Перевод: с латинского на все языки

со всех языков на латинский

ex+memoriā

  • 41 aequalis

    aequālis, e, Adj. m. Compar. u. (b. Spät.) m. Superl. (aequo), gleich beschaffen, gleich nach äußerer u. innerer Beschaffenheit, I) von gleicher Oberfläche, gleich, eben, loca, Sall.: terra ab omni parte aequ., Ov.: totius oris planities, Plin. – II) übh. von gleicher Gestalt, Größe, Höhe, von gleichem Umfange u. Gehalte, 1) einem andern gleich, entsprechend, konform, a) übh. (Ggstz. impar), tumuli, Liv.: sententiae membris aequalibus, Quint.: quibusne partibus, pluribusne an singulis, imparibus an aequalibus, Cic.: linguā et moribus aequales, Liv. – m. Dat., pars pedis aequalis alteri parti, Cic.: paupertas aequ. divitiis, Cic.: nervositas filo aequalior quam araneis, Plin. – m. inter u. Akk., virtutes sunt inter se aequales et pares, Cic. – m. cum u. Abl., gloria cum multis viris fortibus aequalis est, Ps. Sall. fr.: filius cum patre aequalis est maiestate, Augustin. – subst. m. Genet., creticus et eius aequalis paean, Cic. or. 215. – b) dem Alter, der Zeit nach gleich, α) dem Alter nach, gleich alt, gleichen Alters, gleichalterig, αα) v. Pers. (Ggstz. natu maior, natu minor), soror, Nep. – m. Dat., Attalus aequalis sibi, Curt.: fuit huic aequalis animis et annis, Ov.: exercitus aequalis stipendiis suis, so viel Dienstjahre zählend als er selbst, Liv. – m. Genet., calo quidam aequ. Hieronymi, Liv. – u. subst., aequalis, is, Abl. i, c., Alters- od. Jugendge nosse, Alters- od. Jugendgenossin, Kamerad, Gespiele, Gespielin, amicus atque aequalis noster, Ter.: P. Orbius meus fere aequalis, Cic.: vestitus nihil inter aequales excellens, Liv.: ex aequalibus una, Verg. – m. Genet., aequales aevi, Sil. 3, 404. – ββ) v. Lebl.: florentes aequali corpore nymphae, von gleichem Alter u. Wuchs, Verg. – m. Dat., Deiotari benevolentiā est ipsius aequalis aetati, ist mit ihm aufgewachsen, Cic. – m. cum u. Abl., aequali tecum aevo, Verg.: fuit cum ea cypressus aequalis, Plin. – m. Genet., sacrificium aequale huius urbis, Cic. – β) der Zeit nach, gleichzeitig (Ggstz. senior, iunior), αα) v. Pers., m. Dat., cui (Ennio) si aequalis fuerit Livius, Liv.: nec quisquam aequalis illis temporibus scriptor exstat, Liv. – m. Genet., Menandrus aequalesque eius aetatis non magis quam operis Philemo et Diphilus, Vell.: Philistus aequalis temporum illorum, Cic. – subst., aequalis, is, m., der Zeitgenosse, Cic.: eminere inter aequales, Cic. – ββ) v. Lebl.: memoria aequ., Cic.: memoria aequ. illius aetatis (Ggstz. memoria senior), Cic.: an in omnibus his studiorum agitatio vitae aequalis fuit? war nicht... von gleicher Dauer mit dem L.? Cic. – c) nur eine gleiche Stelle im Staate einnehmend, aequ. civis (Ggstz. eminens princeps), Vell. 2, 124, 2. – 2) sich selbst gleich, gleichförmig, gleichmäßig, a) übh.: ceteris quoque membris usque ad imos pedes aequalis et congruens, gleichförmig gebaut, proportioniert, Suet. Tib. 68, 1. – v. Lebl., ictus, Ov.: margo, Mela: litorum tractus, Mela: usus libertatis, Curt.: imber lentior aequaliorque accidens auribus, Liv. 24, 46, 5. – b) gleichmäßig im Verhalten, sich gleichbleibend, nihil aequale homini fuit illi, Hor.: in quocumque genere excellens et sibi aequalis, Plin.: aequalem se omnibus exhibens, immer leutselig gegen alle, Eutr. – / Superl. bei Tert. de anim. 17.

    lateinisch-deutsches > aequalis

  • 42 contineo

    con-tineo, tinuī, tentum, ēre (con u. teneo), I) zusammenhalten, 1) verbindend, a) fest aneinanderhaltend zusammenhalten, α) eig., v. Pers., fracturam manu, Cels. – v. Lebl., sutura, si nimis rara est, non continet (verst. vulnus), Cels. – im Passiv, contineri, zusammengehalten werden = zusammenhalten (intrans.), in sich festhalten (intrans.), cum agger altiore aquā contineri non posset, Caes.: quas membranas natura firmas fecit, ut continerentur (zusammenhielten = nicht auseinander gingen od. sich nicht verschöben), Cic. – so auch im Aktiv intrans., per hortum utroque commeatus continet, hängt zusammen, Plaut. Stich. 452 R. – β) übtr., zusammenhalten = im Bestehen (im Gange) erhalten, aufrecht erhalten, haec quae vitam continent omnem, Cic.: sed haec ipsa virtus amicitiam et gignit et continet, Cic.: nec enim ulla res vehementius rem publicam continet quam fides, Cic. (u. so im Passiv id hominum genus, a quo uno et summa res publica et illa provincia maxime continetur, Cic.): c. Romanis (den R.) militarem disciplinam, Liv.: hostium imminens metus disciplinam veterem continebat, Flor. – im Passiv, ut ceterae naturae suis seminibus gignuntur, augescunt, continentur, sic etc., Cic.: vis multā exercitatione continenda est, Quint.

    b) ungetrennt beieinander behaltend, zusammen halten, zusammen- od. beieinander behalten, merces (Ggstz. partiri) Cic.: milites, Caes.: exercitum (Ggstz. in civitates dividere), Liv. 28, 2, 16 (versch. v. unten no. II, 3, b, β, αα [S. 1615] aus Cic. de imp. Pomp. 38): c. gregem voce (v. Kranichen), Plin.: maximos ferarum greges linea pennis distincta continet, Cic.: aqua in devexo fluit, in plano continetur et stagnat, Sen. – m. Advv. od. Praepp. (wo?), naves frumentumque ibi, Caes.: manipulos ad signa, Caes.: ceteros in armis, Liv.: legiones uno loco, Caes.

    c) übh. in Verbindung, in Zusammenhang bringend zusammenhalten, verbinden, α) eig.: quod oppidum Cenabum pons fluminis Ligeris continebat, mit dem jenseitigen Ufer verband, Caes. b. G. 7, 11, 6. – gew. im Passiv, omnium legionum hiberna milibus passuum centum continebantur, standen auf einer Strecke von 100000 Schr. miteinander in Verbindung, Caes.: eorum (portuum) coniunctione pars oppidi, quae appellatur Insula, mari disiuncta angusto, ponte rursus adiungitur et continetur, Cic. – m. cum u. Abl. od. mit inter se, zB. eadem magni refert primordia cum quibus contineantur, in Verbindung stehen, Lucr.: si mundus globosus est ob eamque causam omnes eius partes undique aequabiles ipsae per se atque inter se continentur etc., zusammenhängen, Cic. – β) übtr.: omnes artes, quae ad humanitatem pertinent, habent quoddam commune et quasi cognatione quādam inter se continentur, Cic.: alcis hospitio contineri, durch G. mit jmd. verbunden sein, Nep.: ut non beneficiis mutuis, sed communi odio, quod erga regem susceperant, contineri viderentur, Nep.

    2) umgebend, umschließend, a) zusammenhalten = umschlossen od. eingeschlossen halten, α) übh.: orbis extumus, arcens et continens ceteros, Cic.: ut (caro mollis) intestina non satis contineat, Cels.: vis caloris... hieme fit densior eamque ob causam calorem insitum in terris continet artius, Cic.: mundus, qui omnia complexu suo coërcet et continet, Cic.: Oceanus ponto quā continet orbem, Tibull. – im Passiv, contineri m. Abl. = v. einer Örtl. umschlossen-, eingeschlossen-, umgrenzt werden, eorum una pars continetur Garumnā flumine, Oceano, finibus Belgarum, Caes.: Gallia, quae saltu Pyrenaeo Alpibusque et monte Cebennā, fluminibus Rheno et Rhodano continetur, Suet.: qui vicus positus in valle altissimis montibus undique continetur, Caes.: ita angustis montibus (eng aneinander stoßenden Bergen) mare continebatur, ut etc., Caes.: mare ripis contentum insularum non longe distantibus, Mela. – β) hemmend, feindl. umschlossen halten, eingeschlossen halten, einschließen, gefangen halten, v. lebl. Subjj., quos vincula continuerant, non castra, Iustin. – v. Pers., beluas immanes saeptis, Cic.: ventos carcere (Ggstz. ventos emittere), Ov.: alqm vinculis Romae (Ggstz. solvere), Suet.: catulos per diem catenis (Ggstz. noctibus solvere), Col.: quam illum ut honorate sic secure continet! wie ehrenvoll u. wie sorglos hält er ihn gefangen! Vell.: claustris poenalibus contineri, Solin. 1, 124. – als milit. t. t., umlagernd, umstellend eingeschlossen halten, einschließen, Pompeium quam angustissime, Caes.: hostes proelio superatos, Caes.: equitatum Pompeianum ad Dyrrhachium, Caes.: contineri munitionibus, Caes.

    b) umschließend in sich enthalten, in sich tragen od. haben, in sich begreifen, m. in u. Abl. od. m. bl. Abl., α) v. Pers.: spes illa, quam in alvo continebat, unter dem Herzen trug (v. einer Schwangeren), Cic.: so auch cum praegnans hunc ipsum Dionysum alvo contineret, Cic. – übtr., odium in omnes bonos conceptum iam diu c., Cic.: c. a deo immissum dolorem, non a se conceptum, Cic. – omnium rerum, quae ad dicendum pertinent, fontes animo ac memoriā c., Cic. – β) v. Lebl.: linea, quae centum continet pedes, Quint.: quattuor aeterna genitalia mundus continet, Ov.: si membranae eum (umorem) continuerunt, Cels.: gelum, quod (umor) continet in se, Lucr.: ut omnia, quae alantur et crescant, contineant in se vim caloris, Cic.: calor, qui aquis continetur, im W. enthalten ist, Cic. – übtr., αα) übh., enthalten, umfassen, tales res, quales hic liber continet, Cic.: primus liber (historiarum) continet res gestas regum populi Romani, Nep.: nonus liber, quo missa ad Achillem legatio continetur, Quint.: litterae tuae partim laeta partim tristia continent, Plin. ep.: quod tabulae continent, Quint.: tabellae senatus consultum continentes, Val. Max.: liber secreta civilium sacrorum continens, Val. Max.: Idus Martiae magnum mendum continent, Cic.: simplex causa est, quae absolutam in se continet unam quaestionem, Cic. – und mit folg. Acc. u. Infin. od. indir. Fragesatz, tertia epistula continebat esse tibi redditam orationem pro Clario, Plin. ep.: tabulae, quibus centum talenta dedisse Thebanos continebatur, Quint.: quando ipsos loqui deceat, quartus liber continet, Quint. – im Passiv, is liber, quo acceptae et expensae summae continebantur, Val. Max.: earum ipsarum rerum, de quibus agimus, prima institutio et quasi disciplina illo libro continetur, Cic.: epistulae ei redduntur, quibus bellum Agidis in Graecia, bellum Alexandri in Italia continebatur, Iustin.: facinus, in quo omnia nefaria contineri mihi atque inesse (begriffen u. enthalten zu sein) videntur, Cic.: diei brevitas conviviis, noctis longitudo stupris et flagitiis continebatur, wurde ausgefüllt mit usw., Cic. – ββ) etw. wesentlich in sich enthalten, etw. wesentlich bedingen, das Wesen einer Sache ausmachen, der wesentliche Inbegriff-, der Hauptpunkt (die Hauptsache) sein von od. bei etw. (s. Kühner Cic. Tusc. 3, 58. Giese Cic. de div. 1, 117. Matthiä Cic. Rosc. Am. 34), quod rem continet, quae rem continent, das, worauf es ankommt, das Wesentliche, Cic.: quod maxime rem causamque continet, Cic.: quae maxime rem continerent erant, die etwa die Hauptpunkte waren, Liv.: quod hunc locum continet, de quo agimus, Cic.: videamus de summo bono, quod continet philosophiam, welches der Hauptpunkt der Ph. ist, Cic.: haec quae vitam continent omnem, wesentlich bedingen, Cic. – im Passiv contineri alqā re od. in alqa re = wesentlich in etw. enthalten-, in od. unter etw. begriffen sein, wesentlich in etw. bestehen, durch etw. wesentlich bedingt sein, das Wesen einer Sache ausmachen, auf etw. sich wesentlich stützen, um etw. sich wesentlich drehen, non enim venis et nervis et ossibus continentur (di), Cic.: vita corpore et spiritu continetur, Cic.: status rei publicae maxime iudicatis rebus continetur, Cic.: exemplis continetur Aesopi genus, Phaedr.: artis pars magna continetur imitatione, Quint.: quo more caerimonia continetur, Caes.: Romanum foedus, quo nostra omnia continentur, Liv.: dolus malus in simulatione continetur, Cic. – v. Pers., bei etw. wesentlich beteiligt sein, qui viri hoc sermone continentur, Cic. de or. 3, 9.

    II) behalten, 1) umfassend, umschließend halten, umfaßt halten, festhalten, a) im allg.: α) v. der Hand u. v. d. Pers., die mit der Hand umfaßt: acus ea veniat in sinistram, quam dextra continuit, Cels. – v. der Pers., c. dextram obambulantis, Suet.: alcis caput, Plaut. u. Cels.: alcis caput a posteriore parte (von hinten), Cels.: colem masculi sinistrā manu (bei einer Operation), Cels.: alqm (bei einer Operation), Cels., Auct. b. Afr. u. Curt.: u. so se continendum praebere, sich halten lassen, Curt. – β) v. Lebl., festhalten, in seiner Lage od. Stellung halten, quadratas regulas defigunt, quae lateres contineant, Caes.: naves minus commode copulis continebantur, Caes. – u. als mediz. t. t., ut (fascia) impositum medicamentum contineat, Cels.: nisi utrimque recti valentesque nervi collum contineant, Cels.: ferulae circumpositae ossa in sede sua contineant, Cels.

    b) Empfangenes bei sich festhalten, behalten, α) v. der Hand: expeditius manus rapiunt, quam continent, Curt. – u. v. der Pers., mit der Hand, difficile est continere, quod capere non possis, Curt. – β) v. Magen: alvus arcet et continet, quod recipit, Cic.: alvus alias cibos non transmittit, alias non continet, Plin.: u. ohne Objekt, stomachus non od. parum continet, Cels. – im Passiv, si cibus non continetur od. non contineri potest (verst. alvo), Cels. – u. im üblen Sinne, quia quod infusum est (das Klistier) alvo continetur, Cels. – v. der Pers., im Magen, onerati mero non continent cibum vino redundante, Sen. – γ) v. Gedächtnis: velox mihi memoria erat ad continenda, quae acceperam, Sen. rhet.: nec disci audiendo possunt omnia nec memoriā contineri, Lact. – δ) v. andern Ggstdn.: mollis lana, quae umorem intus contineat, Cels.: lapides rotundi, qui et contineant umorem et transmittant, Plin.: ut scrobes quam maxime accipiant aquam contineantque, Plin.: arida continent odorem diutius, Plin.

    2) wo behalten = wo bleiben lassen, a) übh.: digitum ibi continere, donec etc., Cels.: aeger manus sub multa veste continere debet, Cels.: contineat sub lingua salem, donec liquescat, Plin.: semper manum intra pallium, Quint.: c. manus paenulis, Suet.: brachium veste, Quint.: aquam calidam ore, Cels.: oleum in ore, Plin. – übtr., jmd. in einer Tätigkeit, in einem Zustande bleiben lassen, in od. bei etw. erhalten, alqm in ea exercitatione, Cic.: se in suis perennibus studiis, Cic.: haud aequo animo se in secundo gradu, sich begnügen mit usw., Curt.: alqm in officio suo, Cornif. rhet.: Belgas in officio (Gehorsam), Caes.: civitates in amicitia, Hirt. b. G.: Galliam in pace, Hirt. b. G.: Hispanias in summa quiete, Vell.: alqm sub tutela sua, bevormunden, Sen. – u. als mediz. t. t., alqm in ieiunio, Cels.: quā ratione aeger continendus sit, wie zu halten, Cels.

    b) wo verweilen lassen, sich aufhalten lassen, sich aufzuhalten nötigen, wie unser behalten, innen halten u. bl. halten, milites sub pellibus, Caes.: pecudem sub tecto, Col.: aegrum lucido loco od. obscuro loco, Cels.: exercitum castris, Caes.: partem iuniorum domi, Liv.: alqm domi atque intra privatos parietes, Quint.: deos parietibus inclusos, Cic.: indignationes domi, verbergen, Liv. 1, 10, 1. – v. lebl. Subjj., rogo ut veniat, quia me recens adhuc luctus limine contineret, Plin. ep.: u. (im Bilde) neque privata domus parietibus continere voces coniurationis tuae potest, Cic.: si sui iuris finibus matronas contineret pudor, Liv. – bes. oft se continere u. Passiv contineri, sich halten, sich aufhalten, sich innen halten, se in lectulo, Cels.: se in villa, Val. Max.: se in Italia, Vell.: se intra coloniam suam, Sen. rhet.: sese intra silvas in occulto, sich in den W. verborgen halten, Caes.: se hoc colle, Caes.: se tectis od. se alvo (v. Bienen), Plin.: se vallo adversus validiorem hostem, Liv.: se portis muroque, Liv.: se suo loco (Stellung), Caes.: sese ad hoc tempus his sedibus, Caes.: se ruri, Ter.: se consulto domi, Cic.: u. (im Bilde) se suarum rerum finibus, Cic.: u. (m. Ang. wie?) si Poenus sub angulo Alpium quietus se contineat, sich ruhig verhalte, Liv. 29, 5, 9. – im Passiv, contineri intra suum limen, sich auf das Haus beschränken, Liv.: contineri tecto ac parietibus, Cic., tectis ac tenebris, Cic.: absol., acies ad solis occasum continentur, bleiben stehen, bleiben in ihrer Stellung, Caes. b. c. 1, 83, 3. – dah. prägn., α) alqm continere, jmd. innen halten = im Hause zu bleiben nötigen, frigidus agricolam si quando continet imber, Verg. georg. 1, 259. – u. so bes. nachaug. oft se continere, sich innen halten (Ggstz. progredi), gew. = zu Hause bleiben, Cels. u. Suet.; selten = sich im Lager halten, zB. Iustin. 42, 4, 8. – β) alqd continere, etw. innen behalten = nicht mitteilen, teils Geschriebenes nicht herausgeben, reliquos libros, Cic. ad Att. 13, 21, 4. – teils Gewußtes bei sich od. für sich behalten, verschwiegen halten (Ggstz. proferre), quae vera audivi taceo atque contineo optime, Ter.: petimus ab Antonio, ut ea, quae continet neque adhuc protulit, explicet nobis, Cic. – teils einen Affekt zurückhalten, unterdrücken, verbergen = nicht äußern, nicht laut werden lassen m. dopp. Acc., alqd (gaudium, dolorem) tacitum c. od. c. non posse, Liv. 30, 17, 5 u. 40, 3, 5. c) wo aufbewahrt halten, aufbewahren, lacus (est) lacuna magna, ubi aqua contineri potest, Varro LL.: c. murenas ingentes in piscina, Sen.: privatā custodiā (Obhut) contineri (v. Schriften), Cic.: ebenso Vestae custodiā contineri (v. Palladium), Cic.: gens Aegyptiorum, quae plurimorum saeculorum et eventorum memoriam litteris continet, Cic.

    3) innen halten, einhalten = anhalten, aufhalten, an sich halten, hemmen, deutsch auch bl. halten, a) eig.: α) Lebl.: aquam, Caes.: ora frenis spumantibus, Phaedr. – animam in dicendo, Cic.: spiritum, Cels.: spiritum diutius, Cels.: spiritum in natando, Plin.: gradum, Verg.: c. vocem, den Mund halten, Cic.: c. risum, Cic.: vix od. non c. lacrimas, Plaut. u. Aur. Vict.: non c. bilem, Sen. rhet.: diligentissime c. linguam, im Zaume halten, Cic.: so petulans non linguam, non manum continet, Sen.: unde manum iuventus metu deorum continuit? Hor. – β) leb. Wesen: suos continuit silentio (in St.), Liv.: artis frenis continet equos, Sen. poët. – v. leb. Subjj., an te tempestas continet? Plaut.: hos omnes flumina continebant, Caes.

    b) übtr.: α) jmd. aufhalten, abhalten, enthalten, m. ab u. Abl., suos a proelio, Caes.: omni ope milites ab seditione, Liv.: de omnibus rebus c. se ab assentiendo, Cic.: contineo me ab exemplis, Cic. – m. folg. ne od. (bei vorhergeh. Negation) m. quin od. quominus u. Konj., contineo igitur me, ne incognito assentiar, Cic.: ut contineant milites, ne studio pugnandi longius progrediantur, Caes.: nec contineri Macedones poterant, quin cursu quoque ad hostem contenderent, Curt.: ut vix ab amicis, quominus occideret eum, contineretur, Curt. – β) im Zaume-, in Schranken halten, αα) politisch od. militärisch im Zaume-, im Gehorsam (in der Treue) halten od. erhalten, in der Zucht halten (s. Fabri Liv. 22, 22, 11), reliquos Macedonas, Liv.: nauticos in navibus, Liv.: exercitum (v. Feldherrn), Cic. de imp. Pomp. 38 (versch. von Liv. 28, 2, 16 oben no. I, 1, b). – v. lebl. Subjj., severitas imperii eos continuit, Liv.: metum continuisse ad eam diem Hispanorum animos, Liv. – m. Abl. (durch), c. Asiam modico exercitu, Curt.: proprio bello Tiburtes, Liv.: Etruscos non tam armis, quam iudiciorum terrore, Liv.: c. aequitate animi plebem, durch Zufriedenheit im Gehorsam halten = zufrieden erhalten, Caes.: c. fide populares, durch Tr. im G. h. = in der Tr. erhalten, Curt.: quae pauca (oppida) magis metu quam fide continebantur, Liv. – bei vorhergeh. Negation m. folg. quin u. Konj., qui (Bituriges) unius legionis hibernis contineri (abgehalten werden) non poterant, quin bellum pararent, Hirt. b. G. 8, 2. § 2. – ββ) moralisch im Zaume halten, bezähmen, zügeln, mäßigen, u. refl. continere se od. Passiv contineri medial = an sich halten, sich mäßigen, sich beherrschen, omnes cupiditates, Cic.: appetitiones od. appetitus animi (Ggstz. remittere, freien Lauf lassen), Cic.: se, Cic.: insolentiam suam modeste, Cic.: u. (v. lebl. Subjj.) quosdam continet metus, Quint.: ut metu contineatur audacia, Cic. – m. in u. Abl., in Scaevola c. dicta, Cic.: c. se in aliqua libidine (Ggstz. se in aliqua libidine effundere), Cic.: im Passiv, in illa cupiditate contineri, sich mäßigen (Ggstz. flagrare amentiā, inflammatā ferri libidine), Cic. – m. ab u. Abl., temeritatem ab omni lapsu, Cic.: a praesenti supplicio tuo continuit populus Romanus se et repressit, Cic. – bei vorhergeh. Negation m. folg. quin u. Konj., te non potuisse continere iracundiam tuam, quin nobis de morte Caesaris obiceres, Brut. et Cass. in Cic. ep.: non continentes (verst. se), quin protinus adicerent, Vell.: non posse milites contineri, quin etc., Caes.: vix me contineo, quin involem in capillum, Ter.: male me, quin vera faterer, continui, male, quin, ut oportuit, oscula ferrem, Ov.: im Passiv, contineri, quin complectar, non queo, Plaut. – im Passiv im Zshg. absol., equidem cupio (sc. reducere) et vix contineor (sc. quin reducam), Ter. Hec. 615.

    lateinisch-deutsches > contineo

  • 43 deficio

    dē-ficio, fēcī, fectum, ere (de u. facio), eig. wegmachen, I) intr. oder refl., sich weg-, fortmachen, u. zwar: A) eine Verbindung trennend = sich losmachen, abtrünnig od. untreu werden, a) im polit. Sinne (Ggstz. in fide manere, ad officium redire), defecerat Samus, descierat Hellespontus, Nep.: ne cuncta Gallia deficeret, Caes.: ut civitates eius insulae, quae semel in amicitiam nostram venissent, numquam postea deficerent, Cic. – ne civitas eorum impulsu (auf ihren Antrieb) deficeret, Caes.: iam nonnullae insulae propter acerbitatem imperii defecerant, Nep: – ne Apulia omnis ad (bei) praesentem terrorem deficeret, Liv.: ne illi ad spem amicitiae Romanorum (bei der Aussicht auf die Fr. der R.) deficerent, Liv. – m. ab u. Abl., selten m. bl. Abl.von wem? deficientes a fide societatis Lacedaemonii, Iustin.: qui (Tissaphernes) ab amicitia regis defecerat, Nep.: ceteri qui unā cum illo a re publica defecerunt, Cic.: consules a senatu, a re publica, a bonis omnibus defecerant, Cic.: numquam isti populi, nisi cum deerit ad quem desciscant, ab nobis non deficient, Liv.: animadvertit non modo Romae sed ubique cotidie magnam multitudinem deficere a cultu idolorum et ad religionem novam damnatā vetustate transire, Lact. – illis legibus (von den G.) populus Romanus prior non deficiet (wird nicht abgehen); si prior defexit publico consilio dolo malo, tum etc., alte Eidesformel b. Liv. 1, 24, 7 sq. – m. ad u. Akk., defecere ad Poenos hi populi, Liv.: post victoriam maior pars Asiae ad eum defecit, Iustin.: qui primus a patribus ad plebem defecisset, Liv.: Athenienses et Thebanos ab eo ad Persas defecisse, Iustin. – b) moral. od. intellektuell: si a virtute defeceris, Cic.: ut a me ipse deficerem (mir selbst untreu würde), Cic.: si plane a nobis deficis (von unserer Ansicht), Cic.: si utilitas ab amicitia defecerit, Cic.

