Перевод: с латинского на английский

с английского на латинский

enact

  • 1 sanciō

        sanciō sānxī, sānctus, īre    [1 SAC-].—Of a law or treaty, to make sacred, render inviolable, fix unalterably, establish, appoint, decree, ordain, confirm, ratify, enact: quas (leges) senatus de ambitu sanciri voluerit: sanciendo novam legem, Ne quis, etc., L.: tabulas, H.: haec igitur lex sanciatur, ut, etc.: quod populus plebesve sanxit: cum sancienda sint consulum imperia, aut abroganda, L.: foedus, ratify, L.: foedera fulmine, V.— To ratify, confirm, consecrate, enact, approve: at hoc leges non sanciunt, ordain: consularis lex sanxit, ne, etc.: contra quam sanctum legibus erat, L.: ne res efferatur, ut iure iurando ac fide sanciatur, petunt, Cs.: coetibus ac sacrificiis conspirationem civitatium, Ta.: inhumanissimā lege sanxerunt, ut, etc.. habent legibus sanctum, Si quis... uti, etc., Cs.: de quibus confirmandis et sanciendis legem laturus est: fide sanxerunt liberos Tarentinos leges habituros, L.— To forbid under penalty, condemn with a sanction, enact a penalty against: incestum pontifices supplicio sanciunto: observantiam poenā: quod Athenis exsecrationibus publicis sanctum est: Solon capite sanxit, si qui, etc., made it a capital offence.
    * * *
    sancire, sanxi, sanctus V TRANS
    confirm, ratify; sanction; fulfil (prophesy); enact (law); ordain; dedicate

    Latin-English dictionary > sanciō

  • 2 sancio

    sancĭo, xi, ctum, 4 ( pluperf. sancierat, Pompon. ap. Diom. p. 368 P.; id. ap. Prisc. p. 904 ib.:

    sancivi,

    Prisc. 904; Diom. 368; part. perf. sancitum, Lucr. 1, 587; Cass. Sev. ap. Diom. l. l.), v. a. [Sanscr. root sac, sak, to accompany, honor (cf. sequor); whence also sacer; cf. Gr. HaG, hagios, hagnos], to render sacred or inviolable by a religious act; to appoint as sacred or inviolable.
    I.
    Lit., mostly of legal ordinances or other public proceedings, to fix unalterably; to establish, appoint, decree, ordain; also, to make irrevocable or unalterable; to enact, confirm, ratify, sanction (freq. and class.; cf.: caveo, scisco).
    A.
    Sancire legem (jus, foedus, etc.):

    legibus istis, quas senatus de ambitu sancire voluerit, etc.,

    Cic. Planc. 18, 44:

    Cretum leges, quas sive Juppiter sive Minos sanxit,

    id. Tusc. 2, 14, 34; cf.:

    quasdam leges ex integro sanxit,

    Suet. Aug. 34; and:

    sancire legem, Ne quis, etc.,

    Liv. 3, 55:

    tabulas Quas bis quinque viri sanxerunt,

    Hor. Ep. 2, 1, 24:

    quam temere in nosmet legem sancimus iniquam,

    id. S. 1, 3, 67:

    legem sanciendo,

    Liv. 3, 55 et saep.— Pass.:

    haec igitur lex sanciatur, ut, etc.,

    Cic. Lael. 12, 40, and 13, 44; cf.:

    M. Valerius consul de provocatione legem tulit diligentius sanctam,

    Liv. 10, 9:

    sacrosanctum esse nihil potest, nisi quod populus plebesve sanxisset,

    Cic. Balb. 14, 33:

    sanxisset jura nobis,

    id. Rep. 3, 11, 18: jus utile civitati, Pompon. ap. Prisc. p. 904:

    in quibus (legibus) illa eadem sancta sunt,

    Cic. Verr. 2, 2, 50, § 123:

    cum aut morte tuā sancienda sint consulum imperia, aut impunitate in perpetuum abroganda,

    Liv. 8, 7:

    SENTENTIAM,

    Inscr. Orell. 4405:

    foedus,

    to ratify the treaty, Liv. 1, 24; so Cic. Sest. 10, 24:

    foedera sanguine,

    id. post Red. ad Quir. 5, 13; Liv. 23, 8 fin.; 25, 16; Tac. A. 12, 46; cf. poet.:

    foedera fulmine,

    Verg. A. 12, 200.—
    B.
    Sancire lege (edicto, etc.) aliquid, de aliquā re, ut, ne, etc.:

    alia moribus confirmarunt, sanxerunt autem alia legibus,

    Cic. Rep. 1, 2, 2; cf.:

    genus id agrorum certo capite legis confirmari atque sanciri,

    id. Agr. 3, 1, 3:

    quod aedilis plebis fuisset, contra quam sanctum legibus erat,

    Liv. 30, 19:

    ne res efferatur jurejurando ac fide sanciatur petunt,

    Caes. B. G. 7, 2; cf. Liv. 39, 37:

    neque enim rogationibus plebisve scitis sancta sunt ista praecepta,

    Quint. 2, 13, 6:

    coetibus ac sacrificiis conspirationem civitatum,

    Tac. Agr. 27:

    eadem fuit (causa) nihil de hac re lege sanciendi,

    Liv. 34, 4:

    nihil lege ullā in alios sanxit,

    Just. 3, 2, 8:

    de jure praediorum sanctum apud nos est jure civili, ut, etc.,

    Cic. Off. 3, 16, 65:

    inhumanissimā lege sanxerunt, ut, etc.,

    id. Rep. 2, 37, 63; cf.:

    habeat legibus sanctum, Si quis...uti, etc.,

    Caes. B. G. 6, 20:

    lege naturae, communi jure gentium sanctum est, ut, etc.,

    Cic. Har. Resp. 14, 32:

    primo duodecim tabulis sanctum, ne quis, etc.,

    Tac. A. 6, 16:

    Flaccus sanxit edicto, ne, etc.,

    Cic. Fl. 28, 67:

    in omne tempus gravi documento sancirent, ne, etc.,

    Liv. 28, 19:

    nec, quominus id postea liceret, ulla lex sanxit,

    Cic. Ep. ad Brut. 1, 5, 3.—
    (β).
    Without abl.:

    de quibus confirmandis et sanciendis legem comitiis centuriatis laturus est,

    Cic. Phil. 10, 8, 17; cf.:

    acta Caesaris,

    id. Att. 14, 21, 2:

    quae dubia sunt, per vos sancire vult,

    id. Agr. 3 4, 13:

    augurem Jovis optimi maximi,

    id. Phil. 13, 5, 12:

    cum de eo nihil sanxerit, quod antea commissum non erat,

    id. Rosc. Am. 25, 70:

    quid est, quod tam accurate tamque diligenter caveat et sanciat, ut heredes sui, etc.,

    id. Fin. 2, 31, 101.—
    C.
    With acc. and inf.:

    rursus fide sanxerunt liberos Tarentinos leges suaque omnia habituros,

    Liv. 25, 8:

    omnes liberos esse sanxit,

    Suet. Claud. 25.—
    D.
    Lex sancit, decrees, ordains (with acc. or obj.-clause):

    at hoc Valeria lex non dicit, Corneliae leges non sanciunt,

    Cic. Agr. 3, 2, 8:

    consularis lex sanxit, ne qui magistratus sine provocatione crearetur,

    id. Rep. 2, 31, 54; cf.:

    res et ab naturā profectas et ab consuetudine probatas, legum metus et religio sanxit,

    id. Inv. 2, 53, 160.—
    E.
    Poet., with relative-clause:

    quid quaeque queant, per foedera naturaï, Quid porro nequeant, sancitum quandoquidem exstat,

    Lucr. 1, 587. —
    F.
    To render sacred to any one, to devote, consecrate, dedicate:

    sancire alicui carmina,

    Stat. S. 3, 3, 215; cf. id. Th. 11, 344: templum, Coripp. 4, 264.—
    II.
    Transf., to forbid under pain of punishment, to enact a penalty against (very rare):

    incestum pontifices supplicio sanciunto,

    Cic. Leg. 2, 9, 22; cf.:

    noxiae poena par esto, ut in suo vitio quisque plectatur: vis capite, avaritia multa, honoris cupiditas ignominiā sanciatur,

    id. ib. 3, 20, 46; id. Planc. 19, 47:

    hoc (sc. insidiae) quamquam video neque more turpe haberi, neque aut lege sanciri aut jure civili: tamen naturae lege sanctum est,

    id. Off. 3, 17, 69:

    erranti viam non monstrare, quod Athenis exsecrationibus publicis sanctum est,

    id. ib. 3, 13, 55:

    Solon capite sanxit, si qui in seditione non alterius utrius partis fuisset,

    made it a capital offence, id. Att. 10, 1, 2.—With abl. of fine:

    injurias factas quinque et viginti assibus sanxerunt,

    Gell. 20, 1, 31.—Hence, sanc-tus, a, um, P. a.
    A.
    Orig., rendered sacred, established as inviolable, i. e. sacred, inviolable (whereas sacer signifies consecrated to a deity. Thus, e. g., a temple, grove, or the like, is sacer locus;

    but sanctus locus is any public place which it is forbidden to injure or disturb. A sacer locus is also sanctus, but the converse is not always true): proprie dicimus sancta, quae neque sacra neque profana sunt, sed sanctione quādam confirmata, ut leges sanctae sunt, quia sanctione quādam sunt subnixae. Quod enim sanctione quādam subnixum est, id sanctum est, etsi deo non sit consecratum,

    Dig. 1, 8, 9:

    sanctum est, quod ab injuriā hominum defensum atque munitum est...In municipiis quoque muros esse sanctos,

    ib. 1, 8, 8; cf.:

    sanctae res, veluti muri et portae,

    ib. 1, 8, 1:

    campus,

    Cic. Rab. Perd. 4, 11:

    tribuni ejus (plebis) essent sanctique sunto,

    id. Leg. 3, 3, 9 (cf. sacrosanctus):

    societas,

    id. Off. 1, 8, 26; id. Rep. 1, 32, 49:

    fides induciarum,

    Liv. 8, 37:

    nullum esse officium, nullum jus tam sanctum atque integrum, quod non ejus scelus atque perfidia violarit et imminuerit,

