks. 179. smá-tíundir, f. pl. small tithes, Vm. 89, H. E. ii. 167. smá-tölur, f. pl. (smá-talna), small numbers, Rb. 114. smá-varningr, m. small wares (sing.), Nj. 75. smá-váfur, f. pl. tiny ghosts, imps, Grett. 79 new Ed. smá-vegis, adv. trifling. smá-vendir, m. pl. small wands, Sks. 443. smá-verplar, m. pl. small casks, N. G. L. iii. 15. smá-viði, n. a shrubbery, Eg. 580. smá-vofrur, f. pl. = smáváfur, Grett. 112. smá-þarmar, m. pl. [A. S. smæl-þearmas], the small gut, also the lower abdomen, Nj. 262, Fas. ii. 255, Sturl. i. 196, Fb. i. 301, Mar., passim; smáþarma-mein, Bs. i. 825. smá-þing, n. a small object, Thom. 301. smá-öxar, f. pl. small axes, A.A. 270.

    Íslensk-ensk orðabók > SMÁR

  • 3 FAGR

    (fögr, fagrt; comp. fegri), a. fair, fine, beautiful; f. sýnum, álitum, fair to see; fagrt veðr, fair (fine) weather; f. söngr, beautiful (sweet) song; fagrt kvæði, a fine poem; talaði fagrt, en hugði flátt, spoke fair, but thought else.
    * * *
    adj., fem. fögr, neut. fagrt; compar. fagrari or better fegri, superl. fagrastr or better fegrstr; mod. fegurri, fegurstr; [Ulf. fagrs = ευθετος; A. S. fœger; Engl. fair; O. H. G. fagar; Dan. favre, in Dan. ballads favre mö = fair maid; Swed. fager]:—- fair; used very freq. and almost as in Engl., except that the Icel. does not use it in a moral sense, like Engl. fair, unfair:
    1. of persons, the body, etc.; fögr mær, a fair maid, Nj. 2, Vkv. 2; fagr sýnum, fair to see, Fms. i. 116; f. álitum, id., Edda 5, Skv. 1. 27; fögr hönd, a fair hand (hand-fögr), Fms. ix. 283; fógr augu, fair eyes (fagr-eygr); fagrt hár, fair hair, Ísl. ii; fagrar brúðir, fair brides, Sdm. 28; mær undarliga fögr, a wonderfully fair maid, Hkr. i. 40; fegra mann ( a fairer man) eðr tígurlegra, Fms. vi. 438.
    2. of places; fögr er Hlíðin svá at mér hefir hón aldri jafnfögr sýnzk, Nj. 112; fagra túna (gen.), a fair abode (‘toun’), þkv. 3; salr sólu fegri, Vsp. 63; fagrar lendur, fair fields, Ld. 96: freq. in local names, Fagra-brekka, Fagr-ey, Fagri-dalr, Fagra-nes, Fagri-skógr, etc., = Fair-brink, -isle, -dale, -ness, -wood, etc., Landn.
    3. of light, wind, weather, etc.; fagrt ljós, a bright light, Hom. 111, Fms. i. 230; skína fagrt, to shine brightly (of the sun); fagr byrr, a fair wind, Fms. ii. 182, Orkn. 356; fagrt veðr, fair weather, Ó. H. 216.
    4. as an epithet of tears; in the phrase, gráta fögrum tárum, cp. Homer’s θαλερον δάκρυ; hence grát-fagr, beautiful in tears, Edda 63.
    5. of the voice; fögr rödd, a sweet voice; fagr söngr, a sweet song, Bs. i. 168; fögr orð, a fine speech, Mork.
    6. of other things; fagrt skip, a fine ship, Eg. 173; fagr borði, Nj. 24; fagrt kvæði, a fine poem, Ísl. ii. 237.
    II. metaph., fagrt líf, a fair, goodly life, Mork. 72; lifa fagrt, to live a happy life, Hm. 53; fagrir siðir, fine manners, Sks. 279.
    β. as an epithet of victory; fagr sigr, með fögrum sigri (freq.)
    γ. mæla (tala) fagrt, to speak fair, Hm. 91, Ísl. ii. 339; talaði fagrt, en hugði flátt, spoke fair, but thought false, Fms. ii. 91; heita fögru, to promise fair, Hm. 131, Eg. (in a verse); lota öllu fögrv, cp. the Dan. ‘love guld og grönne skove’; biðja fagrt, to bid fair (with false intention), Am. 37.
    B. In COMPDS, with nouns, adjectives, fair, fine, gracious:
    I. prefixed, e. g. munn-fagr, fine-mouthed; augna-fagr, fair eyed; hand-fagr, fair-handed; gang-fagr, with a fair, gracious gait; lit-fagr, of fair hue; hár-fagr, fair-haired, etc.
    II. suffixed, e. g. fagra-hvel, n. the fair wheel or disk, the sun (poët.), Alm. 17. fagra-ræfr, n. the fair roof, the sky (poët.), Alm. 13. fagr-bláinn, m. fair blue, a shield (poët.), Lex. Poët. fagr-blár, adj. light-blue. fagr-blóm, n., botan. trientalis, Hjalt. fagr-búinn, part. ‘fair-boun’, bright-dressed, chiefly as an epithet of a lady, Eg. 77, Hkr. iii. 290, Hom. 120, Am. 29: of a ship, Hkv. 1. 31. fagr-bygg, n. the fair ‘bigg’, gold (poët.), Lex. Poët., cp. Edda 83. fagr-dæll, adj. a man from Fairdale, Sturl. iii. 181, Landn. fagr-eygr (- eygðr), adj. fair-eyed, Bs. i. 127, 178, Hkr. ii. 2, Fms. xi. 205. fagr-ferðugr, adj. graceful, virtuous, Stj. 136, v. l. fagr-flekkóttr, adj. fair-flecked (of a snake), Stj. 97. fagr-gali, a, m. a fair, enticing song, enchantment, flattery. fagr-gim, n. the fair gem, the sun (poët.), Lv. 2. fagr-glóa, adj. fair-glowing, bright (poët.), Alm. 5 (the Sun as bride). fagr-grænn, adj. light-green, Fms. xi. 335, Hkr. i. 71 (of a field or tree). fagr-gulr, adj. light-yellow. fagr-hárr (- hærðr), adj. fair-haired, Nj. 16, Fms. xi. 205. fagr-hljóðr (-hljóðandi, - hljóðaðr), adj. sweet-voiced, Grett. 159, Fms. ii. 199. fagr-kinn, f. (fögrum-kinni, m., Fms. xi), fair-cheek, soubriquet of a lady, Sd. fagr-klæddr, part. fair-clad, Greg. 24, Dropl. 25. fagr-kolla, u, f., botan. hieracium, hawkweed, Hjalt. fagr-limi, a, m. ‘fair-branch’, a wood (poët.), Alm. 29. fagr-læti, n. blandishment, Barl. 119. fagr-máll, adj. fair-spoken, Fms. vi. 52. fagr-mæli, n. fair language, Barl. 24, 117, Nj. 167. Fms. i. 74. fagr-mæltr, part. bland, Fms. vi. 52, v. 1. fagr-orðr (- yrðr), adj. fair-spoken, bland, Sks. 370, 432, Sturl. ii. 133. fagr-raddaðr, part. sweet-voiced. fagr-rauðr, adj. light-red (opp. to dökk-rauðr or dumb-rauðr, dark-red), Þiðr. 181, Fas. i. 172, Vsp. 34. fagr-rendr, part. painted with fine stripes (of a shield), Hornklofi. fagr-skapaðr, part. fair-shapen, Sks. 627. fagr-skrifaðr, part. finely drawn, painted in bright colours, Greg. 26. fagr-skygðr, part. transparent as crystal (of a shield), Lex. Poët. fagr-strykvinn, part. painted with fair streaks (of a ship), Lex. Poët. fagr-varinn, part. wearing fine clothes (of a lady), Vkv. 37. fagr-vaxinn, part. of fair stature (of a lady), Band. (in a verse). fagr-yrði, n. pl. fair words, Fms. x. 104.

    Íslensk-ensk orðabók > FAGR

  • 4 GÓÐR

    (góð, gott), a.
    1) good, morally commendable (g. ok réttlátr konungr, góð kona);
    2) good, honest (drengr g.); g. vili, good, honest intention;
    3) kind, friendly; g. e-m, kind towards one; gott gengr þér til, thou meanest well; gott var í frændsemi þeira, they were on good terms; vilja e-m gott, to wish one well;
    4) good, fine, goodly; g. hestr, fine horse; gott veðr, fine weather; með góðu föruneyti, with goodly suite; góðr beini, good cheer, verða gott til e-s, to get plenty of; var þá gott til fjár ok mannvirðingar, there was ample wealth and fame to earn; g. af e-u or e-s, good, liberal with a thing; g. af tíðendum, good at news, communicative; g. af hestinum, willing to lend the horse; g. af fé, open-handed; g. matar, free with his food.
    * * *
    adj., neut. gott with a short vowel; but that the ancients, at least in early times, said gótt is clear from the analogy with óðr neut. ótt, fróðr neut. frótt, and from rhymes such as gótt, dróttni; [Ulf. usually renders καλός by gôþs, but ἀγαθός by þiuþigs; A. S. gôd; Engl. good; O. H. G. got; Germ. gut; Dutch goed; Swed.-Dan. god]:
    1. good, righteous; góða frá íllum, Eluc. 37; góðan mann ok réttlátan, Ver. 7; góðr ok réttlátr konungr, Fms. vii. 263; góðir ok ágætir, Alex. 65; góðr maðr, Sks. 456; góð kona, 457; er hón góð kona, er þú hefir svo lofat hana? Bs. i. 799; góð verk, Hom. 97; góðr vili, good-will: allit., Góðr Guð; biðja Góðan Guð; Guð minn Góðr! and the like: also as a term of endearment, my dear! Elskan mín góð! barnið gott, good child! M. N. minn góðr!
    2. good, honest; drengr góðr, passim; góðir vinir, good friends, Ísl. ii. 393; góðir menn, good men, Grág. i. 301; aðrir góðir menn, Fms. ix. 268; Guði ok góðum mönnum, Grág. ii. 168; góðr vili, good will, honest intention, Bs. i. 746: in addressing one, góðr maðr! Sks. 303, passim; góðir hálsar!
    3. kind; góð orð, good, kind words, Fms. vii. 40; vera í góðu skapi, to be in good spirits, Sturl. ii. 178: with dat. kind towards one, þá er þú vart honum íllr þá var hann þér góðr, 655 xiii. A. 4.
    4. good, gifted; gott skáld, a good poet, Nj. 38; góðr riddari, a good knight, Fms. vii. 56; góðr þrautar, enduring, Sks. 383:—good, favourable, göra góðan róm at e-u, to applaud; gott svar, and many like phrases.
    II. good, fine, goodly, rich; góð klæði, Fms. v. 273; góðar gjafir, vii. 40; góðr mjöðr, Gm. 13; góða hluti, good things, Nj. 258; góðr hestr, a fine horse, 90; hafr forkunnar góðan, Fms. x. 224; af góðu brauði, Sks. 321; gott veðr, fine weather, Fms. v. 260; góðan kost skipa, a goodly host of ships, vii. 40; með góðu föruneyti, with a goodly suite, x. 224; fá góða höfn, to make a good harbour, Ísl. ii. 398; mikil ey ok góð, a muckle island and a good, Eg. 25; í góðri virðingu, in good renown, Fms. vi. 141; góðr sómi, Ísl. ii. 393; góð borg, a fine town, Symb. 21; góðr beini, good cheer, Fms. i. 69; góðr fengr, a good (rich) haul, Ísl. ii. 138; gott ár, a good year, good season, Eg. 39; góðir penningar, good money, Fms. vii. 319; góðr kaupeyrir, good articles of trade, vi. 356:—wholesome, medic., hvat er manni gott (bezt)? Fas. ii. 33; úgott, unwholesome.
    2. the phrases, göra sik góðan, to make oneself good, to dissemble; heyr á endemi, þú görir þik góðan, Nj. 74.
    β. in the phrase, góðr af e-u, good, liberal with a thing; góðr af griðum, merciful, Al. 71; góðr af tíðindum, good at news, communicative, Grett. 98 A; at þú mundir góðr af hestinum, that thou wast willing to part with (lend) the horse, Nj. 90 (cp. af C. VII. 2); góðr af fé, open-handed, Band. 2: with gen., góðr matar, good in meat, a good host, Hm. 38.
    III. neut. as subst.; hvárki at íllu né góðu, neither for evil nor good, Sks. 356; eiga gott við e-n, to deal well with one, stand on good terms with, Stor. 21; færa til góðs eðr ílls, to turn to good or bad account, Grág. ii. 144; fátt góðs, little of good, Hom. 38; fara með góðu, to bring good, Ísl. ii. 136; enda mundi eigi gott í móti koma, Ld. 150; gott gengr þér til, thou meanest it well, dost it for good, Nj. 260; gott var í frændsemi þeirra, good was in their kinship, i. e. they were on good terms, Hrafn. 2; vilja e-m gott, to wish one well, Fms. ix. 282; vilja hverjum manni gott, i. 21: with the notion of plenty, bountifulness, in the phrase, verða gott til e-s, to get plenty of; var þá bæði gott til fjár ok mannvirðingar, there was ample wealth and fame to earn, Eg. 4; ok varð ekki gott til fjár, they got scant booty, 78; var þar gott til sterkra manna, there was plenty of able-bodied men, 187; ok er gott um at velja, plenty to choose from, Nj. 3: the phrase, verða gott við e-t, to be well pleased with a thing, Al. 109; verði þér að góðu, be it well with thee!
    IV. compds, ey-góðr, ever good; hjarta-góðr, kind-hearted; skap-góðr, geð-góðr, good-tempered; skyn-góðr, clever; svip-góðr, engaging, well-looking; sið-góðr, moral, virtuous; hug-góðr, bold, fearless; lið-góðr, a good helper, good hand; vinnu-góðr, a good workman; sér-góðr, odd, selfish: as a surname, Hinn Góði, the Good, esp. of kings, Fms. ☞ For compar. betri and superl. beztr, vide pp. 6l, 62.

    Íslensk-ensk orðabók > GÓÐR

  • 5 HUNDRAÐ

    (pl. hundruð), n. hundred; tírœtt h. = 100; tólfrœtt h. = 120; hundruðum, by (in) hundreds; as value, one hundred and twenty ells of the stuff wadmal; h. frítt, a hundred paid in cattle; tólf hundruð mórend, twelve hundred in dark-striped wadmal; hundrað silfrs, ? the silver value of 120 ells (= 20 ounces).
    * * *
    n. pl. hundruð; the form hund- (q. v.) only occurs in a few old compd words: [Goth. hunda, pl.; A. S. hund; O. H. G. hunt; the extended form in Hel. and old Frank, hundered; Germ. hundert; Dan. hundrede; Swed. hundra; the inflexive syllable is prob. akin to - ræðr in átt-ræðr]:—a hundred; the Scandinavians of the heathen time (and perhaps also all Teutonic people) seem to have known only a duo-decimal hundred (= 12 × 10 or 120); at that time 100 was expressed by tíu-tíu, cp. Ulf. taihun-taihund = ten-teen; Pal Vídalín says,—hundrað tólfrætt er sannlega frá heiðni til vor komið, en hið tíræða er líkast að Norðrlönd hafi ekki vitað af fyrr en Kristni kom hér og með henni lærdómr þeirrar aldar, Skýr. s. v. Hundrað (fine): but with the introduction of Christianity came in the decimal hundred, the two being distinguished by adjectives,—tólfrætt hundrað = 120, and tírætt hundrað = 100. But still the old popular duodecimal system continued in almost all matters concerned with economical or civil life, in all law phrases, in trade, exchange, property, value, or the like, and the decimal only in ecclesiastical or scholastic matters (chronology, e. g. Íb. ch. 1, 10). At the same time the word in speech and writing was commonly used without any specification of tírætt or tólfrætt, for, as Pal Vídalín remarks, every one acquainted with the language knew which was meant in each case; even at the present time an Icel. farmer counts his flocks and a fisherman his share (hlutr) by the duodecimal system; and everybody knows that a herd or share of one hundred and a half means 120 + 60 = 180. In old writers the popular way of counting is now and then used even in chronology and in computation, e. g. when Ari Frode (Íb. ch. 4) states that the year consists of three hundred and four days (meaning 364); the census of franklins given by the same writer (where the phrase is hundruð heil = whole or full hundreds) is doubtless reckoned by duodecimal, not decimal hundreds, Íb. ch. 10; and in the census of priests and churches taken by bishop Paul (about A. D. 1200) ‘tíræð’ is expressively added, lest duodecimal hundreds should be understood, Bs. i. 136. The Landn. (at end) contains a statement (from Ari?) that Iceland continued pagan for about a hundred years, i. e. from about 874–997 A. D. In the preface to Ólafs S., Snorri states that two duodecimal hundreds (tvau hundruð tólfræð) elapsed from the first colonisation of Iceland before historical writing began (i. e. from about A. D. 874–1115): levies of ships and troops are in the laws and Sagas counted by duodecimal hundreds, e. g. the body-guard of king Olave consisted of a hundred hirð-men, sixty house-carles and sixty guests, in all ‘two hundred’ men, i. e. 240, Mork. 126; the sons of earl Strút-Harald had a hundred men, of whom eighty were billetted out and forty returned, Fms. xi. 88, 89; hálft hundrað, a half hundred = sixty, Mork. l. c.
    2. a division of troops = 120; hundraðs-flokkr, Fms. vi. (in a verse).
    II. in indef. sense, hundreds, a host, countless number, see hund-, as also in the adverb, phrase, hundruðum, by hundreds (indefinitely), Fms. vi. 407, Þiðr. 275, 524: in mod. usage as adjective and indecl., except the pl. in -uð, thus hundruð ásauðum, Dipl. iv. 10.
    B. As value, a hundred, i. e. a hundred and twenty ells of the stuff wadmal, and then simply value to that amount (as a pound sterling in English). All property, real as well as personal, is even at present in Icel. taxed by hundreds; thus an estate is a ‘twenty, sixty, hundred’ estate; a franklin gives his tithable property as amounting to so and so many hundreds. As for the absolute value of a hundred, a few statements are sufficient, thus e. g. a milch cow, or six ewes with lambs, counts for a hundred, and a hundrað and a kúgildi (cow’s value) are equal: the charge for the alimentation of a pauper for twelve months was in the law (Jb. 165) fixed to four hundred and a half for a male person, but three hundred and a half for a female; cp. also the phrase, það er ekki hundrað í hættunni, there is no hundred at stake, no great risk! In olden times a double standard was used,—the wool or wadmal standard, called hundrað talið = a hundred by tale, i. e. a hundred and twenty ells as stated above, and a silver standard, called hundrað vegit, a hundred by weight, or hundrað silfrs, a hundred in silver, amounting to two marks and a half = twenty ounces = sixty örtugar; but how the name hundred came to be applied to it is not certain, unless half an örtug was taken as the unit. It is probable that originally both standards were identical, which is denoted by the phrase, sex álna eyrir, six ells to an ounce, or a hundred and twenty ells equal to twenty ounces (i. e. wadmal and silver at par); but according as the silver coinage was debased, the phrases varied between nine, ten, eleven, twelve ells to an ounce (N. G. L. i. 80, 81, 387, 390, passim), which denote bad silver; whereas the phrase ‘three ells to an ounce’ (þriggja álna eyrir, Sturl. i. 163, passim, or a hundred in wadmal equal to half a hundred in silver) must refer either to a double ell or to silver twice as pure: the passage in Grág. i. 500 is somewhat obscure, as also Rd. 233: the words vegin, silfrs, or talin are often added, but in most cases no specification is given, and the context must shew which of the two standards is there meant; the wool standard is the usual one, but in cases of weregild the silver standard seems always to be understood; thus a single weregild (the fine for a man’s life) was one hundred, Njála passim.
    2. the phrases, hundrað frítt, a hundred paid in cattle, Finnb. 236; tólf hundruð mórend, twelve hundred in dark striped wadmal, Nj. 225; hundrað í búsgögnum ok í húsbúningi, Vm. 65; hundraðs-gripr, hestr, hross, kapall, hvíla, sæng, rekkja, psaltari, etc., a beast, a horse, a bed, etc., of a hundred’s value, Am. 2, 10, Vm. 25, 39, 60, 153, Jm. 3, 30; hundraðs-úmagi, a person whose maintenance costs a hundred, Vm. 156; hundraðs virði, a hundred’s value, 68. For references see the Sagas and laws passim, and for more information see Mr. Dasent’s Essay in Burnt Njal.
    C. A hundred, a political division which in olden times was common to all Teut. nations, but is most freq. in old Swedish laws, where several hundreds made a hérað or shire; cp. the A. S. and Engl. hundred, Du Cange hundredum; old Germ. hunderti, see Grimm’s Rechts Alterthümer; the centum pagi of Caesar, Bell. Gall. iv. ch. 1, is probably the Roman writer’s misconception of the Teut. division of land into hundreds; this is also the case with Tacit. Germ. ch. 12: cp. the Swed. local names Fjaðrunda-land, Áttundaland, and Tíunda-land, qs. Fjaðr-hunda land, Átthunda land, Tíhunda land, i. e. a combination of four, eight, ten hundreds. The original meaning was probably a community of a hundred and twenty franklins or captains. This division is not found in Icel.