    B) abnehmend, schwindend sich wegmachen od. wegbleiben, abnehmen, abfallen, ausgehen, ausbleiben, aufhören, a) dem Umfange, der Größe, Höhe nach, v. Monde, abnehmen (Ggstz. crescere), eadem autem, quae crescente lunā gliscunt, deficiente contra defiunt, Gell. 20, 8, 5. – v. Sonne u. Tag, untergehen, sich neigen, erlöschen, quā venit (deus = sol) exoriens, quā deficit, Prop.: ubi dies deficit, ibi noctem agunt, Mela: die iam deficiente, Petron. – v. Sonne u. Mond, sich verfinstern, quod navigantibus eis sol defecerat (eine Sonnenfinsternis eingetreten war), Iustin.: solem lunae oppositu solere deficere, Cic.: luna interpositu interiectuque terrae repente deficit, Cic.: serenā nocte subito candens et plena luna deficit, Cic.: sol deficiens, Cic.: luna deficiens, Curt.: rationes veras solis et lunae deficientium scire, Gell. – v. Feuer u. Licht, ab-, ausgehen, erlöschen, ubi ignem deficere extremum videbat, Verg. Aen. 9, 352 (verschieden von Verg. Aen. 2, 505, s. no. b): quoties defecerat lumen, renovabat, Petron. 111, 4. – v. Gewässern, abnehmen, zurücktreten, sich verlieren (Ggstz. crescere, increscere, exuberare, exaestuare), fons meridie semper deficit; mox increscens ad medium noctis exuberat, ab eo rursus sensim deficit, Plin.: stagnum incertae altitudinis, utcumque exaestuat aut deficit mare, flutet od. ebbet, Liv. – v. Quellen u. Flüssen, ausbleiben, versiegen, deficiunt laesi carmine (durch Zauberspruch) fontis aquae, Ov.: Euphrates nusquam manifesto exitu effluit, ut alii amnes, sed deficit, Mela. – v. der Welt, untergehen (Ggstz. nasci), s. Quint. 5, 10, 79. – v. Befestigungswerken, weichen, nachgeben, Curt. 4, 4 (19), 12.

    b) der Ausdehnung in die Länge nach, aufhören, quā deficit ignis (wohin das Feuer nicht gedrungen ist), Verg. Aen. 2, 505 (verschieden von Verg. Aen. 9, 352, s. oben no. a): quoniam talis semper figura mucrone deficiat, Plin.: gestatio buxo aut rore marino, ubi deficit buxus, ambitur, Plin. ep. – bes. v. Örtl., deficiunt silvae, Ov.: ultima pars aulae deficientis erat, Mart.: in deficiente iam porticu, Petron.

    c) der Menge, Zahl, dem Inhalte nach, abnehmen, auf die Neige gehen, nicht (mehr) ausreichen, ausgehen, mangeln, fehlen, α) übh. (Ggstz. crescere, superare): non materia, non frumentum deficere poterat, Caes.: fructus (al. frons) ex arboribus deficiebat, Caes.: postquam inter arenas radices quoque et herbae defecerant, Sen.: pabulo circa deficiente, Plin.: aqua etiam defecerat, Curt.: cum eius generis (an derart Leuten) copia deficeret, Caes.: non deficiente crumenā (mit hinreichenden Mitteln), Hor. ep. 1, 4, 11: deficiente crumenā et crescente, Iuven. 11, 38: utrum superans an deficiens materia (Körpersäfte) laeserit, Cels.: si vel superans aliquid vel deficiens (ein Übermaß od. ein Mangel) adversam valetudinem creet, Cels.: si lacrimae deficient, Ov. – v. Abstr., nec vero levitatis Atheniensium exempla deficiunt, Cic.: deficit non voluntas, sed spes, Cic.: quod mihi consuevit in ceteris causis esse adiumento, id quoque in hac causa deficit, Cic. – v. Pers., cum esset Demosthenes, multi oratores magni et clari fuerunt et ante fuerant nec postea defecerunt, Cic. or. 6: Pygmaei, minutum genus, et quod pro satis frugibus contra grues dimicando defecit (ausgegangen ist), Mela 3, 8, 8 (3. § 81). – Insbes. als jurist. t. t., α) v. Rechtsfällen = wegfallen, in Wegfall kommen, keine Anwendung finden, nicht stattfinden od. -haben, nicht eintreten, zB. deficit actio, ICt.: deficit interdictum, ICt. – β) prägn., v. Pers., in Vermögensverfall kommen, verarmen, bankrott-, zahlungsunfähig werden, nisi principales debitores defecerint, Callistr. dig. 49, 14, 3. § 8: deficit Matho, Iuven. 7, 129 (vgl. unten no. II defici facultatibus, Ulp. dig. 23, 3, 33 in.).

    d) der Zeitdauer nach, nicht ausreichen, zu kurz sein, dies deficiat, si velim numerare, quibus bonis male evenerit, Cic.: dies deficiat, si velim paupertatis causam defendere, Cic. (vgl. no. II, a, wo dies iam me deficiet, si etc.): si tempus anni ad bellum gerendum deficeret, Caes.: utque solebamus consumere longa loquendo tempora, sermoni (al. sermonem) deficiente die, Ov. trist. 5, 13, 27 sq.

    e) der Reihenfolge nach aufhören, erlöschen, remotus iam deficientis affinitatis gradus, Plin. pan. 39, 6: progenies Caesarum in Nerone defecit, Suet. Galb. 1.

    f) der intensiven Stärke, inneren Kraft, dem Grade nach abnehmen, ausgehen, auf die Neige gehen, erlahmen, ermatten, erlöschen, in Verfall kommen, dahinschwinden, sinken, erschöpft (entkräftet, abgespannt, geschwächt, gelähmt) sein od. sich fühlen, die Kraft (Kräfte) verlieren, von Kräften kommen,α) v. sächl. Subjj., u. zwar v. Körper, v. Gliedern, Körperkräften u. dgl., deficiunt corpora, Quint.: in ipso gelu deficientia corpora, Curt.: inclinatum ac deficiens caput, Curt.: id membrum, quod deficit, das gelähmte Glied, Cels.: membra deficere coeperunt, Curt.: me tenuit moriens deficiente manu, Ov.: deficiunt ad coepta manus, Ov.: quorundam adversus hostes deficit manus, Sen. rhet. – anima deficit, es tritt Ohnmacht ein, Cels.: deficientibus animis, indem die Besinnung ausging, Liv.: antequam ultimus spiritus deficeret, Curt. – ne vires deficiant, utique eo die cibum assumere debet (aeger), Cels.: quamvis consenuerint vires atque defecerint, Cic. – v. der Stimme u. Rede, vox iam deficere coeperat, Curt.: credo, si meis horis in accusando uti voluissem, vererer, ne mihi crimina non suppeterent, ne oratio deesset, ne vox viresque deficerent, Cic.: deficiente oratione, da ihm die Worte ausgingen, Liv.: deflere dicitur ore suam deficiente necem (v. Schwan), Ov. – v. physischen Zuständen, itaque et animantes, cum calor defecerit, tum interire, Cic. de nat. deor. 3, 15. – v. polit. Zuständen, bellum ibi aliquando defecit, Flor. 4, 2, 6: deficiente cotidie regis maiestate, täglich (an Ansehen) abnahm, sank, Iustin. 3, 1, 1. – v. Rechtszuständen, si cautio medio tempore defecerit, wenn die bestellte Kaution in Verfall gekommen ist (= wegen Zahlungsunfähigkeit des Schuldners nicht erfüllt werden kann), Papin. dig. 35, 1, 73. – v. geistigen u. gemütlichen Zuständen, noli ergo mirari, si pictura deficit, wenn die Malerkunst (in ihren Leistungen) sinkt (herunterkommt), Petron.: deficit ars animique cadunt, Ov.: nisi memoria (das Gedächtnis) forte defecerit, Cic.: utcumque defecere mores (Zucht u. Sitte), Hor.: cur deficiat animus (Mut)? Quint.: u. so primum animi, deinde corpora deficere coeperunt, Curt. – m. Dat. wem? mihi iam toto hic furor non deficit anno, hört auf, Prop. 1, 1, 7. – m. in u. Abl., ut id (odium) in me uno potius, quam in optimo quoque et in universa civitate deficeret, aufhörte (sich austobte), Cic. post red. ad Quir. 1; vgl. duo milia, in quibus occidendis defecerat rabies, Curt. 4, 4 (19), 17. – poet. m. folg. Infin. = nachlassen, aufhören zu usw., Lucr. 1, 1040. Caes. German. Arat. 260 (vgl. unten no. β). – β) v. persönl. Subjj.: is qui deficit, der Schwache, Cels.: lassus tam cito deficis viator, Mart.: medicus si deficere aegrum non intellegit, Sen.: deficiebat elephantus, Curt.: equus deficiens procubuit, Curt.: malle eum deficere quam desinere, daß ihm eher der Atem als die Rede ausgehe, Quint.: optimus virtutis finis est antequam deficias desinere, Sen. rhet.: nec tamen illi defecerunt (ermatteten [im Forschen]) neque nos studium exquirendi defatigati relinquemus, Cic.: Ggstz. incertum est an (filii) proficiant (gedeihen), an deficiant (schwächlich werden), Augustin. in psalm. 38, 19. – m. Abl. wodurch? womit? et simul lassitudine et procedente iam die fame etiam deficere, Liv.: quod multi Gallicis tot bellis defecerant, schwach, invalid geworden waren, Caes.: neque coniuncti Albicis (mit den Alb.) comminus pugnando deficiebant, ermatteten nicht durch den Nahkampf = ließen es nicht im N. an sich fehlen, Caes. – def. totā mente, ganz von Sinnen kom men, ganz die Besinnung verlieren, Ov.: def. animo, den Mut (die Hoffnung) sinken lassen, zB. animo deficiens, ohne Hoffnung u. Trost, Lucr.: ipse animo non defecerat tanto accepto incommodo, Caes.: sin a vobis deserar, tamen animo non deficiam, Cic.: consul nec animo defecit nec consilio, dem K. ging weder der Mut noch die Einsicht ab, Liv.: non tamen defecere animis Tyrii, Curt. – def. vitā, mit dem Leben auf die Neige kommen, verscheiden, Plaut. asin. 609. – def. sanguine et spiritu, an der Verblutung verscheiden, Val. Max. 3, 2. ext. 5. – m. folg. Infin., nachlassen, aufhören zu usw., Tibull. 4, 1, 191. Rutil. Lup. 2, 18 (vgl. oben no. α a. E.). – Prägn., αα) die Besinnung verlieren, in Ohnmacht fallen, animo linquuntur deficiuntque, Scrib.: deficit in thalamis, Val. Flacc. – ββ) den Halt verlieren, den Mut sinken lassen, kleinmütig werden (s. Heinse Ov. her. 19, 8. Duker Flor. 2, 2, 17. Burm. Ps. Quint. decl. 339), sed tamen quam diu vos eritis in spe, non deficiam, Cic.: ne unā plagā acceptā patres conscripti concĭderent, ne deficerent, Cic.: Turnus ut infractos adverso Marte Latinos defecisse videt, Verg.: deficit ingenti luctu rex ipse Latinus, Verg.: ne hi propter suorum paucitatem et hostium multitudinem metu (aus F.) deficerent, Auct. b. Afr.: nec defuerant qui ipsi Punici maris nomine ac terrore deficerent, Flor. – in duris (in Drangsalen) haud umquam defice, laß nicht den Mut sinken, Val. Flacc. 4, 35. – γγ) verscheiden, hinsterben, cum deficere eum amici viderent, Iustin.: paulatim defecit, Sen.: defecit prope lucem, Suet.: in ea voce defecit, Suet.: eo anno, quo ille defecit, Sulp. Sev.: voces (Äußerungen) deficientis, Tac.: momenta (Stadien) deficientis, Tac.

    g) als jurist. t. t., vom zur Erbschaft Berufenen, der sie aber nicht erwerben will od. kann, ausfallen, in Wegfall kommen, nicht in Betracht kommen, deficiente gradu nepotum, wenn die Abstufung der E. in Wegfall kommt, ICt.: is in parte quoque deficientis est heres, ICt.: deficientium partes accipere, ICt.

    II) v. tr.: a) act., jmd. verlassen = jmd. im Stiche lassen, sich jmdm. entziehen, von lebl. Subjj. auch jmdm. ausbleiben, ausgehen, auf die Neige gehen, dahinschwinden, jmdm. abgehen, gebrechen, für jmd. nicht ausreichen, α) v. Pers.: quoniam me Leontina civitas atque legatio propter eam quam dixi causam defecit, mihimet ineunda ratio est etc., Cic. Verr. 3, 110: genitor Phaëthontis (der Sonnengott) cum deficit orbem, sich der Welt entzieht (= sich verfinstert), Ov. met. 2, 382: Somnus (Schlaf als Gott) sollicitas deficit ante domos, Tibull. 3, 4, 20. – absol., dubiis ne defice rebus, laß (mich) nicht im Stiche, Verg. Aen. 6, 196. – β) v. lebl. Subjj.: αα) m. Acc. pers.: ipsos res frumentaria deficere coepit, Caes.: non eum defecit mare, sed commeatus, Mela: cum non solum vires, sed etiam tela nostros deficerent, Caes.: cum oppidanos iam tela, iam vires, iam ante omnia animus (Mut) deficeret, Liv.: frustra meae vitae subvenire conamini, quem iam sanguis viresque deficiunt, Caes.: cum me vires deficere coepissent, Cic.: deficient inopem venae te, ni cibus accedet, dir Armen versiegen die Adern (versiegt die Lebenskraft), Hor.: sectantem levia (Abglättung) nervi deficiunt animique (dichterischer Geist), Hor.: ii, quos discentes vita defecit, Cic.: me dies, vox, latera deficiant, si hoc nunc vociferari velim, Cic.: dies iam me deficiat, si, quae dici in eam sententiam possunt, coner expromere, Cic. (vgl. oben no. I, B, d): dies me citius defecerit quam nomina, Cic.: tempus te citius quam oratio deficeret, Cic.: tempus deficiet domestica narrantem, Val. Max.: neque est periculum, ne te de re publica disserentem deficiat oratio, Cic.: omnia colligo, ut novi scribam aliquid ad te; sed, ut vides, res me ipsa deficit, Cic.: ut eorum, quae didicerimus, memoria nos deficiat, Col.: si te deficient poscendi munera causae, Ov. – dolor (Unwille) me non deficit, Cic.: si quem illa praestantis ingenii vis forte deficiet, Cic.: animus si te non deficiet aequus, Hor.: prudentia numquam deficit oratorem, Cic.: ea me solacia deficiunt, Cic.: cum motus omnis animi, tamquam ventus, hominem defecerat (sich gelegt hatte), flaccescebat oratio, Cic. – m. Abl. wodurch? nostros vires lassitudine deficiebant, Caes. – m. in (in, bei) u. Abl., vox eum defecit in illo loco: ›Si sciens fallo‹, Cic.: nec supersumus pugnae nisi in quibus trucidandis et ferrum et vires hostem defecerunt (den Dienst versagten), Liv.: si me in mea querimonia... non modo vires, sed etiam vita deficiat, mir ausginge, Cic.: Fonteium in hac causa deficerent omnia, Cic. – m. ad u. Akk. Gerund., quia consulem ad regendum equum vires deficiebant, Liv. – poet. m. folg. Infin., nec me deficiet nautas rogitare citatos, ich werde nicht nachlassen (nimmer ruhen), Prop. 1, 8, 23. – ββ) m. Acc. rei: ne deficiant animum, Varro: linguam defecerat umor (Speichel), Ov.: noctes lentus non deficit umor (Tau), Verg.

    b) pass.: α) deficitur alqs od. alqd ab alqa re od. bl. alqā re, es wird jmd. od. eine Sache von etw. verlassen, im Stiche gelassen, es geht mit etw. bei jmd. auf die Neige, es verläßt jmd. etw., es bleibt od. geht jmdm. etw. aus, es ist jmd. ohne etw., es geht jmdm. od. einer Sache etw. ab, es mangelt od. gebricht jmdm. od. einer Sache an etw. (dah. Ggstz. abundat alqs od. alqd alqā re), teils v. pers. Subjj., defici a viribus, Caes.: deficior prudens artis ab arte mea, Ov.: quae (mulier) neque peperit neque gravida est, si lac habet, a menstruis defecta est, bei ihr ist die Regel ausgeblieben, Cels. – defici pecuniā, clientium turbā, nobilitate et avorum proavorumque serie, Sen.: defici non gressu modo, sed et visu, Suet.: defici copiā pabuli frumentique, Hirt. b. G.: lacte defici (v. einer Hündin), Col.: animo defici, die Besinnung verlieren, ohnmächtig werden, Curt.: auxilio defici, in einen hilflosen Zustand geraten, Scrib.: defici facultatibus, in Vermögensverfallkommen, verarmen, Ulp. dig. 23, 3, 33 in. (vgl. oben no. I, B, c aus Iuven. 7, 129): non defici extemporali facultate, Suet.: tempore deficiar, tragicos si persequar ignes, Ov.: mulier abundat audaciā, consilio et ratione deficitur, Cic. – m. folg. Satz m. quominus u. Konj., si memoriā deficitur, quo minus agnoscat cuiusque progeniem, Col. 7, 9, 12. – Partiz. Perf., aquā ciboque defecti, Quint.: defectus pilis, nur noch dünn behaart, Phaedr.: defectus aetatis viribus et acie oculorum, Val. Max.: defectus senio, Col.: defectus annis et desertus viribus, mit den Jahren auf der Neige, Phaedr.: u. Superl., defectissimus annis et viribus, Col. 1. prooem. § 12. – ohne Abl., colluvies defectae fidei, Apul. met. 5, 24: defectae senectutis homo, ein altersschwacher, Ulp. dig.: Plur. subst., dēfectī, ōrum, m., Schwache, Plin. 2, 28. – teils von sächl. u. abstr. Subjj., Mysiam Libyamque aiunt abundare frumentis; nec tamen Apulos Campanosque agros opimis defici segetibus, Mela: haec amoenitas deficitur aquā salienti, Plin. ep.: ut defunctorum voluntates, etiamsi iure deficerentur, quasi perfectas tuerer, Plin. ep. – m. folg. ut u. Konj., multorum crudelitas et ambitio et luxuria, ut paria pessimis audeat, fortunae favore deficitur, Sen. ep. 42, 4. – u. Partiz. Perf., defectum corpore caput, vom Rumpfe getrennter, Plin. pan.: defecta vigore cervix, Ov.: sanguine defecti artus, verbluteten, Ov.: sol defectus lumine, Tibull.: ars nec exemplis pauperior nec oratione defectior, ermangelnder, Apul. de deo Socr. prol. p. 111 H. (p. 4, 17 G.). – β) absol., prägn., teils = an Substanz abfallen, si non terrestri cibo membra corporis alantur, deficientur (so schwinden sie zusammen), Vitr. 8. praef. § 2: teils = die Kräfte (den Atem) verlieren, ermattet-, erschöpft werden, in quo non modo defici (den Atem verlieren), sed etiam laborare (zu stocken) turpe est, Cic. Brut. 34: non usque adeo defectum (esse) Germanicum, fühle sich entkräftet, Tac. ann. 2, 70: teils deficior = es gebricht mir an Befähigung dazu, uti si quid de his rebus et artibus iudicare et probare opus fuerit ne deficiatur, Vitr. 1, 1, 16. – u. Partiz. defectus, α) als jurist. t. t., vom Schuldner im Stiche gelassen, defecta nomina, nicht mehr einzutreibende Schuldforderungen, Paul. dig. 22, 1, 11. § 1. – β) mangelhaft, currus (weil ihm die Vorstecknägel vor den Rädern fehlen), Hyg. fab. 84. – γ) abgeschwächt, schwach, im Kompar., in tumidis (speculis videntur) omnia defectiora, at contra in cavis auctiora, Apul. apol. 16. – insbes., physisch geschwächt, schwach (bes. auch altersschwach), ermattet, erschöpft (s. Heinse Ov. fast. 3, 674), v. Pers., quod sibi defectis illa tulisset opem, Ov.: sidera obscura attributa defectis, den Altersschwachen, Plin.: v. Körper usw. u. v. menschl. Zuständen, defectum corpus, Tac.: homo defectae senectutis, ICt.: def. amor, Ov. – / defexit altlat. = defecerit, alte Eidesformel bei Liv. 1, 24, 8.