    Cic. Rosc. Am. 38, 109; so,

    officium,

    id. Quint. 6, 26:

    poëtae...poëtae nomen,

    id. Arch. 8, 18 sq. —Hence, aerarium sanctius, a special treasure of the State, which was only to be used in cases of extreme necessity (v. aerarium).—Of persons:

    hospites ab injuriā prohibent sanctosque habent,

    Caes. B. G. 6, 23:

    ut vestris etiam legionibus sanctus essem,

    Cic. Phil. 2, 24, 60:

    uxor,

    Phaedr. 3, 10, 30.—Because to the idea of inviolability is readily attached that of exalted worth, of sacredness, or divinity (as, on the contrary, our word sacred afterward received the meaning of inviolable, e. g. sacred rights, a sacred promise, sacred honor, etc.), sanctus denotes,
    B.
    Venerable, august, divine, sacred, pure, holy (very freq. and class.); of a divinity, and of things in any way belonging to one: Saturno sancte create, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 607 Vahl.): Juno Saturnia sancta dearum, id. ap. Serv. ad Verg. A. 4, 576 (Ann. v. 65 ib.): teque pater Tiberine (veneror) tuo cum flumine sancto, id. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 55 ib.):

    numen,

    Lucr. 5, 309; 6, 70:

    sedes deum,

    id. 5, 147; Cic. Rep. 5, 5, 7:

    fana,

    Lucr. 5, 74:

    delubra,

    id. 6, 417; 6, 1272:

    sanctus augustusque fons,

    Cic. Tusc. 5, 12, 36:

    sanctior dies (with sollemnis),

    Hor. C. 4, 11, 17:

    ignes (of a sacrifice),

    Verg. A. 3, 406 et saep.—

    After Augustus,

    a title given to the emperors, Ov. F. 2, 127; Val. Fl. 1, 11:

    sanctius et reverentius est visum nomen Augusti,

    Flor. 4, 12, 66:

    intra limina sanctioris aulae,

    Mart. 5, 6, 8 (al. aevi):

    amicitiae sanctum et venerabile nomen,

    Ov. Tr. 1, 8, 15:

    libertas,

    Liv. 3, 52:

    pudicitia,

    id. 3, 52.—
    2.
    Of character, morally pure, good, innocent, pious, holy, just, etc. (freq. and class.): cum esset ille vir exemplum innocentiae, cumque illo nemo neque integrior esset in civitate neque sanctior, Cic. de Or. 1, 53, 229; cf.:

    sanctissimi viri,

    id. Lael. 11, 39:

    homines frugalissimi, sanctissimi,

    id. Fl. 29, 71:

    sancti et religiosi,

    id. Rosc. Com. 15, 44; cf.:

    qui sunt sancti, qui religionum colentes,

    id. Planc. 33, 80:

    vir in publicis religionibus foederum sanctus et diligens,

    id. Verr. 2, 5, 19, § 49: veteres et sancti viri, Sall. Fragm. ap. Macr. S. 2, 9:

    sanctius consilium,

    Liv. 30, 16; cf.:

    jura magistratusque legunt sanctumque senatum,

    Verg. A. 1, 426:

    da (mihi) justo sanctoque videri,

    Hor. Ep. 1, 16, 61:

    Dareus ut erat sanctus et mitis,

    Curt. 3, 8, 5:

    amores,

    pure, chaste, Cic. Fin. 3, 20, 68; cf.:

    virgines,

    Hor. C. 1, 2, 27:

    sanctissima conjux,

    Verg. A. 11, 158:

    pudor,

    Tib. 1, 3, 83:

    mores (with pudicitia),

    Juv. 10, 298 et saep.:

    me quidem id multo magis movet, quod mihi est et sanctius antiquius,

    Cic. Att. 12, 19, 4:

    quod apud omnes leve et infirmum est, id apud judicem grave et sanctum esse ducatur?

    id. Rosc. Com. 2, 6; cf.:

    est et sancta et gravis oratio (Calvi),

    Quint. 10, 1, 115; so comp.:

    oratio,

    id. 8, 3, 24:

    genus orationis,

    id. 4, 2, 125:

    eloquentia,

    Tac. Or. 4:

    manus sanctas habere,

    Val. Max. 2, 2, 8:

    sanctissima disciplina (Stoicorum),

    Gell. 1, 2, 7; cf. Lucr. 3, 371. —
    C.
    In eccl. Lat., substt.
    1.
    sanctus, i, m., a saint, holy man:

    sancti tui,

    Vulg. 2 Par. 6, 41:

    omnes sancti ejus,

    id. Psa. 30, 24. —
    2.
    sanctum, i, n., a holy place; esp.:

    sanctum sanctorum,

    Vulg. Exod. 26, 34 et saep.:

    in sancto habitas,

    id. Psa. 21, 4.—Also in plur.:

    sancta sanctorum,

    Vulg. Exod. 40, 11 et saep.: violare sancta, id. Judith, 9, 11. — Adv.: sanctē (acc. to B.), solemnly, conscientiously, scrupulously, religiously, with holy awe, etc.:

    jurare,

    Plaut. Capt. 4, 2, 112; Ter. Hec. 1, 1, 4:

    adjurare,

    Plaut. Cist. 2, 3, 27; Ter. Hec. 2, 2, 26:

    nimis sancte pius,

    Plaut. Rud. 4, 7, 8; cf.:

    pie sancteque colimus naturam excellentem,

    Cic. N. D. 1, 20, 56:

    auguste sancteque consecrare,

    id. ib. 2, 24, 62:

    disce verecundo sanctius ore loqui,

    Mart. 8, 1, 2:

    multa sunt severius scripta quam in antiquis legibus et sanctius,

    Cic. Rab. Post. 4, 8:

    se sanctissime gerere,

    id. Q. Fr. 1, 2, 4, § 13:

    te sancte precor,

    Liv. 2, 10:

    illae (tabulae) servantur sancte,

    scrupulously, religiously, Cic. Rosc. Com. 2, 7; cf.:

    me ea, quae tibi promitto ac recipio, sanctissime esse observaturum,

    id. Fam. 5, 8, 5:

    virgines tam sancte habuit,

    Curt. 3, 12, 21:

    exempla conservatae sanctissime utrobique opinionis,

    Quint. 1, 2, 4:

    apud Sallustium dicta sancte et antique,

    purely, chastely, id. 8, 3, 44.

    Lewis & Short latin dictionary > sancio

  • 3 sanctum

    sancĭo, xi, ctum, 4 ( pluperf. sancierat, Pompon. ap. Diom. p. 368 P.; id. ap. Prisc. p. 904 ib.:

    sancivi,

    Prisc. 904; Diom. 368; part. perf. sancitum, Lucr. 1, 587; Cass. Sev. ap. Diom. l. l.), v. a. [Sanscr. root sac, sak, to accompany, honor (cf. sequor); whence also sacer; cf. Gr. HaG, hagios, hagnos], to render sacred or inviolable by a religious act; to appoint as sacred or inviolable.
    I.
    Lit., mostly of legal ordinances or other public proceedings, to fix unalterably; to establish, appoint, decree, ordain; also, to make irrevocable or unalterable; to enact, confirm, ratify, sanction (freq. and class.; cf.: caveo, scisco).
    A.
    Sancire legem (jus, foedus, etc.):

    legibus istis, quas senatus de ambitu sancire voluerit, etc.,

    Cic. Planc. 18, 44:

    Cretum leges, quas sive Juppiter sive Minos sanxit,

    id. Tusc. 2, 14, 34; cf.:

    quasdam leges ex integro sanxit,

    Suet. Aug. 34; and:

    sancire legem, Ne quis, etc.,

    Liv. 3, 55:

    tabulas Quas bis quinque viri sanxerunt,

    Hor. Ep. 2, 1, 24:

    quam temere in nosmet legem sancimus iniquam,

    id. S. 1, 3, 67:

    legem sanciendo,

    Liv. 3, 55 et saep.— Pass.:

    haec igitur lex sanciatur, ut, etc.,

    Cic. Lael. 12, 40, and 13, 44; cf.:

    M. Valerius consul de provocatione legem tulit diligentius sanctam,

    Liv. 10, 9:

    sacrosanctum esse nihil potest, nisi quod populus plebesve sanxisset,

    Cic. Balb. 14, 33:

    sanxisset jura nobis,

    id. Rep. 3, 11, 18: jus utile civitati, Pompon. ap. Prisc. p. 904:

    in quibus (legibus) illa eadem sancta sunt,

    Cic. Verr. 2, 2, 50, § 123:

    cum aut morte tuā sancienda sint consulum imperia, aut impunitate in perpetuum abroganda,

    Liv. 8, 7:

    SENTENTIAM,

    Inscr. Orell. 4405:

    foedus,

    to ratify the treaty, Liv. 1, 24; so Cic. Sest. 10, 24:

    foedera sanguine,

    id. post Red. ad Quir. 5, 13; Liv. 23, 8 fin.; 25, 16; Tac. A. 12, 46; cf. poet.:

    foedera fulmine,

    Verg. A. 12, 200.—
    B.
    Sancire lege (edicto, etc.) aliquid, de aliquā re, ut, ne, etc.:

    alia moribus confirmarunt, sanxerunt autem alia legibus,

    Cic. Rep. 1, 2, 2; cf.:

    genus id agrorum certo capite legis confirmari atque sanciri,

    id. Agr. 3, 1, 3:

    quod aedilis plebis fuisset, contra quam sanctum legibus erat,

    Liv. 30, 19:

    ne res efferatur jurejurando ac fide sanciatur petunt,

    Caes. B. G. 7, 2; cf. Liv. 39, 37:

    neque enim rogationibus plebisve scitis sancta sunt ista praecepta,

    Quint. 2, 13, 6:

    coetibus ac sacrificiis conspirationem civitatum,

    Tac. Agr. 27:

    eadem fuit (causa) nihil de hac re lege sanciendi,

    Liv. 34, 4:

    nihil lege ullā in alios sanxit,

    Just. 3, 2, 8:

    de jure praediorum sanctum apud nos est jure civili, ut, etc.,

    Cic. Off. 3, 16, 65:

    inhumanissimā lege sanxerunt, ut, etc.,

    id. Rep. 2, 37, 63; cf.:

    habeat legibus sanctum, Si quis...uti, etc.,

    Caes. B. G. 6, 20:

    lege naturae, communi jure gentium sanctum est, ut, etc.,

    Cic. Har. Resp. 14, 32:

    primo duodecim tabulis sanctum, ne quis, etc.,

    Tac. A. 6, 16:

    Flaccus sanxit edicto, ne, etc.,

    Cic. Fl. 28, 67:

    in omne tempus gravi documento sancirent, ne, etc.,

    Liv. 28, 19:

    nec, quominus id postea liceret, ulla lex sanxit,

    Cic. Ep. ad Brut. 1, 5, 3.—
    (β).
    Without abl.:

    de quibus confirmandis et sanciendis legem comitiis centuriatis laturus est,

    Cic. Phil. 10, 8, 17; cf.:

    acta Caesaris,

    id. Att. 14, 21, 2:

    quae dubia sunt, per vos sancire vult,

    id. Agr. 3 4, 13:

    augurem Jovis optimi maximi,

    id. Phil. 13, 5, 12:

    cum de eo nihil sanxerit, quod antea commissum non erat,

    id. Rosc. Am. 25, 70:

    quid est, quod tam accurate tamque diligenter caveat et sanciat, ut heredes sui, etc.,

    id. Fin. 2, 31, 101.—
    C.
    With acc. and inf.:

    rursus fide sanxerunt liberos Tarentinos leges suaque omnia habituros,

    Liv. 25, 8:

    omnes liberos esse sanxit,

    Suet. Claud. 25.—
    D.
    Lex sancit, decrees, ordains (with acc. or obj.-clause):

    at hoc Valeria lex non dicit, Corneliae leges non sanciunt,

    Cic. Agr. 3, 2, 8:

    consularis lex sanxit, ne qui magistratus sine provocatione crearetur,

    id. Rep. 2, 31, 54; cf.:

    res et ab naturā profectas et ab consuetudine probatas, legum metus et religio sanxit,

    id. Inv. 2, 53, 160.—
    E.
    Poet., with relative-clause:

    quid quaeque queant, per foedera naturaï, Quid porro nequeant, sancitum quandoquidem exstat,