    Íslensk-ensk orðabók > HUNDRAÐ

  • 6 JAFN

    * * *
    a.
    1) even; jöfn tala, even number;
    2) equal, the same; þínar (viz. ferðir) verða flestar jafnastar, thy doings are mostly the same, all equally bad; hann var ellefu vetra ok sterkr at jöfnum aldri, and strong for his age; jafn e-m, equal to one; jafnt er sem þér sýnist, af er fótrinn, it is just as it appears to thee, the leg is off; komast til jafns við e-n, hafa e-t til jafns við e-n, to equal one, be one’s match in a thing; at jöfnu, equally, in equal shares.
    * * *
    adj., also spelt jamn, f. jöfn, neut. jafnt, often spelt as well as proncd. jamt; compar. jafnari, superl. jafnastr: [Ulf. ibns, Luke vi. 17; A. S. efen; Engl. and Dutch even; old Fr. ivin; O. H. G. eban; mod. Germ. eben; Dan. jevn; Swed. jemn; akin to Lat. aequus by interchange of palatal and labial, see Grimm’s Dict. s. v. eben]:—even, equal, but, like Lat. aequus, mostly in a metaph. sense, for sléttr (q. v.) answers to Lat. planus; often followed by a dat., jafn e-u, equal to a thing, in comparison:
    I. equal, equal to; jöfn eyri (dat.) gulls, K. Þ. K. 72; jafn Guði, equal to God; jafn mér, passim.
    2. equal, the same; enda er jöfn helgi hans meðan hann ferr svá með sér, Grág. i. 93; ella er jöfn sök við hann fram á leið, 322; at ek verða jafn drengr í hvert sinn, Sd. 188; þínar verða flestar jafnastar, thy acts are mostly the same, i. e. all bad, Fms. viii. 409.
    3. fixed, unchanged; með jafnri leigu, jöfnum kaupum, jöfnum skildaga, Rétt. 2. 7, Stat. 264, Fb. ii. 137; hann var ellefu vetra eðr tíu, ok sterkr at jöfnum aldri, and strong for his age, Eg. 188, 592; eiga þeir jöfnum höndum (see hönd) allt þat er þeir taka, Grág. ii. 66.
    4. even, even-tempered; jafn ok úmíslyndr, Mar.: of numbers, jöfn tala, even in tale, equal, opp. to odda-tala, Alg. 356.
    II. neut. jafnt or jamt, almost adverbially, equally, just; jafnt utan sem innan, Grág. i. 392: as, just as, ok hafa eitt atferli báðar jamt, both together, both alike, Fms. xi. 137; jafnt er sem þér sýnisk (‘tis as it appears, indeed), af er fótrinn, Nj. 97; jafnt þrælar sem frjálsir menn, Fms. i. 113: jamt sem, just as, equally as; jafnt sem í fjórðungs-dómi, jamt skal eiga féránsdóm eptir fjörbaugs-mann sem eptir skógar-mann, Grág. i. 87; skal hann láta virða fé þat jamt sem úmaga-eyri, 189; menn skulu svá sakir hluta, jamt sem á alþingi, 122; jafnt hefir komit er þú spáðir, it has happened just as thou didst foretel, Niðrst. 8: ellipt., ok skal hann þá jamt (sem þeir) allri bót upp halda, Grág. ii. 182.
    2. temp. at the same time, just; ek skíri þik, ok nefna barn, í nafni Föður, ok drepa barninu í vatn um sinn jafnt fram fyrir sik, and dip the bairn each time info the water, K. Þ. K. 10: just, precisely, in the very moment, þat var jamt Jóla-aptan sjálfan er þeir börðusk, Fms. xi. 15; jamt í því hann stakaði. 133.
    3. adverb., at jöfnu, equally, in equal shares, Fms. xi. 131.
    4. til jafns, vóru þeir engir at né eina íþrótt hefði til jafns við hann, Nj. 46; halda til jafns við e-n, Ld. 40; komask til jafns við e-n, Fb. i. 261.
    B. COMPDS:
    I. such a, so … a; Karvel jafn-frægum dreng, so fine a fellow as K., Karl. 103; er þat skömm jafn-mörgum mönnum, ‘tis a shame for so many men, Gísl. 51: with the particle sem, jafn-ungr sem hann var, young as he was, i. e. so young as he was for his age, Vápn. 5; vel hafi þér mínu máli komit, jafn-úvænt sem var, Þiðr. 136; kvað þat ekki hæfa á jafn-mikilli hátið sem ( in such a feast as) í hönd ferr, Fb. i. 376; at eigi skyldi Hugon keisari yfir þá stíga jafn-reiðr sem hann varð þeim, Karl. 478; undraðisk hón hversu fríðr ok fagr hann var jafn-gamall maðr ( for his age), Stj. 225; mikill maðr ertú þó Þórir, jafn-gamall, Ó. H. 176; Þórir Oddsson var sterkastr jafn-gamall, Gullþ. 4.
    II. mod. phrases such as, það er jafngott fyrir hann, it serves him right; hann er jafngóðr fyrir því, it won’t hurt him; or honum er það jafn-gott, it will do him good, serve him right; vera jafn-nær, to be equally near, i. e. none the better; hann fór jafnnær, it was all of no use.
    III. in countless COMPDS (esp. adjectives) with almost any participle or adverb, rarely with verbs and nouns, and denoting equal, as, the same, as seen from the context often followed by a dat., e. g. jafn-gamall e-m, of the same age as another person:—of these compds only some can be noticed: jafn-aldri, a, m. one of the same age, Fms. i. 13, vii. 199, Bs. i. 179, Eg. 25, 84. jafn-auðigr, adj. equally wealthy, Band. 2: equally happy, hann setr hund sinn jafnaudigan okkr undir borði, Bjarn. 27. jafn-auðsær, adj. as perspicuous, Eluc. 41. jafn-auðveldr, adj. as easy, Ld. 78. jafn-ágætr, adj. as good, as noble, Nj. 129. jafn-ákafr, adj. as impetuous, Fms. xi. 137. jafn-beinn, adj. as straight, Sturl. i. 196. jafn-berr, adj. equally bare, Fas. i. 67. jafn-bitinn, part. evenly bitten or grazed, of a field, Gþl. 407. jafn-bitr, jafn-beittr, adj. as sharp, keen. jafn-bjartr, adj. as bright, Nj. 208: neut., Sks. 69. jafn-bjóða, bauð; j. e-m, to be a match for one, Finnb. 260: to be equal to, contest on equal terms with one, Fms. ii. 27, vii. 22; gripr betri en þeim peningum jafnbjóði, 655 xxx. 10. jafn-blíðr, adj. equally mild, Fær. 154. jafn-borinn, part. of equal birth, Ld. 332, Fms. x. 79 (v. l.), Gþl. 133; j. til e-s, having equal birthright to, Fms. vii. 8, x. 407. jafn-brattr, adj. as steep. jafn-brátt, n. adj. as soon, at the same moment, Hom. 114. jafn-breiðr, adj. equally broad, Edda 28, Gþl. 355. jafn-búinn, part. equally ‘boun’ or armed, Fms. ii. 165: ready, prepared, Stj. jafn-deildr, part. equally shared, Hom. 148. jafn-digr, adj. as stout, Sturl. iii. 63. jafn-djúpr, adj. as deep. jafn-djúpvitr, adj. as deep-scheming, Orkn. 214, Hkr. iii. 95. jafn-drengilegr, adj. as gallant, Ísl. ii. 446. jafn-drjúgdeildr, part. going as far, of stores, Sturl. i. 166. jafn-drjúgr, adj. keeping as long, Sturl. i. 216, Rb. 18. jafn-dýrligr, adj. equally splendid, Bs. i. 454. jafn-dýrr, adj. as costly, glorious, of the same price, K. Þ. K. 28, Nj. 56, Grett. 104 A, N. G. L. i. 150, 348. jafn-dægri, n. (mod. jafndægr), the equinox, both dægr (q. v.) being equally long, Edda 103, Rb. 454, 456, 472, and passim: equal length, of day and night, Fb. i. 539; see eykt. jafn-dæmi, n. equal judgment, justice, Fms. vi. 431, Pr. 413. jafn-dæmr, adj. just, giving equal judgment, Rb. 364. jafn-einfaldr, adj. as simple, guileless, Hom. 50. jafn-fagr, adj. as fair, Nj. 112. jafn-fallegr, adj. as handsome. jafn-fastr, adj. equally firm, Grág. i. 7, K. Þ. K. 166: as adv., Fms. x. 270, Finnb. 338. jafn-fáir, adj. as few. jafn-feigr, adj. as fey. jafn-feitr, adj. as fat. jafn-fimlega, adv. (-ligr, adj.), as alert, Fms. ii. 273. jafn-fimr, adj. as alert, Fær. 272, Hkr. i. 291, v. l. jafn-fjær, adv. as far. jafn-fjölmennr, adj. with as many men, Nj. 222. jafn-flatt, n. adj.; fara j., to fare so ill, Fms. vi. 379; see flatr. jafn-fljótr, adj. as swift. jafn-fram, adv. equally forward, side by side: with dat., jafnfram skipi Rúts, Nj. 8: locally, of places, over against, (= gegnt and gagn-vart, q. v.); with dat., er hann kom jafnfram Borgund, Hkr. ii. 309; j. Eiðsvelli, Vermá, Fms. ix. 408; j. gagntaki konungs sonar, j. boðanum, vii. 170, ix. 387 (v. l.): as adv., standa jafnfram, to stand evenly, in a straight line; standa allir j. fyrir konungs borðinu, i. 16, Eg. 581, Nj. 140, Rb. 466, Sturl. iii. 244: temp. at the same moment, of two things happening together, Fms. vi. 24; þeir riðu til þings jafnfram Skeggja, Þórð. 18 new Ed.; hann ferr ávalt jafnfram í frásogn æfi Guðs-sonar, follows parallel in the story, 625. 83: in equal share, taka arf j., Gþl. 248; at the same time, also, hugsa þat j., at the same time consider, Stj. 156; jafnfram sem, jafnfram ok, as soon as, Karl. 158, Pr. 413. jafn-framarla, -framar, -liga, adv. as forward, as far, just as well, Ld. 254, Bs. i. 778. jafn-frammi, adv. = jafnframt, Sks. 364, Sturl. i. 32: temp., Fms. iii. 218. jafn-framt, adv. = jafnfram, Háv. 42: temp., Sturl. i. 1: along with, with dat., Pass. viii. 9: equally, in the same degree, Ld. 62. jafn-fríðr, adj. as fair, Fms. i. 8: as valuable, K. Þ. K. 172. jafn-frjáls, adj. equally free, Fas. iii. 8. jafn-frjálsliga, adv. (-ligr, adj.), as freely, as liberally, Hkr. i. 78. jafn-fróðr, adj. as wise, as knowing, Sks. 544. jafn-frægr, adj. as famous, Fas. i. 277. jafn-frækn, adj. equally gallant, Edda. jafn-fullr, adj. as full, Grág. i. 20, 68, Gþl. 477. jafn-fúinn, adj. equally rotten, jafn-fúss, adj. equally willing, Sturl. i. 190. jafn-færr, adj. as able, Nj. 97. jafn-fætis, adv. on equal footing; standa j. e-m, Sturl. ii. 134, Hkr. ii. 153. jafn-gamall, adj. of the same age, Ld. 108, Fms. i. 60, xi. 96. jafn-geði, n. evenness of temper, Sks. 435. jafn-gefinn, part. equally given to, Fas. i. 268. jafn-gegnt, adv. just opposite to, Sks. 63, Fms. ix. 463; see gegnt. jafn-girnd, f. and jafn-girni, f. fairness, equity, Sks. 273, 639, Hom. 17. jafn-gjarn, adj. as eager, Hom. 19: as equitable, Sks. 355, Hom. 135, Karl. 495. jafn-gjarna (- gjarnliga), adv. as willingly, as readily, Fms. iii. 45 (v. l.), ix. 508, Stj. jafn-glaðr, adj. as glad, as cheerful, Eb. 88: neut., mér er ekki jafnglatt sem áðr, Fas. i. 106. jafn-glöggt, n. adj. as clearly, Bs. i. 352. jafn-góðr, adj. equally good, as good, Nj. 18, Eg. 54, Gþl. 233, N. G. L. i. 347, Dipl. v. 16: unhurt, none the worse, see (II) above. jafn-góðviljaðr, adj. with equally good will, Stj. 629. jafn-grannr, adj. equally thin. jafn-grimmliga, adv. (-ligr, adj.), as fiercely, Th. jafn-grimmr, adj. as fierce, Sks. 79. jafn-grunnr, adj. as shallow. jafn-gæfr, adj. as meek, Rb. 397. jafn-göfigr, adj. as good, as famous, Sturl. iii. 11, Bs. i. 133. jafn-görla, adv. as clearly, Grág. i. 299, Fms. ii. 171, Fas. i. 271. jafn-hafðr, part. equally used, N. G. L. i. 249. jafn-hagliga, adv. as skilfully, Krók. 53. jafn-hagr, adj. as skilful in handiwork, Nj. 147. jafn-harðr, adj. as hard, as severe, Nj. 79: neut. jafn-hart, as fast, Fas. iii. 488: jafn-harðan, adv. instantly. jafn-harðsnúinn, part. as hard-twisted, as tight, Nj. 79. jafn-hár, adj. as high, as tall, as loud, Rb. 112, 474, Fas. ii. 79: of metre, see hár (I. 3), Fms. vi. 386, Skálda 182, 190: neut., Stj. 79. jafnhátta-góðr, adj. as well-mannered, Ld. 174. jafn-heilagr, adj. as holy, as inviolable, Sks. 674, Grág. i. 90. jafn-heill, adj. as hale, as whole, Eg. 425, v. l. jafn-heimoll, adj. equally open to use, Eg. 47, Ld. 70, Gþl. 214, 353: equally bound, 57. jafn-heimskr, adj. equally stupid, Fms. ii. 156, Sd. 178. jafn-heitr, adj. as hot, Sks. 540. jafn-hentr, adj. as well fitted, Sturl. i. 196. jafn-hlær, adj. equally snug, Rb. 440. jafn-hollr, adj. equally sincere, Orkn. 166. jafn-hógværliga, adv. (-ligr, adj.), as meekly, Krók. 36. jafn-hógværr, adj. as gentle. jafn-hraustr, adj. as valiant, Fms. ii. 356, Krók. 51. jafn-hryggr, adj. as distressed, Hkr. iii. 269. jafn-hugaðr, adj. even-tempered, Sks. 24: of one mind, 300: as daring. jafn-hvass, adj. as sharp, Ld. 306: blowing as hard. jafn-hvatr, adj. as bold, as quick, Sturl. i. 112, v. l. jafn-hvítr, adj. equally white. jafn-hæðiligr, adj. (-liga, adv.), as ridiculous, Fas. iii. 91. jafn-hægr, adj. equally easy, ready, meek, Fms. ii. 106, Fær. 69, Grág. i. 264, ii. 257. jafn-hættr, adj. as dangerous, Sks. 540. jafn-höfigr, adj. as heavy, Rb. 102, Edda 38. jafn-ílla, adv. as badly, Fms. viii. 140 (v. l.), Ísl. ii. 181. jafn-ílliligr, adj. (-liga, adv.) as ill-looking, Fas. ii. 207. jafn-íllr, adj. equally bad, Grág. ii. 145, Fas. ii. 513. jafn-kaldr, adj. as cold, Sks. 215. jafn-keypi, n. an equal bargain, Fs. 25. jafn-kominn, part. on even terms, Sks. 455: neut. an even match, jafnkomit er á með ykkr, ye are well-matched, Nj. 59; hann kvað jafnkomit með þeim fyrir aldrs sakir, Fms. iii. 76; jafnkomnir til erfðar, with equal title to, Grág. i. 304; jafnkomnir til fyrir ættar sakir, Fms. i. 220; jafnkomnir at frændsemi, Ísl. ii. 315. jafn-kosta, adj. well-matched, good enough, of wedlock, Stj. 204. jafn-kostgæfinn, adj. equally painstaking, Bs. i. 681. jafn-krappr, adj. as straight, narrow; í jafnkrappan stað, in such a strait, Ld. 168. jafn-kringr, adj. equally dexterous, Sks. 381. jafn-kristinn, adj. a fellow Christian, Jb. 92, Barl. 44. jafn-kunnigr, adj. as well known, Grett. 162 A: knowing as well. jafn-kunnr, adj. as well known, Hom. 90. jafn-kurteis, adj. as courteous, Sturl. i. 165. jafn-kyrr, adj. as quiet. jafn-kýta, t, with dat. = jafnyrða. jafn-kænn, adj. as ‘cunning,’ as well versed, Stj. 561. jafn-kærr, adj. as dear, as beloved, Fms. i. 215, xi. 319. jafn-langr, adj. as long, equally long, Fms. xi. 376, Gþl. 350, 355, Ísl. ii. 219, Grág. i. 406, Edda 138 ( of the same length): neut., en ef þær segja jafnlangt, if they say both the same, Grág. i. 7. jafn-lágr, adj. equally low. jafn-leiðr, adj. equally loathed, Fms. viii. 240. jafn-leiki, n. = jafnleikit. jafn-leikit, n. part. an equal game, Fms. xi. 131. jafn-lendi, n. a level, even piece of ground, Eg. 584. jafn-lengd, f. ‘even-length,’ the return to the same time in the next day, week, month, year, etc.: of a day, til jafnlengdar annars dags, Grág. ii. 16, Stj. 49; þann sama dag tók Gormr konungr sótt, ok andaðisk annan dag at jafnlengdinni, Fms. i. 119, Fas. ii. 30, 37: of a year, anniversary, skal eigi brullaup vera fyrr en at jafnlengd, Grág. i. 311; tíu aurar sé leigðir eyri til jafnlengdar (a year’s rent), 390; at jafnlengd it síðasta, 487; eigi síðarr en fyrir jafnlengd, Fms. xi. 397; halda hátíð at jafnlengdum, Greg. 13, Hom. 98; jafnlengdar-dagr, 129, Fms. v. 214, Dipl. v. 8; jafnlengdar hátíð, an anniversary, Greg. 13. jafn-lengi, adv. as long, Grág. i. 423, Fms. iii. 9, MS. 732. 7. jafn-léttmæltr, adj. equally easy, just as pleasant in one’s speech, Fms. vii. 227. jafn-léttr, adj. as light, as easy, Sturl. iii. 90: neut. (adverb.), Kjartani var ekki annat jafn-létthjalat, K. liked not to speak of anything so much, Ld. 214. jafn-léttvígr, adj. as ready in wielding arms, Sturl. iii. 90. jafn-liða, adj. with an equal number of men, Eb. 144. jafn-liga, adv. equally, fairly; sýnisk mér eigi j. á komit, Bs. i. 531, Vm. 169; skipta j., Fb. ii. 300: perpetually, all along, always, usually, Fms. i. 191, x. 88, 89, Dipl. v. 8, Rb. 348, 472, Stj. 77. jafn-ligr, adj. equal, fair, Hkr. ii. 149, Háv. 57, Eg. 488; er þat miklu jafnligra, a more equal match, Fms. vii. 115. jafn-líkligr, adj. as likely, Sturl. iii. 7, Lv. 77. jafn-líkr, adj. as like, Lv. 58, Fas. ii. 478: equal, alike, j. sem hornspónar efni, Bs. i. 59. jafn-lítill, adj. as little, Fas. iii. 487. jafn-ljóss, adj. as bright, Bret. 62. jafn-ljótr, adj. as ugly, Fms. iv. 175. jafn-ljúfr, adj. as willing. jafn-lygn, adj. as ‘loun,’ as calm, of the wind. jafn-lyndi, n., fem. in Mar. 848; evenness of temper, Stj., Fagrsk. 132, Bs. i. 141, Mar. passim. jafn-lyndr, adj. even-tempered, Fms. vi. 287, viii. 447 (v. l.) jafn-lýðskyldr, adj. equally bound, as liegemen, Sks. 270. jafn-lærðr, adj. as learned. jafn-magr, adj. equally meagre. jafn-maki, a, m. an equal, a match, Sks. 22, 255. jafn-mannvænn, adj. equally promising, Þorf. Karl. 382. jafn-margr, adj. as many, Nj. 104, Grág. ii. 210, 403, Fms. i. 152, ii. 34. jafn-máttugr, adj. as mighty, Fms. ii. 157, Eluc. 6. jafn-máttuligr, adj. equally possible, 655 xxii. B. jafn-menni, n. an equal, a match, Ld. 132, Ísl. ii. 358, Fms. vi. 345, vii. 103. jafn-menntr, adj. of equal rank, Hrafn. 10. jafn-merkiligr, adj. equally dignified, Bs. i. 148. jafn-mikill, adj. as great, Grág. ii. 264, 403, Fms. i. 1, Gþl. 363: equally big, tall, Fms. x. 202, Nj. 11: neut. as much, Fms. vii. 240, Skálda 168. jafn-mildr, adj. as mild, as gracious, Rb. 366. jafn-minnigr, adj. having as good a memory, Bs. i. 681. jafn-mjúkliga, adv. as meekly, as gently, Lv. 50. jafn-mjúkr, adj. equally soft. jafn-mjök, adv. as much, as strongly, Grág. ii. 140, Skálda 168. jafn-myrkr, adj. equally dark, Skálda 209. jafn-mæli, n. fair play, equality, Fb. i. 407, Fms. vi. 206, Grág. i. 88, 200, Ld. 258, H. E. i. 247, Karl. 99. jafn-naumr, adj. as close. jafn-náinn, adj.; j. at frændsemi, equally near akin, Grág. i. 171, ii. 67, Eb. 124, Ísl. ii. 315, (jafnan, Ed.) jafn-nær, mod. jafn-nærri, adv. equally near: loc., er Ólafs mark j. báðum, Fms. vii. 64, 268, Sks. 63, 216: as near, at honum væri úvarligt at láta jafnmarga heiðna menn vera j. sér, Fms. ii. 34: equally near (by birth), i. 123: metaph., eigi hefir honum jafnnærri gengit újafnaðr þeirra sem mér, Sturl. iii. 238: also jafn-nær, adj. equally nigh, not a whit the better, see (II) above. jafn-nætti, n. the equinox, 673. 54, Stj. 15. jafn-oki, a, m. = jafnmaki, an equal, a match for one, Sks. 22: a play-fellow, Stj. 497, Þiðr. 213. jafn-opt, adv. as often, Nj. 211, Rb. 566, Grág. i. 186. jafn-ótt, adj., neut. as adv., at the same, time, immediately. Pass. 20. 2: one after another, taka e-ð jafnótt og það kemr. jafn-rakkr, adj. as strong, as straight, Ld. 168. jafn-ramr, adj. as mighty, as great a wizard, Vþm. 2. jafn-rangr; adj. as wrong. jafn-ráðinn, part. equally determined, Grett. 149. jafn-reiðr, adj. equally angry, Háv. 52. jafn-rétti, n. an equal right. jafnréttis-maðr, m. a man with equal right, N. G. L. i. 31. jafn-réttr, adj. as right, as lawful, Edda 93, Grág. i. 18: of equal authority, Hkr. iii. 79. jafn-réttvíss, adj. equally just, Sks. 670. jafn-rífligr, adj. (-liga, adv.), as large, Lv. 75. jafn-ríkr, adj. as rich, equally mighty. jafn-rjóðr, adj. as ruddy, Hkr. i. 102. jafn-rúmr, adj. equally large, Bjarn. jafn-ræði, n. an equal match, Fms. ii. 22, Glúm. 350, Nj. 49, Gþl. 215. jafn-röskr, adj. as brisk, as quick, Fms. iii. 225, vi. 96. jafn-saman, adv.; fyrir þessa hugsan alla jafnsaman, all at once, all together, Fms. i. 185, Ld. 326, Ó. H. 46, Stj. 86, 121, Barl. 191. jafn-sannr, adj. equally true, 671. 1, Edda 19, Stj. 471. jafn-sárr, adj. as sore, as smarting, Mar. jafn-seinn, adj. as slow. jafn-sekr, adj. just as guilty, Grág. ii. 64, 89. jafn-síðis, adv. along with. jafn-síðr, adj. as long, of a garment (síðr), Stj. 563. jafn-sjúkr, adj. as sick, Fms. v. 324. jafn-skammr, adj. as short, Al. 129. jafn-skarpliga, adv. (-ligr, adj.), as briskly, Nj. 199, v. l. jafn-skarpr, adj. as sharp, as keen. jafn-skipti, n. equal, fair dealing. jafn-skiptiliga, adv. (-ligr, adj.), equally, mutually, Stj. 159. jafn-skiptr, part. equally shared. jafn-skjótr, adj. as swift, Fms. vii. 169, Rb. 454:—jafn-skjótt, neut. as adv. immediately, at once, Eg. 87, 291, 492, Fms. ii. 10; jafnskjótt sem, as soon as, Nj. 5, Barl. 176, Karl. 409, 441. jafn-skygn, adj. as clear-sighted, 655 xiii. A, Bjarn. 59. jafn-skyldliga, adv. (-ligr, adj.), as dutifully, Ver. 3. jafn-skyldr, adj. equally bound or obliged, Grág. ii. 362, 403, Gþl. 70, 477, Fms. vii. 274. jafn-sköruliga, adv. (-ligr, adj.), equally bold, Nj. 199. jafn-slétta, u, f. even, level ground. jafn-sléttr, adj. equally level, Stj. 79: as easily, Fas. ii. 48. jafn-slægr, adj. as cunning, Fær. 99. jafn-snarpr, adj. (-snarpligr, adj., -liga, adv.), as sharp, Fms. vi. 156. jafn-snarr, adj. as alert. jafn-snart, adj., neut. as adv., as soon, instantly, Fas. iii. 434, Matth. xxvii. 48. jafn-snauðr, adj. as poor. jafn-snemma, adv. at the very same moment, of a coincidence, Eg. 425, Nj. 253, Fms. vi. 221; allir j., all at once, ix. 506, xi. 368 ( both together); vóru þessir atburðir margir jafnsnemma, en sumir litlu fyrr eðr síðar, Hkr. ii. 368. jafn-snjallr, adj. equal, Glúm., Bjarn. (in a verse). jafn-spakr, adj. equally wise, Hm. 53. jafn-sparr, adj. as saving, as close, Grág. i. 197, 222. jafn-sterkr, adj. as strong, Fms. i. 43. jafn-stirðr, adj. as stiff. jafn-stórlátr, adj. as proud, Ld. 116. jafn-stórliga, adv. (-ligr, adj.), as proudly, Ölk. 34. jafn-stórr, adj. as big, as great. jafn-stórættaðr, adj. of equally high birth, Fms. iv. 26. jafn-stríðr, adj. as hard, severe, Sks. 639. jafn-stuttr, adj. equally short, brief. jafn-syndligr, adj. as sinful, Sks. 674. jafn-sætr, adj. as sweet, Fb. i. 539. jafn-sætti, n. an agreement on equal terms, Nj. 21, Sturl. iii 253, Fb. i. 126. jafn-tamr, adj. equally alert. jafn-tefli, n. an equal, drawn game, Vígl. 32. jafn-tengdr, part. in equal degrees of affinity, Grág. ii. 183. jafn-tíðhjalat, n. part. as much talked about, Nj. 100. jafn-tíðrætt, n. adj. = jafntíðhjalat, Nj. 100. jafn-tíguliga, adv. (-ligr, adj.), equally lordly, Fms. x. 109. jafn-títt, n. adj. as often, as frequent, Niðrst. 10. jafn-torogætr, adj. as rarely to be got, choice, Bs. i. 143. jafn-torsótligr, adj. as hard to get at, Fms. x. 358. jafn-trauðr, adj. as unwilling. jafn-traustr, adj. as much to be trusted, Fms. vi. 244. jafn-trúr, jafn-tryggr, adj. as faithful. jafn-undarligr, adj. (-liga, adv.), as strange, Sks. 80. jafn-ungr, adj. as young, Fms. iii. 60, iv. 383. jafn-úbeint, n. adj. as far from the mark, of a bad shot, Fms. viii. 140. jafn-úfærr, adj. as unpassable, Sturl. iii. 163. jafn-úhefnisamr, adj. as tame, Rb. 366. jafn-úráðinn, part. as irresolute, Grett. 153. jafn-úspakr, adj. as unruly, Sturl. ii. 63. jafn-útlagr, adj. having to lay out the same fine, N. G. L. i. 158. jafn-vandhæfr, adj. as dangerous to keep, treat, Grág. i. 89. jafn-vandliga, adv. as carefully, Grág. ii. 249. jafn-varliga, adv. (-ligr, adj.), as warily, Fms. vii. 127. jafn-varmr, adj. as warm, Sks. 217. jafn-varr, adj. as well aware, as much on one’s guard, Dropl. 28. jafn-vaskliga, adv. as gallantly, Fms. vii. 127, Ld. 272. jafn-vaskligr, adj. as gallant. jafn-vaskr, adj. as bold, Str. 3. jafn-vátr, adj. equally wet. jafn-veginn, part. of full weight, Stj. 216. jafn-vegit, n. a law phrase, used when an equal number has been slain on both sides, in which case there were no further proceedings, Glúm. 383, Fas. ii. 208. jafn-vel, adv. as well, equally well, Nj. 48, Eg. 111, Gþl. 354: likewise, hafa fyrirgört fé ok friði ok jafnvel óðals-jörðum sínum, 142; en þenna eið skulu jafnvel biskupar ábyrgjask við Guð …, jafnvel sem ( as well as) hinir úlærðu, 57; jafnvel af sænum sem af landinu, Al. 2; ok jamvel sendir jarl þeim mönnum orð, sem …, Fms. xi. 120: even, dögföll um nætr jafnvel at heiðskírum veðrum, Stj. 17; jafnvel eptir þat er þau misgörðu, 40; jafnvel sýniliga, j. oss önduðum, 9, Bs. i. 549, Barl. 170, 176, Gísl. 83; this last sense is very freq. in mod. usage. jafn-velviljaðr, part. as well wishing, Sks. 312. jafn-vesall, adj. as wretched, Krók. 54. jafn-virði, n. equal wirth, Bs. i. 9, Al. 48. jafn-vægi, n. equal weight, equilibrium, Hkr. ii. 250, Fas. i. 121; bóandi ok húsfreyja j. sitt, i. e. both of them equally, N. G. L. i. 6. jafn-vægja, ð, to weigh the same as another, Fms. iii. 120. jafn-vægr, adj. of equal weight, Sks. 644. jafn-vænn, adj. equally fine, handsome, promising, Fms. x. 429, Sturl. iii. 67. jafn-vætta, t, to weigh against, counterbalance, Stj. 13, Þorst. Síðu H. 14. jafn-yrða, ð, with dat. to altercate, bandy words, Sturl. iii. 213. jafn-þarfr, adj. as useful, Arnor. jafn-þéttr, adj. pressed as closely together. jafn-þjófgefinn, adj. as thievish. jafn-þolinmóðr, adj. as patient, Rb. 366. jafn-þolinn, adj. as enduring. jafn-þreyttr, part. as weary. jafn-þrifinn, adj. as cleanly. jafn-þröngr, adj. as tight. jafn-þungr, adj. as heavy, pressing, Fms. v. 264, Stj. 278. jafn-þurr, adj. equally dry. jafn-þykkr, adj. as thick, Hkr. iii. 159. jafn-þyrstr, part. as thirsty. jafn-æfr, adj. as impetuous. jafn-æstr, part. equally excited, Band. 34 new Ed. jafn-örr, adj. as eager, as liberal. jafn-öruggr, adj. as firm, steadfast.