    lateinisch-deutsches > deficio

  • 44 dignus

    dignus, a, um, Adi. m. Compar. u. Superl. (für *dic-nus zu dico), durch seine Eigenschaften einer Sache od. Person würdig, wert, griech. ἄξιος, I) = etw. verdienend, zu etw. befähigt, befugt, berechtigt, v. Pers.u. Lebl., konstr.: α) m. Abl.: laude, Hor. u. Cic.: maioribus suis d., dignissimus, Cic.: dignus es verberibus multis, Plaut.: o hominem mille mortibus dignum! Sen. – v. Lebl., dignitas honesta et cultu et honore et verecundiā digna, Cic.: dignum memoriā, Cic. u.a.: dignum piaculo, Liv. – β) m. Genet.: salutis, Plaut. trin. 1153. – v. Lebl., quidquid putabit dignum esse memoriae, Phaedr. 4, 21 (23), 3 vulg. (L. Müller u.a. memoriā): haec de Gordiano iuniore digna memoratus comperimus, Capit. Gord. 21, 3 P. (Jordan memoratu): omnium reprehensionis dignissimus iudicarer, Sulp. Sev. vit. S. Mart. praef. § 1: Martinum episcopatus esse dignissimum, ibid. 9, 3. – γ) m. Dat.: dignus tibi, Corp. inscr. Lat. 8, 9080: haec sunt, quae digna memoratui aestimavimus, Vopisc. Prob. 24, 6. – δ) m. 2. Supin.: flumina memoratu digna, Plin.: dicta memoratu digna, Val. Max.: res dignae memoratu, Val. Max.: nihil dignum memoratu actum, Liv.: digna atque indigna relatu vociferans, Verg.: nihil usquam dictu dignum ausi, Liv.: alia digna miratu, Sen.: alia neque dictu neque auditu digna sunt, Gell.: nobis pleraque digna cognitu obvenere, Tac. – ε) m. Acc. pronom. neutr.: non me censes scire quid dignus siem, Plaut.: di tibi omnes id, quod es dignus, duint, Ter.: si exoptem quantum dignus, tantum dent (di tibi), Plaut. – ζ) m. folg. Relativsatz: qui modeste paret, videtur qui aliquando imperet dignus esse, Cic.: nec vos digni estis, quos cum tanta gloria in castra reduces silentium ac nox tegat, Liv.: uti videant et investigent, ecqua virgo sit aut mulier digna, quamobrem ipse Lampsaci diutius commoraretur, Cic. – v. Lebl., Livianae fabulae non satis dignae sunt, quae iterum legantur, Cic.: magnum onus, sed dignum, in quo omnes nervos aetatis atque industriae contendas, Cic.: dignum est, quod observes, Sen.: dafür auch digna res est, ubi (= in qua) tu nervos intendas tuos, Ter. – η) m. folg. ut u. Konj.: non sum dignus prae te, ut figam palum in parietem, Plaut. mil. 1140: ut coniunx essem tua, digna videbar, Ov. rem. am. 275: si modo, quos ut socios haberes, dignos duxisti, haud indignos iudicas, quos in fidem receptos tuearis, Liv. 23, 42, 13: eras dignus, ut haberes integram manum, Quint. 8, 5, 12 (u. so m. ut auch Quint. 12, 11, 24). – v. Lebl., digna res visa est, ut simulacrum... pingi iuberet, Liv. 24, 16, 19. – θ) m. folg. Infin. (s. Frotscher Quint. 10, 1, 96. p. 87 u. 267): puer cantari dignus, Verg.: dignus alter eligi, alter eligere, Plin. pan.: sed non domus una digna perire fuit, Ov.: ut verbis illum, quibus laudari dignus est, laudem, Sen.: Horatius fere solus legi dignus, Quint.: quae digna legi sint, Hor.: res quasi in quaestionem venire non dignae, Iul. Rufinian. – ι) m. folg. Acc. u. Infin.: dignos esse, qui armis cepissent, eorum urbem agrumque Bolanum esse, Liv. 4, 49, 11 (s. Weißenb. z. St.) – κ) m. ad u. Akk.: amicus, dignus huic ad imitandum, Cic. de rep. 1, 30: quos dignos ad id esse videbat, Lampr. Alex. Sev. 3, 5. – v. Lebl., nihil dignum ad memoriam nominis reliquisset, Dict. 1, 1: quae dignior hora ad scelus indignum? Orest. trag. 586. – λ) absol. (so daß der Gegenstand, dessen jmd. würdig ist, aus dem Zusammenhang zu ergänzen ist; vgl. Stürenburg Cic. Arch. 6. p. 57. Obbarius Hor. ep. 1, 7, 22): diligere non dignos, Cic.: omnes male a se laudatos esse, dignos indignosque, Liv.: honor dignis paratus, Vell.: dignus imperator, Iustin.: neque Caecinam dignum (sc. esse) tantae rei censorem, sei würdig, sich in einer so wichtigen Sache als Richter aufzuwerfen, Tac.: dignior heres, Hor.: interrogatus ab eo, an essent alii digniores, respondit etc., Suet.: quaerunt, quem imperii faciat heredem. Respondet: dignissimum, Iustin. – illud exemplum ab dignis et idoneis (Strafwürdigen u. Straffälligen) ad indignos et non idoneos (Unschuldige u. nicht Straffällige) transfertur, Sall. Cat. 51, 27. – u. nulla contumelia est, quam facit dignus, ein würdiger, ehrenwerter Mann od. (wie es Cicero sarkastisch nimmt) ein strafwürdiger Mann, Anton, bei Cic. Phil. 3, 22.

    II) übtr., einer Person oder Sache würdig, wert = entsprechend, angemessen, geziemend, zukommend, verdient, konstr.: α) m. Abl.: munera dignissima Venere, Plaut.: tibi di dignum factis exitium duint! Ter.: tuis dignum factis feceris, ut amici inter nos simus, Ter.: fuit et fortunā et clementiā Caesaris dignum, quod (daß usw.) nemo ex iis, qui contra eum arma tulerant, ab eo iussuve eius interemptus est, Vell. 2, 87, 2: quid docto homine et amico dignum fuerit, scio, Cic. ad Att. 7, 18, 3: negotium non est dignum viribus nostris, Cic.: genus scripturae non satis dignum summorum virorum personis, Nep.: nihil negare, quod dono dignum esset, des Verschenkens wert war, lohnte, Sall. – venit tempus serius, quam dignum populo Rom. fuit, Cic. – neutr. plur. subst., te digna ut eveniant precor, Plaut. rud. 640: Varro digna illo ac vera de exitu eius ominatus est, Vell. 2, 71, 2. – β) m. Genet.: suscipe curam et cogitationem dignissimam tuae virtutis, Balb. b. Cic. ad Att. 8, 15. litt. A. § 1: adiecisse deos dignum Arsacidarum, Tac. ann. 15, 14: utque probae dignum est, Ov. trist. 4, 3, 57: dignus Alcidae labor, Sen. Herc. fur. 962: hominum dignae conscriptiones (Schriften), Interpr. Iren. 3, 21, 2. – γ) m. Dat.: quod huic maleficio dignum supplicium potest inveniri? Cornif. rhet. 4, 12: dignum exitum vitae ac moribus suis habuit, Treb. Poll. Claud. 5, 3: monumentum mihi facias dignum iuventuti meae, Corp. inscr. Lat. 10, 7457 (aber Cic. Verr. 2, 40 jetzt libidine). – δ) m. pro u. Abl.: an quicquam pro istis factis dignum te dici potest? Ter. Hec. 209: quidnam pro offensione hominum dignum eloqui possim, Cic. div. in Caec. 42: si digna poena pro factis eorum reperitur, Sall. Cat. 51, 8: quis potis est dignum pollenti pectore carmen condere pro rerum maiestate hisque repertis? Lucr. 5, 1: dignum praestabo me etiam pro laude merentis, Hor. ep., 1, 7, 24. – ε) m. erga u. Akk., memoria erga se dignissima, Corp. inscr. Lat. 3, 1498. – ζ) m. ad (im Vergleich mit od. entsprechend) u. Akk., ad tuam formam illa una dignast, Plaut. mil. 968. – η) absol., wie ἄξιος u. würdig = der Sache angemessen, groß-, bedeutend genug, genügend, qui maeror dignus in tanta calamitate inveniri potest, Cic.: quibus si videretur digna causa, wenn sie genügenden Grund, begründete Ursache fänden, Liv. – praemia digna, Ov.: quid enim minus dignum, quam etc.? Cic. – dignum est ( wie ἄξιόν εστιν) = es ziemt sich, m. folg. Infin., quibus (auctoribus) dignius credi est, Liv. 8, 26, 6. – od. m. folg. Acc. u. Infin., huic homini dignumst divitias esse, et diu vitam dari, Plaut. mil. 723: quid enim minus dignum est, quam peius quicquam videri dedecore, flagitio, turpitudine? Cic. Tusc. 2, 14. – u. dignum (für schicklich) habeo od. arbitror m. folg. Infin., Plaut. merc. 116 u. 131. – u. dignum est m. folg. ut u. Konj., dignum esset, ut ex his officinis omnia opera perficerentur, Vitr. 2, 7, 4: non enim dignum fuit, ut quadrigae tyrannorum bono principi miscerentur, Vopisc. Prob. 24, 7. – od. ganz absol., ut dignum est (erat), Ter. u. Liv.: secus quam dignum est, Ter.: rem minus aegre quam dignum erat tulisse, Liv.: u. neque dignum (für schicklich) puto od. arbitror, Plaut. (s. Brix Plaut. trin. 448). – neutr. pl. subst., ex mala conscientia digna (verdiente Strafe) timere, Sall. Iug. 62, 8: digna atque indigna od. (asyndet.) digna indigna (Verschuldetes u. Unverschuldetes) pati, Sen. ad Marc. 10, 6. Verg. Aen. 12, 811: digna atque indigna canere, Val. Flacc. 2, 115. – digna = Würden, haec duo digna regens, Ven. Fort. 10, 19, 4.

    lateinisch-deutsches > dignus

  • 45 prosequor

    prō-sequor, secūtus sum, sequī, hinterdreingehen, hinterherfolgen, auf dem Fuße folgen, (im feindl. Sinne) jmd. verfolgen, I) im friedl. Sinne, A) begleiten, geleiten, das Geleit geben, bes. von denen, die einen Abreisenden aus Aufmerksamkeit u. Freundschaft begleiten, alqm, Cic. u.a.: (alqm) longius, Curt.: reginam in freta, Ov.: novum maritum rus, Plaut.: alqm usque ad agri fines, Cic.: alqm in domum, ad quam devertebat, Gell.: alqm officii causā, Liv.: volatus eorum matres prosequuntur (v. den Vögeln), Cic.: pr. exsequias, Cic.: so auch defunctum, Petron.: dah. von einem Greise, videtur mihi prosequi se, gleichsam sich selbst zu Grabe zu begleiten, Sen. ep. 30, 5. – quem diem si universa civitas Atheniensium prosecuta est, ut etc., so geleitete, d.i. unter solchem Benehmen so verbrachte, Nep. Att. 4, 5. – übtr., v. Lebl., ventus prosequitur euntes, Verg.: Cattos saltus Hercynius prosequitur simul atque deponit, er erstreckt sich so weit, als ihre Gegend ist, und hört dann auf, Tac.: quae existimatio P. Quinctium usque ad rogum prosequitur, Cic.: (amici) mortui vivunt; tantus eos honos, memoria, desiderium prosequitur amicorum, Cic.: nec enim, ut in aliis exercitibus, primum alterumque delictum venia prosequebatur (folgte auf dem Fuße nach), sed etc., Tac. – B) bildl.: 1) im engeren Sinne, jmd. mit etw. begleiten, beim Scheiden mit auf den Weg geben, Worte nachrufen, legatos et excipere et prosequi cum donis, Liv.: proficiscentem magnis donis, Liv.: alqm linquentem terram eam votis ominibus lacrimisque, gute Wünsche nachrufen u. Tränen nachweinen, Cic.: alqm contumeliosis vocibus, nachrufen, Caes.: u. so egredientem verbis, ihm bei seinem Weggange glückliche Reise (ironisch = ihn zum Teufel) wünschen, Cic.: sic prosecutus, indem er ihm also (diese Worte) nachrief, Phaedr. – 2) im weiteren Sinne: a) jmd. od. etw. mit etwas geleiten = jmdm. oder einer Sache etwas erweisen, spenden, widmen, weihen, α) jmdm., alqm verbis honorificis, ehr. W. an jmd. richten, Cic.: alqm verbis vehementioribus, zurufen, Cic.: alqm liberaliter oratione, freundlich (gütig) zureden, Caes.: alqm laudibus, Liv. (u. so auch absol., Suet.). – alqm beneficiis, Cic.: alqm misericordiā, Cic.: virtutem alcis gratā memoriā, Cic.: alqm testimonio, Plin. ep.: alqm legato, Suet. – β) einer Sache: illius mortis opportunitatem benevolentiā potius quam misericordiā prosequamur, Cic.: cum lacrimis non minus quam laudibus debitis prosecutus tam memorabilem mortem esset, Liv.: non admiratione ista sed memoriā prosequi debemus, Val. Max.: ut cum laude et bonis recordationibus facta atque famam nominis mei prosequantur, damit sie Lob u. freundliche Erinnerung meinem Tun und dem Rufe meines Namens folgen lassen mögen, Tac. – b) mit Worten verfolgen, α) ausführen, schildern, über etw. sich auslassen, rem usque eo, Cornif. rhet.: alqd coniecturā, Cornif. rhet.: alqd latius dicendo, Quint.: alqd stilo, Plin. ep.: pascua versu, Verg.: alcis vitam insigni volumine, Hieron.: descriptiones locorum non historice tantum, sed paene poëtice, Plin. ep.: hanc similitudinem (Gleichnis), Sen.: cum summo honore mentionem eius, Plin. ep. – β) sich weiter auslassen = fortfahren in der Rede, prosequitur pavitans, Verg. Aen. 2, 107. – II) im feindl. Sinne, verfolgen, hostem, Caes.: novissimos multa miīia passuum, Caes.: longius fugientes, Caes.: alqm lapidibus, Petron.: absol., pr. longius, Caes.: bildl., fortuna Euphranorem prosequebatur, Auct. b. Alex. 25, 4.

    lateinisch-deutsches > prosequor

  • 46 adminiculatus

    admĭnĭculātus, a, um part. passé de adminiculo; échalassé.    - memoria adminiculatior, Gell.: mémoire plus sûre.
    * * *
    admĭnĭculātus, a, um part. passé de adminiculo; échalassé.    - memoria adminiculatior, Gell.: mémoire plus sûre.
    * * *
        Adminiculatus, pen. pro. Nomen ex participio. Gel. Memoria adminiculatior. Plus ferme memoire.

    Dictionarium latinogallicum > adminiculatus

  • 47 complector

    complector, complecti, complexus sum [st2]1 [-] embrasser, entourer, enlacer, saisir. [st2]2 [-] saisir par la pensée, retenir. [st2]3 [-] renfermer (dans un discours), exprimer, conclure. [st2]4 [-] s'attacher à, aimer, favoriser.    - vitis quicquid est nacta complectitur, Cic. Sen. 15, 52: la vigne s'attache à tout ce qu'elle rencontre.    - complecti spatium, Caes.: embrasser un espace de terrain.    - complecti genua, Quint. 6, 1, 34: embrasser les genoux.    - complecti inter se, Virg.: se tenir enlacés.    - complecti hostem, Virg.: étreindre un ennemi.    - aliquem honoribus complecti: combler qqn d’honneurs.    - tum valet multum, cum est idoneam conplexa naturam, Cic. Tusc. 2, 11: (l'influence de la philosophie) a beaucoup d'efficacité quand elle se tient dans une nature appropriée.    - complecti effigiem auro, Ov.: enchâsser un portrait dans un anneau d'or.    - me somnus conplexus est, Cic. Rep. 6, 10, 10: le sommeil s'empara de moi.    - complecti facultatem, Liv.: saisir une occasion.    - complecti animo (mente, cogitatione): comprendre, concevoir.    - in iis complectendis, Quint.: pour garder le souvenir de ces choses.    - complecti aliquid memoriâ, Cic. Div. 2, 71, 146: se souvenir de qqch.    - complecti omnia alicujus facta oratione, Cic. Verr. 2.4.26.§ 57: embrasser dans un discours les actions de qqn.    - numero sententiam complecti, Cic.: assujettir sa pensée au rythme.    - complecti breviter initia et causas, Quint.: exposer sommairement les antécédents et les causes.    - complecti ex contrario, Cic.: conclure par les contraires.    - complecti omnes caritate, Liv.: embrasser tout le monde dans son affection.    - complecti aliquem comitate, Cic.: entourer qqn d'égard.    - complecti causam, Cic.: embrasser un parti.    - complecti philosophiam, Cic.: s'adonner à la philosophie.    - complecti: passif de complecto, ĕre.
    * * *
    complector, complecti, complexus sum [st2]1 [-] embrasser, entourer, enlacer, saisir. [st2]2 [-] saisir par la pensée, retenir. [st2]3 [-] renfermer (dans un discours), exprimer, conclure. [st2]4 [-] s'attacher à, aimer, favoriser.    - vitis quicquid est nacta complectitur, Cic. Sen. 15, 52: la vigne s'attache à tout ce qu'elle rencontre.    - complecti spatium, Caes.: embrasser un espace de terrain.    - complecti genua, Quint. 6, 1, 34: embrasser les genoux.    - complecti inter se, Virg.: se tenir enlacés.    - complecti hostem, Virg.: étreindre un ennemi.    - aliquem honoribus complecti: combler qqn d’honneurs.    - tum valet multum, cum est idoneam conplexa naturam, Cic. Tusc. 2, 11: (l'influence de la philosophie) a beaucoup d'efficacité quand elle se tient dans une nature appropriée.    - complecti effigiem auro, Ov.: enchâsser un portrait dans un anneau d'or.    - me somnus conplexus est, Cic. Rep. 6, 10, 10: le sommeil s'empara de moi.    - complecti facultatem, Liv.: saisir une occasion.    - complecti animo (mente, cogitatione): comprendre, concevoir.    - in iis complectendis, Quint.: pour garder le souvenir de ces choses.    - complecti aliquid memoriâ, Cic. Div. 2, 71, 146: se souvenir de qqch.    - complecti omnia alicujus facta oratione, Cic. Verr. 2.4.26.§ 57: embrasser dans un discours les actions de qqn.    - numero sententiam complecti, Cic.: assujettir sa pensée au rythme.    - complecti breviter initia et causas, Quint.: exposer sommairement les antécédents et les causes.    - complecti ex contrario, Cic.: conclure par les contraires.    - complecti omnes caritate, Liv.: embrasser tout le monde dans son affection.    - complecti aliquem comitate, Cic.: entourer qqn d'égard.    - complecti causam, Cic.: embrasser un parti.    - complecti philosophiam, Cic.: s'adonner à la philosophie.    - complecti: passif de complecto, ĕre.
    * * *
        Complector, complecteris, pen. corr. complexus sum, complecti. Liu. Embrasser, ou enclorre dedens quelque chose.
    \
        Iustum, pium, religiosum, caetera que his similia honesto complectimur. Quintil. Nous comprenons.
    \
        Mediam mulierem complecti. Terent. L'embrasser par le milieu du corps.
    \
        Omnes omnium charitates patria vna complexa est. Cic. Contient, Comprend.
    \
        Complectitur vitis suis clauiculis quicquid est nacta. Cic. Elle s'attache, Elle accolle.
    \
        Se concordi quadam amicitia et charitate complectitur mundus. Cic. Il s'aime et s'entretient.
    \
        Nos inter nos sumus complexi. Cic. Nous nous sommes entr'embrassez, Nous avons embrassé l'un l'autre.
    \
        Complexus est me somnus. Cic. Le sommeil m'a prins.
    \
        Complecti animo Cic. Penser et comprendre en son entendement.
    \
        Aliquid carmine complecti. Quintil. Descrire.
    \
        Cogitatione complecti. Cic. Deum ipsum cogitatione complecti non possumus. Nous ne povons penser ne comprendre que c'est de Dieu.
    \
        Cogitatione complecti absentem. Cic. Penser attentivement à une personne absente.
    \
        Memoria complecti. Cic. Retenir en sa memoire.
    \
        Mente complecti aliquid. Cic. Concevoir, Entendre, Comprendre.
    \
        Oratione complecti non possum magnitudinem beneficii. Cic. Je ne scauroye comprendre par parolles, ne exprimer ou declarer le grand plaisir que tu m'as faict.
    \
        Vno verbo omnia complecti. Cic. Dire tout en un mot.
    \
        Complectitur verbis quod vult. Cic. Il dit ce qu'il veult.
    \
        Complecti preces. Ouid. Prier.
    \
        Complecti consensum alterius et tenere. Plin. iunior. Retenir et entretenir le jugement et consentement qu'autruy nous a donné.
    \
        Effigiem alicuius in auro complecti. Ouid. Enchasser ou engraver en or.
    \
        Astra complexus est. Senec. Il est au ciel.
    \
        Amplissimos viros ad suum scelus complecti. Cic. Attirer, Adjoindre.
    \
        Complecti aliquem. Cic. Fort aimer aucun.
    \
        Complecti hominem. Cic. Entretenir aucun, et l'adjoindre et attirer à soy.
    \
        Amore complecti aliquem. Claud. Fort aimer.
    \
        Beneficio complecti aliquem. Cic. Luy faire plaisir.
    \
        Comitate complecti aliquem. Cic. Estre doulx envers luy.
    \
        Omnibus studiis, laboribus, vitae periculis complecti aliquem. Cic. Le tant aimer qu'il n'espargne rien pour luy faire plaisir, soit, etc.
    \
        Complecti arcta familiaritate. Plin. iunior. Aimer fort familierement, Le recevoir en sa familiarité.
    \
        Ex literis alicuius complecti aliquem. Cic. Aimer quelcun, et luy faire bon accueil, à cause qu'il nous a esté recommandé par lettres d'aucun.
    \
        Aliquem comitem in omnes casus complecti. Virgil. Prendre pour compaignon.