    Lucr. 1, 587. —
    F.
    To render sacred to any one, to devote, consecrate, dedicate:

    sancire alicui carmina,

    Stat. S. 3, 3, 215; cf. id. Th. 11, 344: templum, Coripp. 4, 264.—
    II.
    Transf., to forbid under pain of punishment, to enact a penalty against (very rare):

    incestum pontifices supplicio sanciunto,

    Cic. Leg. 2, 9, 22; cf.:

    noxiae poena par esto, ut in suo vitio quisque plectatur: vis capite, avaritia multa, honoris cupiditas ignominiā sanciatur,

    id. ib. 3, 20, 46; id. Planc. 19, 47:

    hoc (sc. insidiae) quamquam video neque more turpe haberi, neque aut lege sanciri aut jure civili: tamen naturae lege sanctum est,

    id. Off. 3, 17, 69:

    erranti viam non monstrare, quod Athenis exsecrationibus publicis sanctum est,

    id. ib. 3, 13, 55:

    Solon capite sanxit, si qui in seditione non alterius utrius partis fuisset,

    made it a capital offence, id. Att. 10, 1, 2.—With abl. of fine:

    injurias factas quinque et viginti assibus sanxerunt,

    Gell. 20, 1, 31.—Hence, sanc-tus, a, um, P. a.
    A.
    Orig., rendered sacred, established as inviolable, i. e. sacred, inviolable (whereas sacer signifies consecrated to a deity. Thus, e. g., a temple, grove, or the like, is sacer locus;

    but sanctus locus is any public place which it is forbidden to injure or disturb. A sacer locus is also sanctus, but the converse is not always true): proprie dicimus sancta, quae neque sacra neque profana sunt, sed sanctione quādam confirmata, ut leges sanctae sunt, quia sanctione quādam sunt subnixae. Quod enim sanctione quādam subnixum est, id sanctum est, etsi deo non sit consecratum,

    Dig. 1, 8, 9:

    sanctum est, quod ab injuriā hominum defensum atque munitum est...In municipiis quoque muros esse sanctos,

    ib. 1, 8, 8; cf.:

    sanctae res, veluti muri et portae,

    ib. 1, 8, 1:

    campus,

    Cic. Rab. Perd. 4, 11:

    tribuni ejus (plebis) essent sanctique sunto,

    id. Leg. 3, 3, 9 (cf. sacrosanctus):

    societas,

    id. Off. 1, 8, 26; id. Rep. 1, 32, 49:

    fides induciarum,

    Liv. 8, 37:

    nullum esse officium, nullum jus tam sanctum atque integrum, quod non ejus scelus atque perfidia violarit et imminuerit,

    Cic. Rosc. Am. 38, 109; so,

    officium,

    id. Quint. 6, 26:

    poëtae...poëtae nomen,

    id. Arch. 8, 18 sq. —Hence, aerarium sanctius, a special treasure of the State, which was only to be used in cases of extreme necessity (v. aerarium).—Of persons:

    hospites ab injuriā prohibent sanctosque habent,

    Caes. B. G. 6, 23:

    ut vestris etiam legionibus sanctus essem,

    Cic. Phil. 2, 24, 60:

    uxor,

    Phaedr. 3, 10, 30.—Because to the idea of inviolability is readily attached that of exalted worth, of sacredness, or divinity (as, on the contrary, our word sacred afterward received the meaning of inviolable, e. g. sacred rights, a sacred promise, sacred honor, etc.), sanctus denotes,
    B.
    Venerable, august, divine, sacred, pure, holy (very freq. and class.); of a divinity, and of things in any way belonging to one: Saturno sancte create, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 607 Vahl.): Juno Saturnia sancta dearum, id. ap. Serv. ad Verg. A. 4, 576 (Ann. v. 65 ib.): teque pater Tiberine (veneror) tuo cum flumine sancto, id. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 55 ib.):

    numen,

    Lucr. 5, 309; 6, 70:

    sedes deum,

    id. 5, 147; Cic. Rep. 5, 5, 7:

    fana,

    Lucr. 5, 74:

    delubra,

    id. 6, 417; 6, 1272:

    sanctus augustusque fons,

    Cic. Tusc. 5, 12, 36:

    sanctior dies (with sollemnis),

    Hor. C. 4, 11, 17:

    ignes (of a sacrifice),

    Verg. A. 3, 406 et saep.—

    After Augustus,

    a title given to the emperors, Ov. F. 2, 127; Val. Fl. 1, 11:

    sanctius et reverentius est visum nomen Augusti,

    Flor. 4, 12, 66:

    intra limina sanctioris aulae,

    Mart. 5, 6, 8 (al. aevi):

    amicitiae sanctum et venerabile nomen,

    Ov. Tr. 1, 8, 15:

    libertas,

    Liv. 3, 52:

    pudicitia,

    id. 3, 52.—
    2.
    Of character, morally pure, good, innocent, pious, holy, just, etc. (freq. and class.): cum esset ille vir exemplum innocentiae, cumque illo nemo neque integrior esset in civitate neque sanctior, Cic. de Or. 1, 53, 229; cf.:

    sanctissimi viri,

    id. Lael. 11, 39:

    homines frugalissimi, sanctissimi,

    id. Fl. 29, 71:

    sancti et religiosi,

    id. Rosc. Com. 15, 44; cf.:

    qui sunt sancti, qui religionum colentes,

    id. Planc. 33, 80:

    vir in publicis religionibus foederum sanctus et diligens,

    id. Verr. 2, 5, 19, § 49: veteres et sancti viri, Sall. Fragm. ap. Macr. S. 2, 9:

    sanctius consilium,

    Liv. 30, 16; cf.:

    jura magistratusque legunt sanctumque senatum,

    Verg. A. 1, 426:

    da (mihi) justo sanctoque videri,

    Hor. Ep. 1, 16, 61:

    Dareus ut erat sanctus et mitis,

    Curt. 3, 8, 5:

    amores,

    pure, chaste, Cic. Fin. 3, 20, 68; cf.:

    virgines,

    Hor. C. 1, 2, 27:

    sanctissima conjux,

    Verg. A. 11, 158:

    pudor,

    Tib. 1, 3, 83:

    mores (with pudicitia),

    Juv. 10, 298 et saep.:

    me quidem id multo magis movet, quod mihi est et sanctius antiquius,

    Cic. Att. 12, 19, 4:

    quod apud omnes leve et infirmum est, id apud judicem grave et sanctum esse ducatur?

    id. Rosc. Com. 2, 6; cf.:

    est et sancta et gravis oratio (Calvi),

    Quint. 10, 1, 115; so comp.:

    oratio,

    id. 8, 3, 24:

    genus orationis,

    id. 4, 2, 125:

    eloquentia,

    Tac. Or. 4:

    manus sanctas habere,

    Val. Max. 2, 2, 8:

    sanctissima disciplina (Stoicorum),

    Gell. 1, 2, 7; cf. Lucr. 3, 371. —
    C.
    In eccl. Lat., substt.
    1.
    sanctus, i, m., a saint, holy man:

    sancti tui,

    Vulg. 2 Par. 6, 41:

    omnes sancti ejus,

    id. Psa. 30, 24. —
    2.
    sanctum, i, n., a holy place; esp.:

    sanctum sanctorum,

    Vulg. Exod. 26, 34 et saep.:

    in sancto habitas,

    id. Psa. 21, 4.—Also in plur.:

    sancta sanctorum,

    Vulg. Exod. 40, 11 et saep.: violare sancta, id. Judith, 9, 11. — Adv.: sanctē (acc. to B.), solemnly, conscientiously, scrupulously, religiously, with holy awe, etc.:

    jurare,

    Plaut. Capt. 4, 2, 112; Ter. Hec. 1, 1, 4:

    adjurare,

    Plaut. Cist. 2, 3, 27; Ter. Hec. 2, 2, 26:

    nimis sancte pius,

    Plaut. Rud. 4, 7, 8; cf.:

    pie sancteque colimus naturam excellentem,

    Cic. N. D. 1, 20, 56:

    auguste sancteque consecrare,

    id. ib. 2, 24, 62:

    disce verecundo sanctius ore loqui,

    Mart. 8, 1, 2:

    multa sunt severius scripta quam in antiquis legibus et sanctius,

    Cic. Rab. Post. 4, 8:

    se sanctissime gerere,

    id. Q. Fr. 1, 2, 4, § 13:

    te sancte precor,

    Liv. 2, 10:

    illae (tabulae) servantur sancte,

    scrupulously, religiously, Cic. Rosc. Com. 2, 7; cf.:

    me ea, quae tibi promitto ac recipio, sanctissime esse observaturum,

    id. Fam. 5, 8, 5:

    virgines tam sancte habuit,

    Curt. 3, 12, 21:

    exempla conservatae sanctissime utrobique opinionis,

    Quint. 1, 2, 4:

    apud Sallustium dicta sancte et antique,

    purely, chastely, id. 8, 3, 44.