    Íslensk-ensk orðabók > JAFN

  • 7 EINN

    * * *
    card. numb. and pron.
    1) one;
    einn skal við einn eiga, one shall fight against one;
    einn ok einn, one by one, one at a time, singly;
    2) as ord. numb. = inn fyrsti (Urð hétu eina, aðra Verðandi, Skuld ina þriðju);
    3) the same, one and the same (váru sveinarnir up fœddir báðir í einu þorpi);
    allt í eina leið, all in one way;
    einn … ok, the same as (í einu herbergi ok hinn);
    allr einn, the very same, quite the same (þat er allt eitt ok himinn);
    allt at einu, nevertheless, for all that (þó at þú þjónaðir illum, þó var hann allt at einu þinn herra);
    4) indef. one, a certain (einn vetr, einn dag, eitt kveld);
    einn vinr Þóris, a certain friend of Th.;
    before numbers, about, some;
    einar fimm þúsundir, some five thousand;
    einir … aðrir, some … others (einir tóku dúka ok aðrir rekkjublæjur);
    einn ok ýmiss, one and another (einar ok ýmissar þjóðir);
    5) after a negation, any;
    né eitt, not anything;
    6) gen. pl. ‘einna’ used in an intensive sense;
    einna manna bezt, best of all (single) men;
    einna verst, by far the worst;
    einna sízt, by far the least, least of all;
    engi er einna hvatastr, no man is superior to all others;
    7) alone (Guðrún skyldi ein ráða fyrir fé þeirra);
    láta konu eina, to desert or divorce one’s wife;
    with gen., hann varð einn sinna manna, he was separated from his men;
    if put after the noun ‘einn’ generally denotes only, but;
    segja þetta prett einn, to call this a mere trick;
    vín eitt, wine only;
    var þat (handklæði) raufar einar, all in holes, mere tatters;
    fáir einir, only a few;
    einn sér or sér einn, quite by oneself, alone (hann var einn sér);
    einn saman, einn samt, quite alone;
    kona eigi ein saman, not alone, with child;
    at eins, only, but;
    eigi at eins, not only;
    því at eins, only in that case;
    údauðr at eins, merely not dead, all but dead, barely alive;
    at einu = at eins.
    * * *
    adj., pl. einir, acc. sing. einn, but also einan, esp. in the sense al-einan etc.; [Gr. εἱς, εν; Lat. ūnus, and early Lat. oinos; Ulf. ains; A. S. ân; Engl. one, in E. Engl. proncd. like stone, bone; Scot. ane; Swed. en; Dan. een]:—one.
    A. Cardinal number, one; einn, tveir, þrír …, opp. to báðir, fleiri, etc.; einum eðr fleirum, Grág. i. 108; eina sök eðr fleiri, 78; unnu báðir eins verk, Fas. i. 515; einum ok einum, one by one, ii. 252; tveir menn veðmæltu um einn grip, Grág. i. 412.
    2. in old poems it is used as an ordinal number; Urð hétu eina, aðra Verðandi, Vsp. 20; segðu þat it eina …, opp. to þat it annat, Vþm. 20; hjálp heitir eitt, help ranks first, Hm. 147, Vkv. 2; but this use is quite obsolete.
    3. with the notion of sameness, one and the same (unus et idem;) í einu húsi, in the same house, Grág. ii. 42; ein ero lög um, hvárt sem ero naut eðr sauðir, i. 422; allt á eina leið, all one way, Fms. ii. 315; til einnar gistingar báðir, vii. 274; í einu brjósti, Alm. 36; allr einn, the very same, Nj. 213.
    II. indefinite, a, an, a certain one; einn vetr, a winter, Fms. i. 57; einn dag, x. 11, Fas. i. 514; eitt kveld, Ld. 38; einn hinn versti maðr, Fær. 91; Breiðlingr einn, a man from Broaddale, Sturl. ii. 249; einn vinr Þóris, a certain friend of Thorir, Fms. vi. 277: einn as the indefinite article is hardly found in old writers; and though it is freq. in the Bible, sermons, hymns, etc., since the Reformation, it was no doubt borrowed from the German, and has never been naturalised.
    β. about, before numbers; ein tvau hundruð vaðmála, about two hundred pieces, Sks. 30; einar fimm þúsudir, about three thousand, Al. 111,—obsolete, in mod. usage hérum-bil or the like.
    III. alone, Gr. μόνος, Lat. solus, used both in sing. and plur.; Guðrún skyldi ein ráða, Ld. 132; Hallr tók einn upp fang, 38; láta einan, to let alone; láttu mig Drottinn einan ekki, Pass. 34. 11; as a law term, to let one’s wife alone, þá lét hann eina Guðrúnu, Fms. x. 324 (cp. einlát); Gunnarr mundi vera einn heima, Nj. 113; sjá einn hlutr, that one thing only, 112; þau ein tíðendi (plur.), only such news, 242.
    β. if put after the noun, einn denotes, only, but, sheer, and is almost adverb.; segja þetta prett einn, a mere trick, Sturl. ii. 249; raufar einar, all in holes, Nj. 176; urðu borðin í blóði einu, the tables were bedabbled with blood all over, 270, Ó. H. 116; öll orðin at hvölum einum, all turned into whales, Fas. i. 372; gabb eitt ok háð, sheer mockery, Sks. 247; orð ein, mere words, Nj. 123; ígangs-klæði ein, Eg. 75; vin eitt, wine only, Gm. 19; heiptyrði ein, Fm. 9; hamingjur einar, Vþm. 49; ofsamenn einir, Ld. 158; þá nótt eina, for that one night, N. G. L. i. 240: also after an adj., lítið eina, only a little, Stj. 177; þat eina, er hann ætti sjálfr, Eg. 47, Fms. v. 303; nema góðs eina, naught but good, Eg. 63; fátt eitt, few only, but few; vilt eitt, but what is agreeable, Hm. 125; mikit eitt skala manni gefa, a proverb, ‘small gifts shew great love,’ 51; sá einn, er …, he only, who …, 17; satt eitt, sooth only, Fm. 9; the sense differs according as the adj. is placed before or after the noun, einn Guð, the one God; but, Guð einn, God only, none but God.
    IV. plur. in a distributive sense, single; ein gjöld, a single weregild, opp. to tvenn, þrenn, fern, double, triple, quadruple, Grág. ii. 232; thus Icel. say, einir sokkar, skór, vetlingar, a pair of socks, shoes, gloves; einar brækr, a pair of breeches; also with nouns which have only plur., e. g. ein, tvenn, þrenn Jól, one, two, three Christmasses ( Yules); einar (tvennar) dyrr, a single … door; eina Páska, one Easter.
    V. gen. pl. einna is used in an intensive sense; einna manna bezt, best of all single men, Fms. ix. 258; í mesta lagi einna manna, foremost of all single men, Bjarn. 65; fátt er svá einna hluta, at örvænt sé at hitti annat slíkt, Ó. H. 75.
    β. ellipt., manna, hluta, or the like being omitted, einna becomes almost an adverbial phrase, by far, exceedingly; at engi viti einna miklogi görr (= einna manna), that no one ( no single man) shall know it much better, Grág. i. 2; einna verst, by far the worst, Orkn. 162, Nj. 38; einna sizt, by far the least, least of all, Fms. i. 37; einna mest verðr, Ld. 8; er einna var ríkastr, who was the mightiest of all, Fms. i. 297; engan rétt einna meir kunnan at göra (= einna rétta meir), Sks. 22; engi er einna hvatastr (= e. manna), there is none so mighty but be may find his match, Hm. 63: in mod. usage einna, joined with a superlative, is used adverbially, e. beztr, e. fljótastr, the best, the fleetest, but in a somewhat depreciatory sense.
    VI. used adverb.:
    1. gen. sing. eins,
    α. eins ok, as, as if; eins ok væri hann með öllu óttalauss, Hkr. iii. 275; allt eins ok ( just as) rakkar metja með tungu, Stj. 392.
    β. likewise, in the same way; mikill þorri var þat er þær sögðu eins báðar, Landn. (Hb.) 320; this use of eins is very rare in old writers, but freq. in mod. use; in the spoken language at least ‘eins’ (= as) has almost replaced the old ‘sem.’
    γ. only; er ek hefi áðr spurn til eins, Fms. iv. 139 (rare).
    δ. at eins, only, but, Grág. i. 235; vel at eins, ironically, well enough, Ld. 248; eigi at eins, not only, Fms. i. 266; með sínum at eins kostnaði, vii. 184; því at eins, only in that case, Nj. 228; þar at eins, Ísl. ii. 400; allt eins, not the less for that, 216: in mod. use, just as (vide allr A. V. 5).
    2. dat. at einu = at eins; údauðr at einu, Ld. 242; því at einu = því at eins, Fms. iv. 195; því at einu er rétt …, Grág. i. 164; svá at einu, id., Nj. 103; sá evkr syndir sínar at einu, he but adds to his sins, Hom. 157; allt at einu, all the same, Ísl. ii. 216, v. l.: af því einu, only because, Mork. 140.
    B. Joined to another pronominal adj. or adv.:
    I. einn hverr, adj. pron., in old writers usually in two words and with a double declension (see below), but now and then (and in mod. usage always) in a single word, einn being indecl.; einhverja (acc. f.), Hbl. 30; einhverjum (dat. sing.), Hm. 122, Fms. x. 71; einhverjo héraði, Al. 98, Nj. 2; einhverra (gen.), Fms. iv. 75; einhverir (nom. pl.), viii. 202; einhver, einhverir, etc.: the form eins-hverr is peculiar, keeping the gen. indecl. through all the cases, nom. einshverr, N. G. L. i. 6; acc. einshverja, Stj. 156, 655 xxxii. 18, Gþl. 135; dat. einshverjum, Stj. 22, 442, 448; this form seems to be chiefly Norse, is very rare in old writers, and now quite obsolete; neut. sing. eitthvert, Vm. 73, or eitthvat, Stj. 442, the mod. usage makes a distinction, and uses eitthvert only as adj., eitthvað as subst.:
    1. each one, each single one; maðr er einn hverr, Edda 108; þær eru svá margar, at ein hver má vel endask, Eg. 414; ór þeirra fjórðungi sem ór einum hverjum öðrum, Íb. ch. 5; skal einn hverr ( each) þeirra nefna sér vátta, Grág. i. 74; jafnmikinn arf sem einn hverr ( each) sona hans, Sturl. ii. 77; fátt er svá herra einhverra hluta, of any single thing, Fms. iv. 175.
    β. joined to a superl. it strengthens the sense; ágætastr maðr einn hverr, one of the very first men, Nj. 282; vinsælastr höfðingi einhverr, highly popular, Fms. vii. 4; einhver drengilegust vörn, ix. 515.
    2. in an indefinite sense, some, somebody, a certain one; eitthvert ríki, Sks. 350; eina hverja nótt, some night, 686 B. 4; eitthvert sinn, once, sometime, Sturl. i. 77, Nj. 79; einhverju sinni, id., 2; einhvern dag, some day, Fms. v. 177, Ísl. ii. 212; eina hverja þessa tíð, about this time, N. G. L. i. 355; til einnar hverrar stefnu, to some meeting, Fb. i. 354; eins-hverja hluti, Stj. 156; með eins-hverjum sveini, 442; at ekki sé minna vert, at hlýða prests-messu nývígðs hinni fyrstu, heldr en biskups-messu einhverri, Bs. i. 131.
    β. used as subst.; einn hverr várr búandanna, Fms. i. 34; einn hvern manna hans, Eg. 258; einhverr í hverjum dal, Ld. 258, Nj. 192.
    γ. einhver-staðar (eins-hver-staðar, Fms. vii. 84), adv. somewhere, Grett. 130, Fms. iv. 57, Sd. 181.
    II. einn-saman, adj. ‘one together’ (vide einsamall), i. e. quite alone; maðrinn lifir ekki af einu-saman brauði, Matth. iv. 4; með einni-saman sinni sýn, með einni-saman sinni þefan, Stj. 93; ef útlegðir fara einar-saman, if it be solely a matter of outlay ( fine), Grág. i. 103; ef þat færi eitt-saman, ii. 10: of a woman, vera eigi ein-saman, to be not alone, to be with a child, Fms. iii. 109.
    III. with other words; einir … ýmissir, ‘one and sundry;’ various, mixed, Stj. 88, 204; eina hluti ok ýmissa, Fb. i. 191.
    β. hverr ok einn, ‘each and one,’ every one, 677. 1, H. E. i. 393, Rb. 492; fyrir hvern mun ok einn, Fas. i. 396.
    γ. einn ok sér-hverr, one and all.
    δ. einn sér, apart, for oneself, alone; Múspells-synir hafa einir sér fylking, Edda 41; einn sér, sole, Fms. ii. 308; sér einir, Sturl. ii. 53: metaph. singular, peculiar, ein var hón sér í lýðsku, Fs. 30.
    ε. sér-hverr, adj. every one, q. v.: eins-konar, adv. of one kind, Skálda 165; mod. indef. of a certain kind, a kind of: eins-kostar, adv. particularly, Ísl. ii. 322, Mork. 81.
    ζ. né einn, not one, none; in old writers usually so, but now and then contracted neinn (q. v.), and in mod. usage always so; né eina sekð, Grág. i. 136; né eitt úhreint, Stj. 409; né einu sinni, not once, Fms. xi. 13; né eins, not a single thing, 112; né eina herferð, vii. 28.
    η. fáir einir, only a few, in mod. usage in one word, nom. fáeinir, dat. fáeinum, gen. fáeinna: ein-stakr, single, q. v.: al-einn, alone, q. v.: ein-mana, q. v. (cp. Gr. μόνος): einum-megin, adv. on one side, Nj. 248 (vide vegr).