    Dictionarium latinogallicum > complector

  • 48 comprehendo

    comprehendo (comprendo), ĕre, prehendi, prehensum - tr. - [st2]1 [-] prendre, saisir (avec la main), maintenir. [st2]2 [-] prendre racine, concevoir (en parl. de la femme). [st2]3 [-] embrasser, enfermer. [st2]4 [-] se saisir de, prendre sur le fait, surprendre, s'emparer de. [st2]5 [-] percevoir par les sens, voir; embrasser dans son esprit, saisir par la pensée, comprendre, concevoir, retenir. [st2]6 [-] embrasser par la parole, exprimer. [st2]7 [-] embrasser dans son affection, s'attacher, se concilier.    - comprehendere (animo, cogitatione, mente): comprendre, saisir par l’intelligence, par la pensée.    - comprehendere aliquem amicitiâ: se faire un ami, gagner l'amitié de qqn.    - comprehendere aliquid memoriâ: retenir qqch.    - in furto comprehensus: surpris à voler, pris en flagrant délit de vol.    - multos amicitiâ comprehendere: avoir beaucoup d'amis.    - comprehendere numero, Virg.: dénombrer.
    * * *
    comprehendo (comprendo), ĕre, prehendi, prehensum - tr. - [st2]1 [-] prendre, saisir (avec la main), maintenir. [st2]2 [-] prendre racine, concevoir (en parl. de la femme). [st2]3 [-] embrasser, enfermer. [st2]4 [-] se saisir de, prendre sur le fait, surprendre, s'emparer de. [st2]5 [-] percevoir par les sens, voir; embrasser dans son esprit, saisir par la pensée, comprendre, concevoir, retenir. [st2]6 [-] embrasser par la parole, exprimer. [st2]7 [-] embrasser dans son affection, s'attacher, se concilier.    - comprehendere (animo, cogitatione, mente): comprendre, saisir par l’intelligence, par la pensée.    - comprehendere aliquem amicitiâ: se faire un ami, gagner l'amitié de qqn.    - comprehendere aliquid memoriâ: retenir qqch.    - in furto comprehensus: surpris à voler, pris en flagrant délit de vol.    - multos amicitiâ comprehendere: avoir beaucoup d'amis.    - comprehendere numero, Virg.: dénombrer.
    * * *
        Comprehendo, comprehendis, comprehendi, comprehensum, comprehendere: siue Comprendo, comprendis, comprendi, comprensum, comprendere. Plaut. Empoigner, Prendre.
    \
        Comprehendere breui. Cic. Comprendre, ou dire en peu de parolles.
    \
        Comprehendere crinibus ignem. Virgil. Quand le feu se prend aux cheveuls.
    \
        Comprehendit forfex dentem. Cels. Le davier empoigne la dent pour l'arracher.
    \
        Comprehendere dicuntur plantae quae terrae haerent. Columel. Prendre racine en terre.
    \
        Comprehendere numero aliquid. Columel. Nombrer.
    \
        Dictis comprehendere aliquid. Ouid. Comprendre en parolles.
    \
        Comprehendere, pro Intelligere, vel scire. Cic. Scavoir, Entendre, Comprendre, Apprendre.
    \
        Comprehendere signis aliquem. Columel. Comprendre et congnoistre par certaines enseignes.
    \
        Animo comprendere intelligentiam alicuius rei. Cic. Entendre, Comprendre en son esprit.
    \
        Comprehendere contemplationem rerum naturae. Cels. Apprendre.
    \
        Comprehendere memoria. Cic. Mettre en sa memoire.
    \
        Visu comprendere aliquid. Sil. Veoir.
    \
        Adulterium alicuius comprehendere. Id est deprehendere. Cic. Quand on le prend sur le faict.
    \
        Officiis aliquem per se et per alios comprehendere. Cic. Obliger à soy.
    \
        Amicitia multos comprehendere. Cic. Se faire aimer de beaucoup de gens.
    \
        Comprehendere aliquem humanitate. Cic. Luy faire plusieurs plaisirs, et se monstrer doulx et bening envers luy.

    Dictionarium latinogallicum > comprehendo

  • 49 custodio

    custōdĭo, īre, īvi (ĭi), ītum - tr. -    - impf. sync. custodibant Catul. 64, 319 --- fut. pass. custodibitur, Plaut. Capt. 3, 5, 71. [st1]1 [-] garder, conserver, entretenir, préserver.    - corpus domumque alicujus custodire, Cic. Mil. 67: garder la personne et la maison de qqn.    - poma in melle custodire, Col. 12, 45, 3: conserver des fruits dans du miel.    - se custodire Cic. Nat. 2, 126: être sur ses gardes.    - custodire templum ab Hannibale, Nep. Hann. 9, 4: protéger le temple contre les attaques d'Hannibal.    - memoriā aliquid custodire, Cic. de Or. 1, 127: retenir qqch dans sa mémoire.    - custodire modum ubique, Quint. 4, 2, 35: être toujours dans la mesure.    - custodire quod juraveris Plin. Pan. 65, 2: respecter son serment.    - custodire aliquid litteris, Cic.: consigner qqch par écrit. [st1]2 [-] prendre garde à, observer, être fidèle à, se conformer à; veiller (à ce que).    - custodiendum est ut, Quint. 11, 1, 6: il faut veiller à ce que.    - praeceptum custodire, Col.: se conformer à un précepte. [st1]3 [-] surveiller, guetter, épier, se garder de.    - custodire motus siderum, Petr.: observer le cours des astres.    - custodire sermones alicujus, Tac.: épier les paroles de qqn.    - custodire aliquem, ne quid auferat Cic. Caecil. 51: surveiller qqn, pour l'empêcher de rien dérober.    - multorum te oculi custodient, Cic. Cat. 1, 2, 6: bien des regards te surveilleront. [st1]4 [-] garder pour soi, tenir secret.    - ejus (orationis) custodienda et proferendae arbitrium tuum, Cic. Att. 15: libre à toi de garder par devers toi ce discours ou de le publier. [st1]5 [-] retenir en prison, détenir.    - ducem praedonum custodire, Cic. Verr. 2, 5, 27: retenir en prison le chef des pirates.    - obsidibus imperatis centum hos Aeduis custodiendos tradit, Caes. BG. 6: il exigea cent otages, qu'il donna en garde aux Héduens.    - ventos custodit Eolus, Ov.: Eole tient les vents emprisonnés.
    * * *
    custōdĭo, īre, īvi (ĭi), ītum - tr. -    - impf. sync. custodibant Catul. 64, 319 --- fut. pass. custodibitur, Plaut. Capt. 3, 5, 71. [st1]1 [-] garder, conserver, entretenir, préserver.    - corpus domumque alicujus custodire, Cic. Mil. 67: garder la personne et la maison de qqn.    - poma in melle custodire, Col. 12, 45, 3: conserver des fruits dans du miel.    - se custodire Cic. Nat. 2, 126: être sur ses gardes.    - custodire templum ab Hannibale, Nep. Hann. 9, 4: protéger le temple contre les attaques d'Hannibal.    - memoriā aliquid custodire, Cic. de Or. 1, 127: retenir qqch dans sa mémoire.    - custodire modum ubique, Quint. 4, 2, 35: être toujours dans la mesure.    - custodire quod juraveris Plin. Pan. 65, 2: respecter son serment.    - custodire aliquid litteris, Cic.: consigner qqch par écrit. [st1]2 [-] prendre garde à, observer, être fidèle à, se conformer à; veiller (à ce que).    - custodiendum est ut, Quint. 11, 1, 6: il faut veiller à ce que.    - praeceptum custodire, Col.: se conformer à un précepte. [st1]3 [-] surveiller, guetter, épier, se garder de.    - custodire motus siderum, Petr.: observer le cours des astres.    - custodire sermones alicujus, Tac.: épier les paroles de qqn.    - custodire aliquem, ne quid auferat Cic. Caecil. 51: surveiller qqn, pour l'empêcher de rien dérober.    - multorum te oculi custodient, Cic. Cat. 1, 2, 6: bien des regards te surveilleront. [st1]4 [-] garder pour soi, tenir secret.    - ejus (orationis) custodienda et proferendae arbitrium tuum, Cic. Att. 15: libre à toi de garder par devers toi ce discours ou de le publier. [st1]5 [-] retenir en prison, détenir.    - ducem praedonum custodire, Cic. Verr. 2, 5, 27: retenir en prison le chef des pirates.    - obsidibus imperatis centum hos Aeduis custodiendos tradit, Caes. BG. 6: il exigea cent otages, qu'il donna en garde aux Héduens.    - ventos custodit Eolus, Ov.: Eole tient les vents emprisonnés.
    * * *
        Custodio, custodis, pen. prod. custodiui, custoditum, custodire. Plin. Garder.
    \
        Custodire se. Cic. Se contregarder.
    \
        Ab iniuria aliquem custodire. Quint. Garder et preserver, etc.
    \
        Breuitatem custodire. Plin. iunior. Garder brieveté.
    \
        Discrimina ordinum custodire. Plin. iunior. Avoir esgard à la difference des estats, Observer.
    \
        Ex his quas memoria hominum custodit. Plin. iunior. De quoy la memoire des hommes ha souvenance.
    \
        Modum custodire. Plin. Garder mesure.
    \
        Morem. Plin. Garder la coustume.
    \
        Nomen loci custodit haec herba. Plin. Retient le nom du lieu.
    \
        Parsimoniam custodire. Gell. Parsimonia apud veteres Romanos, legum complurium sanctionibus custodita est. Sobrieté en manger a esté observee, entretenue, et gardee, etc.
    \
        Literis custodire quae a summis oratoribus de eloquentia diuinitus dicta sunt. Cic. Coucher par escript et garder par le benefice de l'escripture la memoire des choses, etc.
    \
        Custodire, pro obseruare. Colum. Custodiendum est, vt quamminime ad eum locum mulier admittatur. Il fault prendre garde de nullement, etc.
    \
        Custodiemus, vt a praedictis locis semina legamus. Colum. Nous prendrons garde de cueillir les semences és lieux et endroicts susdicts.
    \
        Oculi et aures omnium te speculantur et custodiunt. Cic. Plusieurs yeulx et oreilles te guettent et espient pour veoir ce que tu feras.
    \
        Oculis ciuitatis et amicorum fidelitate custodiri. Cic. Quand tous les citoyens de la ville prennent garde, et tiennent l'oeil à la conservation et seureté d'aucun.

    Dictionarium latinogallicum > custodio

  • 50 deficio

    dēfĭcĭo, ĕre, fēci, fectum [de + facio]    - arch. defexit = defecerit Liv. 1, 24, 8.    - passif: deficior mais aussi defit. - intr. - [st1]1 [-] se séparer de, se détacher de; quitter un parti, faire défection, renoncer.    - ab aliqua re deficere, Caes. BG. 3, 3, 3: se détacher d'une chose.    - ab aliquo deficere, Caes. BG. 2, 14, 3: se détacher de qqn.    - a patribus ad plebem deficere, Liv. 6, 20, 3: se détacher des patriciens pour embrasser la cause des plébéiens.    - ad Poenos deficere, Liv. 22, 61, 11: passer du côté des Carthaginois.    - absol. civitates quae defecerant, Caes. BG. 3, 17, 2: les cités qui avaient fait défection.    - si a virtute defeceris, Cic. Lae. 37: si tu abandonnes le parti de la vertu.    - si utilitas ab amicitia defecerit, Cic. Fin. 2, 79, si l'intérêt n'est plus d'accord avec l'amitié.    - deficere a cultu idolorum, Lact.: renoncer au culte des idoles.    - ut a me ipse deficerem, Cic. Fam. 2, 16, 1: pour me manquer à moi-même.    - deficere ab amicitia populi Romani, Caes. B. G. 5, 3, 3: renoncer à l'alliance du peuple romain.    - avec abl. illis legibus populus Romanus prior non deficiet, Liv. 1, 24, 8: le peuple romain ne s'écartera pas le premier de ces clauses. [st1]2 [-] cesser, faire faute, manquer.    - vires, tela nostris deficiunt Caes. BG. 3, 5, 1 [mss]: les forces, les traits manquent à nos soldats.    - absol. materia, frumentum deficit, Caes. BC. 2, 37, 6: le bois, le blé fait défaut.    - vererer ne vox viresque deficerent, Cic. Verr. 1, 31: je craindrais que la voix et les forces ne me fissent défaut.    - memoria deficit, Cic. Fin. 2, 44: la mémoire fait défaut.    - luna deficit, Cic. Rep. 1, 23: la lune s'éclipse.    - multi Gallicis tot bellis defecerant, Caes. BC. 3, 2, 3: beaucoup avaient été rendus invalides par tant de campagnes en Gaule.    - (animo) deficere, Caes. Cic.: perdre courage.    - jam stragis acervis deficiunt campi, Sil. 8: déjà la plaine ne suffit plus aux cadavres amoncelés.    - si tempus anni ad bellum gerendum deficeret, Caes. BG. 4: si la saison trop avancée ne lui laissait pas le temps de faire campagne.    - deficere legibus, Liv.: violer les lois.    - nisi debitores defecerint, Dig.: à moins que les débiteurs ne soient insolvables.    - non comminus pugnando deficiebant, Caes. BC. 2: ils ne lâchaient pas pied dans le combat corps à corps.    - singuli numquam exsatiabuntur, res publica deficiet, Tac. An. 2: aucun d'eux en particulier ne sera jamais rassasié et l'Etat s'épuisera (= fera faillite).    - deficere (vitā): mourir.    - in hac voce defecit: "Livia, nostri conjugii memor vive!" Suet.: il expira en prononçant ces mots: "Livie, souviens-toi de notre union." [st1]3 [-] finir, disparaître; se terminer en.    - progenies Caesarum in Nerone defecit, Suet. Galb. 1, l: la famille des Césars s'éteignit avec Néron.    - ultima pars aulae deficientis, Mart.: l'extrémité du palais qui a disparu.    - deficere mucrone, Plin.: se terminer en pointe.    - in deficiente porticu, Petr.: au bout d'un portique. - tr. - [st1]3 [-] abandonner, quitter, manquer à.    - quem jam sanguis viresque deficiunt, Caes. BG. 7, 50, 6: que déjà le sang et les forces abandonnent.    - me dies, vox, latera deficiant, si velim... Cic. Verr. 2, 52: le jour, la voix, les poumons me feraient défaut, si je voulais...    - tempus te citius quam oratio deficeret, Cic. Amer. 89: le temps te manquerait plus tôt que les paroles.    - poét., avec inf. nec me deficiet nautas rogitare, Prop. 1, 8, 23: et je ne cesserai pas d'interroger les matelots.    - deficiam scandere montes, Sil.: je me lasserai de gravir les montagnes.    - au passif cum a viribus deficeretur, Caes. BC. 3, 64, 3: comme ses forces l'abandonnaient.    - mulier consilio et ratione deficitur, Cic. Clu. 184: cette femme est dépourvue de sagesse et de raison.    - aqua ciboque defecti, Quint. 3, 8, 23: manquant d'eau et de vivres.    - defectus facultatibus, Dig. 23, 3, 33: privé de ses moyens.    - defici, Cic. Br. 34: être abandonné = être à court dans la respiration.    - voir defectus.
    * * *
    dēfĭcĭo, ĕre, fēci, fectum [de + facio]    - arch. defexit = defecerit Liv. 1, 24, 8.    - passif: deficior mais aussi defit. - intr. - [st1]1 [-] se séparer de, se détacher de; quitter un parti, faire défection, renoncer.    - ab aliqua re deficere, Caes. BG. 3, 3, 3: se détacher d'une chose.    - ab aliquo deficere, Caes. BG. 2, 14, 3: se détacher de qqn.    - a patribus ad plebem deficere, Liv. 6, 20, 3: se détacher des patriciens pour embrasser la cause des plébéiens.    - ad Poenos deficere, Liv. 22, 61, 11: passer du côté des Carthaginois.    - absol. civitates quae defecerant, Caes. BG. 3, 17, 2: les cités qui avaient fait défection.    - si a virtute defeceris, Cic. Lae. 37: si tu abandonnes le parti de la vertu.    - si utilitas ab amicitia defecerit, Cic. Fin. 2, 79, si l'intérêt n'est plus d'accord avec l'amitié.    - deficere a cultu idolorum, Lact.: renoncer au culte des idoles.    - ut a me ipse deficerem, Cic. Fam. 2, 16, 1: pour me manquer à moi-même.    - deficere ab amicitia populi Romani, Caes. B. G. 5, 3, 3: renoncer à l'alliance du peuple romain.    - avec abl. illis legibus populus Romanus prior non deficiet, Liv. 1, 24, 8: le peuple romain ne s'écartera pas le premier de ces clauses. [st1]2 [-] cesser, faire faute, manquer.    - vires, tela nostris deficiunt Caes. BG. 3, 5, 1 [mss]: les forces, les traits manquent à nos soldats.    - absol. materia, frumentum deficit, Caes. BC. 2, 37, 6: le bois, le blé fait défaut.    - vererer ne vox viresque deficerent, Cic. Verr. 1, 31: je craindrais que la voix et les forces ne me fissent défaut.    - memoria deficit, Cic. Fin. 2, 44: la mémoire fait défaut.    - luna deficit, Cic. Rep. 1, 23: la lune s'éclipse.    - multi Gallicis tot bellis defecerant, Caes. BC. 3, 2, 3: beaucoup avaient été rendus invalides par tant de campagnes en Gaule.    - (animo) deficere, Caes. Cic.: perdre courage.    - jam stragis acervis deficiunt campi, Sil. 8: déjà la plaine ne suffit plus aux cadavres amoncelés.    - si tempus anni ad bellum gerendum deficeret, Caes. BG. 4: si la saison trop avancée ne lui laissait pas le temps de faire campagne.    - deficere legibus, Liv.: violer les lois.    - nisi debitores defecerint, Dig.: à moins que les débiteurs ne soient insolvables.    - non comminus pugnando deficiebant, Caes. BC. 2: ils ne lâchaient pas pied dans le combat corps à corps.    - singuli numquam exsatiabuntur, res publica deficiet, Tac. An. 2: aucun d'eux en particulier ne sera jamais rassasié et l'Etat s'épuisera (= fera faillite).    - deficere (vitā): mourir.    - in hac voce defecit: "Livia, nostri conjugii memor vive!" Suet.: il expira en prononçant ces mots: "Livie, souviens-toi de notre union." [st1]3 [-] finir, disparaître; se terminer en.    - progenies Caesarum in Nerone defecit, Suet. Galb. 1, l: la famille des Césars s'éteignit avec Néron.    - ultima pars aulae deficientis, Mart.: l'extrémité du palais qui a disparu.    - deficere mucrone, Plin.: se terminer en pointe.    - in deficiente porticu, Petr.: au bout d'un portique. - tr. - [st1]3 [-] abandonner, quitter, manquer à.    - quem jam sanguis viresque deficiunt, Caes. BG. 7, 50, 6: que déjà le sang et les forces abandonnent.    - me dies, vox, latera deficiant, si velim... Cic. Verr. 2, 52: le jour, la voix, les poumons me feraient défaut, si je voulais...    - tempus te citius quam oratio deficeret, Cic. Amer. 89: le temps te manquerait plus tôt que les paroles.    - poét., avec inf. nec me deficiet nautas rogitare, Prop. 1, 8, 23: et je ne cesserai pas d'interroger les matelots.    - deficiam scandere montes, Sil.: je me lasserai de gravir les montagnes.    - au passif cum a viribus deficeretur, Caes. BC. 3, 64, 3: comme ses forces l'abandonnaient.    - mulier consilio et ratione deficitur, Cic. Clu. 184: cette femme est dépourvue de sagesse et de raison.    - aqua ciboque defecti, Quint. 3, 8, 23: manquant d'eau et de vivres.    - defectus facultatibus, Dig. 23, 3, 33: privé de ses moyens.    - defici, Cic. Br. 34: être abandonné = être à court dans la respiration.    - voir defectus.
    * * *
        Deficere, pro Deesse. Cic. Vererer ne mihi vox viresque deficerent. Que la force ne me defaillist.
    \
        Anima deficit per aestum. Cels. Le cueur default, On s'esvanouit.
    \
        In causa aliquem deficiunt omnia. Cic. Toutes choses luy defaillent.
    \
        Dolor me non deficit. Cic. Ma douleur ne cesse point, Ne me laisse point.
    \
        Improbitas aliquem defecit. Cic. Luy a defailli.
    \
        Deficit luna nocturno tempore. Plin. La lune eclipse, ou default par nuict.
    \
        Membra deficiunt. Lucret. Defaillent, et perdent toute force et vertu.
    \
        Deficit illum prudentia. Cic. Il ha faulte de prudence.
    \
        Deficit et extinguitur Sol. Cic. Le soleil eclipse et default.
    \
        Deficiunt me solatia. Cic. J'ay faulte de soulagement, ou de soulas.
    \
        Deficiunt syluae glandes. Virg. Les forests n'ont point de gland.
    \
        Tempus hercule te citius, quam oratio, deficeret. Cic. Tu aurois plus tost faulte de temps, que de parolle.
    \
        Discentes vita deficit. Cic. Ils meurent en apprenant, Leur vie n'est point assez longue pour apprendre, La vie leur default.
    \
        Vox eum defecit. Cic. La voix luy est faillie.
    \
        Deficit in mucronem figura. Plin. Elle va en aguisant, en poincte.
    \
        Deficere. Sallust. Se rendre du parti contraire, Se revolter.
    \
        Deficere a principe aliquo ad alium. Liu. Abandonner le service ou l'alliance d'un prince, et se mettre au service ou en l'alliance de son ennemi.
    \
        Quid ages, si vtilitas ab amicitia defecerit? Cic. Si prouffit se depart d'avec amitié? Si l'amitié d'autruy te vient à dommage, t'est dommageable? ou Si l'amitié d'autruy ne te porte point de prouffit?
    \
        Deficere a virtute. Cic. Delaisser vertu.
    \
        A seipso deficere, Est mores mutare. Cic. N'estre plus semblable à soymesme, Changer de conditions.
    \
        Deficere a vita. Cic. Se tuer.
    \
        Deficere, pro Defetisci, neutrum. Mart. Cic. Estre si las qu'on n'en puisse plus.
    \
        Concidere et deficere. Cic. Tomber et defaillir, Perdre toute force et vertu.
    \
        Deficere animo, animis, viribus. Cic. Defaillir de courage et de force.
    \
        Animo non deficiam. Cic. Le cueur ne me fauldra point, J'auray tousjours bon courage.
    \
        Deficere alimento. Colum. Avoir faulte de nourriture.
    \
        Deficere coeptis. Valer. Flac. Ne point poursuyvre et continuer son entreprinse, ou ce qu'on a commencé.
    \
        Mente deficere. Ouid. Perdre le sens et l'entendement.
    \
        Deficere visu. Sueton. Perdre la veue, Quand la veue default.
    \
        Deficior, passiue. Colum. Si memoria deficitur. Si la memoire luy default, S'il ha faulte de memoire.
    \
        Mulier abundat audacia, consilio et ratione deficitur. Cic. Elle est desprouveue, ou Elle ha faulte de bon sens et de raison.
    \
        Deficitur aqua salienti haec amoenitas. Plin. iunior. Elle ha faulte d'eaue vive.

