Перевод: с латинского на все языки

со всех языков на латинский

domum+suam

  • 121 sui

    sŭi ( gen.), dat. sibī̆, acc. and abl. se or sese, sing. and plur. (old dat. sibei, C. I. L. 1, 38; 1, 1056;

    1, 1180 et saep.: sibe,

    ib. 1, 1267; 5, 300; cf. Quint. 1, 7, 24; and v. Neue, Formenl. 2, p. 180 sq.; on the quantity of the final i, v. Ritschl, Opusc. 2, p. 632 sqq.; old acc. sed, C. I. L. 1, 196, 13 sq.; 1, 197, 21; strengthened acc. sepse = se ipse, Cic. Rep. 3, 8, 12; cf. Sen. Ep. 108, 32:

    semet,

    Hor. S. 1, 6, 78; Liv. 2, 12, 7; 2, 44, 8 al.), pron. of 3d pers. in recipr. and reflex. sense [Sanscr. sva-, svajam-, self; Gr. he, We, sphe (hou, hoi, he); cf. suus, old Lat. sovos; v. Curt. Gr. Etym. p. 396; Corss. Ausspr. 2, p. 54], of himself, of herself, of itself, of themselves; one another, each other, etc.; him, her, it, them; and, as subj. of inf., he, she, it, they (on the use of se or sese in acc., cf.: ut se dicamus, cum aliquem quid in alium fecisse ostendimus, ut puta: ille dicit se hoc illi fecisse;

    cum autem in se ipsum, tunc dicamus sese, velut: dixit sese hoc sibi fecisse,

    Charis. 1, 15, p. 86 P.; but the distinction is not commonly observed; the two forms being used indifferently, except that sese is preferred where there is emphasis, especially at the beginning or end of a clause, or in reference to a preceding ipse; v. infra; and cf. Neue, Formenl. 2, p. 182 sqq.).
    I.
    Prop., as pron. reflex., of an object considered as receiving or affected by its own act, himself, herself, itself, themselves.
    A.
    In all clauses, referring to the grammatical subject of the clause.
    1.
    As direct obj. of verb:

    dedistine gladium, qui se occideret?

    Plaut. Trin. 1, 2, 92:

    artis eloquar quem ad modum se expediant,

    id. ib. 2, 1, 10:

    se in plagas conicere,

    id. ib. 2, 1, 12:

    numquam erit alienis gravis qui suis se concinnat levem,

    id. ib. 3, 2, 58: se aperiunt, Ter. And. 4, 1, 8:

    adplicat ad Chrysidis patrem se,

    id. ib. 5, 4, 22:

    si is posset ab ea sese avellere,

    id. Hec. 4, 1, 39:

    hi se ad nos adplicant,

    id. Heaut. 2, 4, 13:

    per eos, ne causam diceret, se eripuit,

    Caes. B. G. 1, 4:

    cum ferrum se inflexisset,

    id. ib. 1, 25:

    praecipites fugae sese mandabant,

    id. ib. 2, 24:

    si se telo defenderet fur,

    Cic. Mil. 3, 9:

    Catoni licuit Tusculi se in otio delectare,

    id. Rep. 1, 1, 1:

    solum igitur quod se ipsum movet, numquam ne moveri quidem desinit,

    id. ib. 6, 25, 27:

    statim homo se erexit,

    id. Rosc. Am. 22, 60:

    majores acceperamus se a Gallis auro redemisse,

    Liv. 22, 59, 7:

    in montem sese recipere,

    Caes. B. G. 1, 25; 1, 26; Cic. Fin. 3, 19, 63:

    ad inpedimenta se conferre,

    Caes. B. G. 1, 26:

    sese alicui ad pedes proicere,

    id. ib. 1, 31:

    se gerere,

    to behave, Cic. Agr. 2, 19, 53:

    sic se res habet, ut, etc.,

    id. de Or. 2, 67, 271; id. Fin. 1, 7, 25; 5, 10, 27 sq.:

    quod uxor sua ex fico se suspendisset,

    Quint. 6, 3, 88. — Strengthened by ipse, nom.:

    hic se ipsus fallit,

    Ter. And. 3, 2, 15:

    ut se ipse diliget,

    Cic. Fin. 2, 11, 33:

    ipse enim se quisque diligit,

    id. Lael. 21, 80:

    ita non modo superiores, sed etiam se ipse correxerat,

    id. Or. 52, 176:

    omne animal se ipsum diligit,

    id. Fin. 5, 9, 24:

    neque prius vim adhibendam putaverunt, quam se ipse indicasset,

    Nep. Paus. 4, 3:

    miles se ipse interfecit,

    Tac. H. 3, 51; 4, 11:

    ne, ignorando regem, semet ipse aperiret quis esset,

    Liv. 2, 12, 7:

    nec sese ipsi gravant,

    Quint. 1, 12, 10.—Sometimes acc.:

    inperator qui se ipsum non continet,

    Cic. Imp. Pomp. 13, 38:

    quid est enim se ipsum colligere, nisi, etc.,

    id. Tusc. 4, 36, 78; 1, 23, 53:

    ut quidam imperatores se ipsos dis inmortalibus devoverent,

    id. N. D. 2, 3, 10:

    quod si se ipsos illi nostri liberatores e conspectu nostro abstulerunt,

    id. Phil. 2, 44, 114:

    admovisse semet ipsos lateri suo,

    Curt. 7, 1, 14:

    gladio se ipsam transfixit,

    Vell. 2, 26, 3.—In gerund. construction:

    ne sui in perpetuum liberandi occasionem dimittant,

    Caes. B. G. 5, 38; 3, 6; 4, 34:

    principes sui conservandi causa profugerunt,

    Cic. Cat. 1, 3, 7:

    maximam causam ad se inundandam terra praestabit,

    Sen. Q. N. 3, 29, 4.—
    2.
    As indirect obj.:

    animo servit, non sibi,

    Plaut. Trin. 2, 2, 27:

    sapiens ipsus fingit fortunam sibi,

    id. ib. 2, 2, 84:

    ne ibi diffregisset crura aut cervices sibi,

    id. Mil. 3, 1, 126:

    nil aliud nisi quod sibi soli placet consulit,

    id. Trin. 2, 3, 4:

    quaerunt sibi liberos,

    id. Ps. 1, 1, 21:

    aurum habeat sibi,

    id. Mil. 4, 2, 108:

    illum multae sibi expetessunt,

    id. ib. 4, 6, 16:

    tum me convivam solum abducebat sibi,

    Ter. Eun. 3, 1, 17:

    non sibi soli postulat, etc.,

    id. ib. 3, 2, 27:

    nunc sibi uxorem expetit,

    id. And. 3, 2, 40:

    is sibi legationem ad civitates suscepit,

    Caes. B. G. 1, 3:

    neque sibi homines feros temperaturos existimabat, quin exirent, etc.,

    id. ib. 1, 33:

    hoc sibi nomen adrogare,

    Cic. Rep. 1, 33, 50; 1, 5, 9:

    alia sunt tamquam sibi nata,

    id. Fin. 3, 19, 63:

    proposita sibi morte,

    id. Sest. 21, 48; id. Fin. 5, 11, 31:

    ne, illo cunctante, Numidae sibi consulant,

    Sall. J. 62, 1:

    ut populum Romanum sibi desumerent hostem,

    Liv. 7, 20, 5:

    Turnus, praelatum sibi advenam aegre patiens,

    id. 1, 2:

    petebant ut regis sui filiam matrimonio sibi jungeret,

    Curt. 8, 1, 9:

    nemo sibi tantummodo errat,

    Sen. Vit. Beat. 1, 4:

    locum sibi ad formam sui exsculpsit,

    id. Q. N. 4, 3, 4.—With ipse:

    ipse tantos sibi spiritus sumpserat,

    Caes. B. G. 1, 33 fin.:

    nec ipsi sibi exemplo sunt,

    Cic. Lael. 21, 80:

    iste, quasi praeda sibi advecta, ducit,

    id. Verr. 2, 5, 25, § 64:

    Junius necem sibi ipse conscivit,

    id. N. D. 2, 3, 7:

    voluntarium non sibimet ipse solum, sed etiam funeri suo exilium indixit,

    Liv. 39, 52, 9:

    proinde consulant sibi ipsi,

    Just. 16, 4, 15:

    avaritia, quae quicquid omnibus abstulit, sibi ipsi neget,

    Sen. Q. N. 1, prol. 6; cf. Cic. Marc. 5, 13. —
    3.
    After substt., adjj., etc.:

    omnino est amans sui virtus,

    Cic. Lael. 26, 98:

    ut sit sui similis,

    Plaut. Trin. 2, 2, 7:

    omnem naturam esse servatricem sui,

    Cic. Fin. 5, 9, 26:

    cum videret, si non paruisset, dissimilem se futurum sui,

    id. Phil. 9, 3, 6; id. Tusc. 1, 19, 43: nihil malo quam et me mei similem esse et illos sui, Caes. ap. Cic. Att. 9, 16, A, 2:

    habetis ducem memorem vestri, oblitum sui,

    Cic. Cat. 4, 9, 19:

    potens sui,

    Hor. C. 3, 29, 41:

    nihil est tam incontinens sui,

    Sen. Q. N. 3, 30, 6:

    quod sibi obsit, quia sit sibi inimicus,

    Cic. Fin. 5, 10, 28: inimicus ipse [p. 1795] sibi putandus est, id. ib.:

    cum ipsi homines sibi sint per se cari,

    id. ib. 5, 13, 38:

    Medus infestus sibi,

    Hor. C. 3, 8, 19:

    crescit indulgens sibi hydrops,

    id. ib. 2, 2, 13; cf.:

    nec enim utilius quicquam est quam sibi utilem fieri,

    Sen. Ben. 1, 11, 5:

    Campanus se digna probra in insontem jacere,

    Liv. 25, 18, 8:

    (mundus) se ipse consumptione alebat sui,

    Cic. Univ. 6:

    cum multa adsoleat veritas praebere vestigia sui,

    Liv. 40, 54, 8:

    caecus amor sui,

    Hor. C. 1, 18, 14:

    sui contemptor,

    Quint. 12, 1, 20:

    in spem sui bonam adducitur,

    Sen. Ira, 2, 21, 3:

    (aer) ima sui parte maxime varius est,

    id. Q. N. 2, 11, 1:

    ipsa (virtus) pretium sui,

    id. Vit. Beat. 9, 4:

    neque est quod existimes illum vilem sibi fuisse: pretium se sui fecit,

    id. Ben. 1, 9, 1:

    saepe taedio laboris ad vilitatem sui compelluntur ignavi,

    Curt. 5, 9, 7:

    nemo non benignus est sui judex,

    Sen. Ben. 2, 26, 1:

    Romanus in ipso fine vitae vindex sui exstitit,

    Val. Max. 3, 2, 11:

    equestris ordinis juventus omnibus annis bis urbem spectaculo sui celebrabat,

    id. 2, 2, 9; cf. with ipse:

    utpote ipsa sui appellatione virorum majestati debitum a feminis reddens honorem,

    id. 2, 1, 7. —
    4.
    With prepp.:

    qui admisit in se culpam,

    Plaut. Trin. 1, 2, 6:

    culpam ut ab se segregent,

    id. ib. 1, 2, 42:

    segregat ab se omnis,

    id. Mil. 4, 6, 17; 4, 6, 62:

    me ad se deduxit,

    id. ib. 2, 1, 121; 3, 1, 118; id. Ps. 3, 2, 6:

    quae me non excludit ab se, sed apud se occludet domi,

    id. Men. 4, 2, 108:

    habet aliud (negotium) magis ex se et majus,

    Ter. And. 5, 4, 51:

    et fingunt quandam inter se nunc fallaciam,

    id. ib. 1, 3, 15:

    duxit secum virginem,

    id. Eun. 2, 1, 23; Cic. Att. 5, 17, 3; Liv. 35, 30; 43, 18:

    ex se generare,

    Quint. 1, 1, 36: — pro se quisque = unusquisque, every one, each one singly, etc., freq. in Livy (cf. suus, II. D. 2.):