    Íslensk-ensk orðabók > EINN

  • 8 BEIN

    * * *
    n.
    1) bone; láta með beini ganga, to deal blows to the very bone, give no quarter; hafa bein í hendi, to be well off;
    2) leg, = fótleggr;
    3) pl. mortal remains; bera bein or beinin, to be buried (hér mun ek bein bera á Íslandi).
    * * *
    n. a word common to the Teut. idioms and peculiar to them; [the Goth. word is not on record, as Luke xxiv. 39 and John xix. 36 are lost in Ulf.; A. S. bân; Engl. bone; Germ. bein; Swed.-Dan. ben (been). Sansk., Gr., Lat., and the Slav. languages agree in a totally different root; Sansk. asthi; Gr. οστέον; Lat. os; the Slav. branch all with an initial c, cp. the Lat. costa. Vide Grimm (s. v.), who suggests a relation to Gr. βαίνω; but the native Icel. words beinn, rectus, and beina, promovere, are more likely roots; the original sense might thus be crus, Gr. σκέλος, but Lat. os the secondary one]:— a bone.
    I. spec. the leg from the knee to the foot; freq. in Swed. and Dan., but very rare and nearly obsolete in Icel., where leggr is the common word; hosa strengd at beini, Eg. 602, Fms. x. 331; kálfar á beinum fram, N. G. L. i. 339.
    II. gener. = Lat. os, a bone, but originally the bones with marrow (Germ. knochen), as may be inferred from the passages, þá er mergund ef b. er í sundr til mergjar, þat er mergr er í, Grág. ii. 11, i. 442, Fms. vii. 118, Vápn. 21, Fas. i. 66, Vígl. 20; stór bein í andliti, with a strongly-marked, high-boned face, Band. 7, whence stórbeinóttr, q. v.; viðbeina, a collar-bone; höfuðbein, pl. head-bones, the scull around the temples and the forehead; er gamlir grísir skyldu halda mér at höfuðbeinum, Grett. (in a verse); strjúka höfuðbeinin; málbein, os loquendi, a small bone in the head; hence the phrase, láta málbeinið ganga, of one talking incessantly and foolishly: metaph. in phrases, láta ganga með beini, to deal blows to the very marrow, deal severely, Ld. 230; hafa bein í hendi (the Danes say, have been i næsen), to have a boned hand, i. e. strength and power, Hrafn. 10, Al. 29.
    2. pl. relics, remains (ashes); the phrase, bera bein, to repose, rest, be buried; far þú út til Íslands, þar mun þér auðit verða beinin at bera, Grett. 148, Nj. 201; ok iðrast nú að aptr hvarf að bera b. blá við hrjóstr, Bjarni, 57:—of the relics of saints, Bs. 468, 469; hence beina-færsla, u, f. removal of bones (translatio); in the Catholic age, when churches were removed, the churchyard was dug up and the bones removed also, vide Eb. (in fine), Bjarn. 19, K. Þ. K. 40, Eg. (in fine).
    COMPDS: beinavatn, beinagrind, beináta, beinbrot, beinkröm, beinkveisa, beinsullr, beinverkir.

    Íslensk-ensk orðabók > BEIN

  • 9 GÖRÐ

    gjörð, gerð, f. [göra]:
    1. used of making, building, workmanship; görð ok gylling, Vm. 47; kirkju-görð, church-building; húsa-g., house-building; skipa-g., ship-building; garð-g., fence-making:—of performance, vígslu-g., inauguration; messu-g., saying of mass, divine service; þjónustu-g., embættis-g., id.; þakkar-g., thanksgiving; bænar-g., prayer; lof-g., praise; ölmusu-g., alms-giving; frið-g., peace-making; sættar-g., settlement, agreement, arbitration:—of working, akr-g., tillage; ú-gerð, bad workmanship, patchwork; við-gerð, mending:—of yielding (of duties), tíundar-görð, tithe; leiðangrs-g., paying levy:—of cookery and the like, öl-görð, ale-making, brewing; matar-g., cooking; brauð-g., baking: sundr-gerð, show: til-gerð, whims: upp-gerð, dissimulation: eptir-görð, q. v.: í-görð, suppuration.
    2. a doing, act, deed; the phrase, orð ok görðir, words and deeds, Fms. iii. 148; ef þú launar svá mína görð, Ísl. ii. 141, Stj. 250, 252, Dipl. i. 7: so in the phrase, söm þín gerð, as good as the deed (in declining a kind offer); góð-görð, vel-görð, a good deed, benefit; íll-görðir (pl.), evil doings; mein-görðir, transgressions: in gramm. the active voice, Skálda 180.
    II. a law term, arbitration; the settlement was called sætt or sættar-görð, the umpires görðar-menn, m., Grág., Nj. passim; and the verdict gerð or görð, cp. göra C. IV:—the technical phrases were, leggja mál í görð, to submit a case to arbitration, passim; vóru málin í gerð lagin með umgangi ok sættarboðum góðgjarna manna, Eb. 128; or slá málum í sætt, Rd. 248, Eb. ch. 56; leggja mál undir e-n, Lv. ch. 27: nefna menn til görðar (ch. 4), or taka menn til görðar, to choose umpires; vóru menn til gerðar teknir ok lagðr til fundr, Nj. 146: skilja undir gerð (sátt), or skilja undan, to stipulate, of one of the party making a stipulation to be binding on the umpire (as e. g. the award shall not be outlawry but payment), en þó at vandliga væri skilit undir görðina, þá játaði Þórðr at göra, Eb. 24, cp. Ld. 308, Sturl. ii. 63; göra fé slíkt sem hann vildi, at undan-skildum hérað-sektum ok utanferðum, var þá handsalat niðrfall af sökum, Fs. 74; lúka upp gerð ( to deliver the arbitration), or segja upp gerð, to pronounce or to give verdict as umpire; skyldi Skapti gerð upp segja, Valla L. 225; hann lauk upp gerðum á Þórsness-þingi ok hafði við hina vitrustu menn er þar vóru komnir, Eb. 246; þeir skyldi upp lúka görðinni áðr en þeir færi af þingi, Bjarn. (fine); Þorsteinn kvaðsk ekki mundu görð upp lúka fyr en á nokkuru lögþingi, Fs. 49:—as to the number of umpires,—one only, a trustworthy man, was usually appointed, Eb. ch. 10 (Thord Gellir umpire), ch. 46, Lv. ch. 27 (Gellir), Valla L. ch. 6 (Skapti the speaker), Rd. ch. 6 (Áskell Goði), Sturl. 2. ch. 103 (Jón Loptsson), Sturl. 4. ch. 27 (Thorvald Gizurarson), Bjarn. 17 (the king of Norway), Flóam. S. ch. 3, Hallfr. S. ch. 10, Bjarn. 55: two umpires, Rd. ch. 10, 16, 18, 24, Valla L. ch. 10 (partly a case of sjálfdæmi), Bjarn. (fine): twelve umpires, Nj. ch. 75, 123, 124 (six named by each party): the number and other particulars not recorded, Vd. ch. 39, 40, Nj. ch. 94, Rd. ch. 11, 13, Eb. ch. 27, 56, Lv. ch. 4, 12, 30, Glúm. ch. 9, 23, 27, etc.:—even the sjálfdæmi (q. v.), self-judging, was a kind of arbitration, cp. Vápn. 31, Vd. ch. 29, 34, 44, Lv. ch. 17, Band. pp. 11–13, Ölk. ch. 2–4: curious is the passage, ek vil at vit takim menn til görðar með okkr, Hrafnkell svarar, þá þykisk þú jafn-menntr mér, Hrafn. 10:—görð is properly distinguished from dómr, but is sometimes confounded with it, vóru handsöluð mál í dóm ok menn til görðar nefndir, Lv. 13; málin kómu í dóm Vermundar, en hann lauk gerðum upp á Þórsness-þingi, Eb. 246; as also Nj. (beginning), where lögligir dómar no doubt refers to görð. A section of law about görð is contained in the Grág. at the end of Kaupa-þáttr, ch. 69–81 (i. 485–497), where even the curious case is provided for of one or all the umpires dying, or becoming dumb or mad, before pronouncing their verdict. ☞ This was a favourite way of settlement at the time of the Commonwealth, and suited well the sagacious and law-abiding spirit of the men of old: nor did the institution of the Fifth Court make any change in this; the görð was even resorted to in public matters, such as the introduction of Christianity in A. D. 1000. Good and leading men acted the part of public peacemakers (e. g. Njál in the 10th, Jón Loptsson in the 12th century); until at last, in the 13th century, the king of Norway was resorted to, but he misused the confidence put in him.