    Dictionarium latinogallicum > deficio

  • 51 discedo

    discēdo, ĕre, cessi, cessum - intr. -    - parf. sync. discesti Plaut. As. 251; discesse Fort. Mart 4, 352 II part. pass. avec sens actif, custodibus discessis Cael. Antip. d. Prisc. 8, 49, les gardes s'étant retirés. [st1]1 [-] s'en aller de côté et d'autre, se séparer, se diviser.    - senatus consultum factum est ut sodalitates discederent, Cic. Q. 2, 3, 5: un sénatus consulte ordonna que toutes les associations eussent à se dissoudre.    - populus ex contione discessit, Sall. J. 34, 2: le peuple, l'assemblée finie, se dispersa.    - in duas partes discedunt Numidae, Sall. J. 13, 1: les Numides se divisent en deux partis.    - cum terra discessisset magnis quibusdam imbribus, Cic. Off. 3, 38: la terre s'étant entrouverte à la suite de grandes pluies.    - cf. Div. 1, 97; 1, 99. [st1]2 [-] se séparer [d'un tout, d'un groupe dont on faisait partie].    - ab amicis discedere, Cic. Lael. 42: se séparer de ses amis (rompre avec...).    - cf. Caes. BC. 3, 60, 3. [st1]3 [-] s'éloigner de.    - ab aliquo discedere, Caes. BG. 4, 12, 1: s'éloigner de qqn, quitter qqn. --- cf. Cic. Lael. 1.    - a vallo discedere, Caes. BC. 3, 37, 3: quitter le retranchement.    - cf. Caes. BG. 5, 8, 6 ; 5, 34, 1.    - e Gallia discedere, Cic. Phil. 8, 21: sortir de Gaule.    - ex hibernis dicedere, Caes. BG. 5, 23, 3: quitter le cantonnement.    - de foro discedere, Cic. Verr. 4, 147: quitter le forum.    - de praediis discedere, Cic. Amer. 79: sortir de ses propriétés.    - Capuā discedere, Cic. Att. 7, 21, 1: quitter Capoue.    - templo discedere, Ov. M. 1, 381: quitter le temple. [st1]4 [-] se retirer du combat [vainqueur ou vaincu].    - superiores discedere, Caes. BC. 1, 47, 1: sortir vainqueurs. --- cf. BC. 3, 47. 5.    - sine detrimento discedere, Caes. BC. 3, 46, 6: se retirer sans dommage.    - a signis discedere, Caes. BG. 5, 16, 1; BC. 1, 341: quitter les enseignes = rompre les manipules, se débander, fuir.    - [mais Liv. 25, 20, 4, déserter]. [st1]5 [-] s'en aller du tribunal; se tirer d'affaire.    - superior discedit, Cic. Caec. 2: il sort victorieux du procès. --- cf. Br. 229.    - si istius haec tanta injuria impunita discesserit, Cic. Verr. 4, 68: si l'injustice si grande commise par cet homme sort impunie de ces débats.    - qui resisterunt, discedunt saepissime superiores, Cic. Tusc. 2: ceux qui ont résisté s'en vont en général en vainqueurs.    - discessit liberatus, Nep. Phoc. 2, 3: il fut renvoyé absous.    - impunita (tanta injuria) discedit, Cic. Verr. 2, 4, 30: un si grand attentat reste impuni.    - Hercules, qui deus sis, sane discessisti non bene, Plaut. Stich. 395: Hercules, bien que tu sois dieu, tu ne t'en es pas bien tiré.    - cf. Cic. Att. 2, 16, 4 ; 2, 21, 6. [st1]6 [-] fig. s'écarter de.    - ab officio dicedere, Caes. BG. 1, 40, 2: se départir de son devoir, manquer à son devoir.    - a sua sententia discedere, Caes. BC. 1, 2. 5: renoncer à son opinion.    - a ratione discedere, Cic. Tusc. 4, 42: s'écarter de la raison.    - ab oppugnatione castrorum discedere, Caes. BC. 2, 31, 3: abandonner le siège d'un camp.    - quartana a te discessit, Cic. Att. 8, 6, 4: la fièvre quarte t'a quitté.    - numquam ex animo meo discedit illius viri memoria, Cic. Rep. 6, 9: jamais le souvenir de cet homme ne sort de ma mémoire.    - hostibus spes potiundi oppidi discessit, Caes. BG 2, 7, 2: pour l'ennemi, l'espoir de prendre la ville s'en alla.    - a vita (ex vita) discedere, Cic.: quitter la vie, mourir.    - absol. dilatato vulneris hiatu discessit, Amm. 29: sa plaie s'étant rouverte et élargie, il mourut. [st1]7 [-] se porter vers une opinion.    - in alicujus sententiam discedere, Sall. C. 55, 1: se ranger à l'avis de qqn.    - cf Liv. 3, 41, 1; 28, 45, 5, etc.    - in alia omnia discessit (senatus), Cic. Fam. 19, 12, 3: (le sénat) se rangea à un tout autre avis.    - ultimum senatus consultum, quo... numquam ante discessum est, Caes. BC. 1, 5, 3: le sénatus consulte, ultime mesure à laquelle on n'en est jamais venu auparavant... [st1]8 [-] faire abstraction de.    - cum a vobis discesserim, neminem esse... Cic. Fam. 1, 9, 18, [je t'assure] que, vous exceptés, il n'y a personne...    - cum a fraterno amore discessi, Cic. Att. 1, 17, 5: à part l'affection que me porte mon frère.
    * * *
    discēdo, ĕre, cessi, cessum - intr. -    - parf. sync. discesti Plaut. As. 251; discesse Fort. Mart 4, 352 II part. pass. avec sens actif, custodibus discessis Cael. Antip. d. Prisc. 8, 49, les gardes s'étant retirés. [st1]1 [-] s'en aller de côté et d'autre, se séparer, se diviser.    - senatus consultum factum est ut sodalitates discederent, Cic. Q. 2, 3, 5: un sénatus consulte ordonna que toutes les associations eussent à se dissoudre.    - populus ex contione discessit, Sall. J. 34, 2: le peuple, l'assemblée finie, se dispersa.    - in duas partes discedunt Numidae, Sall. J. 13, 1: les Numides se divisent en deux partis.    - cum terra discessisset magnis quibusdam imbribus, Cic. Off. 3, 38: la terre s'étant entrouverte à la suite de grandes pluies.    - cf. Div. 1, 97; 1, 99. [st1]2 [-] se séparer [d'un tout, d'un groupe dont on faisait partie].    - ab amicis discedere, Cic. Lael. 42: se séparer de ses amis (rompre avec...).    - cf. Caes. BC. 3, 60, 3. [st1]3 [-] s'éloigner de.    - ab aliquo discedere, Caes. BG. 4, 12, 1: s'éloigner de qqn, quitter qqn. --- cf. Cic. Lael. 1.    - a vallo discedere, Caes. BC. 3, 37, 3: quitter le retranchement.    - cf. Caes. BG. 5, 8, 6 ; 5, 34, 1.    - e Gallia discedere, Cic. Phil. 8, 21: sortir de Gaule.    - ex hibernis dicedere, Caes. BG. 5, 23, 3: quitter le cantonnement.    - de foro discedere, Cic. Verr. 4, 147: quitter le forum.    - de praediis discedere, Cic. Amer. 79: sortir de ses propriétés.    - Capuā discedere, Cic. Att. 7, 21, 1: quitter Capoue.    - templo discedere, Ov. M. 1, 381: quitter le temple. [st1]4 [-] se retirer du combat [vainqueur ou vaincu].    - superiores discedere, Caes. BC. 1, 47, 1: sortir vainqueurs. --- cf. BC. 3, 47. 5.    - sine detrimento discedere, Caes. BC. 3, 46, 6: se retirer sans dommage.    - a signis discedere, Caes. BG. 5, 16, 1; BC. 1, 341: quitter les enseignes = rompre les manipules, se débander, fuir.    - [mais Liv. 25, 20, 4, déserter]. [st1]5 [-] s'en aller du tribunal; se tirer d'affaire.    - superior discedit, Cic. Caec. 2: il sort victorieux du procès. --- cf. Br. 229.    - si istius haec tanta injuria impunita discesserit, Cic. Verr. 4, 68: si l'injustice si grande commise par cet homme sort impunie de ces débats.    - qui resisterunt, discedunt saepissime superiores, Cic. Tusc. 2: ceux qui ont résisté s'en vont en général en vainqueurs.    - discessit liberatus, Nep. Phoc. 2, 3: il fut renvoyé absous.    - impunita (tanta injuria) discedit, Cic. Verr. 2, 4, 30: un si grand attentat reste impuni.    - Hercules, qui deus sis, sane discessisti non bene, Plaut. Stich. 395: Hercules, bien que tu sois dieu, tu ne t'en es pas bien tiré.    - cf. Cic. Att. 2, 16, 4 ; 2, 21, 6. [st1]6 [-] fig. s'écarter de.    - ab officio dicedere, Caes. BG. 1, 40, 2: se départir de son devoir, manquer à son devoir.    - a sua sententia discedere, Caes. BC. 1, 2. 5: renoncer à son opinion.    - a ratione discedere, Cic. Tusc. 4, 42: s'écarter de la raison.    - ab oppugnatione castrorum discedere, Caes. BC. 2, 31, 3: abandonner le siège d'un camp.    - quartana a te discessit, Cic. Att. 8, 6, 4: la fièvre quarte t'a quitté.    - numquam ex animo meo discedit illius viri memoria, Cic. Rep. 6, 9: jamais le souvenir de cet homme ne sort de ma mémoire.    - hostibus spes potiundi oppidi discessit, Caes. BG 2, 7, 2: pour l'ennemi, l'espoir de prendre la ville s'en alla.    - a vita (ex vita) discedere, Cic.: quitter la vie, mourir.    - absol. dilatato vulneris hiatu discessit, Amm. 29: sa plaie s'étant rouverte et élargie, il mourut. [st1]7 [-] se porter vers une opinion.    - in alicujus sententiam discedere, Sall. C. 55, 1: se ranger à l'avis de qqn.    - cf Liv. 3, 41, 1; 28, 45, 5, etc.    - in alia omnia discessit (senatus), Cic. Fam. 19, 12, 3: (le sénat) se rangea à un tout autre avis.    - ultimum senatus consultum, quo... numquam ante discessum est, Caes. BC. 1, 5, 3: le sénatus consulte, ultime mesure à laquelle on n'en est jamais venu auparavant... [st1]8 [-] faire abstraction de.    - cum a vobis discesserim, neminem esse... Cic. Fam. 1, 9, 18, [je t'assure] que, vous exceptés, il n'y a personne...    - cum a fraterno amore discessi, Cic. Att. 1, 17, 5: à part l'affection que me porte mon frère.
    * * *
        Discedo, discedis, pen. prod. discessi, discessum, discedere, Recedere: vt Discedere Roma. Cic. Se partir et s'en aller.
    \
        Discedere cubitum. Cic. S'en aller coucher.
    \
        Non discedere ab aliquo. Cic. Ne bouger d'avec aucun, L'accompaigner tousjours, et ne le laisser jamais.
    \
        Discedere ab amicis. Cic. Se departir de l'amitié d'aucun.
    \
        Discedere ab armis. Caes. Laisser les armes et s'en retourner chascun en son hostel.
    \
        Discedere a consuetudine alicuius populi. Cic. Contrevenir à la coustume, Venir et faire contre la commune observance et coustume d'un peuple.
    \
        E conspectu discedere. Cic. Se partir de la presence d'aucun.
    \
        Discedere a defendendis hominibus et subleuandis. Cic. Laisser à aider et defendre.
    \
        Non discedere digitum a re aliqua. Cic. Sub. latum. Ne s'en esloingner nullement, S'en tenir tousjours pres.
    \
        In duas factiones ciuitas discessit. Tacit. Est divisee.
    \
        A sperata alicuius rei gloria discedere. Cic. Perdre esperance.
    \
        Discedere a jure. Cic. Ne se gouverner et reigler plus selon le droict et les loix.
    \
        Vno verbo discedere a libro. Cic. Faillir d'un mot à dire comme il est dedens son livre.
    \
        Nunquam ex animo meo discedit illius viri memoria. Cic. Jamais je ne perds la souvenance de luy, J'ay tousjours memoire de luy, Il me souvient tousjours de luy, Il n'est jamais qu'il ne me souvienne de luy.
    \
        A mente atque a se discedere. Cic. Sortir hors de son sens.
    \
        Discessit mos. Plin. La coustume n'est plus.
    \
        Discedamus a nobis. Cic. Ne parlons plus de nous, Laissons à parler de nous.
    \
        Discedere ab officio. Cic. Ne faire plus son debvoir.
    \
        Discedere in aliquam opinionem. Cic. Se ranger à quelque opinion.
    \
        Discedere in alia omnia, pro Dissentire. Cic. Estre d'opinion contraire, Opiner au contraire.
    \
        Discedunt in duas partes. Sallust. Se divisent et separent en deux bandes.
    \
        Negat vnquam se a te pedem discessisse. Cic. Il nie qu'il bougeast jamais le pied d'avec toy, Il dit qu'il ne s'esloingna jamais de toy la longueur d'un pied.
    \
        Audiui quartanam a te discessisse. Cic. J'ay ouy dire que la fievre quarte t'a laissé, S'en est allee.
    \
        A re discedere. Cic. Sortir hors du propos.
    \
        Discedere a vel de sententia. Caesar. Cic. Changer d'opinion.
    \
        A sese discedere. Cic. S'oublier soymesme, et sortir hors de son sens.
    \
        Signis discedere haud licitum. Sil. Il n'est point licite à un homme de guerre de se partir d'avec son enseigne.
    \
        Discedere superiorem. Cic. S'en aller vainqueur.
    \
        Discedere inferiorem. Cic. S'en aller vaincu.
    \
        A vita discedere. Cic. Mourir.
    \
        Discedit vsusfructus a persona. Modestin. L'usufruict se perd et se depart de celuy à qui il estoit.
    \
        Quum discessi a te, nemo mihi illo charior. Cic. Apres toy je l'aime plus que nul autre.
    \
        Amoris vero erga te mei, quum a fraterno amore, domesticoque discessi, tibi primas defero. Cic. Apres mon frere, il n'en y a point que j'aime tant que toy.
    \
        Sic, vt quum ab illo discesserint, me habeant proximum. Cic. Tellement que apres cestuy là, ils n'en ont point de plus prochain que moy.
    \
        Discedere terra dicitur. Cic. Se fendre, S'ouvrir.
    \
        Discedit caelum. Cic. Quand il s'ouvre et se fend, ou semble se fendre, comme quand il esclaire.
    \
        Discedatur, impersonale. Cic. Qu'on s'en aille.
    \
        Disceditur in eam sententiam. Liu. On suit ceste opinion.
    \
        Discessum est. Liu. On s'est departi.

    Dictionarium latinogallicum > discedo

  • 52 excedo

    excēdo, ĕre, cessi, cessum [st1]1 [-] intr. avec abl. sans prép. ou abl. avec ex.; intr. avec in + acc. a - s'en aller, se retirer, sortir, quitter, partir.    - proelio excedere ou ex proelio excedere: se retirer du combat.    - pueris excedere: sortir de l'enfance.    - finibus excedere ou e finibus excedere: sortir du territoire.    - excessis = excesseris - cave quoquam ex istoc excessis loco, Ter. Andr.: garde-toi de quitter d'un pas l'endroit où tu es.    - passif impers. - Crotone excessum est, Liv. 24: on quitta Crotone.    - ex his tenebris in lucem illam excedere, Cic. Tusc. 1: sortir de ces ténèbres pour gagner le séjour de la lumière.    - excedere ad deos, Vell. 1: passer au rang des dieux. b - quitter la vie, décéder, mourir.    - excedere ou e vitâ excedere ou vitâ excedere: quitter la vie, mourir. c - s'en aller, s'éclipser, disparaître, sortir de la mémoire.    - ubi reverentia excessit animis, Curt. 8: dès que le respect disparaît des âmes.    - excedere ou e memoriâ excedere: disparaître de la mémoire, sortir de la mémoire. d - s'écarter.    - excedere paululum ad enarrandum, Liv. 29, 29, 5: faire une digression pour raconter. e - s'avancer, passer à, arriver à, aller jusqu'à, parvenir à, aboutir à.    - eo laudis excedere, quo plerique ambitiosa morte inclaruerunt, Tac. Agr. 42: parvenir à ce degré de gloire où la plupart se sont illustrés par une mort ostentatoire.    - ad patres excessit res, Liv. 25, 1: l'affaire vint au sénat.    - excedere in + acc.: aboutir à.    - res studiis in magnum certamen excedit, Liv. 34, 1: en raison des passions, l'affaire aboutit à un violent débat. [st1]2 - tr. - dépasser, outrepasser, excéder, surpasser, être supérieur à; franchir, quitter, abandonner.    - nubes excedit Olympus, Luc. 2: l'Olympe dépasse les nuages.    - modum excedere: dépasser la mesure.    - urbem excedere: quitter la ville.    - praeturae gradum excedere, Suet. Oth. 1: dépasser le rang de préteur.    - praestantissimorum gloriam excedere, Suet.: surpasser la gloire des plus illustres.    - curiam excedere, Liv.: quitter le sénat.
    * * *
    excēdo, ĕre, cessi, cessum [st1]1 [-] intr. avec abl. sans prép. ou abl. avec ex.; intr. avec in + acc. a - s'en aller, se retirer, sortir, quitter, partir.    - proelio excedere ou ex proelio excedere: se retirer du combat.    - pueris excedere: sortir de l'enfance.    - finibus excedere ou e finibus excedere: sortir du territoire.    - excessis = excesseris - cave quoquam ex istoc excessis loco, Ter. Andr.: garde-toi de quitter d'un pas l'endroit où tu es.    - passif impers. - Crotone excessum est, Liv. 24: on quitta Crotone.    - ex his tenebris in lucem illam excedere, Cic. Tusc. 1: sortir de ces ténèbres pour gagner le séjour de la lumière.    - excedere ad deos, Vell. 1: passer au rang des dieux. b - quitter la vie, décéder, mourir.    - excedere ou e vitâ excedere ou vitâ excedere: quitter la vie, mourir. c - s'en aller, s'éclipser, disparaître, sortir de la mémoire.    - ubi reverentia excessit animis, Curt. 8: dès que le respect disparaît des âmes.    - excedere ou e memoriâ excedere: disparaître de la mémoire, sortir de la mémoire. d - s'écarter.    - excedere paululum ad enarrandum, Liv. 29, 29, 5: faire une digression pour raconter. e - s'avancer, passer à, arriver à, aller jusqu'à, parvenir à, aboutir à.    - eo laudis excedere, quo plerique ambitiosa morte inclaruerunt, Tac. Agr. 42: parvenir à ce degré de gloire où la plupart se sont illustrés par une mort ostentatoire.    - ad patres excessit res, Liv. 25, 1: l'affaire vint au sénat.    - excedere in + acc.: aboutir à.    - res studiis in magnum certamen excedit, Liv. 34, 1: en raison des passions, l'affaire aboutit à un violent débat. [st1]2 - tr. - dépasser, outrepasser, excéder, surpasser, être supérieur à; franchir, quitter, abandonner.    - nubes excedit Olympus, Luc. 2: l'Olympe dépasse les nuages.    - modum excedere: dépasser la mesure.    - urbem excedere: quitter la ville.    - praeturae gradum excedere, Suet. Oth. 1: dépasser le rang de préteur.    - praestantissimorum gloriam excedere, Suet.: surpasser la gloire des plus illustres.    - curiam excedere, Liv.: quitter le sénat.
    * * *
        Excedo, excedis, pen. prod. excessi, excessum, excedere. Se partir d'un lieu, Se desloger.
    \
        Excedere acie, praelio, vel e praelio, et ex acie. Liu. Caesar. Se retirer. \ Excedere de medio. Terent. Mourir.
    \
        Caue quoquam ex isthoc excessis loco. Terent. Garde bien de te bouger ou partir de ceste place.
    \
        Excedere, pro eo quod Gallice dicimus Sortir hors. Cels.
    \
        Excedere extra. Cic. Vt nulla pars huiusce generis excederet extra. Oultrepassast l'une l'autre.
    \
        In locum aliquem excedere. Cic. Se retirer en quelque lieu.
    \
        In magnum certamen res excessit. Liu. La chose est parvenue et montee en grand debat et different ou contention.
    \
        Caelo excedit Lucifer. Ouid. S'en est allé.
    \
        Foribus excedere. Ouid. Sortir hors des portes.
    \
        Excedere Roma, vel Italia. Liu. Se partir de Rome, Laisser la ville de Rome.
    \
        Excessit mihi aetas ex magisterio tuo. Plaut. Je ne suis plus en aage d'estre soubs ta maistrise, Je ne suis plus en ton chastiement.
    \
        Excedit e corpore animus. Cic. Sort hors et se part.
    \
        Excessit annos decem. Colum. Il ha dix ans passez.
    \
        Morbus qui quatuordecim dies excessit. Celsus. Qui a passé et duré plus de quatorze jours.
    \
        Insequentia excedunt in eum annum quo M. Seruilius, etc. Liu. Viennent et sont pour l'annee que, etc.
    \
        Excessit ex corde cura. Ter. Mon soulci s'en est allé de mon coeur.
    \
        Excedere ex ephebis. Terent. Cic. Sortir hors d'adolescence, Venir en l'aage de virilité.
    \
        Excedit fidem impudens cura qua, etc. Plin. On ne pourroit croire combien, etc.
    \
        Excedunt quadragenos denarios librae. Plin. Il coustent plus de, etc.
    \
        Non excedunt in modium vicenas libras. Plin. Ils n'excedent point, etc.
    \
        Excedit magnitudinem fabae. Plin. Il passe la grandeur d'une febve, Il est plus grand qu'une febve.
    \
        Iam e memoria excessit quo tempore a pop. Romano defecerimus? Liu. Avons nous desja oublié, etc.
    \
        Metum excessere mea bona. Ouid. Mes biens sont en seureté et hors de tout danger.
    \
        Excedere modum. Liu. Passer mesure, Exceder.
    \
        Olympus excedit nubes. Lucan. Oultrepasse, Surpasse.
    \
        Excedere officium. Plin. iunior. Passer les fins de sa puissance, Exceder.
    \
        Notae excessere. Ouid. Les marques sont effacees.
    \
        Excedere ex pueris. Cic. Sortir hors d'enfance.
    \
        Excessit res ad publicam querimoniam. Liu. La chose parveint si avant, que le peuple mesme se print à s'en plaindre.
    \
        Excedit aurium sensum. Plinius. Les oreilles ne le peuvent ouir mouvoir.
    \
        Excedere, absolute. Cic. Mourir.

    Dictionarium latinogallicum > excedo

  • 53 intercido

    [st1]1 [-] intercĭdo, ĕre, cĭdi [inter + cado]: - intr. - a - tomber entre.    - Liv. 21, 8 ; 26, 39. b - arriver dans l'intervalle, survenir.    - Cic. Fam. 5, 8, 3. c - tomber, s'éteindre, se perdre, périr.    - dum inimici intercidant, Cic. Dej. 9, 25: pourvu que nos ennemis périssent.    - intercidit Caecubum, Plin.: le Cécube se gâte, le vin de Cécube se gâte.    - verba intercidunt, Quint. 10, 2, 13: les mots tombent en désuétude. d - échapper de la mémoire.    - memoriā intercidere, Liv. 2, 8, 5: s'échapper de la mémoire. --- cf. Ov. F. 2, 443.    - si interciderit tibi aliquid, Hor. S. 2, 4, 6: si une chose t'est sortie de la mémoire. [st1]2 [-] intercīdo, ĕre, cīdi, cīsum [inter + caedo]: - tr. - a - couper par le milieu, ouvrir, fendre.    - intercidere venas, Plin.: ouvrir les veines.    - interciso monte, Cic. Att. 4, 15, 5: en fendant la montagne.    - jugum mediocri valle a castris intercisum, Hirt. BG. 8, 14, 4: plateau séparé du camp par une vallée moyenne.    - dies intercisi, Varr. L. 6, 31: jours entrecoupés, [où le matin et le soir sont interdits pour ce qui est de vaquer aux affaires publiques, le milieu de la journée étant seul admis]. b - morceler, mutiler, hacher.    - commentarios intercidere, Plin. Ep. 6, 22, 4: couper çà et là les feuillets d'un registre. --- Dig. 11, 3, 1, § 5.    - intercidere sententias, Gell.: hacher les phrases.
    * * *
    [st1]1 [-] intercĭdo, ĕre, cĭdi [inter + cado]: - intr. - a - tomber entre.    - Liv. 21, 8 ; 26, 39. b - arriver dans l'intervalle, survenir.    - Cic. Fam. 5, 8, 3. c - tomber, s'éteindre, se perdre, périr.    - dum inimici intercidant, Cic. Dej. 9, 25: pourvu que nos ennemis périssent.    - intercidit Caecubum, Plin.: le Cécube se gâte, le vin de Cécube se gâte.    - verba intercidunt, Quint. 10, 2, 13: les mots tombent en désuétude. d - échapper de la mémoire.    - memoriā intercidere, Liv. 2, 8, 5: s'échapper de la mémoire. --- cf. Ov. F. 2, 443.    - si interciderit tibi aliquid, Hor. S. 2, 4, 6: si une chose t'est sortie de la mémoire. [st1]2 [-] intercīdo, ĕre, cīdi, cīsum [inter + caedo]: - tr. - a - couper par le milieu, ouvrir, fendre.    - intercidere venas, Plin.: ouvrir les veines.    - interciso monte, Cic. Att. 4, 15, 5: en fendant la montagne.    - jugum mediocri valle a castris intercisum, Hirt. BG. 8, 14, 4: plateau séparé du camp par une vallée moyenne.    - dies intercisi, Varr. L. 6, 31: jours entrecoupés, [où le matin et le soir sont interdits pour ce qui est de vaquer aux affaires publiques, le milieu de la journée étant seul admis]. b - morceler, mutiler, hacher.    - commentarios intercidere, Plin. Ep. 6, 22, 4: couper çà et là les feuillets d'un registre. --- Dig. 11, 3, 1, § 5.    - intercidere sententias, Gell.: hacher les phrases.
    * * *
    I.
        Intercido, intercidis, intercidi, intercisum, pen. prod. intercidere, Ex in et caedo compositum. Caes. Couper par le milieu.
    II.
        Intercido, intercidis, intercidi, pen. corr. intercasum, intercidere, Ex inter et cado. Plin. Se perdre, Se corrompre et gaster, Perir.
    \
        Intercidit gratia beneficii. Seneca. Le gré du bienfaict est peri et perdu.
    \
        Honos intercidet aeuo. Sil. Perira, S'abolira.
    \
        Intercidit memoria. Liu. Il n'est plus memoire de luy.
    \
        Si interciderit tibi aliquid. Horat. Si tu oublies quelque chose.
    \
        Intercidere. Liu. Cheoir, Entrecheoir.