    Lewis & Short latin dictionary > sanctum

  • 4

        (old subj. duis, duit, duint, etc.), dedī, datus, are    [1 DA-], to hand over, deliver, give up, render, furnish, pay, surrender: dic quid vis dari tibi, T.: pretium: Apronio quod poposcerit: pecuniam praetori: pecuniam ob ius dicendum: pecunias eis faenori: abrotonum aegro, administer, H.: obsides, Cs.: ad sepulturam corpus: manibus lilia plenis, by handfuls, V.: ne servi in quaestionem dentur: catenis monstrum, H.: obsidibus quos dabant acceptis, offered, L.: cui Apollo citharam dabat, was ready to give, V.: Da noctis mediae, da, etc. (sc. cyathos), i. e. wine in honor of, H. — Of letters, to intrust (for delivery), send: litteras ad te numquam habui cui darem, by whom to send: ut ad illum det litteras, may write: tum datae sunt (epistulae), cum, etc., was written: ad quas (litteras) ipso eo die dederam, answered.—To give, bestow, present, grant, confer, make a present of: dat nemo largius, T.: vasa legatis muneri data, Ta.: multis beneficia, S.: Os homini sublime, O.: cratera, quem dat Dido, a present from, V.: divis Tura, offer, H.: munus inritamen amoris, O.: pretium dabitur tibi femina, O.— To give up, surrender, yield, abandon, devote, leave: diripiendam urbem: (filiam) altaribus, Iu.: Siculos eorum legibus: summam certaminis uni, O.: dant tela locum, let pass, V.: dat euntibus silva locum, makes way, V.: ut spatium pila coiciendi non daretur, left, Cs.: tribus horis exercitui ad quietem datis, Cs.: amori ludum, H.: unum pro multis dabitur caput, V.: Mille ovium morti, H.: se rei familiari: sese in cruciatum: se vento, Cs.: da te populo.—With manūs, to offer (for fetters), i. e. to surrender, yield: qui det manūs vincique se patiatur: donicum victi manūs dedissent, N.: dat permotus manūs, yields, Cs.: do manūs scientiae, H.— To grant, give, concede, yield, resign, furnish, afford, present, award, render, confer: des veniam oro, H.: Si das hoc, admit, H.: plurīs sibi auras ad reprehendendum: facultatem per provinciam itineris faciundi, Cs.: hostibus occasionem pugnandi, S.: imperium Caesari: mihi honorem: datus tibi plausus, H.: dextram iuveni (as a pledge), V.: senatus utrique datur, a hearing, S.: si verbis audacia detur, O.: peditibus suis hostīs paene victos, turn over, S.: unam ei cenam, entertain at dinner, T.: Dat somnos adimitque, V.: Dat veniam somnumque dies, i. e. leave to rest, H.: Quā data porta, V.: Das aliquid famae, make a concession, H.— To permit, suffer, allow, let, grant: Da mihi contingere, etc., O.: Di tibi dent classem reducere, H.: cur Non datur audire, etc., V.: da, femina ne sim, O.: date volnera lymphis Abluam, V.: ille dedit quod non... et ut, etc., it was of his bounty, O.: omnibus nobis ut res dant sese, ita, etc., just as circumstances permit, T.: Multa melius se nocte dedere, succeed, V. — To spare, give up, concede, surrender, forgive: da hunc populo, spare for the sake of: non id petulantiae suae, sed Verginio datum, L.: sanguini id dari, that concession is made, L.— To release, let go, give out, relax, spread: curru lora, V.: frena, O.: in altum Vela, set sail, V.: retrorsum Vela, turn back, H.: conversa domum lintea, H. — Meton., to set, put, place, bring, cause: ipsum gestio Dari mi in conspectum, T.: ad eundem numerum (milites), Cs.: corpora in rogos, O.: collo bracchia circum, V.: bracchia Cervici, H.: multum cruoris, shed, O.: in laqueum vestigia, Iu.: te me dextera Defensum dabit, V. — With se, to present oneself, plunge, rush: In medias sese acies, V.: saltu sese in fluvium, V. — To bring forward, cause, produce, yield, present, make, display (poet.): quas turbas dedit, T.: omnes Dant cuneum, form, V.: terga, turn, V.: aetas Terga dedit, passed away, O.: Vina dabant animos, O.: ex fumo lucem, H.: partu prolem, V.: liberos, Ct.: segetes frumenta daturae, H.: ore colores, V.: patientiae documentum, Ta.: Ludentis speciem, H.: spectacula Marti, H.: Da mihi te talem, O. — To represent (on the stage), produce, bring out: Menandri Phasma, T.: fabulam. — To impose, assign, apportion, allot, appoint, inflict: sibi damnum: finem laborum, grant, V.: Nomina ponto, H.: Volnera ferro, O.: genti meae data moenia, fated, V.: dat negotium Gallis, uti, etc., Cs.: quae legatis in mandatis dederat, Cs.: hospitibus te dare iura, are the lawgiver, V.: detur nobis locus, assigned, H.: volnera hosti, O.: Haec data poena diu viventibus, imposed, Iu.: dat (auribus) posse moveri, makes movable, O.— To excite, awaken, produce: sibi minus dubitationis, Cs.: risūsque iocosque, H.: ignīs (amoris), O.—Fig., of expression, to give expression to, give, utter, announce: in me iudicium: legem, enact: ei consilium: dabitur ius iurandum, Te esse, etc., I'll take my oath, T.: fidem, O.: signum recipiendi, Cs.: responsa, V.: cantūs, V.: Undis iura, O.: requiemque modumque remis, O. — Esp.: nomen, to give in, i. e. enlist, Cs.— To tell, communicate, relate, inform (poet.): quam ob rem has partīs didicerim, paucis dabo, T.: iste deus qui sit, da nobis, V.: Seu Aeneas eripuisse datur, O.— To apply, bestow, exercise, devote: paululum da mi operae, attend, T.: imperatori operam date, Cs.: virtuti opera danda est.—Of a penalty, to give, undergo, suffer, endure: consules poenas dederant, S.: Teucris det sanguine poenas, atone with his life, V. — With verba, to give (mere) words, attempt to deceive, pretend, mislead, cheat: Quoi verba dare difficilest, T.: verba dedimus, decepimus. — With dat, predic., to ascribe, impute, attribute, reckon, regard: quam rem vitio dent, T.: laudem Roscio culpae: quae tu commisisti Verri crimini daturus sum.
    * * *
    dare, dedi, datus V TRANS
    give; dedicate; sell; pay; grant/bestow/impart/offer/lend; devote; allow; make; surrender/give over; send to die; ascribe/attribute; give birth/produce; utter

    Latin-English dictionary >

  • 5 iubeō

        iubeō iussī    (iūsti, for iussistī, T.; iūssō, for iusserō, V.; iūsse, for iussisse, T.), iūssus, ēre, to order, give an order, bid, tell, command: iubesne? iubeo, cogo, T.: non iubeo: defessa iubendo, O.: sic iubeo, stat pro ratione voluntas, Iu.: reverti iubet: Flores ferre iube, give orders, H.: iubes renovare dolorem, V.: hunc iubet sine curā esse: eos suum adventum exspectare, Cs.: alquem necari, S.: pontem rescindi, Cs.: ut haec quoque referret, etc.: ut classem traiceret, L.: senatus decrevit populusque iussit, ut, etc.: iube, mihi denuo Respondeat, T.: iubentes in Africam traiceret, L.: litterae non quae te aliquid iuberent, sed, etc.: Nero iussit scelera, Ta.: Illud ad haec iubeo, H.: Iunoni iussos adolemus honores, V.: uti iussi erant, S.: quod iussi sunt faciunt, Cs.: pendere poenas iussi, V.: Stellae sponte suā iussaene vagentur, H.—To wish, desire, entreat, bid: sperare nos amici iubent: Dionysium iube salvere, salute him for me: iubeo Chremetem (sc. salvere), T.— Of a proposed law, to order, decree, ratify, approve, enact: quae scisceret plebs aut quae populus iuberet: dicere de legibus iubendis aut vetandis: cives prava iubentes, H.: rogationem promulgavit, ‘vellent, iuberent Philippo regi bellum indici,’ etc., put it to vote, did they decree, etc.—To designate, appoint, assign: Tullum regem populus iussit, L.: alquem imperatorem, S.: ei provinciam Numidiam, allot, S.: Iussa mori, as a sacrifice, V.: perire iussus, H.: si volucres habuissem regna iubentes, O. —In medicine, to prescribe, order: Quod iussi ei dari bibere, date, T.: aegrotus, qui iussus sit vinum sumere.

    Latin-English dictionary > iubeō

  • 6 iubeō

        iubeō iussī    (iūsti, for iussistī, T.; iūssō, for iusserō, V.; iūsse, for iussisse, T.), iūssus, ēre, to order, give an order, bid, tell, command: iubesne? iubeo, cogo, T.: non iubeo: defessa iubendo, O.: sic iubeo, stat pro ratione voluntas, Iu.: reverti iubet: Flores ferre iube, give orders, H.: iubes renovare dolorem, V.: hunc iubet sine curā esse: eos suum adventum exspectare, Cs.: alquem necari, S.: pontem rescindi, Cs.: ut haec quoque referret, etc.: ut classem traiceret, L.: senatus decrevit populusque iussit, ut, etc.: iube, mihi denuo Respondeat, T.: iubentes in Africam traiceret, L.: litterae non quae te aliquid iuberent, sed, etc.: Nero iussit scelera, Ta.: Illud ad haec iubeo, H.: Iunoni iussos adolemus honores, V.: uti iussi erant, S.: quod iussi sunt faciunt, Cs.: pendere poenas iussi, V.: Stellae sponte suā iussaene vagentur, H.—To wish, desire, entreat, bid: sperare nos amici iubent: Dionysium iube salvere, salute him for me: iubeo Chremetem (sc. salvere), T.— Of a proposed law, to order, decree, ratify, approve, enact: quae scisceret plebs aut quae populus iuberet: dicere de legibus iubendis aut vetandis: cives prava iubentes, H.: rogationem promulgavit, ‘vellent, iuberent Philippo regi bellum indici,’ etc., put it to vote, did they decree, etc.—To designate, appoint, assign: Tullum regem populus iussit, L.: alquem imperatorem, S.: ei provinciam Numidiam, allot, S.: Iussa mori, as a sacrifice, V.: perire iussus, H.: si volucres habuissem regna iubentes, O. —In medicine, to prescribe, order: Quod iussi ei dari bibere, date, T.: aegrotus, qui iussus sit vinum sumere.

    Latin-English dictionary > iubeō

  • 7 labōriōsus

        labōriōsus adj. with comp. and sup.    [2 labor], full of labor, laborious, toilsome, wearisome, difficult, troublesome: deambulatio, T.: nihil laboriosius: operum laboriosissimum, L.: fabula, hard to enact, T.— Inclined to labor, laborious, industrious: aratores laboriosissimi: cohors Ulixei, H.— Troubled, harassed: quid enim nobis duobus laboriosius?
    * * *
    laboriosa, laboriosum ADJ
    laborious, painstaking

    Latin-English dictionary > labōriōsus

  • 8 prōmulgō

        prōmulgō āvī, ātus, āre,    to bring forward publicly, propose openly, publish, promulgate: de salute alcuius: leges quae promulgatae fuerunt: res multos dies promulgata: hoc promulgare ausus est, ut, etc., to propose to enact.
    * * *
    promulgare, promulgavi, promulgatus V
    make known by public proclamation; publish