    Íslensk-ensk orðabók > GÖRÐ

  • 10 HALDA

    * * *
    (held; hélt, héldum; haldinn), v.
    I. with dat.
    1) to hold fast (Gunnarr var kyrr svá at honum hélt einn maðr);
    to keep back, restrain (Hrafn fekk eigi haldit henni heima);
    2) to withhold (héldu bœndrgjaldinu);
    3) to keep, retain (þú skalt jafhan þessu sæti halda);
    to preserve (halda virðingu sinni, lífi ok limum);
    halda vöku sinni, to keep oneself awake;
    4) to hold, keep one’s stock;
    also ellipt. (vetr var illr ok héldu menn illa);
    5) phrases, halda njósnum, to keep watch, to spy (= halda njósnum til um e-t);
    halda (hendi) fyrir auga, to hold (the hand) before the eyes, shade the eyes;
    halda hendi yfir e-m, to protect one;
    6) to hold, stand, steer, ellipt., þeir héldu aptr (held back again) um haustit;
    þeir héldu út eptir fírði, they stood out the firth;
    halda heim, to steer homewards;
    7) to graze, put in the field (halda fé til haga);
    8) impers. to continue, last (hélt því lengi um vetrinn);
    II. with acc.
    1) to hold in possession, a fief, land, estate (þeir héldu alla hina beztu staði með sjónum);
    2) to hold, keep, observe, a feast, holiday (í hvers minning heldr þú þenna. dag?);
    3) to keep (halda orð sín, eið, sættir, frið);
    to observe (halda guðs lög ok landsins);
    4) to uphold, maintain, support (halda vini sína, halda e-n til ríkis);
    5) halda sik, to comport oneself (kunna halda sik með hófi);
    halda sik ríkmannliga, to fare sumptuously;
    halda sik aptr af e-u, to abstain from;
    6) to hold, consider, deem (hón hélt engan hans jafningja);
    7) to hold, keep up;
    halda varnir, to keep up a defence;
    halda vörð, to keep watch;
    8) to hold, compel, bind (heldr mik þá ekki til útanferðar);
    þó heldr þik várkunn til at leita á, thou hast some excuse for trying;
    III. with preps.:
    halda á e-u, to hold, wield in the hand (halda á sverði);
    to hold to a thing, go on with it, be busy about (halda á drykkju, á ferð sinni, á sýslu);
    halda e-t af e-m, to hold (land, office) from or of one (þeir er höfðu haldið land af Danakonungi);
    halda mikit af e-m, to make much of one;
    halda eptir e-m, to pursue one;
    halda e-u eptir, to keep back;
    halda sik frá e-u, to keep oneself back from, refrain from;
    halda e-u fram, to uphold, support;
    halda e-u fyrir e-u, to withhold from one;
    to protect against (héldu engar grindr fénu fyrir birninum);
    halda e-n fyrir e-t, to hold, consider one to be so and so (síðan hélt konungr Erling fyrir tryggvan vin);
    halda í e-t, to hold fast, grasp (þú skalt halda í hurðarhringinn);
    halda til e-s, to be the cause of, be conducive to;
    heldr þar margt til þess, there are many reasons for this;
    hélt til þess (conduced to it) góðgirni hans;
    halda til e-s, to be bent on, fond of (halda mjök til skarts, til gleði);
    halda til jafns við e-n, to bear up against one, to be a match for one;
    halda um e-t, to grasp with the hand (= halda hendi um e-t);
    halda barni undir skírn, to hold at baptism;
    halda e-u upp, to hold aloft, lift (halda upp höndum);
    halda upp árum, to hold up the oars, cease pulling;
    to uphold, maintain, support (halda upp hofum, kristninni);
    to keep going (halda upp bardaga);
    to discharge (halda upp kostnaði, bótum);
    halda upp bœnum fyrir e-m, to pray for one;
    halda e-u við, to maintain a thing;
    halda við e-m, to stand against (hvar sem harm kom fram, hélt ekki við honum);
    hélt þá við atgöngu (acc.), they were near coming to fight;
    heldr nú við hót, it is little short of threats;
    IV. refl., haldast.
    * * *
    pret. hélt (= Goth. haihald), 2nd pérs. hélt, mod. hélzt, pl. héldum; pres. held, pl. höldum; pret. subj. héldi; part. haldinn; imperat. hald and haltú: [Ulf. haldan = βόσκειν, ποιμαίνειν, whereas he renders to keep, hold by other words; Hel. haldan = alere, fovere, colere, which thus seems to be the primitive sense of the word, and to be akin to Lat. cŏlo; again, A. S. healdan, Engl. hold, O. H. G. haltan, Germ. halten, Swed. hålla, halda, Dan. holde, are all of them used in a more general sense]:—to hold.
    A. WITH DAT. to hold to:
    I. to hold fast by; with the notion of restraint or force, tók Gizurr förunaut Ögmundar ok hélt honum, Sturl. i. 150; Gunnarr var kyrr svá at honum hélt einn maðr, Nj. 92; ef maðr heldr manni …, varðar fjörbaugs-garð, Grág. ii. 110; h. e-m undir drep, 17; h. skipum ( to grapple the ships) með stafnljám, Fms. ii. 315: to keep back, Hrafn fékk eigi haldit henni heima þar, Ísl. ii. 249; ok halda þeim veðr í enni sömu höfn, Grág. i. 92; h. (sér) í e-t, to hold oneself fast by, grasp, þú skalt h. í hurðar-hringinn, Dropl. 29; heldr sér í faxit, Sd. 177.
    β. so in the phrases, halda barni (manni) undir skírn, vatn, primsignan, biskups hönd, eccl. to hold a bairn ( man) at baptism, prima signatio, confirmation, Grág. i. 29; h. vatni (tárum), to hold one’s tears, 623. 56, Fms. viii. 232, vi. (in a verse); halda munni, to hold one’s tongue, be silent, vii. 227; halda tungu sinni, Þórð.
    2. to withhold; þá megu þeir h. tíundum hans í móti, K. Þ. K. 62; h. vætti, Grág. i. 42; h. gögnum, 56; ef goði heldr tylftar-kvið, er hann heldr kviðnum, 58; halda matinum fyrir honum, 47; h. sköttum fyrir e-m, Nj. 8; h. skógar-manni fyrir e-m, Finnb. 334; um þat er hann hefir konunni haldit, Grág. i. 313; héldu bændr gjaldinu, Fms. vii. 302; hélt ek því (i. e. the money) fyrir honum, i. e. paid it not, Ísl. ii. 244.
    II. to hold, of a rope or the like; sá maðr hugði h. mundu er festi, … ok h. mundu í slíku veðri, Grág. ii. 361; reip þau tíu er tveggja manna afli haldi hvert, id.; skal hann svá göra at haldi fyrir fyrnsku, 268.
    β. to hold, hold out, last; optast halda þar íllviðri litla hríð, Sks. 212; sunnudags-helgi ríss upp á laugardegi, ok heldr ( lasts) til mánadags, N. G. L. i. 138.
    III. to keep, retain, Germ. behalten; fá-ein skip héldu seglum sinum, Fms. x. 143; þú skalt jafnan þessu sæti h., Nj. 6; h. bústað sínum, Ld. 26; h. ríki sínu, Al. 58, Fms. i. 13; h. öllum Noregi, viii. 155; h. frelsi ok eignum, vi. 40; h. hlut sínum, to uphold one’s right, Eg. passim; halt sömum vinum sem ek hefi haft, Fas. i. 375; h. hreinleik sínum, Al. 58.
    β. to hold, keep safe, preserve; h. hlut sínum, Ld. 54; h. heilsu, Grág. i. 145; h. virðingu sinni, Ld. 16; þá heldr hann kosti sínum, Grág. ii. 209; h. tíma ( honour) sínum, Al. 59; h. lífi ok limum, Eg. 89; h. lífinu, Nj. 111; h. trúnaði sínum, 109; vináttu sinni, Ld. 200; einorð sinni, Fb. ii. 265; h. sér réttum, to keep oneself right, Ld. 158; h. e-m heilum, Odd. 30; h. ríki fyrir e-m, Fms. v. 279; h. manna-forræði fyrir e-m, Hrafn. 19; h. réttu máli fyrir e-m, Fms. vii. 64.
    2. to continue to keep, keep all along; h. teknum hætti, Fms. iv. 254; h. vöku, to keep oneself awake, Ld. 152; but h. vöku fyrir e-m, to keep another awake; halda sýslu sinni, Fs. 36; h. högum, to keep grazing, Eb. 104, Ld. 148.
    3. to hold, keep one’s stock; ellipt., vetr var íllr ok héldu menn ílla, the winter was cold and it was ill to keep live stock, Sturl. ii. 143, (cp. fjár-höld); hann hélt vel svá at nær lifði hvat-vetna, Hrafn. 22: metaph., ílla hefir þinn faðir þá haldit, Fms. xi. 144; öld hefir ílla haldit, the people have had a sad loss, vi. (in a verse); h. fangi, and also ellipt. halda, of sheep and cattle, opp. to ‘to go back.’
    4. phrases, halda njósnum, to keep watch, to spy, Fms. viii. 146, Nj. 113; hann hélt njósnum til Önundar, Landn. 287; hélt konungr njósnum til, ef …, Fms. vii. 128; hann skyldi h. njósnum til ok gera orð konungi, i. 54; h. njósnum til um e-t, iv. 119, Nj. 93; halda njósn (sing.) um skip þat, Eg. 74; þér haldit njósnum nær færi gefr á Arnkatli, Eb. 186; hann lét h. njósnum uppi á landi, Fms. vii. 316; hann hélt fréttum til, ef …, iv. 349.
    β. halda (hendi) fyrir auga, to hold ( the hand) before the eyes, shade the eyes, Nj. 132, Fms. v. 196; h. fyrir munn e-m, to hold ( the hand) over one’s mouth; h. hendi yfir e-m, to hold the hand over one, protect one, Nj. 266, Fbr. 22, Korm.; h. hendi um háls e-m, to clasp the hands around one’s neck, Fms. i. 9; h. skildi fyrir e-n, to hold the shield for one as a second in a duel, Ísl. ii. 257, passim; h. e-m til náms, to hold one to the book, make one study, K. Þ. K. 56; h. e-m til virðingar, Ld. 98.
    IV. ellipt. (liði, skipi, för, stefnu, etc. understood), to hold, stand in a certain direction, esp. as a naut. term; þeir héldu aptr ( stood back again) um haustið, Eg. 69; treystisk hann eigi á haf at halda, Eb. 6; héldu þeir vestr um haf, id.; stigu þeir á skip sín, ok héldu út ( stood out) eptir firði, Fms. i. 63; þeir héldu þat sama sumar til Íslands, Ld. 6; hann hélt upp eptir hinni eystri kvísl, Fms. vii. 55; h. heim, to hold one’s course, stand homewards, Odd. 30; h. á braut, Grág. i. 92; Hrútr hélt suðr til Eyrar-sunds, Nj. 8; h. eptir e-m, to pursue one, 7; h. undan, to fly, Fms. x. 396, Nj. 98 (on land); kom móti þeim sunnan-veðr með myrkri, ok urðu þeir fyrir at h., to lay one’s course for the wind, A. A. 271; h. útleið, to stand on the outer tack, Eg. 78; h. til, to turn against, attack (on sea), Fms. xi. 72; hélt hann liði sínu suðr á Mæri, i. 62; þeir héldu liði sínu norðr til Þrándheims, id.; Haraldr konungr hélt norðan liði sínu, Eg. 32; héldu þeir skipi því suðr með landi, 69; skipi því lét hann halda vestr til Englands, id.; Unnr hélt skipinu í Orkneyjar, eptir þat hélt Unnr skipi sínu til Færeyja, Ld. 8.
    β. to graze, put in the field, of sheep, cattle; þykkir mér þat miklu skipta at þeim sé vel til haga haldit, Eg. 714; hvert Steinarr hafði látið nautum sínum halda, 715; ok bað hann h. nautunum annan veg, 716.
    γ. phrases, halda kyrru fyrir, to hold still, remain quiet, Ld. 216, Þórð. 30 new Ed., Nj. 223, 258; Hallr heldr nú til fangs ( went fishing) sem áðr, Ld. 38.
    V. with prep.; halda á e-u, to hold, wield in the hand, freq. in mod. usage, h. á bók, penna, fjöðr, hníf, skærum, nál, etc.; hafði hverr þat er hélt á, Nj. 279; h. á sverði, Fb. i. 33; hann tók við öxinni ok hélt (viz. á), ok sá á, Eg. 180: to hold fast, heldr nú maðr á manni, Fas. i. 12; eigi máttu helvítis byrgi h. á honum, 656 C. 6; ef hann heldr á fénu ( withholds it), Grág. i. 427.
    β. [Germ. anhalten], to hold to a thing, go on with, be busy about; h. á sýslu, to be busy, Rm. 14; h. á keri, qs. halda á drykkju, to go on drinking, carousing, Hm. 18: h. á hinni sömu bæn, Stj. 417; h. á fyrirsátrum við e-n, Þórð. 51 new Ed.; h. á búnaði sínum, Ld. 164; hélt hann þá á búnaði sínum sem skjótligast, Fms. ix. 215, x. 119, Sturl. ii. 245; þogar á bak Jólum hélt Ólafr konungr á búningi, Fms. v. 41; hann heldr nú á málinu, Nj. 259; nú heldr Þórðr á málinu ok verðr Oddný honum gipt, Bjarn. 11, Konr. (Fr.); h. á tilkalli, Fms. i. 84; h. á þessum sið, xi. 41; h. á för, to go on with one’s journey, Sighvat; gengu síðan brott ok héldu á ferð sinni, and went on their journey, Sturl.;—whence the mod. phrase, halda áfram, to go on, which seems not to occur in old writers.
    2. halda e-u fram, to hold up, make much of; bróðir minn mun mér mjök hafa fram haldit fyrir ástar sakir, Nj. 3.
    β. to hold on doing, (hence fram-hald, continuation); halda fram upp-teknu efni, Fms. i. 263; slíku hélt hann fram meðan hann lifði, iv. 254; hélt hann (fram) teknum hætti um veizlurnar, id., Grett. 14.
    3. halda saman, to hold together, Eluc. 6, Fms. vii. 140, Rb. 340.
    4. halda e-u upp, to hold aloft, Yngvarr hélt upp vísu þeirri, Eg. 152; steinninn heldr upp annarr öðrum, Rb. 390; h. upp árum, to hold up the oars, cease pulling, Fas. ii. 517, N. G. L. i. 65.
    β. to uphold, maintain, support; halda upp hofi, Landn. 64, Eb. 24; h. upp hofum ok efla blót, Fms. i. 91; h. upp kirkju, K. Þ. K. 52; h. upp Kristninni, Fms. i. 32: to keep going, h. upp bardaga, orrostu, xi. 66, 188, 340.
    γ. to discharge; h. upp féráns-dómi, Grág. i. 120; h. upp lögskilum, 145; h. upp svörum, Ó. H. 174; h. upp kostnaði, Eg. 77; h. upp gjaldi, Grág. i. 384; gjöldum, Fms. i. 81; h. upp bót, Grág. ii. 182; bótum, Eb. 100, 162, N. G. L. i. 311; ef hann heldr upp yfirbót ( penance) þeirri, Hom. 70; h. upp bænum fyrir e-m, to pray for one, Fms. xi. 271; hélt hann því vel upp sem vera átti, discharged it well, x. 93.
    δ. halda sér vel upp, to hold oneself well up, Sturl.
    ε. metaph., skal-at hann lögvillr verða, svá at honum haldi þat uppi (i. e. went unpunished), Grág. i. 316; ok heldr honum þat uppi ( that will save him), ef hann er rétt-hafi at orðinn, ii. 242.
    5. halda e-u við, to maintain a thing, Hkr. i. 195.
    VI. impers.,
    1. to continue, last; hélt því nokkura stund dags, Fms. x. 125: hélt því lengi um vetrinn, Ld. 288; regni hélt haustnótt gegnum, Fms. vi. 83.
    2. with prep. við, to be on the brink of; hélt þá við atgöngu, they were within a hair’s breadth of coming to fight, Hkr. i. 143; hélt þá við vandræði, Fms. ix. 434; heldr við bardaga, vi. 8; heldr nú við hót, it is little short of a threat, i. 305; hélt við blót, x. 106; ok hélt við flótta, i. 174; hélt við meiðingar, Nj. 21, Sd. 143; henni hélt við, at hón mundi drepa hana, Nj. 118; þeim hélt við váða sjálfan, Ó. H. 168; konungi hélt við, hvárt hann mundi standask eðr eigi, Mag. 100; honum hélt við kafnan, Bs. i. 18; hélt þó við at þeir mundi berjask, Fs. 53.
    B. WITH ACC. to hold:
    I. to hold in possession, a fief, land, estate, office, or the like; þeir héldu alla hina beztu staði með sjónum, Fms. xi. 131; þeir er áðr höfðu haldit land af Dana-konungi, i. 232; Eirekr skyldi h. land af Aðalsteini konungi, 23; Vemundr hélt Firða-fylki, Eg. 12; hélt hann þat ríki undir Knút konungi, Ísl. ii. 242; í þeirri borg héldu þeir langfeðgar fimmtán konungdóma, Ver. 37; h. land sem leigu-land, Grág. ii. 278; konungrinn heldr af Guði nafnit, Sks. 599 B; prestar er kirkjur halda, H. E. i. 486; sá prestr er heldr Pétrs-kirkju, N. G. L. i. 312; presta þeirra er kirkju halda, 346; skal sá maðr ráða er kirkju heldr, K. Þ. K. 60; Ólafs kirkju þá er Væringjar halda (the parish church of W.), Hkr. iii. 408.
    2. halda ábyrgju, ábyrgð á e-n, to have the responsibility of a thing, Grág. ii. 399, K. Þ. K. 66; h. grip, to be in the possession of, Grág. i. 438, ii. 190; h. skóla, to keep a school, Mar.; h. fylgð, to perform, Fms. ix. 279; eiga vandræði at h., to be in a strait, difficulty, Eb. 108.
    II. to hold, keep, observe, a feast, holiday, or the like; halda kirkju-dag, K. Þ. K. 42; í hvers minning heldr þú þenna dag? Nj. 157; h. helgan þvátt-dag hvern, Pr. 437; h. helga daga, Sl.; h. Jóla-dag, Páska, Hvíta-sunnu, Rb. 134; minnstú að h. helgan hvíldar-daginn Drottins Guðs þíns (the Fourth Commandment in the Icel. version); h. heilagt, to keep holiday, Dipl. ii. 14; í dag þá hátíð höldum vér til himna sté vor Herra, Hólabók 54; er Júdar héldu hátíðligt, Stj. 110; (hence forn-haldinn, time-honoured): of the day-marks (vide dagr, p. 95), er þaðan haldinn miðr-morgin, Hrafn. 9.
    2. to keep; halda orð sín, to keep one’s word, Fms. x. 95; höldum öll einka-mál vár, vii. 305; h. sættir, Nj. 57; gerðú svá vel, félagi, at þú halt vel sætt þessa, 111, Sturl. iii. 153, Fs. 65, Gullþ. 20; hann kvaðsk vilja hafa svardaga af þeim ok festu, at halda, Nj. 164; h. eið, Sturl. iii. 153; h. frið, to keep peace, Greg. 7; ef þú vilt nokkura hluti eigi h. þá er ek hefi á lagt við þik, Eg. 738: to observe faith, law, rite, etc., halda átrúnað, Fms. i. 34, x. 277; h. Guðs lög ok landsins, vii. 305; h. lands lög, viii. 155; h. ein lög, 625. 52; hafa ok halda þau lög, Fms. i. 34; h. Kristilega trú, K. Á. 74; h. mál (orð) e-s, Greg. 17; h. alla hluti með athugasamlegu minni, Sks. 439.
    3. to keep, tend; halda geitr, Hkv. 2. 20 (exactly as in Gothic).
    III. to uphold, maintain, support; þykkir mér þér sé nú ísjár-vert, hvárt þú munt fá haldit þik eðr eigi, Nj. 155; munu vér þó ekki einhlitir at h. oss eptir þessi verk, Háv. 50; at hón mætti með valdi h. sik ok menn sína, Fas. i. 375; þat væri nokkurr várkunn, at þú héldir frænda þinn eðr fóstbróður, en þetta er alls engi (at) halda útlaga konungs, Ó. H. 145; enda ætla ek lítinn viljann til at h. vini þína, Fms. vii. 244; því at Eysteinn konungr kenndi Inga konungi, at hann héldi þá menn, 248; ef þú heldr hann ( upholdest him) til þess at ganga á vini mína, Eg. 339; viljum vér allir fylgja þér ok þik til konungs halda, Fms. i. 34; Stephanus skyldi h. hann til laga ok réttinda, Sks. 653; h. e-n til ríkis, Fb. i. 236; vinsæld föður hans hélt hann mest til alþýðu vináttu, Fms. vii. 175; þeir sem upp h. ( sustain) þenna líkama, Anecd. 4.
    β. phrases, halda e-m kost, borð, to keep at board, entertain, Fms. ix. 220, x. 105, 146, Nj. 6; or, halda e-n at klæðum ok drykk, Ó. H. 69; h. stríð, bellum gerere (not class.), Fms. x. 51; h. úfrið, Fas. ii. 539.
    2. halda sik, to comfort oneself, Sks. 281, Hom. 29; kunna sik með hófi at h., Sturl. iii. 108; h. sik ríkmannliga, to fare sumptuously, Ld. 234; hann hélt betr húskarla sína en aðrir, Fms. vii. 242; h. mjök til skarts, to dress fine, Ld. 196; þar var Hrefna ok hélt allmjök til skarts, id.; hann var hægr hvers-dagliga, ok hélt mjök til gleði, Sturl. iii. 123; hélt hann hér mjök til vinsælda ok virðinga, he enjoyed much popularity and fame, Ld. 298.
    β. ellipt. (sik understood), at h. til jafns við e-n, to bear up against one, to be a match for one, Ld. 40; ef þér hefir eigi til þess hug eðr afl at h. til jafns við e-n húskarl Þorsteins, Eg. 714; h. til fullnaðar, to stand on one’s full rights; ef þær taka eigi fullrétti, eðr h. eigi til fullnaðar, Grág. ii. 109; h. fullara, to hold one above other men, Ó. H. (in a verse); lét konungr þá h. mjök til ( make great preparations) at syngja messu hátíðliga, Hkr. i. 287.
    3. to hold forth, put forward; at þeim inyiidi þungbýlt vera í nánd honum, ef þeir héldi nokkurn annan fyrir betra mann en hann, Ld. 26; síðan hélt konungr Erling fyrir tryggvan mann, Fms. ix. 399.
    β. to hold, deem, be of opinion; the old writers seem not to use the word exactly in this sense, but near to it come such phrases as, hón hélt engan hans jafningja innan hirðar hvárki í orðum né öðrum hlutum, i. e. she held him to be above all men, Ld. 60; halda menn hann fyrir konung, Fb. i. 216; still closer, halda menn at Oddný sé nú betr gipt, Bjarn. 12 (but only preserved in a paper MS.): this sense is very freq. in mod. usage, to hold, mean, eg held það; eg held ekki, I think not; (hence hald, opinion.)
    γ. phrases, halda mikit upp á e-n, to hold one in much esteem, love, Stj. 33; halda af e-m, id., Fas. i. 458, ii. 63, 200, iii. 520, esp. freq. in mod. usage, (upp-á-hald, af-hald, esteem.)
    4. to hold on, keep up; halda varnir, to keep up a defence, Sks. 583; halda vörð, to keep watch, Eg. 120, Grág. i. 32, 264; halda njósn, Eg. 72, 74, Fms. xi. 46; halda tal af e-m, to speak, communicate with one, ii. 88.
    5. to hold, be valid, be in force, a law term; á sú sekt öll at halda, Grág. i. 89; á þat at h. allt er þeir urðu á sáttir, 86; enda á þat at h. með þeim síðan, ii. 336.
    IV. to hold, compel, bind (with the notion of obligation or duty); heldr mik þá ekki til utan-ferðar, Nj. 112; þó heldr þik várkunn til at leita á, i. e. thou art excused, thou hast some excuse in trying, 21; var auðsætt hvat til hélt um sættir, Bjarn. 70; þik heldr eigi hér svá mart, at þú megir eigi vel bægja héraðs-vist þinni, Eb. 252; þar mælir þú þar, er þik heldr várkunn til at mæla, Nj. 227; ek mun vera vinr hans, ok alla þá, er at mínum orðum láta, halda til vináttu við hann, i. e. I will be his friend, and all those who lend ear to my words I will hold to friendship with him, Eg. 18.
    2. halda sik frá e-u, to keep oneself from, to refrain from a thing, Sks. 276 B; h. sik frá munaðlífi, Post. 656 A. ii. 16, Hom. 53, 135; h. sik aptr af e-u, to abstain from, Hkr. i. 512.
    V. absol. to be the cause of, be conducive to a thing; heldr þar margt til þess, there are many reasons for this, Nj. 192; vildim vér vita hvat til heldr, Fms. vii. 106; en hann vissi eigi hvat til hafði haldit, er hann kom eigi, xi. 11; margir hlutir héldu til þess, Eg. 38; þat hélt til þess, at …, Al. 94; hélt til þess ( conduced to it) góðgirnd hans, stórmennska ok vitsmunir, Fs. 29; hefir þat mjök til haldit, er ek hefi svá lengi dvalizt, at ek ætlaða, Ld. 32; hann lét bæði til h. vingan ok mágsemd, Fs. 24; heldr þat mest til at þá var komit útfall sjávar, Ld. 56; hélt þat mest til þess, at hann gafsk bezt í öllum mannraunum, 60; þat eitt hélt til, at þeir fóru eigi málum á hendr Þórði, at þeir höfðu eigi styrk til, 138.
    VI. to hold, comprise; sólar-öld heldr tuttugu ok átta ár, Rb. 510; h. skor (of weight), Grág. i. 500.
    ☞ In some instances the use of dat. and acc. wavers, e. g. halda húsum, to keep up the houses, Grág. ii. 278, 335; h. hliði, to keep the gate in repair, 265; but halda hlið (acc.), 332: to keep, observe, h. lögum, griðum, boðorðum, Glúm. 333, Grág. i. 357, ii. 166, 623. 28; hélt hann þessu sumu, Fms. x. 416 (Ágrip); halda ílla orðum, vii. (in a verse); þeir er því þingi áttu at h., Glúm. 386; h. sáttum, St. 17; h. eiðum, Bkv. 18; Gizuri þótti biskup h. ríkt ( protect strongly) brennu-mönnum, Sturl. i. 201 C; Guð er sínum skepnum heldr (keeps, protects) ok geymir, Mar.; þá hélt engi kirkju mönnum, … kept no man safe, Fms. ix. 508; h. njósn (acc.) um e-t, Eg. 74; h. til njósn, 72; njósnir, Fms. xi. 46. In most of these instances the acc. is the correct case, and the dat. is due either to careless transcribers or incorrect speaking: in some instances an enclitic um has been taken for a dative inflexion, thus e. g. sáttum haldi in Stor. l. c. is to be restored to sátt um haldi; eiðum haldit in Bkv. l. c. to eið (for eiða) um haldit; in others the prep. um has caused the confusion, as ‘halda njósn um at’ has been changed into halda njósnum at. But in the main the distinction between the use of dat. and acc. is fixed even at the present time: the acc. seems to represent the more primitive usage of this verb, the dat. the secondary.
    C. REFLEX.:
    I. to hold oneself, to stay; héldusk þeir þá ekki fyrir norðan Stað, Fms. i. 63; mátti hann eigi þar haldask, Landn. 246; h. á baki, to keep oneself on horseback, keep one’s seat, Grág. ii. 95; munu þeir skamma stund hér við haldask, Nj. 247: to be kept, remain, þá skal hann h. með Helju, Edda 39: to resist, megu vér ekki við h. fyrir ofreflis-mönnum þessum, Nj. 254; hélzk þá ekki við honum, Eg. 289; mann er svá hefir haldisk við höfuð-syndum, Hom. 157.
    β. to hold out, last, continue; ok hélzk ferillinn, Eg. 579; hélzk undr þetta allt til dags, Nj. 272 (twice); hélzk konungdómr í kyni hans, Rb. 394; lengi síðan hélzk bruna-öld með Svíum, Yngl. S.; lengi hélzk þat í ætt þeirri, at …, Eg. 770; hélzk vinátta með þeim, Nj. 66; þat hefir enn haldizk í ætt hans, Fms. iv. 8; ok hefir þat haldizk ( it has continued to be so) síðan er ek hefi hann séð, Ld. 174; honum haldisk (imperat.) sigr ok langt líf, Ver. 57; betr þætti mér, at hún héldisk þér, that it (the luck) would hold out for thee, Fb. ii. 74; ef hann helzk í útrú sinni, if he perseveres in his untruth, 623. 26.
    γ. to be kept safe and sound; menn allir héldusk ( all bands were saved) ok svá fé, Ld. 8, Fs. 143; þar héldusk menn allir ok mestr hluti fjár, Eg. 405; hafði fé vel haldizk, has been well kept, done well, Ld. 34.
    δ. to be valid, stand; eigu þau handsöl hennar at haldask, Grág. i. 334; engi má haldask dómr hans, Edda 15; skyldu þau (the truce) haldask um þingit, Nj. 348.
    2. impers., mér helzk, e-m helzk vel, ílla, á e-u, to have a good hold, have luck with a thing; mér helzk lítt á sauða-mönnum, Grett. 110 A.
    3. recipr., haldask á, to hold or pull one against another, wrestle, (hence á-höld); var sagt Magnúsi, at þeir héldisk á úti, that they were fighting outside, Sturl. ii. 44.
    II. part. pass. haldinn, [Dan. holden], so ‘holden,’ in such and such a state; vel haldinn, in good condition, faring well, well to do, Eg. 20, 234; hugðusk þar ok haldnir ( safe) mundu vera, Ver. 34; þungliga h., very sick, Eg. 565, Hkr. ii. 199; vel haldinn, doing well; tak heldr annat fé, svá mikit, at þú þykisk vel haldinn af, i. e. fully satisfied, having got full redress, Boll. 350; Sveinn sagði, at hann vill hafa tvá hluti fjárins, Hrani sagðisk ekki af því haldinn ( satisfied) vera, Fms. iv. 31: in the phrase, heilu ok höldnu, safe and sound, Bs. i. 191, Fms. xi. 376, Hkr. i. 319; með höldnu hljóði, preserving the sound, Skálda 175.
    2. ok mun þykkja sér misboðit ef þú ert haldinn (kept, protected), Finnb. 344.
    β. kept, observed, Fms. xi. 99.
    γ. held in custody, in prison, Bs. i. 419, Sturl. i. 151.
    III. gerund., haldandi, holding good, valid; sá dómr er eigi haldandi, is not valid, K. Á. 304; af öllu afli er friðr haldandi, Hom. 5.
    2. part. act., með upp haldandi höndum, with uplifted hands, Bs. i. 684.