    Dictionarium latinogallicum > intercido

  • 54 labo

    lăbo, āre, āvi, ātum - intr. - [st2]1 [-] vaciller, chanceler, menacer ruine. [st2]2 [-] être incertain, hésiter, n'être pas ferme.    - memoria labat, Liv. 5: la mémoire se perd.    - mores labant, Tac.: les moeurs se relâchent.    - labat signum, Cic.: la statue est ébranlée.    - genua labant, Virg.: les genoux fléchissent.    - labare sermone, Plin. 14: balbutier.    - labant acies, Tac.: l'armée plie.    - cum ei labare M. Antonius videretur, Cic.: comme M. Antoine lui paraissait hésitant.    - cohortes labare dicuntur, Cic.: ces cohortes menacent, dit-on, de faire défection.
    * * *
    lăbo, āre, āvi, ātum - intr. - [st2]1 [-] vaciller, chanceler, menacer ruine. [st2]2 [-] être incertain, hésiter, n'être pas ferme.    - memoria labat, Liv. 5: la mémoire se perd.    - mores labant, Tac.: les moeurs se relâchent.    - labat signum, Cic.: la statue est ébranlée.    - genua labant, Virg.: les genoux fléchissent.    - labare sermone, Plin. 14: balbutier.    - labant acies, Tac.: l'armée plie.    - cum ei labare M. Antonius videretur, Cic.: comme M. Antoine lui paraissait hésitant.    - cohortes labare dicuntur, Cic.: ces cohortes menacent, dit-on, de faire défection.
    * * *
        Labo, labas, priore corr. labare. Cheoir subitement, ou Bransler, et estre prest à cheoir.
    \
        Labare sermone, per translationem. Plin. Vaciller, Chanceler en parlant.
    \
        Acies labans. Tacit. Armee preste à fuir, et à estre desconficte.
    \
        Labant animi. Liu. Les courages defaillent.
    \
        Labat consilium meum quod fixum erat. Cic. Mon propos n'est plus ferme.
    \
        Memoria labat. Liu. Default.
    \
        Mens labat. Cels. Quand on perd l'entendement.
    \
        In dubio pectora nostra labant. Ouid. Je suis incertaine et en doubte si je le doy faire, ou non.
    \
        Spes labat misto metu. Ouid. Vacille.

    Dictionarium latinogallicum > labo

  • 55 retineo

    retĭnĕo, ēre, tĭnŭi, tentum - tr. - [st2]1 [-] retenir, arrêter, ne pas laisser aller, contenir, maintenir, tenir immobile, attacher, fixer. [st2]2 [-] retenir par devers soi, tenir en son pouvoir, posséder, conserver, garder. [st2]3 [-] garder intact, maintenir, sauvegarder. [st2]4 [-] tenir à, ne pas se départir de. [st2]5 [-] Gell. retenir (dans sa mémoire), se souvenir.    - Germani retineri non potuerant quin tela in nostros cojicerent, Caes. BG. 1, 47: on n'avait pas pu empêcher les Germains de lancer des traits sur nos soldats.    - aegre sunt retenti quin oppidum irrumperent, Caes. B. C. 2, 13: on eut de la peine à les empêcher de faire irruption dans la ville.    - retineri nequeo quin dicam ea, quae promeres, Plaut. Trin. 3, 2, 15: je ne peux plus m'empêcher de dire ce que tu mérites.    - vehementer id retinebatur, populi comitia ne essent rata nisi ea patrum adprobavisset auctoritas, Cic. Rep. 2: on maintenait fermement cette décision: les décisions des comices populaires ne prendraient effet que si les sénateurs les approuvaient.    - fidem retinere, Cic.: rester fidèle à sa parole.    - modum retinere, Cic.: garder une juste mesure.    - retinere se domi, Nep.: rester chez soi.    - officium retinere, Cic.: ne pas s'écarter de son devoir.    - retinere aliquem in officio, Cic. Rosc. Am. 25, 70: maintenir qqn dans le devoir.    - aliquid memoriâ retinere: se souvenir de qqch.    - retinuerunt ut... Quint.: ils tinrent à ce que...    - id retinebatur ne, Cic.: un principe auquel on restait attaché, c'est que... ne...    - retineo me dixisse, Dig. 35, 1, 92: je me souviens d'avoir dit.
    * * *
    retĭnĕo, ēre, tĭnŭi, tentum - tr. - [st2]1 [-] retenir, arrêter, ne pas laisser aller, contenir, maintenir, tenir immobile, attacher, fixer. [st2]2 [-] retenir par devers soi, tenir en son pouvoir, posséder, conserver, garder. [st2]3 [-] garder intact, maintenir, sauvegarder. [st2]4 [-] tenir à, ne pas se départir de. [st2]5 [-] Gell. retenir (dans sa mémoire), se souvenir.    - Germani retineri non potuerant quin tela in nostros cojicerent, Caes. BG. 1, 47: on n'avait pas pu empêcher les Germains de lancer des traits sur nos soldats.    - aegre sunt retenti quin oppidum irrumperent, Caes. B. C. 2, 13: on eut de la peine à les empêcher de faire irruption dans la ville.    - retineri nequeo quin dicam ea, quae promeres, Plaut. Trin. 3, 2, 15: je ne peux plus m'empêcher de dire ce que tu mérites.    - vehementer id retinebatur, populi comitia ne essent rata nisi ea patrum adprobavisset auctoritas, Cic. Rep. 2: on maintenait fermement cette décision: les décisions des comices populaires ne prendraient effet que si les sénateurs les approuvaient.    - fidem retinere, Cic.: rester fidèle à sa parole.    - modum retinere, Cic.: garder une juste mesure.    - retinere se domi, Nep.: rester chez soi.    - officium retinere, Cic.: ne pas s'écarter de son devoir.    - retinere aliquem in officio, Cic. Rosc. Am. 25, 70: maintenir qqn dans le devoir.    - aliquid memoriâ retinere: se souvenir de qqch.    - retinuerunt ut... Quint.: ils tinrent à ce que...    - id retinebatur ne, Cic.: un principe auquel on restait attaché, c'est que... ne...    - retineo me dixisse, Dig. 35, 1, 92: je me souviens d'avoir dit.
    * * *
        Retineo, retines, pen. cor. retinui, retentum, retinere. Terent. Retenir, Arrester.
    \
        Retine me obsecro. Plaut. Retiens moy que je ne chee.
    \
        Pudore et liberalitate liberos Retinere satius esse credo, quam metu. Terent. Les entretenir en leur debvoir.
    \
        Sinistra manu retinebat arcum. Cic. Tenoit.
    \
        Retinere maiestatem, vel ius suum. Liu. Conserver et garder sa majesté, et ne la laisser fouler.
    \
        Si ius suum retinet. Cic. Si elle maintient le droict qui luy appartient.
    \
        Amicos retinere. Caes. Garder et entretenir ses amis.
    \
        Animo studia retinere. Cic. Les avoir tousjours en sa fantasie.
    \
        Retinent tamen charitatem in pastores. Cicero. Ils aiment tousjours les pasteurs.
    \
        Existimationem retinere. Cic. Avoir tousjours bon bruit, et estre bien estimé.
    \
        Fidem retinere in amicitia. Cic. Estre loyal, Garder loyaulté.
    \
        In fide retinere animos sociorum. Liu. Les entretenir tousjours en nostre parti, qu'ils ne le laissent jamais, et ne se revoltent point.
    \
        Gaudia retinere. Ouid. Ne point monstrer sa joye, et n'en faire semblant.
    \
        Gemitus non retinere. Ouid. Gemir tousjours.
    \
        Gratiam alicuius retinere. Cic. Entretenir son amitié.
    \
        Humanitatem retinere. Cic. Se monstrer tousjours humain.
    \
        Inuidiam suam apud improbos retinere. Cic. Estre tousjours hay des meschants.
    \
        Iudicem retinere aliquem. Cic. Le recevoir pour juge.
    \
        Iudicium suum retinere. Cic. Perseverer en son opinion.
    \
        Ius retinere. Caes. Avoir sauve et entier droict.
    \
        Iustitiam retinere. Cic. Maintenir justice.
    \
        Lachrymas retinere. Ouid. Se garder de plourer.
    \
        Memoriam gratissimam alicuius rei retinere. Cic. Avoir souvenance.
    \
        Memoria retinere. Cic. Se souvenir.
    \
        Modum ludendi retinere. Cic. Tenir moyen.
    \
        Morbo retineri. Liu. Estre malade, Estre detenu de maladie, ou arresté par maladie.
    \
        Morem retinere. Cic. Entretenir une coustume.
    \
        Nummos et similia retinere. Cic. Les retenir et ne les rendre point.
    \
        Officium retinere. Cic. Faire tousjours son debvoir.
    \
        In officio aliquos retinere. Cic. Les entretenir en leur debvoir.
    \
        Pacem retinere. Cic. Entretenir paix.
    \
        Volaterranos in sua possessione retinebam. Cic. Je les maintenoye en leurs possessions, et gardoye qu'on ne leur ostast.
    \
        Religiones deorum retinere. Cic. Garder la crainte et honneur de Dieu, Ne perdre point la crainte et amour envers Dieu.
    \
        Labebar longius, nisi me retinuissem. Cic. Si je ne me fusse retenu et arresté.
    \
        In sermone longo aliquem retinere. Cicero. Luy tenir long propos.
    \
        Tempestatibus retineri. Cicero. Estre retenu, et ne povoir aller plus oultre pour les tempestes.
    \
        Veritatem retinere. Cic. Estre tousjours veritable.
    \
        Virtute retineri in vita. Cic. Vouloir vivre pour bien faire.
    \
        Virtutem retinere. Cassius ad Ciceronem. Maintenir vertu.
    \
        Vitam retinere. Cic. Garder sa vie, Avoir la vie sauve.
    \
        Vi aliquem retinere, aut metu. Cicero. Le retenir par force qu'il ne passe plus oultre.
    \
        Haec vtilitatem et gratiam retinent. Plin. iunior. Portent aussi grand prouffit qu'elles faisoyent.

    Dictionarium latinogallicum > retineo

  • 56 tenax

    tĕnax, ācis [teneo] [st1]1 [-] qui tient fortement, qui s'attache.    - tenaci forcipe, Virg. En. 12, 404: avec une pince mordante.    - cf. Virg. En. 6, 3.    - tenacia vincla, Virg. G. 4, 412: des liens solides.    - vestium tenax, Plin. 27, 32: qui s'attache aux vêtements (en parl. d'une herbe).    - cutis tenacior capilli, Plin. 22, 82: peau qui retient plus fortement les cheveux. [st1]2 [-] qui tient a ce qu'il possède, tenace, avare, parcimonieux, dur à la détente.    - umbrae tenaces, Sen.: les ombres infernales qui ne lâchent pas leur proie.    - Plaut. Cap. 289; Cic. Cael. 66; Planc. 54. [st1]3 [-] qui adhère fortement, tenace, adhérent, serré, compact.    - in tenaci gramine, Hor. Epo. 2, 24: dans un gazon qui tient fort, dru, épais.    - tenacissimum solum, Plin. Ep. 5, 6, 10: sol très compact.    - pondere tenacior navis, Liv. 28, 30, 11: navire que son poids rend plus capable de tenir la mer, plus résistant. [st1]4 [-] au fig. tenace, qui résiste, ferme, solide, fort.    - memoria tenacissima, Quint. 1, 1, 19: mémoire très tenace.    - passu stare tenaci, Ov. P. 2, 6: rester ferme à son poste.    - tenacissimi sumus eorum, quae rudibus annis percepimus, Quint.: nous retenons parfaitement ce que nous avons appris dans notre jeunesse.    - tenax propositi, Hor. O. 3, 3, 1: ferme dans ses desseins.    - cf. Ov. M. 7, 657.    - tenax justitiae, Juv. 8, 25: attaché à la justice fermement. [st1]5 [-] obstiné, opiniâtre.    - equus tenax, Liv. 39, 25, 13: cheval rétif.    - ira tenax, Ov. P. 1, 9, 28: colère implacable.
    * * *
    tĕnax, ācis [teneo] [st1]1 [-] qui tient fortement, qui s'attache.    - tenaci forcipe, Virg. En. 12, 404: avec une pince mordante.    - cf. Virg. En. 6, 3.    - tenacia vincla, Virg. G. 4, 412: des liens solides.    - vestium tenax, Plin. 27, 32: qui s'attache aux vêtements (en parl. d'une herbe).    - cutis tenacior capilli, Plin. 22, 82: peau qui retient plus fortement les cheveux. [st1]2 [-] qui tient a ce qu'il possède, tenace, avare, parcimonieux, dur à la détente.    - umbrae tenaces, Sen.: les ombres infernales qui ne lâchent pas leur proie.    - Plaut. Cap. 289; Cic. Cael. 66; Planc. 54. [st1]3 [-] qui adhère fortement, tenace, adhérent, serré, compact.    - in tenaci gramine, Hor. Epo. 2, 24: dans un gazon qui tient fort, dru, épais.    - tenacissimum solum, Plin. Ep. 5, 6, 10: sol très compact.    - pondere tenacior navis, Liv. 28, 30, 11: navire que son poids rend plus capable de tenir la mer, plus résistant. [st1]4 [-] au fig. tenace, qui résiste, ferme, solide, fort.    - memoria tenacissima, Quint. 1, 1, 19: mémoire très tenace.    - passu stare tenaci, Ov. P. 2, 6: rester ferme à son poste.    - tenacissimi sumus eorum, quae rudibus annis percepimus, Quint.: nous retenons parfaitement ce que nous avons appris dans notre jeunesse.    - tenax propositi, Hor. O. 3, 3, 1: ferme dans ses desseins.    - cf. Ov. M. 7, 657.    - tenax justitiae, Juv. 8, 25: attaché à la justice fermement. [st1]5 [-] obstiné, opiniâtre.    - equus tenax, Liv. 39, 25, 13: cheval rétif.    - ira tenax, Ov. P. 1, 9, 28: colère implacable.
    * * *
        Tenax, tenacis, pen. prod. om. ge. Virgil. Tenant, Gluant.
    \
        Equus tenax. Liu. Qui est fort en bouche.
    \
        Fides longa, tenaxque. Ouid. Qui dure long temps.
    \
        Ira tenax ad extremum. Ouid. Qui persevere jusques à la fin.
    \
        Memoria tenax. Pli. iun. Qui retient fort bien, Memoire retenante.
    \
        Morbus tenax. Sueton. Qui tient fort, Qu'on ne peult guarir.
    \
        Passu tenaci stare. Ouid. Ferme.
    \
        Restrictus et tenax. Cic. Chiche.
    \
        Tenacissimus disciplinae. Pli. iun. Qui retient bien la discipline.
    \
        Tenax iuris sui dominus. Columel. Qui ne veult rien perdre de son droict et de ce qui luy appartient, Trop tenant.
    \
        Iustitiae tenax. Iuuenal. Bon observateur de justice, Qui exactement observe et fait ce qui est de droict et raison.
    \
        Tenax propositi. Horat. Perseverant en son propos.
    \
        Tenacissimi sumus eorum, quae rudibus annis percipimus. Quintil. Nous retenons fort bien, et n'oublions point, etc.
    \
        Tenax. Terent. Tenant, Taquin, Chiche.

    Dictionarium latinogallicum > tenax

  • 57 vigeo

    vĭgĕo, ēre, vĭgŭi - intr. - [st2]1 [-] être plein de force, être plein de vie, être vigoureux. [st2]2 [-] être fort, être puissant, tirer sa force de, être remarquable. [st2]3 [-] être florissant, être en honneur, être en vogue, avoir de l'importance, prospérer.    - cf. gr. ὑγιής, ής, ές: sain, bien portant.    - vegetum ingenium in vivido pectore vigebat, Liv. 6: une âme vigoureuse animait cette forte poitrine.    - in ipsa Graecia philosophia tanto in honore numquam fuisset, nisi doctissimorum contentionibus dissensionibusque viguisset, Cic. Tusc. 2, 4: dans la Grèce même, la philosophie n'aurait jamais été en si grand honneur si elle n'avait déployé sa vigueur grâce aux rivalités et aux dissensions entre les plus grands savants.    - vigere populis, Stat.: être peuplé.    - vigere memoriā, Cic.: avoir une bonne mémoire.    - vigere gratiā, Tac.: avoir du crédit.    - Persarum vigui rege beatior. Hor. C. 3: j'ai vécu plus heureux que le roi de Perse.    - in Academia vigere, Cic.: être en honneur dans l'Académie.
    * * *
    vĭgĕo, ēre, vĭgŭi - intr. - [st2]1 [-] être plein de force, être plein de vie, être vigoureux. [st2]2 [-] être fort, être puissant, tirer sa force de, être remarquable. [st2]3 [-] être florissant, être en honneur, être en vogue, avoir de l'importance, prospérer.    - cf. gr. ὑγιής, ής, ές: sain, bien portant.    - vegetum ingenium in vivido pectore vigebat, Liv. 6: une âme vigoureuse animait cette forte poitrine.    - in ipsa Graecia philosophia tanto in honore numquam fuisset, nisi doctissimorum contentionibus dissensionibusque viguisset, Cic. Tusc. 2, 4: dans la Grèce même, la philosophie n'aurait jamais été en si grand honneur si elle n'avait déployé sa vigueur grâce aux rivalités et aux dissensions entre les plus grands savants.    - vigere populis, Stat.: être peuplé.    - vigere memoriā, Cic.: avoir une bonne mémoire.    - vigere gratiā, Tac.: avoir du crédit.    - Persarum vigui rege beatior. Hor. C. 3: j'ai vécu plus heureux que le roi de Perse.    - in Academia vigere, Cic.: être en honneur dans l'Académie.
    * * *
        Vigeo, viges, vigui, vigere, pen. prod. Cic. Estre en sa force et vigueur, ou en sa fleur, Estre vigoreux.
    \
        Viguit vsque ad nostram aetatem haec ratio. Cic. A duré.
    \
        Apud quos venandi et equitandi laus viget. Cic. Qui louent fort la chasse.
    \
        Apud illum vigebant studia rei militaris. Cic. Estoyent en estime et reputation.
    \
        Vigere animo. Cic. Avoir l'esprit à delivre.
    \
        Vigere corporibus. Liu. Estre dehait et gay du corps.
    \
        Memoria vigere. Cic. Avoir bonne memoire.
    \
        Leges vigent Lycurgi. Cic. Sont en vertu et vigueur, Ont encore lieu.
    \
        Purpura vigebat eo tempore. Plinius. Estoit en bruit, Avoit son cours.
    \
        Regnum viget consiliis. Virgil. Se maintient en vigueur par, etc.