    Latin-English dictionary > prōmulgō

  • 9 restituō

        restituō ūī, ūtus, ere    [re-+statuo], to set up again, replace, restore, reconstruct, rebuild, revive, renew, reform, rearrange: Forīs effractas, T.: ut Minerva, quam turbo deiecerat, restitueretur: arborem, V.: vicos, quos incenderant, Cs.: fontīs et Flumina, O.: ordines, S.: aciem, L.: exstinctos, raise the dead, O.— To give back, deliver up, return, restore, replace, make restitution of: fraudata, Cs.: sospites omnīs Romam ad propinquos, L.: quem a me accepisti locum, T.: virginem suis, T.: bona iis, Cs.: agrum Veientibus, L.: Pompeius civitati restitutus: captum victori, L.: Caesaris imperio restituendus erat, O.—Fig., to restore, revive, renew, reform, repair, remedy: Unus homo nobis cunctando restituit rem, Enn. ap. C.: maxime, Cui res cunctando restituenda foret, O.: res perditas, L.: veteres clientelas, Cs.: veterem tuam prudentiam: tribuniciam intercessionem armis, Cs.: suorum a pudore maritimae ignominiae restituti animi, recovered, L.— To bring back, restore, recall, reinstate: Licinium de aleā condemnatum: iusta causa restituendi mei: damnatos in integrum, Cs.: tribunos plebis in suam dignitatem, Cs.: restitutus in patriam (Camillus) secum patriam ipsam restituit, L.: (eos) rursum in gratiam, reconcile, T.: fratrem in antiquum locum gratiae, Cs.: vos in amicitiam nostram, L.: veteri patientiae (Britanniam), Ta.: Romanis se, join the Romans again, L.: Bacchus peccasse fatentem Restituit, i. e. pardoned, O.— To restore, re-establish, re-enact: leges: restituit his animos parva una res, L.— To reverse, revoke, undo, make void, make good again, repair: alia iudicia Lilybaei, alia Agrigenti restituta sunt, i. e. cancelled: praecipita raptim consilia in integrum, L.: ut, si ego eum condemnaro, tu restituas: restitui in integrum aequom est, T.— To compensate for, make good: damna, L.: vim restitui factam iubet, that the damage be repaired.
    * * *
    restituere, restitui, restitutus V
    restore; revive; bring back; make good

    Latin-English dictionary > restituō

  • 10 scīscō

        scīscō scīvī, scītus, ere, inch.    [scio].—Of the people, to accept, approve, assent to, enact, decree, ordain: (maiores) quae scisceret plebes... iuberi vetarique voluerunt: consules populum iure rogaverunt populusque iure scivit: rogationem de Liguribus: nec sollemne quidquam ad sciscendum plebi fieri, at the adoption of a plebiscitum, L.: de aliquo cive, ut sit, etc.: multa perniciose sciscuntur in populis: scivere gentis suae more, ne, etc., Cu. — To approve, assent to, vote for, ordain: quod primus scivit legem de publicanis, etc.
    * * *
    sciscere, scivi, scitus V TRANS
    investigate, inquire; (political) vote; ordain

    Latin-English dictionary > scīscō

  • 11 statuō

        statuō uī, ūtus, ere    [status], to cause to stand, set up, set, station, fix upright, erect, plant: statue signum, L.: agro qui statuit meo Te, triste lignum (i. e. arborem), H.: Crateras magnos statuunt (on the table), V.: tabernacula statui passus non est, to pitch, Cs.: aeiem quam arte statuerat, latius porrigit, had drawn up, S.: statuitur Lollius in convivio, is taken to the banquet: tabernacula in foro, L.: ubi primum equus Curtium in vado statuit, L.: in nostris castris tibi tabernaculum statue, Cu.: pro rigidis calamos columnis, O.: alqm capite in terram, T.: patrem eius ante oculos: bovem ad fanum Dianae et ante aram, L.: Puer quis Ad cyathum statuetur? H.— To construct and place, set up, erect, make, build: eique statuam equestrem in rostris statui placere, in his honor: Effigiem, V.: Templa tibi, O.: aras e caespite, O.: aëneum tropaeum: carceres eo anno in Circo primum statuti, L.: incensis operibus quae statuerat, N.: Inter et Aegidas mediā statuaris in urbe, i. e. a statue of you, O.: Urbem quam statuo vestra est, found, V.— To cause to stand firm, strengthen, support: rem p. certo animo, Att. ap. C.—Of rules and precedents, to establish, constitute, ordain, fix, settle, set forth: omnīs partīs religionis: vectigal etiam novum ex salariā annonā, L.: Exemplum statuite in me ut adulescentuli Vobis placare studeant, T.: in alquo homine exemplum huius modi: si quid iniungere inferiori velis, si id prius in te ac tuos ipse iuris statueris, etc., first admit it against yourself, L.: citius Quam tibi nostrorum statuatur summa laborum, i. e. is recounted, O.— Of persons, to constitute, appoint, create: arbitrum me huius rei.—Of limits and conditions, to determine, fix, impose, set: imperi diuturnitati modum statuendum putavistis, that a limit should be assigned: statui mihi tum modum et orationi meae, imposed restraints upon: non statuendo felicitati modum, by not limiting his success, L.: modum carminis, O.: providete duriorem vobis condicionem: Finem orationi, make an end of, T.—Of a time or place, to fix, appoint, set: statutus est comitiis dies, L.: multitudini diem statuit ante quam liceret, etc., S.: fruges quoque maturitatem statuto tempore expectant, Cu.— To decide, determine, settle, fix, bring about, choose, make a decision: ut pro merito cuiusque statueretur, L.: ut ipse de eo causā cognitā statuat, to try the cause and decide, Cs.: utrum igitur hoc Graeci statuent... an nostri praetores?: ut statuatis hoc iudicio utrum, etc.: in hoc homine statuetur, possitne homo damnari, etc.: quid faciendum sit, L.: nondum statuerat, conservaret eum necne, N.: in senatu de lege: de absente eo statuere ac iudicare, L.: de P. Lentulo, i. e. decide on the punishment of, S.: (ii), quos contra statuas: Res quoque privatas statui sine crimine iudex, sat in judgment upon, O.—In the mind, to decide, make up one's mind, conclude, determine, be convinced: numquam intellegis, statuendum tibi esse, utrum, etc.: neque tamen possum statuere, utrum magis mirer, etc.: vix statuere apud animum meum possum, utrum, etc., to make up my mind, L.: quidquid nos communi sententiā statuerimus. — To decree, order, ordain, enact, prescribe: statuunt ut decem milia hominum mittantur, Cs.: eos (Siculos) statuisse, ut hoc quod dico postularetur: patres ut statuerent, ne absentium nomina reciperentur: statutum esse (inter plebem et Poenos), ut... impedimenta diriperent, agreed, L.: statuunt ut Fallere custodes tentent, O.: sic, di, statuistis, O.: (Vestalibus) stipendium de publico, decreed a salary, L.: cur his quoque statuisti, quantum ex hoc genere frumenti darent.—Of punishments, to decree, measure out, inflict, pass sentence: considerando... in utrā (lege) maior poena statuatur: obsecrare, ne quid gravius in fratrem statueret, treat harshly, Cs.: quid in illos statuamus consultare, S.: cum triste aliquid statuit, O.: legem de capite civis Romani statui vetare, i. e. sentence of death to be passed.—To resolve, determine, purpose, propose: statuit ab initio ius publicano non dicere: statuerat excusare, to decline the office: proelio decertare, Cs.: non pugnare, L.: habere statutum cum animo ac deliberatum, to have firmly and deliberately resolved: caedis initium fecisset a me, sic enim statuerat.— To judge, declare as a judgment, be of opinion, hold, be convinced, conclude, think, consider: leges statuimus per vim et contra auspicia latas: statuit senatus hoc, ne illi quidem esse licitum, cui concesserat omnia: qui id statuat esse ius quod non oporteat iudicari, who holds that to be the law: cum igitur statuisset, opus esse, etc., had become convinced: statuistis, etiam intra muros Antoni scelus versari, inferred: Hoc anno statuit temporis esse satis, O.: si id dicunt, non recte aliquid statuere eos qui consulantur, that they hold an erroneous opinion: hoc si ita statuetis: statuit nauarchos omnīs vitā esse privandos, thought it necessary to deprive, etc.: causam sibi dicendam esse statuerat, knew: Caesar statuit exspectandam classem, Cs.: si, ut Manilius statuebat, sic est iudicatum: uti statuit, as he thought, L.: omnīs statuit ille quidem non inimicos, sed hostīs, regarded not as adversaries, but as foes: Anaximenes aëra deum statuit, regarded.
    * * *
    statuere, statui, statutus V
    set up, establish, set, place, build; decide, think