    Íslensk-ensk orðabók > HALDA

  • 11 KIRKJA

    * * *
    (gen. pl. kirkna), f. church.
    * * *
    u, f., gen. pl. kirkna; [Scot. kirk; Dan. kirke; Germ. kirche; but Engl. church]
    I. a kirk, church; timbr-k., a timber church; stein-k., a stone church; the earliest Scandin. churches were all built of timber, the doors and pillars being ornamented with fine carved work, see Worsaae, Nos. 505–508; in the 12th and following centuries the old timber churches were one by one replaced by stone buildings. In Denmark the last timber church was demolished at the beginning of the 17th century, but in Norway some old churches (called stav-kyrkior) have remained up to the present time, see an interesting essay in Nord. Aarb. 1869, p. 185 sqq. Many passages in the Sagas refer to the building of churches, especially in records of the years following after 1000, see esp. Ld. ch. 74 sqq.; a curious legend, for the purpose of encouraging men to build churches, is told in Eb. ch. 49,—that a man could grant as many souls a seat in heaven as the church which he built held persons; ok þegar er þingi var lokit (the summer of A. D. 1000) lét Snorri goði göra kirkju at Helgafelli, en aðra Styrr mágr hans undir Hrauni, ok hvatti pat mjök til kirkju-görðar, at þat var fyrirheit kennimanna, at maðr skyldi jafnmörgum eiga heimolt rúm í himinríki, sem standa mætti í kirkju þeirri er hann lét göra, Eb. l. c. For the removal of a church, when all the graves were to be dug up and the bones ‘translated’ to the new church, see Eb. (fine), Bjarn. 19. For references see the Sagas passim; kirkju atgörð, atbót, uppgörð, church reparation, Vm. 12, 118, N. G. L. i. 345; kirkju brjóst, gólf, dyrr, horn, hurð, láss, lykill, ráf, stigi, stoð, stöpull, sylla, veggr, a church front, floor, door-way, corner, door, lock, key, roof, stair, pillar, steeple, sill, wall, K. Þ. K. 168, 170, 186, Fms. vii. 211, 225, viii. 285, 428, ix. 47, 470, 524, Landn. 50, Pm. 5, Vm. 46, Sturl. i. 169, iii. 221, 228, K. Á. 28, N. G. L. i. 312; kirkju sár, a church font, Jm. 2, 35, Ám. 6; kirkju kápa, ketill, kola, kross, mundlaug, Sturl. i. 191, Vm. 1, 6, 34, 99, 149, Dipl. v. 18; kirkju mark (on sheep), H. E. i. 494, Bs. i. 725: áttungs-k., fjórðungs-k., fylkis-k., héraðs-k., höfuð-k., hægindis-k. (q. v.), þriðjungs-k., veizlu-k., heima-k., etc.: in tales even used in a profane sense, trolla-k., álfa-k., a trolls’ and elves’ church, place where they worship.
    2. eccl. the Church = Ecclesia, very rarely, for Kristni and siðr are the usual words; kirkjan eðr Kristnin, Stj. 44.
    II. in local names, Kirkju-bær, Kirkju-ból, Kirkju-fjörðr, Kirkju-fell, Landn. and maps of Icel. passim, cp. Kirkby or Kirby in the north of England.
    COMPDS: kirkjubann, kirkjubók, kirkjuból, kirkjubólstaðr, kirkjubóndi, kirkjubúningr, kirkjubær, kirkjudagr, kirkjudagshald, kirkjudróttinn, kirkjueign, kirkjuembætti, kirkjufé, kirkjufólk, kirkjufrelsi, kirkjufriðr, kirkjufundr, kirkjuganga, kirkjugarðr, kirkjugarðshlið, kirkjugengt, kirkjugjöf, kirkjugóz, kirkjugrið, kirkjugræfr, kirkjugörð, kirkjuhelgi, kirkjuhluti, kirkjuland, kirkjuligr, kirkjulægr, kirkjulög, kirkjulögbók, kirkjumál, kirkjumaldagi, kirkjumenn, kirkjumannafundr, kirkjumessa, kirkjunáðir, kirkjuprestr, kirkjurán, kirkjureikningr, kirkjureki, kirkjuréttr, kirkjuskot, kirkjuskraut, kirkjuskrúð, kirkjuskyld, kirkjusmíð, kirkjusókn, kirkjusóknarmaðr, kirkjusóknarþing, kirkjustétt, kirkjustóll, kirkjustuldr, kirkjusöngr, kirkjutíund, kirkjutjöld, kirkjuvarðveizla, kirkjuvegr, kirkjuviðr, kirkjuvist, kirkjuvígsla, kirkjuvörðr, kirkjuþjófr.
    III. in plur. kirkna-friðr, -góz, -görð, -mál, -sókn, etc. = kirkju-, Fms. ix. 236, 478, K. Á. 216, Bs. i. 689, Ísl. ii. 380.

    Íslensk-ensk orðabók > KIRKJA

  • 12 SKAPA

    (að; pret. also skóp), v.
    1) to shape, form, mould, make (ór Ymis holdi var jörð sköpuð); to create (guð, er mik skóp); s. skegg, to trim the beard; s. skeið, to take a run (þetta dýr skapaði skeið at oss); s. ok skera e-t, or um e-t, to decide, settle (ek skal einn skera ok s. okkar á milli);
    2) to assign as one’s fate or destiny (ek skapa honum þat, at hann skal eigi lifa lengr en kerti þat brenner); s. e-m aldr, to fashion one’s future life; syni þínum verðr-a sæla sköpuð, bliss is not fated to thy son;
    3) to fix, appoint (haf þá eina fémuni, er ek skapa þér); s. e-m víti, to impose a fine or penalty; at sköpuðu, in the order of nature, according to the course of nature (væri þat at sköpuðu fyrir aldrs sakir, at þú lifðir lengr okkar); láta skeika at sköpuðu, to let things go their own course (according to fate); láta skapat skera, to let fate decide;
    4) refl., skapast, to take shape; freista, hvé þá skapist, try how things will go then; Ámundi kvað jarl úáhlýðinn ok mun lítt at s., A. said the earl was self-willed, and little will come of it.
    * * *
    the forms of this word vary much; there was a strong form, skapa, skóp, but defective, for only the pret. (skóp, skópu) remains; the other tenses follow the weak form skapa, að (of the first weak conjugation), which is freq. in old writers, while it is the only form in mod. usage.
    2. there are also remains of another weak verb, skepja (answering to Goth. skapjan), to which belong the pret. skapði, part. skapið, skaptr; the infin. skepja, however, only occurs in a few instances, Kormak, D. I. i. 243. l. 31 (H. E. iv. 154), Bs. i. 734; as also the pres. part. skepjandi (in ein-skepjandi): [Ulf. skapjan = κτίζειν; A. S. and Hel. scapan; Engl. shape; O. H. G. skafan; Germ schaffen; Dan. skabe.]
    B. To shape, form, mould, which is the original sense; takit einn trédrumb, ok skapit þar af líkneskjur, Barl. 165: the saying, engi skapar sik sjálfr, Grett. 103 new Ed.; á hverfanda hveli vóru þeim hjörtu sköpuð, Hm. 83; Skíðblaðni að skapa, to shape (build) the ship S., Gm. 43; skepja skil, to shape one’s words, Korm. 164 (in a verse).
    2. to make; ór Ýmis holdi var jörð um sköpuð, Vþm. 21; áðr væri jörð sköpuð, 29: to create, Guð skóp allar skepnur senn, Rb. 78; Guðs er mik skóp, Fms. i. 3; með þeim hætti er Kristr hefir skapat, iv. 175; sá maðr er Guð skapði fyrstan í heim þenna, Hom. (St.); mörgum þeim hlutum er skapara-spekðin skapði, 677. 2; í upp-hafi skapaði Guð himin og jörð, Gen. i. 1, passim.
    3. to shape for one, assign as one’s fate or destiny, as denoting also what is natural or inborn; ek skapa honum þat, at hann skal eigi lifa lengr en kerti þat brennr, er upp er tendrat hjá sveininum, Fas. i. 341; s. e-m aldr, to shape one’s future life, of the weird-sisters; Nornir kómu þær er öðlingi aldr um skópu, Hkv. 1. 2; at eigi skapi Hallgerðr þér aldr (ironic.), Nj. 57; einu sinni var mér aldr skapaðr ok allt líf um lagit, Skm. 13; skapa e-m kaldan aldr, to ‘shape one a cold age,’ i. e. to make life sad, Korm.; var þér þat skapat, at…, Hkv. 2. 26; af þeim væri þat skapað, if that was fated to them, Grág. i. 368; syni þínum verðra sæla sköpuð, bliss is not fated to thy son, Skv. 2. 6; mun engi renna undan því sem honum er skapat, Grett. 159 new Ed.; mér var skapat at eiga hana, Bjarn. (in a verse); láta skapað skera, let doom decide, Fms. viii. 88; láta skeika at sköpuðu, to let things go their own course, ii. 112; vera at sköpuðu, to be according to the course of nature, Eg. 82; mun þat svá fara sem minnr er at sköpuðu, Sturl. iii. 7 (sköp).
    4. to appoint, fix; at Þórólfr hafði sjálfr sér þar laun fyrir skapit, Th. had taken the reward himself, Eg. 65 A; ok þar sinn hag eptir skapa, Hom. 68: s. e-m víti, to impose a fine or penalty; sklít víti á honum at s. fyrir þat á sitt hóf sem karlmanni, ef…, Ld. 136; ok væri henni sjálf-skapat víti, self-injlicted punishment, 140; s. honum fimmtar-grið af því þingi ór landeign konungs várs, N. G. L. i. 13; þá skal s. þeim leiðar-lengd, 32; skapði hón svá skæru, Am. 48; þá eina fjár-muni er ek skapa þér, which I grant thee, Hrafn. 21; skapa sinn hug eptir e-u, Hom.; segja svá skapaða sök fram, Grág. i. 39, Nj. 110; berum vér svá skapaðan níu búa kvið, 238.
    5. to shape, trim, the beard, hair; var skegg skapat, Rm. 15; breiðleitr ok vel farit andlitinu, optast skapat skegg, Fms. viii. 447; bandingjar ok útlagar láta ekki hár sitt skapa ok skera, Stj. 202; Cato skar aldrei hár sitt né skapaði skegg, Róm. 190; með saurgum búnaði ok ú-skapaðu skeggi, Stj. 538.
    6. special phrases; skapa skeið, prop. to ‘shape a race,’ take a run; þetta dýr skapaði skeið at oss, Al. 169; Jökull skapar at skeið, Fs. 51 (see v. l., so undoubtedly the vellum Vh., not skopa); skjaldmærin skapaði skeið, ok ætlaði at hlaupa eptir honum, en er hón kom á bakkann varð henni bilt, Fas. ii. 553; whence in later vellums and in mod. usage, skopa skeið, 283 (l. c.), Gísl. 69.
    II. reflex. to take shape, grow; þá mátti hann eigi skilja né skapask til trúar, 655 ix. B. 1; svá skapaðisk ok Kristnin ór síðu ens krossfesta Krists, 656 C. 25; freista, hve þá skapisk, how things will shape themselves, Fms. viii. 421; vildi Þórgautr þá fara aptr, þótti ekki at skapask, iv. 112; Ámundi kvað jarl ú-áhlýðinn ok mun lítið at skapask, little will come out of it, Orkn. 40; hafði mjök skapask um bygðir, Sd. 138; at nú skyli nokkut skapask at með oss, Fms. ix. 509; ef nokkut má at skapask, if any opportunity should arise, Eb. 186.

    Íslensk-ensk orðabók > SKAPA

  • 13 á-gæti

    n. renown, glory, excellence; göra e-t til ágætis sér, as a glory to himself, Fms. xi. 72, 109; reyna á. e-s, to put one on his trial, 142; þú hyggr at engu öðru en ákafa einum ok á., o nly bent upon rushing on and shewing one’s prowess, 389; vegr ok á., fame and glory, Fas. i. 140, Sks. 241. In pl. glorious deeds; mikil á. vóni sögð frá Gunnari, Nj. 41: in the phrase, göra e-t at ágætum, to laud, praise highly, Fms. viii. 139, vii. 147: in the proverb, hefir hverr til sins ágætis nokkuð, every one’s fame rests upon some deed of his own, no one gets his fame for naught, the context implies, a n d thou ha s t done what will make thee famous, Nj. 116.
    2. in COMPDS ágætis- and ágæta- are prefixed to a great many words, esp. in mod. use, to express something capital, excellent; ágæta-skjótr, adj. very swift, Fms. vii. 169; ágæta-vel, adv. excellently well, Nj. 218: and even to substantives, e. g. ágæta-gripr and ágætis-gripr, m. a capital thing, Fms. ix. 416, x. 254, Ld. 202; ágæta-naut, n. a fine ox, Eb. 318; ágætis-maðr, m. a great man, Landn. 324, Fms. vii. 102, xi. 329.

    Íslensk-ensk orðabók > á-gæti

  • 14 EPTIR

    prep with dat. and acc.;
    I. with dat.
    1) with verbs of motion, after (ríða, róa, fara, ganga, senda e-m);
    2) denoting the aim and object of many verbs;
    leita, spyrja, frétta, eptir e-u, to search, ask, inquire after;
    líta eptir e-u, to look afler, attend to;
    bíða eptir e-u, to wait for;
    vaka eptir e-m, to sit up waiting for one;
    segja eptir e-m, to report behind one’s back;
    3) following the course of a track, road, etc., along;
    niðr eptir hálsinum, down the hill;
    eptir endilongu, from one end to the other;
    eptir miðju, along the middle;
    4) after, according to, in accordance with (eptir sið þeirra ok lögum);
    hann leiddist eptir fortölum hennar, he was led by her persuasion;
    gekk allt eptir því sem H. hafði sagt, according as H. had said;
    5) denoting proportion, comparison;
    fátt manna eptir því sem hann var vanr, few men in comparison to what he was want to have;
    6) with verbs denoting imitation, indulgence, longing after;
    láta eptir e-m, to indulge one;
    breyta eptir e-m, to imitate;
    7) behind (hann leiddi eptir sér hestinn);
    fundust eptir þeim írskar bœkr, which they had left behind;
    II. with acc.
    1) of time, after, in succession to (vár kom eptir vetr);
    hvern dag eptir annan, one day after the other;
    ár eptir ár, dag eptir dag, year by year, day by day;
    eptir þat, after that, thereafter;
    2) denoting succession, inheritance;
    taka e-t í arf eptir e-n, to inherit from one;
    hann tók konungdóm eptir föður sinn, after his father;
    vita þá skömm eptir sik, to leave such a bad report;
    skaði mikill er eptir menn slíka, there is a great loss in such men;
    III. as adv.
    1) after;
    annat sumar eptir, the second summer after;
    um daginn eptir, the day after;
    eptir um várit, later during the spring;
    eptir koma úsvinnum ráð, the fool is wise when too late;
    2) behind;
    bíða sitja eptir, to wait, stay behind;
    vera, standa eptir, to remain behind, be left;
    halda e-u eptir, to keep back;
    skammt get ek eptir þinnar æfi, I guess that little is left of thy life;
    3) before the rel. part., eptir er = eptir þat er, after (ef maðr, andast á þingi eptir er menn eru á braut farnir);
    4) eptir á, afterwards, later on;
    * * *
    better spelt eftir, in common pronunciation ettir, a prep. with dat. and acc. and also used as adv. or ellipt. without a case: an older form ept or eft only occurs in poetry, Skm. 39, 41, Ýt. 2, Edda 91 (in a verse); ept víg, Hkr. i. 349 (in a verse), iii. 50 (Arnór); [cp. Goth. afar; Runic stone in Tune, after; A. S. æft; Engl. after, aft; Swed.-Dan. efter]:—after.
    A. WITH DAT., LOC.; with verbs denoting following, pursuing, or the like; hann reið e. þeim, Eg. 149; hann bar merkit eptir honum, he bore the standard after him, 297; róa e. þeim, to pull after them, Ld. 118; þegar e. Kara, on the heels of Kari, Nj. 202; varð ekki e. honum gengit, none went after him, 270.
    β. with the notion to fetch; senda e. e-m, to send after one, Eb. 22, Nj. 78, Fms. i. 2; ríða í Hornafjörð e. fé yðru, ride to H. after your things, Nj. 63.
    γ. ellipt., viljum vér eigi e. fara, we will not follow after them. Eb. 242; ek mun hlaupa þegar e., Nj. 202.
    2. metaph.,
    α. with verbs denoting to look, stara, líta, sjá, gá, horfa, mæna, etc. e. e-u, to stare, look after a thing while departing, Ísl. ii. 261: leita, spyrja, frétta etc. e. e-u, to ask, ‘speer,’ seek after a thing, Nj. 75, Eg. 155, 686, Fms. i. 71, x. 148, etc.
    β. segja e. e-m, to tell tales, report behind one’s back in a bad sense, 623. 62; þó at ek segða eigi óhapp eptir tengda-mönnum mínum, Sturl. i. 66; sjá e. e-u, to look after, miss a thing, Nj. 75; leggja hug e. e-u, to mind a thing, Ísl. ii. 426; taka e., to mind, mark a thing; ganga e. e-u, to retain a thing, Fms. x. 5.
    γ. verbs denoting to expect; bíða, vænta e. e-u, to expect, wait for a thing; vaka e. e-m, to sit up waiting for one, but vaka yfir e-m, to sit up nursing or watching one, cp. Fas. ii. 535.
    II. denoting along, in the direction of a track, road, or the like; niðr e. hálsinum, down the hill, Fms. iii. 192; út e. firði, stood out along the firth, i. 37; innar e. höllinni, Nj. 270; upp e. dal, Eb. 232; ofan e. dalnum, Nj. 34; ofan e. eyrunum, 143; upp e. eyrunum, 85; innar e. búðinni, 165; út e. þvertrénu, 202; ofan e. reykinum, Eb. 230; inn e. Skeiðum, 224; inn e. Álptafirði, id.; innar e. ísum, 236; inn e. ísum, 316; út e. ísnum, 236; út e. Hafsbotnum, Orkn. 1; e. endilöngu, from one end to another, Fms. x. 16; e. miðju, along the middle, vii. 89.
    2. metaph. after, according to; e. því sem vera ætti, Ld. 66; e. sið þeirra ok lögum, Fms. i. 81; e. þínum fortölum, ii. 32; hann leiddisk e. fortölum hennar, he was led by her persuasion, v. 30; gékk allt e. því sem Hallr hafði sagt, Nj. 256; gékk allt e. því sem honum hafði vitrað verit, all turned out as he had dreamed, Fms. ii. 231; e. minni vísan, i. 71.
    β. denoting proportion, comparison; þó eigi e. því sem faðir hans var, yet not like his father, Eg. 702; fátt manna e. því sem hann var vanr, few men in comparison to what he used to have, Sturl. ii. 253; þat var orð á, at þar færi aðrar e., people said that the rest was of one piece, Ld. 168.
    γ. with verbs denoting imitation, indulgence, longing after, etc.; lifa e. holdi sínu, to live after the flesh, Hom. 25; lifa e. Guði, 73; lifit e. mér, follow after me, Blas. 45; láta e. e-m, to indulge one; mæla e. e-m, to take one’s part, Nj. 26: breyta e. e-m, to imitate; dæma e. e-m, to give a sentence for one, 150; fylgja e. e-m, to follow after one, N. T.; herma e. e-m, to mimic one’s voice and gesture, as a juggler; mun ek þar e. gera sem þér gerit fyrir, I will do after just as you do before, Nj. 90; hann mælti e. ( he repeated the words) ok stefndi rangt, 35; leika e. e-m, to follow one’s lead; telja e., to grudge; langa e., to long after, Luke xxii. 15.
    δ. kalla, heita e. e-m, to name a child after one; kallaði Hákon eptir föður sínum Hákoni, Fms. i. 14; kallaðr e. Mýrkjartani móður-föður sínum, Ld. 108: lcel. now make a distinction, heita í höfuðit á e-m, of a living person, and heita e. e-m, of one deceased.
    III. denoting behind; fundusk e. þeim Írskar bækr, Irish books were found which they had left behind, Landn. (pref.), Fms. xi. 410; draga þik blindan e. sér, vi. 323; bera e-t e. sér, to drag behind one; hann leiddi e. sér hestinn, he led the horse after him, Eg. 766.
    β. as an adv., þá er eigi hins verra e. ván er slíkt ferr fyrir, what worse can come after, when such things went before? Nj. 34.
    2. but chiefly ellipt. or adverb.; láta e., to leave behind, Sturl. i. 60; sitja e., to sit, stay behind, Fms. i. 66; bíða e., to stay behind; vera e., Grett. 36 new Ed., Bs. i. 21; standa e., to stay behind, remain, be left, Fms. ii. 231, vi. 248; dveljask e., to delay, stop, Sturl. ii. 253; leggja e., to lay behind, but liggja e., to lie behind, i. e. be left, Karl. 439; eiga e., to have to do, Nj. 56; ef ekki verðr e., if naught remain behind, Rb. 126; skammt get ek e., þinnar æfi, I guess that little is left of thy life, Nj. 182; þau bjoggu þar e., they remained, stayed there. 25.
    B. WITH ACC., TEMP, after; vetri e. fall Ólafs, Eb. (fine); sextán vetrum e. dráp Eadmundar konungs …, vetrum e. andlát Gregorii, … e. burð Christi, Íb. 18; e. fall jarls, Eg. 297; e. verk þessi, Nj. 85: esp. immediately after, var kom e. vetr, spring came after winter, Eg. 260; hvern dag e. annan, one day after another, Hom. 158; ár e. ár, year after year, Rb. 292; dag e. dag, day after day, Fms. ii. 231; e. þat, or e. þetta, after that, Lat. deinde, deinceps, Nj. 151, Eb. 58, Bs. i. 5, etc. etc.; e. þingit, after the meeting, Eb. 108; e. sætt Eyrbyggja, 252.
    2. denoting succession, inheritance, remembrance, etc.; eptir in this sense is frequent on the Runic stones, to the memory of, after; hón á arf allan e. mik, Nj. 3; tekit í arf e. föður þinn, inherited after thy father, Fms. i. 256; ef skapbætendr eru eigi til e. bauga, i. e. to receive the weregild, Grág. ii. 184; þeir er sektar-fé eiga at taka e. þik, Nj. 230; tók konungdóm e. föður sinn, took the kingdom after his father, Fms. i. 2; Þorkell tók lögsögu e. Þórarinn, Thorkel took the speakership after Thorarin, Íb. ch. 5, cp. ch. 8, 10: metaph., vita þá skömm e. sik, to know that shame [ will be] after one, i. e. leave such a bad report, Ld. 222; skaði mikill er e. menn slíka, there is a great loss in such men, Eg. 93; hann fastaði karföstu e. son sinn, he fasted the lenten fast after his son’s death, Sturl. ii. 231; sonr … e. genginn guma, a son to succeed his deceased father, Hm. 71; mæla e. en, or eiga vígsmál (eptir-mál) e. e-n, to conduct the suit after one if slain, Nj. 254 (freq.), hence eptir-mál; eptir víg Arnkels vóru konur til erfðar ok aðildar, Eb. 194; í hefnd e. e-n, to revenge one’s death, Nj. 118; heimta gjöld e. menn sína, to claim weregild, Fms. viii. 199.
    β. the phrase, vera e. sig, to be weary after great exertion.
    II. used as adv. after; síðan e. á öðrum degi, on the second day thereafter, Hom. 116: síðan e., Lat. deinceps, Fms. x. 210; um várit e., the spring after, Eb. 125 new Ed.; annat sumar e., the second summer after, Nj. 14; annat haust e., Eb. 184; annan dag e., the second day after, Nj. 3; um daginn e., the day after, Fms. vii. 153, Bs. i. 21; næsta mánuð e., Rb. 126.
    β. by placing the adverb. prep. at the beginning the sense becomes different, later; e. um várit, later during the spring, Eb. 98.
    III. used adverb. with the relat. particles er, at; e. er, Lat. postquam, Grág. i. 10; e. at, id., K. Þ. K. 32.
    β. eptir á, afterward; the proverb, eptir (mod. eptir á) koma ósvinnum ráð í hug, the fool is wise too late, Vápn. 17, Fas. i. 98; eptir á, kvað hinn …, ‘ after a bit,’ quoth the …, (a proverb.)