    Dictionarium latinogallicum > vigeo

  • 58 aequalis

    aequālis, e, Adj. m. Compar. u. (b. Spät.) m. Superl. (aequo), gleich beschaffen, gleich nach äußerer u. innerer Beschaffenheit, I) von gleicher Oberfläche, gleich, eben, loca, Sall.: terra ab omni parte aequ., Ov.: totius oris planities, Plin. – II) übh. von gleicher Gestalt, Größe, Höhe, von gleichem Umfange u. Gehalte, 1) einem andern gleich, entsprechend, konform, a) übh. (Ggstz. impar), tumuli, Liv.: sententiae membris aequalibus, Quint.: quibusne partibus, pluribusne an singulis, imparibus an aequalibus, Cic.: linguā et moribus aequales, Liv. – m. Dat., pars pedis aequalis alteri parti, Cic.: paupertas aequ. divitiis, Cic.: nervositas filo aequalior quam araneis, Plin. – m. inter u. Akk., virtutes sunt inter se aequales et pares, Cic. – m. cum u. Abl., gloria cum multis viris fortibus aequalis est, Ps. Sall. fr.: filius cum patre aequalis est maiestate, Augustin. – subst. m. Genet., creticus et eius aequalis paean, Cic. or. 215. – b) dem Alter, der Zeit nach gleich, α) dem Alter nach, gleich alt, gleichen Alters, gleichalterig, αα) v. Pers. (Ggstz. natu maior, natu minor), soror, Nep. – m. Dat., Attalus aequalis sibi, Curt.: fuit huic aequalis animis et annis, Ov.: exercitus aequalis stipendiis suis, so viel Dienstjahre zählend als er selbst, Liv. – m. Genet., calo quidam aequ. Hieronymi, Liv. – u. subst., aequalis, is, Abl. i, c., Alters- od. Jugendge-
    ————
    nosse, Alters- od. Jugendgenossin, Kamerad, Gespiele, Gespielin, amicus atque aequalis noster, Ter.: P. Orbius meus fere aequalis, Cic.: vestitus nihil inter aequales excellens, Liv.: ex aequalibus una, Verg. – m. Genet., aequales aevi, Sil. 3, 404. – ββ) v. Lebl.: florentes aequali corpore nymphae, von gleichem Alter u. Wuchs, Verg. – m. Dat., Deiotari benevolentiā est ipsius aequalis aetati, ist mit ihm aufgewachsen, Cic. – m. cum u. Abl., aequali tecum aevo, Verg.: fuit cum ea cypressus aequalis, Plin. – m. Genet., sacrificium aequale huius urbis, Cic. – β) der Zeit nach, gleichzeitig (Ggstz. senior, iunior), αα) v. Pers., m. Dat., cui (Ennio) si aequalis fuerit Livius, Liv.: nec quisquam aequalis illis temporibus scriptor exstat, Liv. – m. Genet., Menandrus aequalesque eius aetatis non magis quam operis Philemo et Diphilus, Vell.: Philistus aequalis temporum illorum, Cic. – subst., aequalis, is, m., der Zeitgenosse, Cic.: eminere inter aequales, Cic. – ββ) v. Lebl.: memoria aequ., Cic.: memoria aequ. illius aetatis (Ggstz. memoria senior), Cic.: an in omnibus his studiorum agitatio vitae aequalis fuit? war nicht... von gleicher Dauer mit dem L.? Cic. – c) nur eine gleiche Stelle im Staate einnehmend, aequ. civis (Ggstz. eminens princeps), Vell. 2, 124, 2. – 2) sich selbst gleich, gleichförmig, gleichmäßig, a) übh.: ceteris quoque membris usque ad imos pedes aequalis et congruens, gleichförmig
    ————
    gebaut, proportioniert, Suet. Tib. 68, 1. – v. Lebl., ictus, Ov.: margo, Mela: litorum tractus, Mela: usus libertatis, Curt.: imber lentior aequaliorque accidens auribus, Liv. 24, 46, 5. – b) gleichmäßig im Verhalten, sich gleichbleibend, nihil aequale homini fuit illi, Hor.: in quocumque genere excellens et sibi aequalis, Plin.: aequalem se omnibus exhibens, immer leutselig gegen alle, Eutr. – Superl. bei Tert. de anim. 17.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > aequalis

  • 59 contineo

    con-tineo, tinuī, tentum, ēre (con u. teneo), I) zusammenhalten, 1) verbindend, a) fest aneinanderhaltend zusammenhalten, α) eig., v. Pers., fracturam manu, Cels. – v. Lebl., sutura, si nimis rara est, non continet (verst. vulnus), Cels. – im Passiv, contineri, zusammengehalten werden = zusammenhalten (intrans.), in sich festhalten (intrans.), cum agger altiore aquā contineri non posset, Caes.: quas membranas natura firmas fecit, ut continerentur (zusammenhielten = nicht auseinander gingen od. sich nicht verschöben), Cic. – so auch im Aktiv intrans., per hortum utroque commeatus continet, hängt zusammen, Plaut. Stich. 452 R. – β) übtr., zusammenhalten = im Bestehen (im Gange) erhalten, aufrecht erhalten, haec quae vitam continent omnem, Cic.: sed haec ipsa virtus amicitiam et gignit et continet, Cic.: nec enim ulla res vehementius rem publicam continet quam fides, Cic. (u. so im Passiv id hominum genus, a quo uno et summa res publica et illa provincia maxime continetur, Cic.): c. Romanis (den R.) militarem disciplinam, Liv.: hostium imminens metus disciplinam veterem continebat, Flor. – im Passiv, ut ceterae naturae suis seminibus gignuntur, augescunt, continentur, sic etc., Cic.: vis multā exercitatione continenda est, Quint.
    b) ungetrennt beieinander behaltend, zusammen-
    ————
    halten, zusammen- od. beieinander behalten, merces (Ggstz. partiri) Cic.: milites, Caes.: exercitum (Ggstz. in civitates dividere), Liv. 28, 2, 16 (versch. v. unten no. II, 3, b, β, αα [S. 1615] aus Cic. de imp. Pomp. 38): c. gregem voce (v. Kranichen), Plin.: maximos ferarum greges linea pennis distincta continet, Cic.: aqua in devexo fluit, in plano continetur et stagnat, Sen. – m. Advv. od. Praepp. (wo?), naves frumentumque ibi, Caes.: manipulos ad signa, Caes.: ceteros in armis, Liv.: legiones uno loco, Caes.
    c) übh. in Verbindung, in Zusammenhang bringend zusammenhalten, verbinden, α) eig.: quod oppidum Cenabum pons fluminis Ligeris continebat, mit dem jenseitigen Ufer verband, Caes. b. G. 7, 11, 6. – gew. im Passiv, omnium legionum hiberna milibus passuum centum continebantur, standen auf einer Strecke von 100000 Schr. miteinander in Verbindung, Caes.: eorum (portuum) coniunctione pars oppidi, quae appellatur Insula, mari disiuncta angusto, ponte rursus adiungitur et continetur, Cic. – m. cum u. Abl. od. mit inter se, zB. eadem magni refert primordia cum quibus contineantur, in Verbindung stehen, Lucr.: si mundus globosus est ob eamque causam omnes eius partes undique aequabiles ipsae per se atque inter se continentur etc., zusammenhängen, Cic. – β) übtr.: omnes artes, quae ad humanitatem pertinent, habent quoddam commune et quasi cogna-
    ————
    tione quādam inter se continentur, Cic.: alcis hospitio contineri, durch G. mit jmd. verbunden sein, Nep.: ut non beneficiis mutuis, sed communi odio, quod erga regem susceperant, contineri viderentur, Nep.
    2) umgebend, umschließend, a) zusammenhalten = umschlossen od. eingeschlossen halten, α) übh.: orbis extumus, arcens et continens ceteros, Cic.: ut (caro mollis) intestina non satis contineat, Cels.: vis caloris... hieme fit densior eamque ob causam calorem insitum in terris continet artius, Cic.: mundus, qui omnia complexu suo coërcet et continet, Cic.: Oceanus ponto quā continet orbem, Tibull. – im Passiv, contineri m. Abl. = v. einer Örtl. umschlossen-, eingeschlossen-, umgrenzt werden, eorum una pars continetur Garumnā flumine, Oceano, finibus Belgarum, Caes.: Gallia, quae saltu Pyrenaeo Alpibusque et monte Cebennā, fluminibus Rheno et Rhodano continetur, Suet.: qui vicus positus in valle altissimis montibus undique continetur, Caes.: ita angustis montibus (eng aneinander stoßenden Bergen) mare continebatur, ut etc., Caes.: mare ripis contentum insularum non longe distantibus, Mela. – β) hemmend, feindl. umschlossen halten, eingeschlossen halten, einschließen, gefangen halten, v. lebl. Subjj., quos vincula continuerant, non castra, Iustin. – v. Pers., beluas immanes saeptis, Cic.: ventos carcere (Ggstz. ventos emittere), Ov.: alqm vinculis Romae (Ggstz.
    ————
    solvere), Suet.: catulos per diem catenis (Ggstz. noctibus solvere), Col.: quam illum ut honorate sic secure continet! wie ehrenvoll u. wie sorglos hält er ihn gefangen! Vell.: claustris poenalibus contineri, Solin. 1, 124. – als milit. t. t., umlagernd, umstellend eingeschlossen halten, einschließen, Pompeium quam angustissime, Caes.: hostes proelio superatos, Caes.: equitatum Pompeianum ad Dyrrhachium, Caes.: contineri munitionibus, Caes.
    b) umschließend in sich enthalten, in sich tragen od. haben, in sich begreifen, m. in u. Abl. od. m. bl. Abl., α) v. Pers.: spes illa, quam in alvo continebat, unter dem Herzen trug (v. einer Schwangeren), Cic.: so auch cum praegnans hunc ipsum Dionysum alvo contineret, Cic. – übtr., odium in omnes bonos conceptum iam diu c., Cic.: c. a deo immissum dolorem, non a se conceptum, Cic. – omnium rerum, quae ad dicendum pertinent, fontes animo ac memoriā c., Cic. – β) v. Lebl.: linea, quae centum continet pedes, Quint.: quattuor aeterna genitalia mundus continet, Ov.: si membranae eum (umorem) continuerunt, Cels.: gelum, quod (umor) continet in se, Lucr.: ut omnia, quae alantur et crescant, contineant in se vim caloris, Cic.: calor, qui aquis continetur, im W. enthalten ist, Cic. – übtr., αα) übh., enthalten, umfassen, tales res, quales hic liber continet, Cic.: primus liber (historiarum) continet res gestas regum populi
    ————
    Romani, Nep.: nonus liber, quo missa ad Achillem legatio continetur, Quint.: litterae tuae partim laeta partim tristia continent, Plin. ep.: quod tabulae continent, Quint.: tabellae senatus consultum continentes, Val. Max.: liber secreta civilium sacrorum continens, Val. Max.: Idus Martiae magnum mendum continent, Cic.: simplex causa est, quae absolutam in se continet unam quaestionem, Cic. – und mit folg. Acc. u. Infin. od. indir. Fragesatz, tertia epistula continebat esse tibi redditam orationem pro Clario, Plin. ep.: tabulae, quibus centum talenta dedisse Thebanos continebatur, Quint.: quando ipsos loqui deceat, quartus liber continet, Quint. – im Passiv, is liber, quo acceptae et expensae summae continebantur, Val. Max.: earum ipsarum rerum, de quibus agimus, prima institutio et quasi disciplina illo libro continetur, Cic.: epistulae ei redduntur, quibus bellum Agidis in Graecia, bellum Alexandri in Italia continebatur, Iustin.: facinus, in quo omnia nefaria contineri mihi atque inesse (begriffen u. enthalten zu sein) videntur, Cic.: diei brevitas conviviis, noctis longitudo stupris et flagitiis continebatur, wurde ausgefüllt mit usw., Cic. – ββ) etw. wesentlich in sich enthalten, etw. wesentlich bedingen, das Wesen einer Sache ausmachen, der wesentliche Inbegriff-, der Hauptpunkt (die Hauptsache) sein von od. bei etw. (s. Kühner Cic. Tusc. 3, 58. Giese Cic. de div. 1, 117. Matthiä Cic. Rosc.
    ————
    Am. 34), quod rem continet, quae rem continent, das, worauf es ankommt, das Wesentliche, Cic.: quod maxime rem causamque continet, Cic.: quae maxime rem continerent erant, die etwa die Hauptpunkte waren, Liv.: quod hunc locum continet, de quo agimus, Cic.: videamus de summo bono, quod continet philosophiam, welches der Hauptpunkt der Ph. ist, Cic.: haec quae vitam continent omnem, wesentlich bedingen, Cic. – im Passiv contineri alqā re od. in alqa re = wesentlich in etw. enthalten-, in od. unter etw. begriffen sein, wesentlich in etw. bestehen, durch etw. wesentlich bedingt sein, das Wesen einer Sache ausmachen, auf etw. sich wesentlich stützen, um etw. sich wesentlich drehen, non enim venis et nervis et ossibus continentur (di), Cic.: vita corpore et spiritu continetur, Cic.: status rei publicae maxime iudicatis rebus continetur, Cic.: exemplis continetur Aesopi genus, Phaedr.: artis pars magna continetur imitatione, Quint.: quo more caerimonia continetur, Caes.: Romanum foedus, quo nostra omnia continentur, Liv.: dolus malus in simulatione continetur, Cic. – v. Pers., bei etw. wesentlich beteiligt sein, qui viri hoc sermone continentur, Cic. de or. 3, 9.
    II) behalten, 1) umfassend, umschließend halten, umfaßt halten, festhalten, a) im allg.: α) v. der Hand u. v. d. Pers., die mit der Hand umfaßt: acus ea veniat in sinistram, quam dextra continuit, Cels. –
    ————
    v. der Pers., c. dextram obambulantis, Suet.: alcis caput, Plaut. u. Cels.: alcis caput a posteriore parte (von hinten), Cels.: colem masculi sinistrā manu (bei einer Operation), Cels.: alqm (bei einer Operation), Cels., Auct. b. Afr. u. Curt.: u. so se continendum praebere, sich halten lassen, Curt. – β) v. Lebl., festhalten, in seiner Lage od. Stellung halten, quadratas regulas defigunt, quae lateres contineant, Caes.: naves minus commode copulis continebantur, Caes. – u. als mediz. t. t., ut (fascia) impositum medicamentum contineat, Cels.: nisi utrimque recti valentesque nervi collum contineant, Cels.: ferulae circumpositae ossa in sede sua contineant, Cels.
    b) Empfangenes bei sich festhalten, behalten, α) v. der Hand: expeditius manus rapiunt, quam continent, Curt. – u. v. der Pers., mit der Hand, difficile est continere, quod capere non possis, Curt. – β) v. Magen: alvus arcet et continet, quod recipit, Cic.: alvus alias cibos non transmittit, alias non continet, Plin.: u. ohne Objekt, stomachus non od. parum continet, Cels. – im Passiv, si cibus non continetur od. non contineri potest (verst. alvo), Cels. – u. im üblen Sinne, quia quod infusum est (das Klistier) alvo continetur, Cels. – v. der Pers., im Magen, onerati mero non continent cibum vino redundante, Sen. – γ) v. Gedächtnis: velox mihi memoria erat ad continenda, quae acceperam, Sen. rhet.: nec disci audiendo pos-
    ————
    sunt omnia nec memoriā contineri, Lact. – δ) v. andern Ggstdn.: mollis lana, quae umorem intus contineat, Cels.: lapides rotundi, qui et contineant umorem et transmittant, Plin.: ut scrobes quam maxime accipiant aquam contineantque, Plin.: arida continent odorem diutius, Plin.
    2) wo behalten = wo bleiben lassen, a) übh.: digitum ibi continere, donec etc., Cels.: aeger manus sub multa veste continere debet, Cels.: contineat sub lingua salem, donec liquescat, Plin.: semper manum intra pallium, Quint.: c. manus paenulis, Suet.: brachium veste, Quint.: aquam calidam ore, Cels.: oleum in ore, Plin. – übtr., jmd. in einer Tätigkeit, in einem Zustande bleiben lassen, in od. bei etw. erhalten, alqm in ea exercitatione, Cic.: se in suis perennibus studiis, Cic.: haud aequo animo se in secundo gradu, sich begnügen mit usw., Curt.: alqm in officio suo, Cornif. rhet.: Belgas in officio (Gehorsam), Caes.: civitates in amicitia, Hirt. b. G.: Galliam in pace, Hirt. b. G.: Hispanias in summa quiete, Vell.: alqm sub tutela sua, bevormunden, Sen. – u. als mediz. t. t., alqm in ieiunio, Cels.: quā ratione aeger continendus sit, wie zu halten, Cels.
    b) wo verweilen lassen, sich aufhalten lassen, sich aufzuhalten nötigen, wie unser behalten, innen halten u. bl. halten, milites sub pellibus, Caes.: pecudem sub tecto, Col.: aegrum lucido loco
    ————
    od. obscuro loco, Cels.: exercitum castris, Caes.: partem iuniorum domi, Liv.: alqm domi atque intra privatos parietes, Quint.: deos parietibus inclusos, Cic.: indignationes domi, verbergen, Liv. 1, 10, 1. – v. lebl. Subjj., rogo ut veniat, quia me recens adhuc luctus limine contineret, Plin. ep.: u. (im Bilde) neque privata domus parietibus continere voces coniurationis tuae potest, Cic.: si sui iuris finibus matronas contineret pudor, Liv. – bes. oft se continere u. Passiv contineri, sich halten, sich aufhalten, sich innen halten, se in lectulo, Cels.: se in villa, Val. Max.: se in Italia, Vell.: se intra coloniam suam, Sen. rhet.: sese intra silvas in occulto, sich in den W. verborgen halten, Caes.: se hoc colle, Caes.: se tectis od. se alvo (v. Bienen), Plin.: se vallo adversus validiorem hostem, Liv.: se portis muroque, Liv.: se suo loco (Stellung), Caes.: sese ad hoc tempus his sedibus, Caes.: se ruri, Ter.: se consulto domi, Cic.: u. (im Bilde) se suarum rerum finibus, Cic.: u. (m. Ang. wie?) si Poenus sub angulo Alpium quietus se contineat, sich ruhig verhalte, Liv. 29, 5, 9. – im Passiv, contineri intra suum limen, sich auf das Haus beschränken, Liv.: contineri tecto ac parietibus, Cic., tectis ac tenebris, Cic.: absol., acies ad solis occasum continentur, bleiben stehen, bleiben in ihrer Stellung, Caes. b. c. 1, 83, 3. – dah. prägn., α) alqm continere, jmd. innen halten = im Hause zu bleiben nötigen, frigi-
    ————
    dus agricolam si quando continet imber, Verg. georg. 1, 259. – u. so bes. nachaug. oft se continere, sich innen halten (Ggstz. progredi), gew. = zu Hause bleiben, Cels. u. Suet.; selten = sich im Lager halten, zB. Iustin. 42, 4, 8. – β) alqd continere, etw. innen behalten = nicht mitteilen, teils Geschriebenes nicht herausgeben, reliquos libros, Cic. ad Att. 13, 21, 4. – teils Gewußtes bei sich od. für sich behalten, verschwiegen halten (Ggstz. proferre), quae vera audivi taceo atque contineo optime, Ter.: petimus ab Antonio, ut ea, quae continet neque adhuc protulit, explicet nobis, Cic. – teils einen Affekt zurückhalten, unterdrücken, verbergen = nicht äußern, nicht laut werden lassen m. dopp. Acc., alqd (gaudium, dolorem) tacitum c. od. c. non posse, Liv. 30, 17, 5 u. 40, 3, 5. c) wo aufbewahrt halten, aufbewahren, lacus (est) lacuna magna, ubi aqua contineri potest, Varro LL.: c. murenas ingentes in piscina, Sen.: privatā custodiā (Obhut) contineri (v. Schriften), Cic.: ebenso Vestae custodiā contineri (v. Palladium), Cic.: gens Aegyptiorum, quae plurimorum saeculorum et eventorum memoriam litteris continet, Cic.
    3) innen halten, einhalten = anhalten, aufhalten, an sich halten, hemmen, deutsch auch bl. halten, a) eig.: α) Lebl.: aquam, Caes.: ora frenis spumantibus, Phaedr. – animam in dicendo, Cic.: spiritum, Cels.: spiritum diutius, Cels.: spiritum in natando, Plin.:
    ————
    gradum, Verg.: c. vocem, den Mund halten, Cic.: c. risum, Cic.: vix od. non c. lacrimas, Plaut. u. Aur. Vict.: non c. bilem, Sen. rhet.: diligentissime c. linguam, im Zaume halten, Cic.: so petulans non linguam, non manum continet, Sen.: unde manum iuventus metu deorum continuit? Hor. – β) leb. Wesen: suos continuit silentio (in St.), Liv.: artis frenis continet equos, Sen. poët. – v. leb. Subjj., an te tempestas continet? Plaut.: hos omnes flumina continebant, Caes.
    b) übtr.: α) jmd. aufhalten, abhalten, enthalten, m. ab u. Abl., suos a proelio, Caes.: omni ope milites ab seditione, Liv.: de omnibus rebus c. se ab assentiendo, Cic.: contineo me ab exemplis, Cic. – m. folg. ne od. (bei vorhergeh. Negation) m. quin od. quominus u. Konj., contineo igitur me, ne incognito assentiar, Cic.: ut contineant milites, ne studio pugnandi longius progrediantur, Caes.: nec contineri Macedones poterant, quin cursu quoque ad hostem contenderent, Curt.: ut vix ab amicis, quominus occideret eum, contineretur, Curt. – β) im Zaume-, in Schranken halten, αα) politisch od. militärisch im Zaume-, im Gehorsam (in der Treue) halten od. erhalten, in der Zucht halten (s. Fabri Liv. 22, 22, 11), reliquos Macedonas, Liv.: nauticos in navibus, Liv.: exercitum (v. Feldherrn), Cic. de imp. Pomp. 38 (versch. von Liv. 28, 2, 16 oben no. I, 1, b). – v. lebl. Subjj., severitas imperii eos continuit, Liv.:
    ————
    metum continuisse ad eam diem Hispanorum animos, Liv. – m. Abl. (durch), c. Asiam modico exercitu, Curt.: proprio bello Tiburtes, Liv.: Etruscos non tam armis, quam iudiciorum terrore, Liv.: c. aequitate animi plebem, durch Zufriedenheit im Gehorsam halten = zufrieden erhalten, Caes.: c. fide populares, durch Tr. im G. h. = in der Tr. erhalten, Curt.: quae pauca (oppida) magis metu quam fide continebantur, Liv. – bei vorhergeh. Negation m. folg. quin u. Konj., qui (Bituriges) unius legionis hibernis contineri (abgehalten werden) non poterant, quin bellum pararent, Hirt. b. G. 8, 2. § 2. – ββ) moralisch im Zaume halten, bezähmen, zügeln, mäßigen, u. refl. continere se od. Passiv contineri medial = an sich halten, sich mäßigen, sich beherrschen, omnes cupiditates, Cic.: appetitiones od. appetitus animi (Ggstz. remittere, freien Lauf lassen), Cic.: se, Cic.: insolentiam suam modeste, Cic.: u. (v. lebl. Subjj.) quosdam continet metus, Quint.: ut metu contineatur audacia, Cic. – m. in u. Abl., in Scaevola c. dicta, Cic.: c. se in aliqua libidine (Ggstz. se in aliqua libidine effundere), Cic.: im Passiv, in illa cupiditate contineri, sich mäßigen (Ggstz. flagrare amentiā, inflammatā ferri libidine), Cic. – m. ab u. Abl., temeritatem ab omni lapsu, Cic.: a praesenti supplicio tuo continuit populus Romanus se et repressit, Cic. – bei vorhergeh. Negation m. folg. quin u. Konj., te non po-
    ————
    tuisse continere iracundiam tuam, quin nobis de morte Caesaris obiceres, Brut. et Cass. in Cic. ep.: non continentes (verst. se), quin protinus adicerent, Vell.: non posse milites contineri, quin etc., Caes.: vix me contineo, quin involem in capillum, Ter.: male me, quin vera faterer, continui, male, quin, ut oportuit, oscula ferrem, Ov.: im Passiv, contineri, quin complectar, non queo, Plaut. – im Passiv im Zshg. absol., equidem cupio (sc. reducere) et vix contineor (sc. quin reducam), Ter. Hec. 615.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > contineo