    Latin-English dictionary > statuō

  • 12 volō

        volō (2d pers. vīs, 3d pers. volt or vult, plur. volumus, voltis or vultis, volunt; vīn for vīsne, T., H.; sīs for sī vīs, T., C., L.), voluī, velle    [1 VOL-], to will, wish, want, purpose, be minded, determine: Nolo volo, volo nolo rursum, I won't I will, I will I won't again, T.: Nolunt ubi velis, ubi nolis cupiunt ultro, T.: quis est cui velle non liceat? who is not free to wish?: sed ego hoc ipsum velle miserius esse duco quam, etc., i. e. that very ambition: inest velle in carendo, wanting includes wishing: ait rem seriam Velle agere mecum, T.: quod eas quoque nationes adire volebat, Cs.: si haec relinquere voltis, S.: cuicunque nocere volebat, Vestimenta dabat, H.: quid arbitramini Rheginos merere velle ut Venus illa auferatur? would take for, etc.: Fabula quae posci volt et spectata reponi, i. e. which is meant to be in demand, etc., H.: sed licere, si velint, in Ubiorum finibus considere, Cs.: daret utrum vellet, subclamatum est, L.; cf. volo Dolabellae valde desideranti, non reperio quid, i. e. to dedicate some book: neminem notā strenui aut ignavi militis notasse volui, I have decided to mark no one, etc., L.: Sunt delicta quibus ignovisse velimus, i. e. which should be pardoned, H.: edicta mitti ne quis... coisse aut convenisse causā sacrorum velit, L.; cf. Interdico, ne extulisse extra aedīs puerum usquam velis, T.: Oscula praecipue nulla dedisse velis (i. e. noli dare), O.: nostri... leges et iura tecta esse volue<*>unt: sociis maxime lex consultum esse volt: Id nunc res indicium haec facit, quo pacto factum volueris, shows why you wished it to be done, T.: Hannibal non Capuam neglectam volebat, L.: liberis consultum volumus propter ipsos: scin' quid nunc facere te volo? T.: vim volumus exstingui: qui salvam rem p. vellent esse, L.: si vis me flere, H.: qui se ex his minus timidos existimari volebant, Cs.: si me vivom vis, pater, Ignosce, if you wish me to live, T.: soli sunt qui te salvum velint: regnari tamen omnes volebant, that there should be a king, L.: mihi volo ignosci, I wish to be pardoned: quid vis, nisi ut maneat Phanium? T.: velim ut tibi amicus sit: Ducas volo hodie uxorem, T.: volo etiam exquiras quid Lentulus agat?: nullam ego rem umquam in vitā meā Volui quin, etc., I never had any wish in my life, etc., T.: (dixit) velle Hispaniam, he wanted Spain (as a province): nummos volo, I want the money: si amplius obsidum vellet, dare pollicentur, Cs.: pacem etiam qui vincere possunt, volunt, L.: quorum isti neutrum volunt, acknowledge neither: voluimus quaedam, we aspired to certain things: si plura velim, if I wished for more, H.—With acc. of person, to call for, demand, want, wish, desire: Quis me volt? T.: Centuriones trium cohortium me velle postridie: Sosia, Adesdum, paucis te volo (sc. verbis), I want a few words with you, T.: quam volui nota fit arte meā, she whom I love, O.: illam velle uxorem, to want her for a wife, T.—With acc. of person and thing, to want... of, require... from: Num quid aliud me vis? T.: si quid ille se velit, etc., Cs.—With dat. of person for whom a wish is expressed: Praesidium velle se senectuti suae, wants a guard for his old age, T.: nihil est mali quod illa non filio voluerit, she wished her son every misfortune.—Esp., with bene or male: tibi bene ex animo volo, I heartily wish you well, T.: qui mihi male volunt, my enemies, T. —With causā and gen. of person, to be interested in, be concerned for, be well disposed to: te ipsius causā vehementer omnia velle, heartily wish him all success; cf. qui nostrā causā volunt, our friends. —With subj., in softened expressions of desire or command: ego quae in rem tuam sint, ea velim facias (i. e. fac), T.: eum salvere iubeas velim, please salute him: velim mihi ignoscas, I beg your pardon: haec pro causā meā dicta accipiatis velim, L.: Musa velim memores, etc., H.: de Menedemo vellem verum fuisset, I wish it had been true: vellem equidem idem posse gloriari quod Cyrus, I wish I could, etc.; cf. Tum equidem istuc os tuum inpudens videre nimium vellem! I wish I could have seen, etc., T.: Abiit, vah! rogasse vellem, I wish I had asked him, T.: Et vellem, et fuerat melius, V.: vellem tum tu adesses, I wish you could be present: vellem Idibus Martiis me ad cenam invitasses, I wish you had invited, etc.: de tuis velim ut eo sis animo, quo debes esse: quod faxitis, deos velim fortunare, L.: virum me natum vellem, would I had been born a man, T.: Nunc mihi... Vellem, Maeonide, pectus inesse tuum, O.: Te super aetherias errare licentius auras Haud pater ille velit, etc., i. e. volt, V.: velim scire ecquid de te recordere: sed multitudo ea quid animorum... habeat scire velim, L.: nec velim (imitari, etc.) si possim: trīs eos libros maxime nunc vellem, I would like to have.—In concessive phrases with quam, however, however much: quod illa, quam velit sit potens, numquam impetravisset (i. e. quamvis sit potens), however powerful she may be: exspectate facinus quam voltis improbum, never so wicked: quam volent in conviviis faceti sint.—Parenthet., in the phrase, sī vīs (contracted sīs; colloq.), if you please, if you will: paulum opperirier, Si vis, T.: dic, si vis, de quo disputari velis: addam, si vis, animi, etc., if you will.—To intend, purpose, mean, design, be minded, be about: Puerumque clam voluit exstinguere, T.: hostis hostem occidere volui, L.: at etiam eo negotio M. Catonis splendorem maculare voluerunt, it was their purpose: rem Nolanam in ius dicionemque dare voluerat Poeno, L.: idem istuc, si in vilitate largiri voluisses, derisum tuum beneficium esset, if you had offered to grant the same thing during low prices, etc.: sine me pervenire quo volo, let me come to my point, T.: scripsi, quem ad modum quidem volui, etc., as I intended: ego istos posse vincere scio, velle ne scirem ipsi fecerunt, L.: quae ipsi qui scripserunt voluerunt volgo intellegi, meant to be understood by all.—To try, endeavor, attempt, aim: quas (i. e. magnas res) qui impedire volt, is et infirmus est mollisque naturā, et, etc.: audes Fatidicum fallere velle deum? do you dare attempt? O.: His respondere voluit, non lacessere, meant to answer, not to provoke, T.: quid aliud volui dicere? did I mean to say, T.: ait se velle de illis HS LXXX cognoscere, that he meant, i. e. was about: sed plane quid velit nescio.—To resolve, conclude, determine, require: uti tamen tuo consilio volui, concluded to follow your advice: Siculi... me defensorem calamitatum suarum... esse voluerunt: si a me causam hanc vos (iudices) agi volueritis, if you resolve.—Ellipt.: veremur quidem vos, Romani, et, si ita voltis, etiam timemus, L.: cadentque vocabula, si volet usus (i. e. ea cadere), H.—To be willing, be ready, consent, like, acquiesce: ei laxiorem diem daturos, si venire ad causam dicendam vellet, L.: qui se ait philosophari velle, that he liked philosophizing: Patri dic velle, that you consent (sc. uxorem ducere), T.: cum alter verum audire non volt, refuses: obtinuere ut (tribuni) tribuniciae potestatis virīs salubrīs vellent rei p. esse, to permit the tribunitian power to be useful to the republic, L.: cum P. Attio agebant ne suā pertinaciā omnium fortunas perturbari vellet, Cs.: duodecim tabulae furem interfici inpune voluerunt.—To do voluntarily, act intentionally: si voluit accusare, pietati tribuo; si iussus est, necessitati, if he accused of his own free will: (quaeritur) sitne oratoris risum velle movere, on purpose; cf. tu selige tantum, Me quoque velle velis, anne coactus amem, O.—To be of opinion, imagine, consider, think, mean, pretend, claim, hold, assert, assume: ergo ego, inimicus, si ita voltis, homini, amicus esse rei p. debeo: erat Mars alter, ut isti volunt, L.: isto ipso in genere in quo aliquid posse vis, in which you imagine you have some influence: in hoc homo luteus etiam callidus ac veterator esse volt, pretends to be: est genus hominum qui esse primos se omnium rerum volunt, Nec sunt, T.: si quis—quod illi volunt invidiosius esse—Claudius diceret, L.: voltis, nihil esse in naturā praeter ignem: si tam familiaris erat Clodiae quam tu esse vis, as you say he is: quae ego vellem non esse oratoris, what I claimed to be beyond the orator's province: restat ut omnes unum velint, are of one opinion: bis sumpsit quod voluit, i. e. begged the question.—In interrog. clause with quid, to mean, signify, intend to say, mean to express: sed tamen intellego quid velit: quid tibi vis? what do you mean by all this? T.: pro deum fidem, quid vobis voltis? L.: quid sibi vellet (Caesar)? cur in suas possessiones veniret? Cs.: avaritia senilis quid sibi velit, non intellego, what is the meaning of the phrase: tacitae quid volt sibi noctis imago? O.—With weakened force, as an auxiliary, or in periphrasis, will, shall: illa enim (ars) te, verum si loqui volumus, ornaverat: eius me compotem facere potestis, si meminisse voltis, etc., L.: Vis tu urbem feris praeponere silvis? will you prefer, etc., H.: tu tantum fida sorori Esse velis, i. e. fida sis, O.: si id confiteri velim, tamen istum condemnetis necesse est, if I should acknowledge: si quis velit ita dicere... nihil dicat, chooses to say, etc.: quā re oratos vos omnīs volo Ne, etc., T.: Esse salutatum volt te mea littera primum, O.—Redundant after noli or nolite: nolite, iudices, hunc velle maturius exstingui volnere vestro quam suo fato, do not resolve.—Of expressions of authority, to determine, resolvē, decree, demand, require, enact: utrum populus R. eum (honorem) cui velit, deferat: senatus te voluit mihi nummos dare: exercitūs quos contra se aluerint velle dimitti, Cs.: quid fieri velit praecipit, gives his orders, Cs.: sacra Cereris summā maiores nostri religione confici voluerunt, i. e. established the custom of celebrating: nostri maiores... insui voluerunt in culeum vivos, etc., made a law, that, etc.: Corinthum exstinctum esse voluerunt, should be (and remain) destroyed: volo ut mihi respondeas, I require you to answer: nuntia Romanis, Caelestes ita velle, ut Roma caput terrarum sit, L. —Esp., in the formula of asking a vote upon a law or decree: novos consules ita cum Samnite gerere bellum velitis, ut omnia ante nos bella gesta sunt, L.: plebes sic iussit—quod senatus... censeat, id volumus iubemusque, L.—To choose rather, prefer: a multis (studiis) eligere commodissimum quodque, quam sese uni alicui velle addicere: malae rei quam nullius duces esse volunt, L.
    * * *
    I
    velle, volui, - V
    wish, want, prefer; be willing, will
    II
    volare, volavi, volatus V
    III
    volunteers (pl.); (in the Second Punic War)

    Latin-English dictionary > volō

  • 13 scisco

    scisco, scīvi, scītum, 3 ( dep. collat. form sciscor, acc. to Prisc. p. 799 P.), v. inch. a. [scio], to seek to know; to search, inquire.
    I.
    Lit. (ante-class. and very rare; cf., on the other hand, the deriv. sciscitor): praefestinamus, quae sit causa, sciscere, Afran. ap. Charis. p. 186 P.: ibo ad eam, ut sciscam, quid velint, Att. ap. Non. 505, 12; cf. Plaut. Am. 5, 1, 17.—
    II.
    Transf.
    A.
    Publicists' t. t., of the people, after inquiry or examination, to accept, approve, assent to something proposed; hence, to appoint, enact, decree, ordain, = rem cognitam jubere (cf. sancio):

    nullam illi (majores nostri) vim contionis esse voluerunt: quae scisceret plebes aut quae populus juberet summota contione, distributis partibus... auditis auctoribus, re multos dies promulgatā et cognitā, juberi vetarique voluerunt,

    Cic. Fl. 7, 15:

    illa legitima: consules populum jure rogaverunt populusque jure scivit,

    id. Phil. 1, 10, 26; cf.:

    rogationes plurimas propter vos populus scivit,

    Plaut. Curc. 4, 2, 23:

    rogationem Marciam de Liguribus magno consensu plebes scivit jussitque. Ex eo plebiscito, etc.,

    Liv. 42, 21 fin.:

    adeo id gratum plebi fuit ut id modo sciscerent juberentque, ut senatus decerneret, qui Romae regnaret,

    id. 1, 17 fin.:

    ad sciscendum plebi,

    id. 6, 35:

    si Gaditani sciverint nominatim de aliquo cive Romano, ut sit is civis Gaditanus,

    Cic. Balb. 11, 27; cf.:

    qui (Athenienses) sciverunt, ut, etc.,

    id. Off. 3, 11, 46.— Pass.:

    multa perniciose sciscuntur in populis (with sancire),

    Cic. Leg. 2, 5, 13; cf.:

    illud stultissimum, existimare omnia justa esse, quae scita sint in populorum institutis aut legibus,

    id. ib. 1, 15, 42 (v. also under P. a.).— Poet., with obj.-clause:

    munera Martis Aequent imperio et solem concedere nocti Sciscant,

    Sil. 7, 545.—
    2.
    Transf., in gen. (like decerno), of an individual, to approve, assent to, vote for any thing:

    qui ulteriorem (Galliam decernit), ostendit, eam se sciscere legem, quam esse legem neget,