    Íslensk-ensk orðabók > EPTIR

  • 15 FEIGR

    a. fated to die, fey; ekki má feigum forða, there is no saving, or rescuing, a ‘fey’ man; standa, ganga feigum fótum to tread on the verge of ruin; mæla feigum munni, to talk wilh a ‘fey’ mouth; vilja e-n feigan, to wish one’s death; dead (fyllist fjörvi feigra manna).
    * * *
    adj., [this interesting word still remains in the Dutch a veeg man and in the Scot. fey; cp. A. S. fæge, early Germ. veige; in mod. Germ. feig, but in an altered sense, viz. coward, craven, whence mod. Dan. feig]:—in popular language a man is said to be ‘fey’ when he acts in an unusual or strange manner, as when a miser suddenly becomes open-handed, Icel. say, eg held hann sé feigr, I hold that he is ‘fey;’ cp. feigð; or when a man acts as if blinded or spell-bound as to what is to come, and cannot see what all other people see, as is noticed by Scott in a note to the Pirate, ch. 5; again, the Scottish notion of wild spirits as foreboding death is almost strange to the Icel., but seems to occur now and then in old poetry, viz. mad, frantic, evil; svá ferr hann sem f. maðr, he fares, goes on like a ‘fey’ ( mad) man, Fagrsk. 47 (in a verse); alfeig augu = the eyes as of a ‘fey’ man, Eg. (in a verse); feigr (mad, frantic) and framliðinn ( dead) are opposed, Skm. 12; feikna fæðir, hygg ek at feig sér, breeder of evil, I ween thou art ‘fey,’ Skv. 3. 31, and perhaps in Vsp. 33, where the words feigir menn evidently mean evil men, inmates of hell; cp. also Hbl. 12, where feigr seems to mean mad, frantic, out of one’s mind:—cp. Scott’s striking picture of Kennedy in Guy Mannering.
    II. death-bound, fated to die, without any bad sense, Hðm. 10; the word is found in many sayings—fé er bezt eptir feigan, Gísl. 62; skilr feigan ok úfeigan, Bs. i. 139, Fb. iii. 409; ekki má feigum forða, Ísl. ii. 103, Fms. vi. 417, viii. 117; ekki kemr úfeigum í hel, 117; ekki má úfeigum bella, Gísl. 148; allt er feigs forað, Fm. 11; fram eru feigs götur, Sl. 36; verðr hverr at fara er hann er feigr, Grett. 138; þá mun hverr deyja er feigr er, Rd. 248; bergr hverjum nokkut er ekki er feigr, Fbr. 171, Sturl. iii. 220, all denoting the spell of death and fate; it is even used of man and beast in the highly interesting record in Landn. 5. 5; cp. also the saying, fiplar hönd á feigu tafli (of chess), the hand fumbles with a ‘fey’ ( lost) game, also used of children fumbling with things and breaking them: the phrases, standa, ganga feigum fótum, with ‘fey’ feet, i. e. treading on the verge of ruin, Ísl. ii. (in a verse); mæla feigum munni, to talk with a ‘fey’ mouth, of a frantic and evil tongue, Nj. 9, Vþm. 55; göra e-t feigum hondum, with ‘fey’ hands, of an evil doer causing his own fate, Lv. 111; fjör og blær úr feigum nösum líðr, Snót 129: of appearances denoting ‘feigð,’ vide Nj. ch. 41, Glúm. ch. 19, cp. Hkv. Hjörv. (the prose), Am. 26, Heiðarv. S. ch. 26, Nj. ch. 128, the last two passages strongly resembling Homer’s Od. xx. (in fine), Ísl. Þjóðs. ii. 551, 552; gerum vér sem faðir vár vill, þat mun oss bezt gegna; eigi veit ek þat víst, segir Skaphéðinn, því at hann er nú feigr, Nj. 199; en fyrir þá sök at Þormóðr var eigi f., slitnaði …, Fbr. 160; en fyrir gný ok elds-gangi, ok þat þeir vóru eigi feigir, þá kómusk þeir undan, Fs. 84; ætla ek at ek sé eigi þar feigari en hér …, þat er hugboð mitt at þeir muni allir feigir er kallaðir vóru, Nj. 212; þat hefir Finni sét á þér, at sá mundi feigr, er þú segðir drauminn, Lv. 70, Fms. iii. 212; vilja e-n feigan, to wish one’s death, Nj. 269, Fms. iii. 70, 190.

    Íslensk-ensk orðabók > FEIGR

  • 16 FÆRA

    * * *
    1.
    ð, [from fár, n., different from the following word, having á as root vowel], to slight, taunt one, with dat.; ok færa þeim eigi í orðum né verkum, offend them not in words nor acts, Hom. 57: mod., færa at e-m, id.
    2.
    ð, [i. e. fœra, a trans. verb formed from the pret. of fara, fór; not in Ulf.; A. S. fergan or ferjan; Engl. to ferry; Germ. führen; Dan. före; Swed. föra]:—to bring; a very freq. word, as the Germ. and Saxon ‘bring’ was unknown in the old Scandin., as in mod. Icel.; the Dan. bringe and Swed. bringa are mod. and borrowed from Germ.; færa fé til skips, Nj. 4; færa barn til skírnar, K. Þ. K. 2 passim; ef Þorvaldr væri færandi þangat, if Th. could be carried thither, Sturl. i. 157.
    2. to bring, present; hafði Þórólfr heim marga dýrgripi ok færði föður sínum ok móður, Eg. 4; þér munut f. mér höfuð hans, 86; færa e-m höfuð sitt, to surrender to one, Fms. x. 261; færa fórn, to bring offerings, Stj. passim; færa tak, to offer, give bail, Gþl. 122: the phrase, koma færandi hendi, to come with bringing hand, i. e. to bring gifts.
    3. phrases, færa ómaga á hendr e-m, of forced alimentation, Grág. Ó. Þ. passim; færa til þýfðar, to bring an action for theft, Grág. i. 429; færa e-t til sanns vegar, to make a thing right, assert the truth of it, 655 xxviii. 2; færa alla hluti til betra vegar, to turn all things to the best account; þat er gjörtæki, ok færir til meira máls, and leads to a more serious case, Grág. i. 429, v. l.; færa til bana, to put to death, Rb. 398; færa í hljóðmæli, to hush up, Nj. 51; færa í útlegð, to bring to outlawry, banish, Rb. 414; færa til Kristni, to bring to Christ, convert, Fms. xi. 408; færa sik í ætt, to vindicate one’s kinship (by a gallant deed), Sturl. ii. 197; er þú færðir þik með skörungskap í þína ætt, shewed thee to be worthy of thy friends, Glúm. 338.
    4. special usages; færa frá, to wean lambs in the spring, Vm. 13, hence frá-færur, q. v.; færa e-n af baki, to throw one, of a horse, Grág. ii. 95: færa niðr korn, sæði, to put down corn, seed, i. e. to sow, Nj. 169; tiu sáld niðr færð, Vm. 55; sálds sæði niðr fært, D. I. i. 476, Orkn. 462; færa e-n niðr, to keep one under, in swimming, Ld. 168; færa upp, to lift up, Nj. 19: færa upp, a cooking term, to take out the meat ( of the kettle), 247; færa í sundr, to split asunder, Grett. 151 (of logs); færa til, to adduce as a reason; færa við bakið (síðuna, etc.), to present the back (side, etc.) to a blow, Fms. vi. 15, Korm. 6; færa e-n fram, to maintain, feed, Grág. passim; færa fram, to utter, pronounce, Skálda 178; as a law term, to produce (færa fram sókn, vörn), Grág. passim; færa fé á vetr, to bring sheep to winter, i. e. keep them in fold, Grág. ch. 224; færa e-t á hendr e-m, to charge one with a thing, 656 A. 1. 3; færa skömm at e-m, to sneer at one, Eg. 210; færa á e-n, to mock one, Fms. v. 90, but see færa (from fár); færa e-t saman, to bring a thing about, Sturl. i. 139 C; færa kvæði, to deliver a poem, Ld. 114, Landn. 197, 199.
    5. to remove, change; færa kirkju, to remove a church, in rebuilding it, K. Þ. K. 38, cp. Eb. fine; færa bein, Bjarn. 19, Lat. translatio; færa mark, to change the mark on cattle, Grág. i. 416; færa landsmerki, to remove the landmarks, ii. 219: metaph., færa til rétts máls, to turn into plain language, viz. into prose, Edda 126; færa heimili sitt, to change one’s abode, Grág. i. 146; færa út búðarveggi, to enlarge the walls, Ísl. ii. 293.
    II. reflex. to bring, carry oneself; hann gat færsk þar at, he dragged himself thither, Fms. vi. 15; færask við, to strain, exert oneself, Eg. 233; færask í aukana, to strive with might and main, vide auki; færask at, to bestir oneself, Fms. vii. 243; mega ekki at færask, to be unable to do anything, 220, 265; svá hræddir, at þeir máttu ekki at f., so frightened that they could do nothing, 655 xxvii. 22; færask e-t ór fangi, to withhold from, vide fang; færask undan, to withhold; færa undan sökum, to plead not guilty, Fms. xi. 251; bera járn at færask undan, to carry iron (as an ordeal) in order to quit oneself, v. 307; færask á fætr, to grow up, Ld. 54; aldr færisk ( passes) e-n, one grows up, Fs. 3, Rb. 346; tvímælit færisk af, is removed, Lv. 52.

    Íslensk-ensk orðabók > FÆRA

  • 17 GRAMR

    I)
    a. wroth, angry (gramr e-m).
    (-s, -ir), m. king, warrior.
    * * *
    adj. [mid. H. G. gram; Dan. gram; gramr and grimmr (q. v.) are kindred words from a lost strong verb, grimman, gramm]:—wrath, esp. of the gods, in the heathen oath formula, sé mér goð holl ef ek satt segi, gröm ef ek lýg, whence the Christian, Guð sé mér hollr ef ek satt segi, gramr ef ek lýg, N. G. L. ii. 397, 398, (cp. the Engl. so help me God); goð gramt, Grág. i. 357: esp. in poetry, gramr er yðr Óðinn, Fas. i. 501; mér skyli Freyr gramr, Fs. 95; Dönum vóru goð gröm, Fms. vi. 385.
    II. gramir or gröm, n. pl. used as subst., fiends, demons; deili gröm við þik, Hkv. Hund. 1. 40; taki nú allir (allar MS.) gramir við honum! (a curse), Fs. 147; gramir munu taka þik, segir hann, er þú gengr til banans, Mork. 43; farþú nú, þars þik hafi allan gramir, Hbl. (fine); mik taki hár gálgi ok allir gramir ef ek lýg, Fas. i. 214; hence gramendr, f. pl., qs. grama hendr: farið ér í svá gramendr allir! Dropl. 23, (vide tröll, tröllendr); glama með grömum, Hm. 30.
    III. in poetry, gramr means a king, warrior, Edda 104, Hkr. i. 25, Lex. Poët.: name of a mythical sword, Edda.

    Íslensk-ensk orðabók > GRAMR

  • 18 HÁLFR

    a.
    1) half; hálfr mánaðr, half a month, fortnight; til hálfs by a half; hálfr annar, þriði, fjórði, &c., one, two, three and a half; hálft annat hundrað, one hundred and a half; hálfr þriði tøgr manna, twenty-five men;
    2) neut. ‘hálfu’, by half, with a comparative in an intensive sense, much, far; hálfu verri, far worse; hálfu meira, far more; hálfu siðr, far less.
    * * *
    adj., hálf (hlf), hálft, freq. spelt halbr, halb er öld hvar, Hm. 52; [Goth. halbs; A. S. healf; Engl. half; Hel. halba; Germ. halb; Dan. halv; Swed. half]:—half; hálfr mánuðr, half a month, a fortnight, Nj. 4; þar átti hann kyn hálft, Eg. 288; hálf stika, half a yard, Grág. i. 498; hálf Jól, the half of Yule, Fs. 151, passim: adverb. phrases, til hálfs, by a half, Eg. 258, 304; aukinn hálfu, increased by half, doubled, Grág. i. 157, Gþl. 24.
    2. with the notion of brief, scant, little; sjá hálf hýnótt, that little night, Skm. 42; hálf stund, a little while; eg skal ekki vera hálfa stund að því, i. e. I shall have done presently, in a moment; cp. hálb er öld hvar, only half, Hm. 52; með hálfum hleif, with half a loaf, a little loaf of bread, 51: an Icel. says to his guest, má eg bjóða þér í hálfum bolla, í hálfu staupi, hálfan munnbita, and the like.
    II. in counting Icel. say, hálfr annarr, half another, i. e. one and a half; h. þriði, half a third, i. e. two and a half; h. fjórði, three and a half; h. fimti, four and a half, etc.; thus, hálfan annan dag, one day and a half; hálft annað ár, hálfan annan mánuð, h. aðra nótt; hálf önnur stika, a yard and a half, Grág. i. 498; hálfa fimtu mörk, four marks and a half, 391; hálft annat hundrað, one hundred and a half, Sturl. i. 186; hálfr þriði tögr manna, two decades and a half, i. e. twenty-five, men, Ísl. ii. 387; hálfan fimta tög skipa, Hkr. iii. 374: similar are the compd adjectives hálf-þrítugr, aged twenty-five; hálf-fertugr, aged thirty-five; hálf-fimtugr, hálf-sextugr, -sjötugr, -áttræðr, -níræðr, -tíræðr, i. e. aged forty-five, fifty-five, sixty-five, seventy-five, eighty-five, ninety-five, and lastly, hálf-tólfræðr, one hundred and fifteen, Eg. 84, Fms. i. 148, Greg. 60, Stj. 639, Bs. i. 54, 101, Hkr. (pref.), Mar. 32, Íb. 18, Grett. 162, Fs. 160: also of measure, hálf-fertugr föðmum, Landn. (App.) 324, Fms. vii. 217; hálf-þrítugt tungl, a moon twenty-five days’ old, Rb. 26: contracted, hálf-fjórðu mörk, three marks and a half, Am. 63; hálf-fimtu mörk, four marks and a half, Jm. 36: as to this use, cp. the Germ. andert-halb, dritt-halb, viert-halb, etc., Gr. τρίτον ἡμιτάλαντον ( two talents and a half), Lat. sestertius.
    III. neut. hálfu with a comparative, in an intensive sense, far; hálfu verri, worse by half, far worse; hálfu meira, far more, Fms. vi. 201; hálfu heilli! Fb. i. 180; hálfu síðr, far less, Þórð. 41 new Ed., Fb. ii. 357; fremr hálfu, much farther ago, Hðm. 2; h. lengra, Bs. ii. 48; h. betri, better by half; h. hógligra, far snugger, Am. 66; hálfu sæmri, Fb. ii. 334.
    β. with neg. suff.; hálft-ki, not half; at hálft-ki má óstyrkð ór bera, Greg. 54.
    IV. a pr. name, rare, whence Hálfs-rekkr, m. pl. the champions of king Half, Fas.: Hálf-dan, m. Half-Dane, a pr. name, cp. Healf-Danes in Beowulf, Fms.
    B. The COMPDS are very numerous in adjectives, nouns, and participles, but fewer in verbs; we can record only a few, e. g. hálf-afglapi, a, m. half an idiot, Band. 4 new Ed. hálf-aukinn, part. increased by half, H. E. ii. 222. hálf-áttræðr, see above. hálf-bergrisi, a, m. half a giant, Eg. 23. hálf-berserkr, m. half a berserker, Sd. 129. hálf-björt, n. adj. half bright, dawning. hálf-blandinn, part. half blended, Stj. 85. hálf-blindr, adj. half blind. hálf-bolli, a, m. half a bowl (a measure), N. G. L. ii. 166. hálf-breiðr, adj. of half breadth, Jm. 2. hálf-brosandi, part. half smiling. hálf-bróðir, m. a half brother (on one side). hálf-brunninn, part. half burnt. hálf-bræðrungr, m. a half cousin, K. Á. 140. hálf-búinn, part. half done. hálf-dauðr, adj. half dead, Sturl. ii. 54, Magn. 530, Hkr. iii. 366. hálf-daufr, adj. half deaf. hálf-deigr, adj. damp. hálf-dimt, n. adj. half dark, in twilight. hálf-drættingr, m. a fisher-boy, who gets half the fish he catches, but not a full ‘hlutr.’ hálf-ermaðr, part. half sleeved, Sturl. iii. 306. hálf-etinn, part. half eaten, Al. 95. hálf-eyrir, m. half an ounce, Fms. x. 211. hálf-fallinn, part. half fallen, K. Á. 96; h. út sjór, of the tide. hálf-farinn, part. half gone. hálf-fertrugr, hálf-fimti, hálf-fimtugr, hálf-fjórði, see above (II). hálf-fífl, n. and hálf-fífla, u, f. half an idiot, Fms. vi. 218, Bs. i. 286. hálf-fjórðungr, m. half a fourth part, Bs. ii. 170. hálf-frosinn, part. half frozen. hálf-fúinn, part. half rotten. hálf-genginn, part. halving. hálf-gildi, n. half the value, Gþl. 392. hálf-gildr, adj. of half the value, N. G. L. hálf-gjalda, galt, to pay half, N. G. L. i. 174. hálf-grátandi, part. half weeping. hálf-gróinn, part. half healed. hálf-görr, part. half done, only half done, left half undone, Fms. ii. 62; litlu betr en hálfgört, Greg. 24. hálfgörðar-bóndi, a, m. a man who has to furnish half a levy, D. N. hálf-hélufall, n. a slight fall of rime, Gísl. 154. hálf-hlaðinn, part. half laden, Jb. 411. hálf-hneppt, n. adj. a kind of metre, Edda 139. hálf-hræddr, adj. half afraid. hálf-kirkja, u, f. a ‘half-kirk,’ = mod. annexía, an annex-church, district church, or chapel of ease, Vm. 126, H. E. i. 430, ii. 138, Am. 28, Pm. 41, Dipl. v. 19; distinction is made between al-kirkja, hálf-kirkja, and bæn-hús, a chapel. hálf-kjökrandi, part. half choked with tears. hálf-klæddr, part. half dressed. hálf-konungr, m. a half king, inferior king, Fms. i. 83. hálf-kveðinn, part. half uttered; skilja hálfkveðit orð, or hálfkveðna vísu = Lat. verbum sat, MS. 4. 7. hálf-launat, n. part. rewarded by half, Fms. ii. 62, Grág. i. 304. hálf-leypa, u, f. a half laupr (a measure), B. K. passim, hálf-leystr, part. half loosened, Greg. 55. hálf-lifandi, part. half alive, half dead, Mar. hálf-litr, adj. of a cloak, of two colours, one colour on each side, Fms. ii. 70, Fas. iii. 561, Sturl. ii. 32, iii. 112, Fær. 227, Bs. i. 434. hálf-ljóst, n. adj.; pá er hálfljóst var, in twilight, Sturl. iii. 193. hálf-lokaðr, part. half locked. hálf-mætti, n. ‘half might,’ opp. to omnipotence, Skálda 161. hálf-mörk, f. half a mark, Vm. 80, 126. hálf-nauðigr, adj. half reluctant, Fms. xi. 392. hálf-neitt, n. adj. ‘half-naught,’ trifling, Fas. i. 60. hálf-níð, n. half a lampoon, Fms. iii. 21. hálf-níræðr, see above (II). hálf-nýtr, adj. of half use, Rb. 86. hálf-opinn, adj. half open. hálf-prestr, m. a ‘half-priest,’ a chaplain to a hálfkirkja, Sturl. ii. 178. hálf-pund, n. half a pound, Gþl. 343. hálf-raddarstafr, m. a semivowel, Skálda 176, 178. hálf-reingr, a, m. a half scamp, Bs. i. 517. hálf-rétti, n. a law term (cp. fullrétti, p. 177), a slight, a personal affront or injury of the second degree, liable only to a half fine; e. g. hálfréttis-orð is a calumny in words that may be taken in both senses, good and bad; whereas fullréttis-orð is downright, unmistakable abuse, Grág. ii. 144; hence the phrases, mæla, göra hálfrétti við e-n, i. 156, 157, ii. 153. hálfréttis-eiðr, m. an oath of compurgation to be taken in a case of h., N. G. L. i. 352. hálfréttis-maðr, m. a man that has suffered hálfrétti, Gþl. 105, 200. hálfréttis-mál, n. a suit of a case of h., N. G. L. i. 314. hálf-róinn, part. having rowed half the way, half-way, Fms. viii. 312. hálf-róteldi, n., prob. corrupt, Fms. xi. 129. hálf-rými, n. a naut. term, half a cabin, one side of a ship’s cabin, Fms. viii. 138, ix. 33, x. 157, Hkr. i. 302. hálfrýmis-félagar, m. pl. messmates in the same h., Edda 108. hálfrýmis-kista, u, f. a chest or bench belonging to a h., Fms. viii. 85. hálf-rökit (-rökvit, -rökvat), n. adj. half twilight, in the evening, Grett. 137, 140 A; hálf-rökvat is the mod. form, which occurs in Grett. 79 new Ed., Jb. 176, Al. 54; vide rökvit. hálf-sagðr, part. half told; in the saying, jafnan er hálfsögð saga ef einn segir = audiatur et altera pars, Grett. 121. hálf-sextugr, see hálfr II. hálf-sjauræðr, adj. = hálfsjötugr, Stj. 48. hálf-sjötugr, see hálfr II. hálf-skiptr, part. = hálflitr, Fms. ii. 170, Sturl. iii. 112. hálf-sleginn, part. half mown, of a field. hálf-slitinn, part. half worn. hálf-sofandi, part. half asleep. hálf-sótt, n. part. half passed; hálfsótt haf, a half-crossed sea. hálf-systkin, n. pl. half brother and sister, cp. hálfbróðir. hálf-systur, f. pl. half sisters. hálf-tíræðr, see hálfr II. hálf-troll, n. half a giant, Eg. 1, Nj. 164 (a nickname). hálf-tunna, u, f. half a tun, Vm. 44. hálf-unninn, part. half done, Fas. ii. 339. hálf-vaxinn, part. half grown. hálf-vegis, adv. by halves. hálf-virði, n. half worth, Jb. 403, Glúm. 347, Sturl. ii. 132. hálf-visinn, part. and hálf-vista, adj. half withered, and medic. palsied on one side. hálf-viti, a, m. a half-witted man. hálf-votr, adj. half wet. hálf-vætt, f. half weight (a measure), Dipl. iv. 8, Fas. iii. 383. hálf-þrítugr, see hálfr II; spelt half-ðritogr, Js. 79. hálf-þurr, adj. half dry. hálf-þverrandi, part. half waning, Js. 732 (of the moon). hálf-þynna, u, f. a kind of small axe, Gþl. 103, 104, Lv. 35. hálf-ærinn, part. half sufficient, Fms. viii. 440. hálf-ærr, adj. half mad, Sks. 778.
    II. in mod. usage hálf is freq. used = rather, e. g. hálf-kalt, adj. rather cold: hálf-feginn, adj., eg er hálffeginn, I am rather glad: e-m er hálf-íllt, hálf-bumult, hálf-óglatt, n. adj. one feels rather ill: hálf-hungraðr, hálf-svangr, hálf-soltinn, hálf-þyrstr, adj. rather hungry, rather thirsty, etc., and in endless compds.