  • 60 deficio

    dē-ficio, fēcī, fectum, ere (de u. facio), eig. wegmachen, I) intr. oder refl., sich weg-, fortmachen, u. zwar: A) eine Verbindung trennend = sich losmachen, abtrünnig od. untreu werden, a) im polit. Sinne (Ggstz. in fide manere, ad officium redire), defecerat Samus, descierat Hellespontus, Nep.: ne cuncta Gallia deficeret, Caes.: ut civitates eius insulae, quae semel in amicitiam nostram venissent, numquam postea deficerent, Cic. – ne civitas eorum impulsu (auf ihren Antrieb) deficeret, Caes.: iam nonnullae insulae propter acerbitatem imperii defecerant, Nep: – ne Apulia omnis ad (bei) praesentem terrorem deficeret, Liv.: ne illi ad spem amicitiae Romanorum (bei der Aussicht auf die Fr. der R.) deficerent, Liv. – m. ab u. Abl., selten m. bl. Abl.von wem? deficientes a fide societatis Lacedaemonii, Iustin.: qui (Tissaphernes) ab amicitia regis defecerat, Nep.: ceteri qui unā cum illo a re publica defecerunt, Cic.: consules a senatu, a re publica, a bonis omnibus defecerant, Cic.: numquam isti populi, nisi cum deerit ad quem desciscant, ab nobis non deficient, Liv.: animadvertit non modo Romae sed ubique cotidie magnam multitudinem deficere a cultu idolorum et ad religionem novam damnatā vetustate transire, Lact. – illis legibus (von den G.) populus Romanus prior non deficiet (wird nicht abgehen); si prior defexit publico consilio dolo
    ————
    malo, tum etc., alte Eidesformel b. Liv. 1, 24, 7 sq. – m. ad u. Akk., defecere ad Poenos hi populi, Liv.: post victoriam maior pars Asiae ad eum defecit, Iustin.: qui primus a patribus ad plebem defecisset, Liv.: Athenienses et Thebanos ab eo ad Persas defecisse, Iustin. – b) moral. od. intellektuell: si a virtute defeceris, Cic.: ut a me ipse deficerem (mir selbst untreu würde), Cic.: si plane a nobis deficis (von unserer Ansicht), Cic.: si utilitas ab amicitia defecerit, Cic.
    B) abnehmend, schwindend sich wegmachen od. wegbleiben, abnehmen, abfallen, ausgehen, ausbleiben, aufhören, a) dem Umfange, der Größe, Höhe nach, v. Monde, abnehmen (Ggstz. crescere), eadem autem, quae crescente lunā gliscunt, deficiente contra defiunt, Gell. 20, 8, 5. – v. Sonne u. Tag, untergehen, sich neigen, erlöschen, quā venit (deus = sol) exoriens, quā deficit, Prop.: ubi dies deficit, ibi noctem agunt, Mela: die iam deficiente, Petron. – v. Sonne u. Mond, sich verfinstern, quod navigantibus eis sol defecerat (eine Sonnenfinsternis eingetreten war), Iustin.: solem lunae oppositu solere deficere, Cic.: luna interpositu interiectuque terrae repente deficit, Cic.: serenā nocte subito candens et plena luna deficit, Cic.: sol deficiens, Cic.: luna deficiens, Curt.: rationes veras solis et lunae deficientium scire, Gell. – v. Feuer u. Licht, ab-, ausgehen, erlöschen, ubi
    ————
    ignem deficere extremum videbat, Verg. Aen. 9, 352 (verschieden von Verg. Aen. 2, 505, s. no. b): quoties defecerat lumen, renovabat, Petron. 111, 4. – v. Gewässern, abnehmen, zurücktreten, sich verlieren (Ggstz. crescere, increscere, exuberare, exaestuare), fons meridie semper deficit; mox increscens ad medium noctis exuberat, ab eo rursus sensim deficit, Plin.: stagnum incertae altitudinis, utcumque exaestuat aut deficit mare, flutet od. ebbet, Liv. – v. Quellen u. Flüssen, ausbleiben, versiegen, deficiunt laesi carmine (durch Zauberspruch) fontis aquae, Ov.: Euphrates nusquam manifesto exitu effluit, ut alii amnes, sed deficit, Mela. – v. der Welt, untergehen (Ggstz. nasci), s. Quint. 5, 10, 79. – v. Befestigungswerken, weichen, nachgeben, Curt. 4, 4 (19), 12.
    b) der Ausdehnung in die Länge nach, aufhören, quā deficit ignis (wohin das Feuer nicht gedrungen ist), Verg. Aen. 2, 505 (verschieden von Verg. Aen. 9, 352, s. oben no. a): quoniam talis semper figura mucrone deficiat, Plin.: gestatio buxo aut rore marino, ubi deficit buxus, ambitur, Plin. ep. – bes. v. Örtl., deficiunt silvae, Ov.: ultima pars aulae deficientis erat, Mart.: in deficiente iam porticu, Petron.
    c) der Menge, Zahl, dem Inhalte nach, abnehmen, auf die Neige gehen, nicht (mehr) ausreichen, ausgehen, mangeln, fehlen, α) übh. (Ggstz. crescere, superare): non materia, non frumentum deficere pote-
    ————
    rat, Caes.: fructus (al. frons) ex arboribus deficiebat, Caes.: postquam inter arenas radices quoque et herbae defecerant, Sen.: pabulo circa deficiente, Plin.: aqua etiam defecerat, Curt.: cum eius generis (an derart Leuten) copia deficeret, Caes.: non deficiente crumenā (mit hinreichenden Mitteln), Hor. ep. 1, 4, 11: deficiente crumenā et crescente, Iuven. 11, 38: utrum superans an deficiens materia (Körpersäfte) laeserit, Cels.: si vel superans aliquid vel deficiens (ein Übermaß od. ein Mangel) adversam valetudinem creet, Cels.: si lacrimae deficient, Ov. – v. Abstr., nec vero levitatis Atheniensium exempla deficiunt, Cic.: deficit non voluntas, sed spes, Cic.: quod mihi consuevit in ceteris causis esse adiumento, id quoque in hac causa deficit, Cic. – v. Pers., cum esset Demosthenes, multi oratores magni et clari fuerunt et ante fuerant nec postea defecerunt, Cic. or. 6: Pygmaei, minutum genus, et quod pro satis frugibus contra grues dimicando defecit (ausgegangen ist), Mela 3, 8, 8 (3. § 81). – Insbes. als jurist. t. t., α) v. Rechtsfällen = wegfallen, in Wegfall kommen, keine Anwendung finden, nicht stattfinden od. -haben, nicht eintreten, zB. deficit actio, ICt.: deficit interdictum, ICt. – β) prägn., v. Pers., in Vermögensverfall kommen, verarmen, bankrott-, zahlungsunfähig werden, nisi principales debitores defecerint, Callistr. dig. 49, 14, 3. § 8: deficit Matho, Iuven. 7, 129 (vgl. unten no. II defici fa-
    ————
    cultatibus, Ulp. dig. 23, 3, 33 in.).
    d) der Zeitdauer nach, nicht ausreichen, zu kurz sein, dies deficiat, si velim numerare, quibus bonis male evenerit, Cic.: dies deficiat, si velim paupertatis causam defendere, Cic. (vgl. no. II, a, wo dies iam me deficiet, si etc.): si tempus anni ad bellum gerendum deficeret, Caes.: utque solebamus consumere longa loquendo tempora, sermoni (al. sermonem) deficiente die, Ov. trist. 5, 13, 27 sq.
    e) der Reihenfolge nach aufhören, erlöschen, remotus iam deficientis affinitatis gradus, Plin. pan. 39, 6: progenies Caesarum in Nerone defecit, Suet. Galb. 1.
    f) der intensiven Stärke, inneren Kraft, dem Grade nach abnehmen, ausgehen, auf die Neige gehen, erlahmen, ermatten, erlöschen, in Verfall kommen, dahinschwinden, sinken, erschöpft (entkräftet, abgespannt, geschwächt, gelähmt) sein od. sich fühlen, die Kraft (Kräfte) verlieren, von Kräften kommen,α) v. sächl. Subjj., u. zwar v. Körper, v. Gliedern, Körperkräften u. dgl., deficiunt corpora, Quint.: in ipso gelu deficientia corpora, Curt.: inclinatum ac deficiens caput, Curt.: id membrum, quod deficit, das gelähmte Glied, Cels.: membra deficere coeperunt, Curt.: me tenuit moriens deficiente manu, Ov.: deficiunt ad coepta manus, Ov.: quorundam adversus hostes deficit manus, Sen. rhet. – anima deficit, es
    ————
    tritt Ohnmacht ein, Cels.: deficientibus animis, indem die Besinnung ausging, Liv.: antequam ultimus spiritus deficeret, Curt. – ne vires deficiant, utique eo die cibum assumere debet (aeger), Cels.: quamvis consenuerint vires atque defecerint, Cic. – v. der Stimme u. Rede, vox iam deficere coeperat, Curt.: credo, si meis horis in accusando uti voluissem, vererer, ne mihi crimina non suppeterent, ne oratio deesset, ne vox viresque deficerent, Cic.: deficiente oratione, da ihm die Worte ausgingen, Liv.: deflere dicitur ore suam deficiente necem (v. Schwan), Ov. – v. physischen Zuständen, itaque et animantes, cum calor defecerit, tum interire, Cic. de nat. deor. 3, 15. – v. polit. Zuständen, bellum ibi aliquando defecit, Flor. 4, 2, 6: deficiente cotidie regis maiestate, täglich (an Ansehen) abnahm, sank, Iustin. 3, 1, 1. – v. Rechtszuständen, si cautio medio tempore defecerit, wenn die bestellte Kaution in Verfall gekommen ist (= wegen Zahlungsunfähigkeit des Schuldners nicht erfüllt werden kann), Papin. dig. 35, 1, 73. – v. geistigen u. gemütlichen Zuständen, noli ergo mirari, si pictura deficit, wenn die Malerkunst (in ihren Leistungen) sinkt (herunterkommt), Petron.: deficit ars animique cadunt, Ov.: nisi memoria (das Gedächtnis) forte defecerit, Cic.: utcumque defecere mores (Zucht u. Sitte), Hor.: cur deficiat animus (Mut)? Quint.: u. so primum animi, deinde corpora deficere coeperunt,
    ————
    Curt. – m. Dat. wem? mihi iam toto hic furor non deficit anno, hört auf, Prop. 1, 1, 7. – m. in u. Abl., ut id (odium) in me uno potius, quam in optimo quoque et in universa civitate deficeret, aufhörte (sich austobte), Cic. post red. ad Quir. 1; vgl. duo milia, in quibus occidendis defecerat rabies, Curt. 4, 4 (19), 17. – poet. m. folg. Infin. = nachlassen, aufhören zu usw., Lucr. 1, 1040. Caes. German. Arat. 260 (vgl. unten no. β). – β) v. persönl. Subjj.: is qui deficit, der Schwache, Cels.: lassus tam cito deficis viator, Mart.: medicus si deficere aegrum non intellegit, Sen.: deficiebat elephantus, Curt.: equus deficiens procubuit, Curt.: malle eum deficere quam desinere, daß ihm eher der Atem als die Rede ausgehe, Quint.: optimus virtutis finis est antequam deficias desinere, Sen. rhet.: nec tamen illi defecerunt (ermatteten [im Forschen]) neque nos studium exquirendi defatigati relinquemus, Cic.: Ggstz. incertum est an (filii) proficiant (gedeihen), an deficiant (schwächlich werden), Augustin. in psalm. 38, 19. – m. Abl. wodurch? womit? et simul lassitudine et procedente iam die fame etiam deficere, Liv.: quod multi Gallicis tot bellis defecerant, schwach, invalid geworden waren, Caes.: neque coniuncti Albicis (mit den Alb.) comminus pugnando deficiebant, ermatteten nicht durch den Nahkampf = ließen es nicht im N. an sich fehlen, Caes. – def. totā mente, ganz von Sinnen kom-
    ————
    men, ganz die Besinnung verlieren, Ov.: def. animo, den Mut (die Hoffnung) sinken lassen, zB. animo deficiens, ohne Hoffnung u. Trost, Lucr.: ipse animo non defecerat tanto accepto incommodo, Caes.: sin a vobis deserar, tamen animo non deficiam, Cic.: consul nec animo defecit nec consilio, dem K. ging weder der Mut noch die Einsicht ab, Liv.: non tamen defecere animis Tyrii, Curt. – def. vitā, mit dem Leben auf die Neige kommen, verscheiden, Plaut. asin. 609. – def. sanguine et spiritu, an der Verblutung verscheiden, Val. Max. 3, 2. ext. 5. – m. folg. Infin., nachlassen, aufhören zu usw., Tibull. 4, 1, 191. Rutil. Lup. 2, 18 (vgl. oben no. α a. E.). – Prägn., αα) die Besinnung verlieren, in Ohnmacht fallen, animo linquuntur deficiuntque, Scrib.: deficit in thalamis, Val. Flacc. – ββ) den Halt verlieren, den Mut sinken lassen, kleinmütig werden (s. Heinse Ov. her. 19, 8. Duker Flor. 2, 2, 17. Burm. Ps. Quint. decl. 339), sed tamen quam diu vos eritis in spe, non deficiam, Cic.: ne unā plagā acceptā patres conscripti concĭderent, ne deficerent, Cic.: Turnus ut infractos adverso Marte Latinos defecisse videt, Verg.: deficit ingenti luctu rex ipse Latinus, Verg.: ne hi propter suorum paucitatem et hostium multitudinem metu (aus F.) deficerent, Auct. b. Afr.: nec defuerant qui ipsi Punici maris nomine ac terrore deficerent, Flor. – in duris (in Drangsalen) haud umquam defice, laß nicht
    ————
    den Mut sinken, Val. Flacc. 4, 35. – γγ) verscheiden, hinsterben, cum deficere eum amici viderent, Iustin.: paulatim defecit, Sen.: defecit prope lucem, Suet.: in ea voce defecit, Suet.: eo anno, quo ille defecit, Sulp. Sev.: voces (Äußerungen) deficientis, Tac.: momenta (Stadien) deficientis, Tac.
    g) als jurist. t. t., vom zur Erbschaft Berufenen, der sie aber nicht erwerben will od. kann, ausfallen, in Wegfall kommen, nicht in Betracht kommen, deficiente gradu nepotum, wenn die Abstufung der E. in Wegfall kommt, ICt.: is in parte quoque deficientis est heres, ICt.: deficientium partes accipere, ICt.
    II) v. tr.: a) act., jmd. verlassen = jmd. im Stiche lassen, sich jmdm. entziehen, von lebl. Subjj. auch jmdm. ausbleiben, ausgehen, auf die Neige gehen, dahinschwinden, jmdm. abgehen, gebrechen, für jmd. nicht ausreichen, α) v. Pers.: quoniam me Leontina civitas atque legatio propter eam quam dixi causam defecit, mihimet ineunda ratio est etc., Cic. Verr. 3, 110: genitor Phaëthontis (der Sonnengott) cum deficit orbem, sich der Welt entzieht (= sich verfinstert), Ov. met. 2, 382: Somnus (Schlaf als Gott) sollicitas deficit ante domos, Tibull. 3, 4, 20. – absol., dubiis ne defice rebus, laß (mich) nicht im Stiche, Verg. Aen. 6, 196. – β) v. lebl. Subjj.: αα) m. Acc. pers.: ipsos res frumentaria deficere coepit, Caes.: non eum defecit mare, sed commeatus, Mela:
    ————
    cum non solum vires, sed etiam tela nostros deficerent, Caes.: cum oppidanos iam tela, iam vires, iam ante omnia animus (Mut) deficeret, Liv.: frustra meae vitae subvenire conamini, quem iam sanguis viresque deficiunt, Caes.: cum me vires deficere coepissent, Cic.: deficient inopem venae te, ni cibus accedet, dir Armen versiegen die Adern (versiegt die Lebenskraft), Hor.: sectantem levia (Abglättung) nervi deficiunt animique (dichterischer Geist), Hor.: ii, quos discentes vita defecit, Cic.: me dies, vox, latera deficiant, si hoc nunc vociferari velim, Cic.: dies iam me deficiat, si, quae dici in eam sententiam possunt, coner expromere, Cic. (vgl. oben no. I, B, d): dies me citius defecerit quam nomina, Cic.: tempus te citius quam oratio deficeret, Cic.: tempus deficiet domestica narrantem, Val. Max.: neque est periculum, ne te de re publica disserentem deficiat oratio, Cic.: omnia colligo, ut novi scribam aliquid ad te; sed, ut vides, res me ipsa deficit, Cic.: ut eorum, quae didicerimus, memoria nos deficiat, Col.: si te deficient poscendi munera causae, Ov. – dolor (Unwille) me non deficit, Cic.: si quem illa praestantis ingenii vis forte deficiet, Cic.: animus si te non deficiet aequus, Hor.: prudentia numquam deficit oratorem, Cic.: ea me solacia deficiunt, Cic.: cum motus omnis animi, tamquam ventus, hominem defecerat (sich gelegt hatte), flaccescebat oratio, Cic. – m. Abl. wodurch? nostros
    ————
    vires lassitudine deficiebant, Caes. – m. in (in, bei) u. Abl., vox eum defecit in illo loco: ›Si sciens fallo‹, Cic.: nec supersumus pugnae nisi in quibus trucidandis et ferrum et vires hostem defecerunt (den Dienst versagten), Liv.: si me in mea querimonia... non modo vires, sed etiam vita deficiat, mir ausginge, Cic.: Fonteium in hac causa deficerent omnia, Cic. – m. ad u. Akk. Gerund., quia consulem ad regendum equum vires deficiebant, Liv. – poet. m. folg. Infin., nec me deficiet nautas rogitare citatos, ich werde nicht nachlassen (nimmer ruhen), Prop. 1, 8, 23. – ββ) m. Acc. rei: ne deficiant animum, Varro: linguam defecerat umor (Speichel), Ov.: noctes lentus non deficit umor (Tau), Verg.
    b) pass.: α) deficitur alqs od. alqd ab alqa re od. bl. alqā re, es wird jmd. od. eine Sache von etw. verlassen, im Stiche gelassen, es geht mit etw. bei jmd. auf die Neige, es verläßt jmd. etw., es bleibt od. geht jmdm. etw. aus, es ist jmd. ohne etw., es geht jmdm. od. einer Sache etw. ab, es mangelt od. gebricht jmdm. od. einer Sache an etw. (dah. Ggstz. abundat alqs od. alqd alqā re), teils v. pers. Subjj., defici a viribus, Caes.: deficior prudens artis ab arte mea, Ov.: quae (mulier) neque peperit neque gravida est, si lac habet, a menstruis defecta est, bei ihr ist die Regel ausgeblieben, Cels. – defici pecuniā, clientium turbā, nobilitate et avorum proavorumque serie, Sen.: defici
    ————
    non gressu modo, sed et visu, Suet.: defici copiā pabuli frumentique, Hirt. b. G.: lacte defici (v. einer Hündin), Col.: animo defici, die Besinnung verlieren, ohnmächtig werden, Curt.: auxilio defici, in einen hilflosen Zustand geraten, Scrib.: defici facultatibus, in Vermögensverfallkommen, verarmen, Ulp. dig. 23, 3, 33 in. (vgl. oben no. I, B, c aus Iuven. 7, 129): non defici extemporali facultate, Suet.: tempore deficiar, tragicos si persequar ignes, Ov.: mulier abundat audaciā, consilio et ratione deficitur, Cic. – m. folg. Satz m. quominus u. Konj., si memoriā deficitur, quo minus agnoscat cuiusque progeniem, Col. 7, 9, 12. – Partiz. Perf., aquā ciboque defecti, Quint.: defectus pilis, nur noch dünn behaart, Phaedr.: defectus aetatis viribus et acie oculorum, Val. Max.: defectus senio, Col.: defectus annis et desertus viribus, mit den Jahren auf der Neige, Phaedr.: u. Superl., defectissimus annis et viribus, Col. 1. prooem. § 12. – ohne Abl., colluvies defectae fidei, Apul. met. 5, 24: defectae senectutis homo, ein altersschwacher, Ulp. dig.: Plur. subst., dēfectī, ōrum, m., Schwache, Plin. 2, 28. – teils von sächl. u. abstr. Subjj., Mysiam Libyamque aiunt abundare frumentis; nec tamen Apulos Campanosque agros opimis defici segetibus, Mela: haec amoenitas deficitur aquā salienti, Plin. ep.: ut defunctorum voluntates, etiamsi iure deficerentur, quasi perfectas tuerer, Plin. ep. – m. folg. ut u. Konj., mul-
    ————
    torum crudelitas et ambitio et luxuria, ut paria pessimis audeat, fortunae favore deficitur, Sen. ep. 42, 4. – u. Partiz. Perf., defectum corpore caput, vom Rumpfe getrennter, Plin. pan.: defecta vigore cervix, Ov.: sanguine defecti artus, verbluteten, Ov.: sol defectus lumine, Tibull.: ars nec exemplis pauperior nec oratione defectior, ermangelnder, Apul. de deo Socr. prol. p. 111 H. (p. 4, 17 G.). – β) absol., prägn., teils = an Substanz abfallen, si non terrestri cibo membra corporis alantur, deficientur (so schwinden sie zusammen), Vitr. 8. praef. § 2: teils = die Kräfte (den Atem) verlieren, ermattet-, erschöpft werden, in quo non modo defici (den Atem verlieren), sed etiam laborare (zu stocken) turpe est, Cic. Brut. 34: non usque adeo defectum (esse) Germanicum, fühle sich entkräftet, Tac. ann. 2, 70: teils deficior = es gebricht mir an Befähigung dazu, uti si quid de his rebus et artibus iudicare et probare opus fuerit ne deficiatur, Vitr. 1, 1, 16. – u. Partiz. defectus, α) als jurist. t. t., vom Schuldner im Stiche gelassen, defecta nomina, nicht mehr einzutreibende Schuldforderungen, Paul. dig. 22, 1, 11. § 1. – β) mangelhaft, currus (weil ihm die Vorstecknägel vor den Rädern fehlen), Hyg. fab. 84. – γ) abgeschwächt, schwach, im Kompar., in tumidis (speculis videntur) omnia defectiora, at contra in cavis auctiora, Apul. apol. 16. – insbes., physisch geschwächt, schwach (bes. auch
    ————
    altersschwach), ermattet, erschöpft (s. Heinse Ov. fast. 3, 674), v. Pers., quod sibi defectis illa tulisset opem, Ov.: sidera obscura attributa defectis, den Altersschwachen, Plin.: v. Körper usw. u. v. menschl. Zuständen, defectum corpus, Tac.: homo defectae senectutis, ICt.: def. amor, Ov. – defexit altlat. = defecerit, alte Eidesformel bei Liv. 1, 24, 8.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > deficio

См. также в других словарях:

  • Memoria humana — Saltar a navegación, búsqueda La memoria humana es la función cerebral resultado de conexiones sinápticas entre neuronas mediante la que el ser humano puede retener experiencias pasadas. Los recuerdos se crean cuando las neuronas integradas en un …   Wikipedia Español

  • memoria — (Del lat. memorĭa). 1. f. Facultad psíquica por medio de la cual se retiene y recuerda el pasado. 2. En la filosofía escolástica, una de las potencias del alma. 3. Recuerdo que se hace o aviso que se da de algo pasado. 4. Exposición de hechos,… …   Diccionario de la lengua española

  • memoria — sustantivo femenino 1. Uso/registro: coloquial. Pragmática: intensificador. Facultad de retener y recordar el pasado: María se queja de que está perdiendo la memoria. Ana aprueba todo por la memoria que tiene. memoria de elefante Memoria muy… …   Diccionario Salamanca de la Lengua Española

  • memoria — /me mɔrja/ s.f. [dal lat. memoria, der. di memor ŏris memore ]. 1. [capacità della mente di ricordare: avere buona m. ] ▶◀ ‖ mente. ● Espressioni: cancellare dalla memoria ▶◀ dimenticare, (lett.) obliare, rimuovere, scordare. ◀▶ richiamare alla… …   Enciclopedia Italiana

  • Memoria (song) — Memoria Single by Erreway from the album Memoria A side Memoria B side Que Se Siente Released …   Wikipedia

  • Memoria de testimonios — se refiere a la memoria episodica, generalmente visual, que está implicada en el proceso de identificación visual. Es un tipo de información sobre un evento que es fácilmente distorsionada.[1] La memoria de testimonios ha sido estudiada sobretodo …   Wikipedia Español

  • memoria — f. neurol. Facultad mental que permite recordar las impresiones, ideas y sensaciones, y reproducirlas consciente o inconscientemente. Medical Dictionary. 2011. memoria …   Diccionario médico

  • Memoria de tambor — de un ordenador Polish ZAM 41. La Memoria de tambor fue una de las primeras memorias de ordenador. Inventada por Gustav Tauschek en Austria en 1932, fue ampliamente usada en los años 1950 y en los años 1960. Para muchas máquinas, un tambor… …   Wikipedia Español

  • Memoria (juego) — memoria Jugadores +2 Edades +6 Preparación < 2 min. Duración < 10 min …   Wikipedia Español

  • Memoria del silencio — Autor Uva de Aragón Género Novela Tema(s) Ficción histórica Saga familiar …   Wikipedia Español

  • Memoria (album) — Memoria Studio album by Erreway Released 2004 Recorded 2004 Genre Pop, R B …   Wikipedia

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»