    Cic. Prov. Cons. 15, 36:

    quod primus scivit legem de publicanis, etc.,

    id. Planc. 14, 35. —
    B.
    To learn, ascertain, know:

    ut illi id factum sciscerent,

    Plaut. Bacch. 2, 3, 68: praefestinamus quae sit causa sciscere, quod, etc., Afran. ap. Charis. 2, p. 186 P. (Com. Rel. v. 396 Rib.). —
    III.
    Trop., of nature, to decree, establish:

    confirmat antem illud vel maxime quod ipsa natura, ut ait ille, sciscet et probet,

    Cic. Fin. 1, 7, 23.—Hence, scī-tus, a, um, P. a.
    A.
    (Acc. to I.) Mid. (orig., that has informed himself, obtained knowledge, had experience; hence), knowing, shrewd, wise, acute, experienced, skilful, adroit, etc. (of persons; mostly poet.; not in Cic., but cf. 2.; syn.: callidus, versatus): doctu', fidelis... Scitus, etc., Enn. ap. Gell. 12, 4, 4 (Ann. v. 251 Vahl.):

    hominem astutum, doctum, scitum et callidum,

    Plaut. Ps. 1, 3, 151:

    mulier scita atque prudens,

    Gell. 13, 4 fin.: scitus agaso, Enn. ap. Fest. p. 330 Müll. (Ann. v. 217 Vahl.):

    sycophanta,

    Plaut. Am. 1, 3, 8:

    homo,

    Ter. Eun. 2, 2, 23:

    convivator,

    a clever, dexterous host, Liv. 35, 49:

    scitus bellum (venereum) init,

    Plaut. Truc. 5, 42:

    ea mulieris scitae comitas,

    Gell. 13, 4, 3.— Comp.:

    non sum scitior, quae hos rogem, etc.,

    Plaut. Cist. 4, 2, 12.— Poet. and in post - Aug. prose with gen.:

    Nessus scitus vadorum,

    acquainted with, Ov. M. 9, 108:

    Thalia lyrae,

    id. F. 5, 54:

    Sthenelus pugnandi,

    Quint. 9, 3, 10 Spald. N. cr. —With obj.-clause ( poet.):

    scitus accendere corda Laudibus,

    Sil. 17, 293:

    accendere Martem,

    id. 15, 594.—
    b.
    Of things, fit, suitable, proper, judicious, sensible, witty, etc.:

    pulcre scripsti: scitum syngraphum!

    Plaut. As. 4, 1, 57:

    scito illa quidem (scripsit) sermone et Attico,

    Cic. N. D. 1, 33, 93; cf.

    interrogationes,

    Quint. 5, 7, 28.— Sup.:

    oratio optima et scitissima,

    Plaut. Stich. 1, 3, 30:

    si quid (dictum) est, quod mihi scitum esse videatur et homini ingenuo dignum atque docto, non aspernor,

    Cic. Planc. 14, 35; cf. id. Or. 16, 51:

    oratoris dictum,

    Tac. A. 6, 20.—Esp. in the phrase scitum est, it is a witty or acute saying; shrewd, clever: vetus illud Catonis admodum scitum est, qui mirari se aiebat, quod non rideret haruspex, haruspicem cum vidisset, Cic. Div. 2, 24, 51; cf.:

    scitum est illud Catonis, ut multa: Melius, etc.,

    id. Lael. 24, 90;

    Scytharum legati,

    Plin. 14, 22, 28, § 148:

    scitum est, inter Protogenem et eum (Apellem) quod accidit,

    a clever thing, id. 35, 10, 36, § 81:

    hoc Scitum est, periculum ex aliis facere, tibi quod ex usu siet,

    Ter. Heaut. 1, 2, 36; cf. id. Phorm. 5, 4, 2:

    scitum est causam conferre in tempus,

    Cic. de Or. 3, 61, 228.—
    2.
    Transf., beautiful, elegant, fine, etc. (mostly ante- and post-class.;

    syn.: venustus, bellus): satis scitum filum mulieris,

    Plaut. Merc. 4, 4, 15; cf.

    Iphis,

    Petr. 63, 3:

    mulierculae formae scitioris,

    Lampr. Commod. 2 fin. (v. perscitus):

    vox admodum scita et canora,

    Gell. 18, 5, 2:

    haec nox scita'st exercendo scorto,

    Plaut. Am. 1, 1, 132; cf. scitamenta.—
    B.
    (Acc. to II. A.) Subst.: scītum, i. n., an ordinance, statute, decree; esp. in connection with plebis (plebei, v. plebs), or, in one word, plebiscitum, an ordinance or decree of the people or of the citizens (opp. to senatusconsultum, a decree of the Senate):

    scita plebei appellantur ea, quae plebs suo suffragio sine patribus jussit, plebeio magistratu rogante,

    Fest. p. 293 Müll.; cf. Lael. Felix ap. Gell. 15, 27, 4:

    quo plebiscito decreta a senatu est quaestio, etc.,

    Cic. Fin. 2, 16, 54:

    quae (lex) postea plebiscito Canuleio abrogata est,

    id. Rep. 2, 37, 63:

    plebiscitis consularem potestatem minuere,

    id. de Or. 2, 48, 199 et saep. (v. 2. scitus).—In a lusus verbb. with scitus, A.: Ps. Ecquid is homo scitus est? Ch. Plebiscitum non est scitius, Plaut. Ps. 2, 4, 58.—In the order scitum plebis:

    de altero aedile scitum plebis est factum rogantibus tribunis,

    Liv. 31, 50 fin.; 10, 22 fin.:

    scita plebis injuncta patribus,

    id. 3, 67; 22, 26;

    Populi is used instead of plebis when the decrees of other nations are spoken of: cum lex esset Athenis, ne quis populi scitum faceret, ut quisquam coronā donaretur, etc.,

    Cic. Opt. Gen. 7, 19:

    Athenienses quibusdam temporibus sublato Areopago nihil nisi populi scitis ac decretis agebant,

    id. Rep. 1, 27, 43; so,

    in one word, populiscitum,

    Nep. Alcib. 5, 4; id. Epam. 7, 4; id. Phoc. 2, 2:

    ut nullum de eā re scitum populi fieret aut litteris mandaretur,

    Liv. 45, 25. Tacitus is the first who has populi scita for decrees of the Roman people, Tac. A. 3, 58.—Of Roman popular decrees also simply scita:

    cum scita ac jussa nostra sua sententia comprobat,

    Cic. Balb. 18, 42.—Rarely of other public or official ordinances (cf.:

    decreta, edicta, jussa): (Numa) omnia publica privataque sacra Pontificis scitis subjecit,

    Liv. 1, 20:

    quo minus ferociter aliorum (decemvirorum) scitis adversarentur,

    id. 3, 33; Plin. 14, 22, 28, § 146:

    regis,

    Vulg. Esth. 3, 8.—
    2.
    Transf. (with decretum and placitum) as a transl. of the Gr. dogma, a maxim, tenet, dogma, Sen. Ep. 95, 10.— Adv.: scītē (acc. to A.), shrewdly, cleverly, skilfully, adroitly, nicely, tastefully, elegantly (class.):

    eho, nimium scite scitus es,

    Plaut. Cas. 3, 1, 8; cf.:

    tondetur nimium scite,

    id. Merc. 3, 1, 28:

    satis scite et probe,

    id. Trin. 3, 3, 56; id. Bacch. 2, 3, 69; id. Mil. 4, 2, 74; id. Trin. 3, 3, 53; Ter. Heaut. 4, 4, 7; Cic. Fam. 11, 16, 1 (with commode):

    (rationes) ita sunt perscriptae scite et litterate, ut, etc.,

    id. Pis. 25, 61; cf.:

    scite et venuste facta,

    id. Verr. 2, 2, 35, § 87:

    illa ex patellis quae evellerat, ita scite in aureis poculis inligabat, etc.,

    id. ib. 2, 4, 24, §

    54: non scite (dictum),

    id. Att. 14, 20, 3; so,

    dictum,

    Plin. 36, 22, 48, § 166:

    scite loqui,

    Liv. 10, 19:

    parum scite convivium exornare,

    Sall. J. 85, 39; cf. Liv. 4, 44 fin.Comp.:

    scitius,

    Gell. 4, 11, 10.— Sup.:

    scitissime,

    Plaut. Stich. 1, 3, 116; Gell. 10, 11, 6; App. M. 9, p. 212, 16.

    Lewis & Short latin dictionary > scisco

  • 14 sciscor

    scisco, scīvi, scītum, 3 ( dep. collat. form sciscor, acc. to Prisc. p. 799 P.), v. inch. a. [scio], to seek to know; to search, inquire.
    I.
    Lit. (ante-class. and very rare; cf., on the other hand, the deriv. sciscitor): praefestinamus, quae sit causa, sciscere, Afran. ap. Charis. p. 186 P.: ibo ad eam, ut sciscam, quid velint, Att. ap. Non. 505, 12; cf. Plaut. Am. 5, 1, 17.—
    II.
    Transf.
    A.
    Publicists' t. t., of the people, after inquiry or examination, to accept, approve, assent to something proposed; hence, to appoint, enact, decree, ordain, = rem cognitam jubere (cf. sancio):

    nullam illi (majores nostri) vim contionis esse voluerunt: quae scisceret plebes aut quae populus juberet summota contione, distributis partibus... auditis auctoribus, re multos dies promulgatā et cognitā, juberi vetarique voluerunt,

    Cic. Fl. 7, 15:

    illa legitima: consules populum jure rogaverunt populusque jure scivit,

    id. Phil. 1, 10, 26; cf.:

    rogationes plurimas propter vos populus scivit,

    Plaut. Curc. 4, 2, 23:

    rogationem Marciam de Liguribus magno consensu plebes scivit jussitque. Ex eo plebiscito, etc.,

    Liv. 42, 21 fin.:

    adeo id gratum plebi fuit ut id modo sciscerent juberentque, ut senatus decerneret, qui Romae regnaret,

    id. 1, 17 fin.:

    ad sciscendum plebi,

    id. 6, 35:

    si Gaditani sciverint nominatim de aliquo cive Romano, ut sit is civis Gaditanus,

    Cic. Balb. 11, 27; cf.:

    qui (Athenienses) sciverunt, ut, etc.,

    id. Off. 3, 11, 46.— Pass.:

    multa perniciose sciscuntur in populis (with sancire),

    Cic. Leg. 2, 5, 13; cf.:

    illud stultissimum, existimare omnia justa esse, quae scita sint in populorum institutis aut legibus,

    id. ib. 1, 15, 42 (v. also under P. a.).— Poet., with obj.-clause:

    munera Martis Aequent imperio et solem concedere nocti Sciscant,

    Sil. 7, 545.—
    2.
    Transf., in gen. (like decerno), of an individual, to approve, assent to, vote for any thing:

    qui ulteriorem (Galliam decernit), ostendit, eam se sciscere legem, quam esse legem neget,