    Íslensk-ensk orðabók > HÁLFR

  • 19 HNÍTA

    (að), v. to weld together.
    * * *
    pres. hnít, pret. hneit, pl. hnitu, a defect. verb: [akin to hnita; A. S. hnîtan = tundere; Dan. nitte]:—to strike, wound to the death; lér ( the scythe) hneit við Hrungnis fóta-stalli ( his shield), Kormak; but chiefly used in emphatic phrases, of a heart-wound, hneit þar! við hneit þarna! Gísl. 22, 106; en er hón þreifaði um síðuna þá mælti hón, þar hneit viðna! Fms. iii. 73; hón kvað hvergi stórum við hníta, Korm. 6; hvergi þykki mér við hníta, Ísl. ii. 343; the last three passages refer to a superstition that the touch of a wise woman made one’s body ‘wound-proof;’ in Rd. ch. 5 (at end) the words ‘ok þótti henni þar við hníta,’ or the like, have been dropped by the transcriber: in poetry the allit. phrase, hjörr hneit við hjarta, the steel touched the heart, Korm. ch. 17 (in a verse); or, egg hneit við fjör seggja, Fms. vii. 71; hneit mér við hjarta hjörr Angantýs, Fas. i. 427; hvast hneit (beit MS.) hjarta ið næsta hættligt járn, Fbr. (fine); þar hneit við, sem …, it cut him to the quick, that …, Thom. 397; hnitu reyr saman, the weapons clashed together, Ísl. ii. 353 (in a verse), Fms. ii. 318 (in a verse).

    Íslensk-ensk orðabók > HNÍTA

  • 20 LANGR

    a.
    1) long, of space and time (langt sverð, löng stund);
    2) neut., langt, long, far, distant; þeir áttu eigi langt til eyjarinnar, they had no long distance to the island;
    3) e-m er langt at e-m, one is interested in a person; hvat er yðr langt at þessum mönnum, what interest do you take in these men?;
    4) long, wearisome (þér mun langt þykkja hér á heiðinni).
    * * *
    löng, langt, adj., compar. lengri, superl. lengstr, [common to all Teut. languages]:—long, of space and time; löng sverð, Fas. i. 379; af löngu skeggi, Skálda 181; lengri hina eptri fætr, Stj.; þóat sú sé lengri, N. G. L. i. 44; þeir lifa opt langan aldr er með orðum eru vegnir, a saying = Engl. words break no bones, Nj. 252; hann fékk eigi mælt tveim orðum lengra samfast, Hkr. ii. 138; Föstudagr inn langi, Long Friday, Good Friday, passim; langt líf, Hom. 12; mjök langa hríð, Nj. 94; þá er dagr er sem lengstr, þá er nótt er sem lengst, Landn. (pref.); vili þér þiggja lengra líf, Fms. vi. 166; sigr þinn mun eigi langr vera, xi. 23; höfum vér eigi heyrt þessa sögu lengri, we have not heard this story any farther, i. e. here ends the tale, Njarð. (fine); þat er löng saga at segja, ‘tis a long story to tell, Fms. xi. 99; seint er um langan veg at spyrja tíðenda, a saying, Edda 31; endi-langr, liggja endi-langr, to lie at full length; hón lagðisk sem hón var löng hjá honum, Karl. 47: long in prosody, Skálda 175, 179.
    II. neut. long, far, distant; langt á milli fjalls ok fjöru, Landn. 57; ok áttu eigi langt til eyjarinnar, Fms. i. 41; langt í brott, a long way off, far away, Stj. 195; langt mun yðr flestum til at ér veiðit svá, Ó. H. 78; fljótið var svá mikit, at langt var um úreitt, that it was impassable far beyond that, Nj. 63; hann seildisk upp svá hátt sem hann mátti lengst, Edda 33; svá langt vestr, at engi hefir síðan lengra eignask, Landn. 41; lið kom vel til hans ór héruðum, en fátt kom um lengra, Fms. iv. 385; þvíat þeir ætluðu ekki lengra í kveld en til Höfðabrekku, Nj. 252; ok þurfti þar eigi lengra at grafa til vatns en í djúpum dölum, Edda (pref.); langt mun í milli vera lítilmennsku minnar ok þess hins mikla áhuga er þér býr í brjósti, Fms. iv. 80: in the saying, leita langt um skammt, cp. Lat. quod petis hic est, Nj. 207.
    III. adverbial phrases; of langt, far off, þá sá hann of langt krossinn, 656 B. 5; langt frá, far from it! langt-um, by far; langtum betra, better by far.
    2. löngu or laungu, long since; sá ek þetta löngu á hans yfirbragði, Fms. i. 141; svá sem ek sagða yðr löngu, 139; sem mér sagði löngu hugr um, Nj. 191; mjök löngu, very long ago, Sks. 117; seg oss ný tíðendi, löngu fundumsk vit næst, we have not seen one another for an age, Bjarn. 15: fyrir löngu, long ago; þat vissa ek fyrir löngu at ek var vel kvæntr, Gísl. 69; hann hafði tekinn verit ór jörðu fyrir löngu áðr, Fms. i. 51: löngum, long, mostly, continuously; Eirekr var löngum með föður sínum, 6; hón var löngum um nætr á kirkju at bænum sínum, Ld. 328; en þó löngum ( mostly) vel stiltr, Nj. 38; þeir vóru samflota, svá at hvárir vissu löngum til annarra, Eg. 126: compar. lengrum, longer; lengrum en lög stóðu til, Fms. xi. 99; þeir skolu skipta vikum eða smærum, ok eigu þeir at ráða er lengrum vilja skipta, Grág. ii. 350: superl. lengstum, mostly, most of the time; höfuðborg sú er Geira sat í lengstum, Fms. i. 101; hann var þó lengstum at Grjótá, Nj. 135; gamanmál er þit munut lengstum um tala, Ld. 306.
    IV. metaph. longing, taking interest in; hvat er yðr langt at þessum mönnum, hvárt mægð eðr frændsemi, what interest take you in these men? Fms. ii. 211; hann lét eigi ráða, hvárt menn vóru tignir eða útignir, eðr honum mikit at langt eða lítið, Rb. 364.
    2. neut. long, weary; langt þykki mér, ligg ek einn saman, Eg. (in a verse); þat vil ek, at þú komir til heimkynna minna, þvíat þér mun langt þykkja hér á heiðinni, Grett. 130 new Ed.
    V. in many local names, Lang-ey, Langa-nes, Langa-hlíð, Langa-land (the Danish island), etc., Landn.; see below.
    B. COMPDS: langabein, langabúr, langidjákn, Langafasta, Langifrjádagr, Langaspjót, langatöng.
    II. lang-afi, a, m. a great grandfather. lang-amma, u, f. a great grandmother; langömmu-bróðir, -systir, a great granduncle, aunt. lang-áss, m. a purlin, opp. to þvertré, Fms. ix. 512. lang-bakki, a, m. (see bakki 2); in the phrase, skjóta í langbakka, to stave off for a long time, Fms. x. 132. lang-band, n. the purlin along the roof in a house. lang-barðr, m. a halberd, Hkm. 7; Edda (Gl.) reckons it amongst swords: name of a serpent, Edda (Gl.) Lang-barðar, m. pl. the Lombards, either from their beard (barð) or battle axe (barða), Skv. 3, Greg. 63. Langbarða-land, n. Lombardy, Mart. lang-bein, n. = langabein, a nickname, Ann. lang-bekkr, m. a long bench, bench lengthways, opp. to þverbekkr, Fms. vi. 193, Sturl. i. 142, iii. 182. Lang-brók, f. ‘Long-breek,’ nickname of a lady on account of her tall stature, Nj. lang-eldar, m. pl. long fires (see eldr II), Eb. 276, Nj. 15, Korm. 144. lang-ermar, f. pl. long sleeves, Fms. vii. 321. lang-feðgar, m. pl. agnate-forefathers, ancestors by the father’s side, counted upwards, Hkr. i. 1, Eg. 2, Nj. 158. langfeðga-kyn, n. the lineage of langfeðgar, Hkr. i. 14. langfeðga-nöfn, n. pl. the name of one’s langfeðgar, Edda 153 (pref.) langfeðga-tal, n. a tale or roll of langfeðgar, agnate pedigree, Eg. 536: the name of an old historical work containing ancient pedigrees of kings, Hkr. i. (pref.) langfeðga-tala, u, f. = langfeðgatal, Nj. 25. langfeðga-ætt, f. = langfeðgakyn, Fms. x. 158. lang-feðgin, n. pl. ancestors, agnate and cognate. lang-feðr, m. pl. = langfeðgar, and langfeðra-tal, n. = langfeðgatal, Gþl. 284, Stj. 331, Fagrsk. 151, Hom. 46. lang-feðri, n. = langfeðgar, Landn. 167. lang-ferð, f. a long journey, Sturl. ii. 185, Fs. 51, Bs. ii. 162. langferða-maðr, m. one who ‘fares’ far, a far traveller, Fs. lang-frami, a, m. lasting fame, Orkn. 466, Fb. ii. 513, Mar.; á langframann, mod. til langframa, adverb. for good, Rétt, 4. 25. lang-fættr, adj. long-legged, Stj. 276. lang-för, f. = langferð, Eb. 298. lang-gæði, n. long-lasting, corrupt from langæð. lang-gæðr and langæðligr, adj. a later and inferior form for langær, langæligr, Bs. i. 62, Fas. iii. 57. lang-háls, m. long-neck, a nickname, Landn. lang-hálsaðr, adj. long-necked, Njarð. 364. lang-hendr, adj. with long hands, Ld. 298. Lang-hlíðingar, m. pl. the men from Langahlíð, Sturl. lang-húfr, m. long-hulk, name of a ship, Bs. lang-húsa, að, to run, in a pun (langhús = rann), Krók. 63, 64. lang-hyggja, u, f. long-suffering, Barl. 42. lang-höfðaðr, adj. long-beaked, of a ship, Hkv. 1. 24. lang-höfði, a, m. a nickname, Sturl. lang-knakkr, m. a kind of bench, Finnb. 310. lang-lega, u, f. a long stay, of a weatherbound ship, Fms. ix. 296; as also of long sickness in bed. lang-leggr, m. the long leg, bone of a leg of mutton, Bárð. 176, Háv. 40. langleggjar-stykki, n. a leg of mutton, Háv. 40. lang-leiði, n. lengthwise; langleiði sín á milli, at a long distance, Stj. 73, Eg. 579. lang-leikr, m. length, Stj. 346. lang-leitr, adj. long-faced, Fms. i. 155, ii. 20, vii. 175, 321, Þiðr. 174, Bs. i. 72. lang-liðit, n. part. after a long time, Bs. ii. 133. lang-liga, adv. for a long time past, = mod. langalengi, Js. 24, Sturl. iii. 297, Fas. ii. 268. lang-lífi, n. long life, Fms. vii. 73, K. Þ. K. 60. lang-lífr, adj. long-lived, Fs., Fms. iii. 173. lang-loka, u, f. ‘long-lock,’ a kind of eight-lined verse in which the first and the last line make a sentence, whilst the six between them are intercalary, of which Edda (Ht.) 14 furnishes a specimen: in mod. usage langloka is a poem not divided into strophes, for specimens of which see Snót 72, 215. lang-lund, f. long-suffering, langlundar-geð, n. id. lang-minni, n. a long memory. lang-minnigr, adj. having a long memory, Nj. 30, v. l.: long to be remembered, Pr. 158. lang-mælgi, f. long-winded talk, Fms. v. 225. lang-mæli, n. long talk, Hom. 125, Bs. ii. 117. lang-mæltr, part. long-spoken, long-winded, Sks. 316, Hom. (St.) lang-nefjaðr, adj. long-nosed, Sturl. ii. 133, iii. 105. lang-nefjur, f. pl. rowlocks, Edda (Gl.) lang-nefr, m. long-nose, a nickname, Sturl. lang-niðjar, m. pl. a descending lineage by the father’s side, pedigree of agnates, counted downwards, Vsp. 16; opp. to landfeðgar when counted upwards in time. lang-nætti, n. the long night, Fr. lang-orf, n. a long handle of a scythe, Korm. 38, Sturl. i. 180, Sks. 358. lang-pallr, m. a dais along (not across) the hall, Fms. vi. 439. lang-reið, f. a long ride, Vígl. 61. lang-ræða, u, f. a long talk, Fms. ix. 252. lang-ræðr, part. long-spoken, long-winded, Sks. 316. lang-ræki, n. rancour, an unforgiving temper, N. G. L. ii. 417, Hom. 33, 143. lang-rækr, adj. having a long memory, brooding long over past wrongs, Anal. 171, Eb. 42, Bret. 92, Þiðr. 181, Fas. iii. 520. lang-samlega, adv. incessantly. lang-seta, u, f. a long stay, Vm. 113. lang-setis, adv. lengthways, lang-skepta, u, f. a long-shafted spear, Karl. 405. lang-skeptr, part. long-shafted, Sks. 388, Fs. 64. lang-skip, n. a long ship, a kind of large ancient ship of war, distinguished from the lesser skeið, both being distinguished from the merchant’s knörr (cp. Gr. ναυς μακρα, Lat. longa navis), Hkv. 2. 11, Ó. H., Fms. passim, Eg. 37, 42; langskips mastr, rá, segl, a mast, yard, sail of a long ship, Sturl. i. 194, Eg. 198, 515, Fms. vii. 30, passim. langskipa-görð, f. building of a langskip, Gþl. 121. langskips-búza, u, f. = langskip, Hkr. ii. 143. langskips-menn, m. pl. the crew of a long ship, Fms. ii. 16, Fs. 92. lang-skör, f. the lower hem of a tent, Fas. i. 372. lang-staðinn, part. of old date, long-standing, Lv. 77. lang-stóll, m. a long seat, Vm. 7, Fas. i. 84. lang-stræti, n. a long street, Fms. viii. 319. lang-sýnn, adj. far-sighted, Fas. i. 157. lang-sæi, f. a far sight, Edda i. 544. lang-sær, adj. long-sighted, prophetic, Lv. 81. lang-talaðr, part. long-spoken, Fms. i. 288. lang-úðigr, adj. = langrækinn, Hkr. iii. 252. lang-vari, a, m.; til langvara, to last long, Njarð. 376. lang-vaxinn, part. longish, Fms. ii. 59. lang-vé, mod. lang-vía, u, f. a bird, columbus troile, Edda (Gl.) lang-viðir, m. pl. the long timbers in a house or ship, N. G. L. i. 65, 100, Hom. 95. lang-viðri, n. pl. long-continued weather, heat, cold, or the like; langviðrum skal eyða grund, Mkv. 24; cp. Ísland eyðist af langviðrum ok lagaleysi, Ísl. Þjóðs. i. 438. lang-vinnr, adj. long-lasting, of sickness, bad weather, or the like. lang-vinr, m. a friend of long standing, Hm. 157, Fas. ii. 64, Bárð. 173; langvinirnir rjúfask sízt, a saying, Grett. 184 new Ed. lang-vist, f. a long abode, Hom. 9, Fr.: adv. langvistum, staying long, Fbr. 33, Fms. vii. 112, Eg. 227, Fs. 149. lang-vængr, m. long wing (?), Vm. 27. lang-þili, n. the wainscot lengthwise, opp. to þverþili, Gþl. 346. lang-æð, f. long-lasting; til langæðar eða fullnaðar, Bs. i. 740, Ant. 112. lang-æliga, adv. for a long time, Sturl. ii. 186, MS. 625. 77. lang-æligr, adj. long-lasting, Stj. 47, Fas. i. 171, Bs. i. 311. lang-ær, adj. [langr and æ = ever, or akin to Germ. ew, ewig], long-lasting; langætt musteri, MS. 677. 6: vegsama föður þinn ok móður, svá at þú sért langær yfir jörðinni, Stj. 301 (Fifth Commandment); hverr eldrinn mun vera heitari ok langærri, Fms. vii. 37; má vera at sigrinn verði ekki langær, ii. 10; at langær friðr standi í þessu landi, Bs. i. 572.

    Íslensk-ensk orðabók > LANGR

См. также в других словарях:

  • fine words butter no parsnips — ► fine words butter no parsnips proverb nothing is achieved by empty promises or flattery. Main Entry: ↑fine …   English terms dictionary

  • fine words butter no parsnips — This idiom means that it s easy to talk, but talk is not action …   The small dictionary of idiomes

  • fine words butter no parsnips — Nothing is ever achieved by fine words alone. Parsnips are traditionally garnished with butter before serving. 1639 J. CLARKE Parœmiologia Anglo Latina 169 Faire words butter no parsnips. 1692 R. L’ESTRANGE Fables of Aesop cccxl. Relations,… …   Proverbs new dictionary

  • fine words — nice words; smooth words, empty words …   English contemporary dictionary

  • fine words butter no parsnips —  Encouraging, high sounding, promising, etc., words are not necessarily to be relied on …   A concise dictionary of English slang

  • fine words butter no parsnips —    This idiom means that it s easy to talk, but talk is not action.   (Dorking School Dictionary) …   English Idioms & idiomatic expressions

  • Fine words butter no parsnips —   This idiom means that it s easy to talk, but talk is not action …   Dictionary of English idioms

  • fine words butter no parsnips — proverb nothing is achieved by empty promises or flattery …   Useful english dictionary

  • fine — Ⅰ. fine [1] ► ADJECTIVE 1) of very high quality. 2) satisfactory. 3) in good health and feeling well. 4) (of the weather) bright and clear. 5) (of a thread, filament, or hair) thin. 6) of delicate or intricate w …   English terms dictionary

  • fine — fine1 [fʌɪn] adjective 1》 of very high quality.     ↘satisfactory.     ↘healthy and feeling well.     ↘(of the weather) bright and clear.     ↘(of speech or writing) sounding impressive but ultimately insincere: fine words.     ↘(of gold or… …   English new terms dictionary

  • fine — see fine feathers make fine birds fine words butter no parsnips rain before seven, fine before eleven …   Proverbs new dictionary

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»