    Cic. Prov. Cons. 15, 36:

    quod primus scivit legem de publicanis, etc.,

    id. Planc. 14, 35. —
    B.
    To learn, ascertain, know:

    ut illi id factum sciscerent,

    Plaut. Bacch. 2, 3, 68: praefestinamus quae sit causa sciscere, quod, etc., Afran. ap. Charis. 2, p. 186 P. (Com. Rel. v. 396 Rib.). —
    III.
    Trop., of nature, to decree, establish:

    confirmat antem illud vel maxime quod ipsa natura, ut ait ille, sciscet et probet,

    Cic. Fin. 1, 7, 23.—Hence, scī-tus, a, um, P. a.
    A.
    (Acc. to I.) Mid. (orig., that has informed himself, obtained knowledge, had experience; hence), knowing, shrewd, wise, acute, experienced, skilful, adroit, etc. (of persons; mostly poet.; not in Cic., but cf. 2.; syn.: callidus, versatus): doctu', fidelis... Scitus, etc., Enn. ap. Gell. 12, 4, 4 (Ann. v. 251 Vahl.):

    hominem astutum, doctum, scitum et callidum,

    Plaut. Ps. 1, 3, 151:

    mulier scita atque prudens,

    Gell. 13, 4 fin.: scitus agaso, Enn. ap. Fest. p. 330 Müll. (Ann. v. 217 Vahl.):

    sycophanta,

    Plaut. Am. 1, 3, 8:

    homo,

    Ter. Eun. 2, 2, 23:

    convivator,

    a clever, dexterous host, Liv. 35, 49:

    scitus bellum (venereum) init,

    Plaut. Truc. 5, 42:

    ea mulieris scitae comitas,

    Gell. 13, 4, 3.— Comp.:

    non sum scitior, quae hos rogem, etc.,

    Plaut. Cist. 4, 2, 12.— Poet. and in post - Aug. prose with gen.:

    Nessus scitus vadorum,

    acquainted with, Ov. M. 9, 108:

    Thalia lyrae,

    id. F. 5, 54:

    Sthenelus pugnandi,

    Quint. 9, 3, 10 Spald. N. cr. —With obj.-clause ( poet.):

    scitus accendere corda Laudibus,

    Sil. 17, 293:

    accendere Martem,

    id. 15, 594.—
    b.
    Of things, fit, suitable, proper, judicious, sensible, witty, etc.:

    pulcre scripsti: scitum syngraphum!

    Plaut. As. 4, 1, 57:

    scito illa quidem (scripsit) sermone et Attico,

    Cic. N. D. 1, 33, 93; cf.

    interrogationes,

    Quint. 5, 7, 28.— Sup.:

    oratio optima et scitissima,

    Plaut. Stich. 1, 3, 30:

    si quid (dictum) est, quod mihi scitum esse videatur et homini ingenuo dignum atque docto, non aspernor,

    Cic. Planc. 14, 35; cf. id. Or. 16, 51:

    oratoris dictum,

    Tac. A. 6, 20.—Esp. in the phrase scitum est, it is a witty or acute saying; shrewd, clever: vetus illud Catonis admodum scitum est, qui mirari se aiebat, quod non rideret haruspex, haruspicem cum vidisset, Cic. Div. 2, 24, 51; cf.:

    scitum est illud Catonis, ut multa: Melius, etc.,

    id. Lael. 24, 90;

    Scytharum legati,

    Plin. 14, 22, 28, § 148:

    scitum est, inter Protogenem et eum (Apellem) quod accidit,

    a clever thing, id. 35, 10, 36, § 81:

    hoc Scitum est, periculum ex aliis facere, tibi quod ex usu siet,

    Ter. Heaut. 1, 2, 36; cf. id. Phorm. 5, 4, 2:

    scitum est causam conferre in tempus,

    Cic. de Or. 3, 61, 228.—
    2.
    Transf., beautiful, elegant, fine, etc. (mostly ante- and post-class.;

    syn.: venustus, bellus): satis scitum filum mulieris,

    Plaut. Merc. 4, 4, 15; cf.

    Iphis,

    Petr. 63, 3:

    mulierculae formae scitioris,

    Lampr. Commod. 2 fin. (v. perscitus):

    vox admodum scita et canora,

    Gell. 18, 5, 2:

    haec nox scita'st exercendo scorto,

    Plaut. Am. 1, 1, 132; cf. scitamenta.—
    B.
    (Acc. to II. A.) Subst.: scītum, i. n., an ordinance, statute, decree; esp. in connection with plebis (plebei, v. plebs), or, in one word, plebiscitum, an ordinance or decree of the people or of the citizens (opp. to senatusconsultum, a decree of the Senate):

    scita plebei appellantur ea, quae plebs suo suffragio sine patribus jussit, plebeio magistratu rogante,

    Fest. p. 293 Müll.; cf. Lael. Felix ap. Gell. 15, 27, 4:

    quo plebiscito decreta a senatu est quaestio, etc.,

    Cic. Fin. 2, 16, 54:

    quae (lex) postea plebiscito Canuleio abrogata est,

    id. Rep. 2, 37, 63:

    plebiscitis consularem potestatem minuere,

    id. de Or. 2, 48, 199 et saep. (v. 2. scitus).—In a lusus verbb. with scitus, A.: Ps. Ecquid is homo scitus est? Ch. Plebiscitum non est scitius, Plaut. Ps. 2, 4, 58.—In the order scitum plebis:

    de altero aedile scitum plebis est factum rogantibus tribunis,

    Liv. 31, 50 fin.; 10, 22 fin.:

    scita plebis injuncta patribus,

    id. 3, 67; 22, 26;

    Populi is used instead of plebis when the decrees of other nations are spoken of: cum lex esset Athenis, ne quis populi scitum faceret, ut quisquam coronā donaretur, etc.,

    Cic. Opt. Gen. 7, 19:

    Athenienses quibusdam temporibus sublato Areopago nihil nisi populi scitis ac decretis agebant,

    id. Rep. 1, 27, 43; so,

    in one word, populiscitum,

    Nep. Alcib. 5, 4; id. Epam. 7, 4; id. Phoc. 2, 2:

    ut nullum de eā re scitum populi fieret aut litteris mandaretur,

    Liv. 45, 25. Tacitus is the first who has populi scita for decrees of the Roman people, Tac. A. 3, 58.—Of Roman popular decrees also simply scita:

    cum scita ac jussa nostra sua sententia comprobat,

    Cic. Balb. 18, 42.—Rarely of other public or official ordinances (cf.:

    decreta, edicta, jussa): (Numa) omnia publica privataque sacra Pontificis scitis subjecit,

    Liv. 1, 20:

    quo minus ferociter aliorum (decemvirorum) scitis adversarentur,

    id. 3, 33; Plin. 14, 22, 28, § 146:

    regis,

    Vulg. Esth. 3, 8.—
    2.
    Transf. (with decretum and placitum) as a transl. of the Gr. dogma, a maxim, tenet, dogma, Sen. Ep. 95, 10.— Adv.: scītē (acc. to A.), shrewdly, cleverly, skilfully, adroitly, nicely, tastefully, elegantly (class.):

    eho, nimium scite scitus es,

    Plaut. Cas. 3, 1, 8; cf.:

    tondetur nimium scite,

    id. Merc. 3, 1, 28:

    satis scite et probe,

    id. Trin. 3, 3, 56; id. Bacch. 2, 3, 69; id. Mil. 4, 2, 74; id. Trin. 3, 3, 53; Ter. Heaut. 4, 4, 7; Cic. Fam. 11, 16, 1 (with commode):

    (rationes) ita sunt perscriptae scite et litterate, ut, etc.,

    id. Pis. 25, 61; cf.:

    scite et venuste facta,

    id. Verr. 2, 2, 35, § 87:

    illa ex patellis quae evellerat, ita scite in aureis poculis inligabat, etc.,

    id. ib. 2, 4, 24, §

    54: non scite (dictum),

    id. Att. 14, 20, 3; so,

    dictum,

    Plin. 36, 22, 48, § 166:

    scite loqui,

    Liv. 10, 19:

    parum scite convivium exornare,

    Sall. J. 85, 39; cf. Liv. 4, 44 fin.Comp.:

    scitius,

    Gell. 4, 11, 10.— Sup.:

    scitissime,

    Plaut. Stich. 1, 3, 116; Gell. 10, 11, 6; App. M. 9, p. 212, 16.

    Lewis & Short latin dictionary > sciscor

См. также в других словарях:

  • enact — en·act /i nakt/ vt: to establish by legal and authoritative act: make into law enact a bill Merriam Webster’s Dictionary of Law. Merriam Webster. 1996. enact …   Law dictionary

  • Enact — En*act , v. t. [imp. & p. p. {Enacted}; p. pr. & vb. n. {Enacting}.] 1. To decree; to establish by legal and authoritative act; to make into a law; especially, to perform the legislative act with reference to (a bill) which gives it the validity… …   The Collaborative International Dictionary of English

  • enact — UK US /ɪˈnækt/ verb [T] ► LAW to make a law or a rule become official: »The government is to enact a law aimed at improving safety on construction sites. enactment noun [C or U] ► »There must be consultation with employer and employee… …   Financial and business terms

  • enact — [v1] act out; accomplish achieve, appear as, depict, discourse, do, execute, go on*, perform, personate, play, playact, play the part of, portray, represent; concepts 91,292 Ant. fail, hinder, repeal, stop enact [v2] authorize, legislate… …   New thesaurus

  • Enact — En*act , n. Purpose; determination. [Obs.] [1913 Webster] …   The Collaborative International Dictionary of English

  • enact — early 15c., from EN (Cf. en ) (1) make, put in + ACT (Cf. act). Related: Enacted; enacting …   Etymology dictionary

  • enact — ► VERB 1) make (a bill or other proposal) law. 2) act out (a role or play). DERIVATIVES enactor noun …   English terms dictionary

  • enact — [en akt′, inakt′] vt. 1. to make (a bill, etc.) into a law; pass (a law); decree; ordain 2. to represent or perform in or as in a play; act out enactor n …   English World dictionary

  • enact — {<charset c=U><HR> } 01. The city has [enacted] a new bylaw which prohibits smoking in all public buildings. 02. Following an incident in which a window was broken and a student injured, the principal [enacted] a zero tolerance policy …   Grammatical examples in English

  • enact — verb Enact is used with these nouns as the subject: ↑congress, ↑legislature, ↑parliament Enact is used with these nouns as the object: ↑ban, ↑constitution, ↑law, ↑legislation, ↑measure, ↑policy, ↑reform …   Collocations dictionary

  • enact — [[t]ɪnæ̱kt[/t]] enacts, enacting, enacted 1) VERB When a government or authority enacts a proposal, they make it into a law. [TECHNICAL] [V n] The authorities have failed so far to enact a law allowing unrestricted emigration... [V n] The bill… …   English dictionary

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»