    Pro se quisque id quod quisque potest... Edit,

    Plaut. Am. 1, 1, 76:

    pro se quisque alius agnum inmolabat, alius pullum,

    Sen. Q. N. 4, 6, 2:

    pro se quisque sedulo Faciebant,

    Ter. Heaut. 1, 1, 74:

    cum pro se quisque tenderet ad portas,

    Liv. 6, 3; 6, 8; 1, 9; 1, 59;

    2, 6: — Boiosque receptos ad se socios sibi adsciscunt,

    Caes. B. G. 1, 5 fin.:

    exercitum ante se mittit,

    id. ib. 1, 21:

    supra se collocare,

    id. ib. 1, 24:

    ex materia in se omnia recipiente mundum factum esse,

    Cic. Ac. 2, 37, 118:

    litteras ad se ab amico missas protulit,

    id. Phil. 2, 4, 7:

    praedam prae se agentes,

    Liv. 5, 45; 38, 21:

    quam (rem publicam) exercitus, quantum in se fuit, prodebat,

    id. 2, 43; 9, 40; Nep. Iphic. 3, 4; cf. id. Hann. 12, 2 (v. infra, II. B. 2.):

    quibus poterat sauciis ductis secum,

    Liv. 4, 39.—Rarely referring to subj. inf.:

    nam dicere apud eum de facinore... cum per se ipsum consideres, grave est,

    Cic. Deiot. 2, 4:

    non quia per se beatum est malo caruisse,

    Sen. Q. N. 1, prol. 6. —
    5.
    With inf. pass. in obj.-clause:

    ne quis se aut suorum aliquem praetermissum queratur,

    Cic. Rep. 1, 1, 1:

    quibus (nominibus) illae res publicae sese appellari velint,

    id. ib. 1, 33, 50:

    qui se minus timidos existimari volebant,

    Caes. B. G. 1, 39, 6.—
    6.
    As predicate ( = suus, II. B. 2. d; very rare):

    quisquis est deus, si modo est alius... totus est sensuus, totus visuus, totus audituus, totus animae, totus animi, totus sui,

    in his own power, independent, Plin. 2, 7, 5, § 14. —
    B.
    Referring to a logical subject, other than the grammatical subj. of the clause.
    1.
    To a definite subj.:

    neque praeter se umquam ei servos fuit,

    Plaut. Capt. 3, 4, 48:

    hunc aiebant indignum civitate ac sese vivere,

    id. Trin. 1, 2, 176: exercitum consumptum videtis;

    quem turpiter se ex fuga recipientem ne qua civitas recipiat, etc.,

    Caes. B. G. 7, 20 fin.:

    reliquos sese convertere cogunt,

    id. B. C. 1, 46:

    multis illi in urbibus reficiendi se et curandi potestas fuit,

    Cic. Phil. 9, 3, 6:

    cur his persequendi juris sui adimis potestatem,

    id. Div. in Caecil. 6, 21:

    cum nihil sit periculosius quam spatium confirmandi sese Antonio dari,

    id. Fam. 10, 33, 5:

    tantam ingenuit animantibus conservandi sui natura custodiam,

    id. N. D. 2, 48, 124:

    neque sui colligendi hostibus facultatem relinquunt,

    Caes. B. G. 3, 6:

    ut quam minimum spatii ad se colligendos Romanis daretur,

    id. ib. 3, 19; 3, 4; 4, 34; Hirt. B. G. 8, 16:

    Gallica acies nullum spatium respirandi recipiendique se dedit,

    Liv. 10, 28, 11:

    nec raptis aut spes de se melior aut indignatio est minor,

    id. 1, 9, 14: Faustulo spes fuerat regiam stirpem apud se educari, id. 1, 5, 5:

    proelium cum fiducia sui commissum est,

    id. 7, 33, 5; 10, 14, 17:

    detecta fraus cautiores Thyreensis fecit: dato responso, nullam se novam societatem accepturos, etc.,

    id. 36, 12, 8:

    patres censuerunt, qui honorem, quem sibi capere per leges liceret, peteret, etc.,

    id. 32, 7, 11:

    jusso magistro equitum abdicare se magistratu,

    id. 4, 35; 22, 33, 12:

    haec cum apud timentes sibimet ipsos increpuissent,

    id. 6, 37, 1:

    ab ipso, quaerenti sibi commendationem ad gentem monitus,

    id. 36, 8, 4 Weissenb. ad loc.:

    signa peditum, prae se habentium scuta,

    id. 38, 21, 3:

    invenere oppidanos vim hostium ab se arcentes,

    id. 6, 9, 7:

    exire enim sua secum efferentibus jussis primum arma ademit,

    id. 43, 18, 11; cf.

    § 10: quos in numerum pecorum redegit ignoratio sui,

    Sen. Vit. Beat. 5, 2:

    quia nullum illis sui regimen est,

    id. Ep. 94, 67:

    inter se nihil inlicitum,

    Tac. H. 5, 5; 1, 64:

    quasi objurgatio sui est,

    Quint. 11, 3, 49.—
    2.
    To indefinite subj.:

    deforme est de se ipsum praedicare,

    Cic. Off. 1, 38, 137:

    posse enim liberalitate uti non spoliantem se patrimonio nimirum est pecuniae fructus maximus,

    id. ib. 2, 18, 64:

    non arbitrari sese scire quod nesciat,

    id. Ac. 1, 4, 16:

    cui proposita sit conservatio sui,

    id. Fin. 5, 13, 37:

    sic amicitiae... effectrices sunt voluptatum tam amicis quam sibi,

    id. ib. 1, 20, 67:

    amare... etiam si ad se ex iis nihil redeat,

    id. ib. 2, 24, 78:

    (judicatio) quae aut sui laudem aut adversarii vituperationem contineat,

    id. Inv. 1, 51, 97; id. Or. 36, 124; id. Off. 1, 39, 139:

    ut, quanti quisque se faciat, tanti fiat ab amicis,

    id. Lael. 16, 59; id. Off. 1, 28, 99; id. Rosc. Com. 17, 52 fin.:

    si nullus ex se metus aut spes,

    Tac. A. 2, 38:

    ceterum et interrogandi se ipsum et respondendi sibi solent esse non ingratae vices,

    Quint. 9, 2, 14:

    sibi servire gravissima est servitus,

    Sen. Q. N. 3, praef. 17:

    quam multa sunt vota, quae etiam sibi fateri pudet,

    id. Ben. 6, 38, 5:

    nec haec vilitas sui est,

    id. Clem. 1, 3, 4:

    culpa est, immiscere se rei ad se non pertinenti,

    Dig. 50, 17, 36:

    profecto est supplicio se liberare tam facile quam supplicium perpeti,

    Val. Max. 3, 2, 6.
    II.
    Hence, in dependent clauses, transf., as pers. pron. 3d pers., with reflex. reference, him, her, it, them; he, she, they, etc.
    A.
    In gen., of an obj. indentified with,
    1.
    The gram. subj. of the principal clause:

    qui omnis se amare credit, quemque aspexerit,

    Plaut. Mil. 4, 9, 14:

    illa mulier lapidem silicem subigere ut se amet, potest,

    id. Poen. 1, 2, 77; id. Cas. prol. 46:

    orare jussit, si se ames, jam ut ad sese venias,

    Ter. And. 4, 2, 4:

    ait, si... non id metuat, ne, ubi acceperim, Sese relinquam,

    id. Eun. 1, 2, 61:

    timet animum amicae se erga ut sit suae,

    id. Heaut. 1, 2, 15:

    utrumque jussit interfici, alterum, quia viam demonstravisset interimendi sui,

    Cic. Tusc. 5, 20, 60:

    qui precabantur, ut sibi sui liberi superstites essent,

    id. N. D. 2, 28, 72; id. Prov. Cons. 17, 42:

    ne ipse quidem sua tanta eloquentia mihi persuasisset, ut se dimitterem,

    id. Or. 28, 100:

    impetrat a senatu, ut dies sibi prorogaretur,

    id. Verr. 2, 1, 38, § 98:

    hunc sibi ex animo scrupulum, qui se dies noctisque stimulat, ut evellatis, postulat,

    id. Rosc. Am. 2, 6:

    Iccius nuntios ad eum mittit, nisi subsidium sibi submittatur,

    Caes. B. G. 2, 6 fin.:

    quos cum apud se conspexisset... quid ad se venirent,

    id. ib. 1, 47:

    mittit, qui petant atque orent, ut sibi subveniat,

    id. B. C. 1, 17:

    Scipionem Hannibal eo ipso, quod adversus se dux lectus esset, praestantem virum credebat,

    Liv. 21, 39, 8:

    Pausanias orare coepit, ne se prodiret,

    Nep. Paus. 8, 6:

    cum ejus principes animadvertisset timere, ne propter se bellum eis Lacedaemonii indicerent,

    id. Them. 8, 3:

    Ubii legatos mittunt, qui doceant... neque ab se fidem laesam,

    Caes. B. G. 6, 9:

    tum Volero, ubi indignantium pro se acerrimus erat clamor, etc.,

    Liv. 2, 55, 6:

    transfugit, patris in se saevitiam conquerens,

    id. 1, 53, 5:

    praesidia imposuit in urbibus, quae ad se defecerant,

    Sall. J. 61, 1:

    navigia sarcina depressa parum ostendunt non aquam sibi resistere?

    Sen. Q. N. 2, 9, 3.—So in phrases incorporated with a principal clause:

    Nicias vehementer tua sui memoria delectatur,

    Cic. Att. 13, 1, 3:

    nihil est appetentius similium sui,

    id. Lael. 14, 50: Pompeius facultatem sui insequendi ademerat, Caes. B. C. 1, 29:

    praefectum in se ruentem trans fixit,

    Curt. 4, 16, 23:

    rediere cum legatis ad redimendos sese missis,

    Liv. 22, 59, 18:

    potestatem omnibus adeundi sui fecit,

    Suet. Tib. 40:

    Germanicus legiones universas sibi summam reipublicae deferentes compescuit,

    id. Calig. 1:

    quam si di inmortales potestatem visendi sui faciant,

    Sen. Clem. 1, 19, 9:

    (terra) non potest tam multa tantoque se ipsa majora nutrire, nisi, etc.,

    id. Q. N. 6, 16, 3.—
    2.
    Of an obj. indentified with a logical subj., other than the gram. subj. of the leading clause:

    a Caesare valde liberaliter invitor, sibi ut sim legatus,

    Cic. Att. 2, 18, 3:

    horum unum quidque... a se potius quam ab adversariis stare demonstrabitur,

    id. Inv. 1, 43, 81; id. Mil. 16, 44:

    nam mihi scito jam a regibus adlatas esse litteras, quibus mihi gratias agant, quod se mea sententia reges appellaverim,

    id. Fam. 9, 15, 4:

    testem rei publicae relinquere, meae perpetuae erga se voluntatis,

    id. ib. 1, 4, 10:

    quos non tam ulcisci studeo quam sanare sibi ipsos,

    id. Cat. 2, 8, 17:

    quo ex oppido cum legati ad eum venissent oratum, ut sibi ignosceret,

    Caes. B. G. 7, 12; Liv. 6, 42; 1, 5:

    cum ei in suspitionem venisset, aliquid in epistula de se esse scriptum,

    Nep. Paus. 4, 1:

    cohortem octavam decimam Lugduni, solitis sibi hibernis, relinqui placuit,

    Tac. H. 1, 64. —
    B.
    In partic., in reported words or thoughts (orat. obliqua) referring to the person to whom they are ascribed.
    1.
    As subj. or obj., direct or indirect, with inf.:

    quos Hannibal misit astrictos jure jurando se redituros esse, nisi, etc.,

    Cic. Off. 1, 13, 40:

    Postumius mihi nuntiavit... se a Marcello ad me missum esse,

    id. Fam. 4, 12, 2:

    qui dixisse fertur a se visum esse Romulum... eum sibi mandasse ut populum rogaret ut sibi eo in colle delubrum fieret: se deum esse,

    id. Rep. 2, 10, 20; id. Mil. 35, 95 sqq.:

    nuntium mittit... sese diutius sustinere non posse,

    Caes. B. G. 2, 6 fin.:

    Divitiacus Caesarem obsecrare coepit... scire se illa esse vera, nec quemquam ex eo plus quam se doloris capere... sese tamen amore fraterno commoveri,

    id. ib. 1, 20:

    unum se esse, qui, etc.... ob eam rem se ex civitate profugisse,

    id. ib. 1, 31:

    haec sibi esse curae,

    id. ib. 1, 40:

    non sese Gallis, sed Gallos sibi bellum intulisse,

    id. ib. 1, 44:

    ipsos se inter multitudinem militum occultasse,

    id. ib. 7, 38:

    sensit Themistocles, si eo pervenisset, sibi esse pereundum,

    Nep. Them. 8, 6:

    dato responso (sc. a Thyreensibus), nullam se novam societatem accepturos,

    Liv. 36, 12, 8.—
    2.
    In subordinate clauses, questions, exhortations, etc., with subj.
    a.
    In gen.:

    qui abs te taciti requirunt, cur sibi hoc oneris imposueris, cur se potissimum delegeris,

    Cic. Planc. 18, 46; 2, 6; id. Marc. 10, 30:

    conclamavit, quid ad se venirent?

    Caes. B. G. 1, 47:

    unum petere ac deprecari... ne se armis despoliaret,

    id. ib. 2, 31:

    ad quos cum Caesar nuntios misisset, qui postularent, eos qui sibi bellum intulissent, sibi dederent,

    id. ib. 4, 16:

    cur sui quicquam esse imperii trans Rhenum postularet?

    id. ib.:

    Cicero respondit, si ab armis discedere velint, se adjutore utantur,

    id. ib. 5, 41:

    Veneti legationem ad Crassum mittunt, si velit suos recipere, obsides sibi remittat,

    id. ib. 7, 4:

    rex ignarus quae legati ejus (Hannibalis) ad se adlaturi fuissent,

    Liv. 23, 39:

    hac necessitate coactus, domino navis, qui sit, aperit, multa pollicens, si se conservasset,

    Nep. Them. 8, 6:

    legatos in Bithyniam miserunt, qui ab rege peterent, ne inimicissimum suum secum haberent sibique dederet (for secum, v. I. A. 4. supra),

    id. Hann. 12, 2.—
    b.
    Esp., in subordinate clauses (sub-oblique), with subj. expressing the assertion or view of the person reported as speaking:

    magnam Caesarem injuriam facere, qui vectigalia sibi deteriora faceret,

    Caes. B. G. 1, 36:

    quod sibi Caesar denuntiaret,

    id. ib.:

    sed eo deceptum, quod neque commissum a se intellegeret, quare timeret,

    id. ib. 1, 14:

    quod nec paratus... obsecutus esset, credidissetque, cum se vidissent Aetoli, omnia, etc.,

    Liv. 35, 44, 3:

    Ambiorix locutus est,... sua esse ejusmodi imperia, ut non minus haberet juris in se multitudo, quam ipse in multitudinem,

    Caes. B. G. 5, 27:

    Divitiacus ait,... nec quemquam ex eo plus quam se doloris capere, propterea quod per se crevisset,

    id. ib. 1, 20: eos incusavit, quod sibi [p. 1796] quaerendum aut cogitandum putarent, etc., id. ib. 1, 40:

    decima legio Caesari gratias egit, quod de se optimum judicium fecisset,

    id. ib. 1, 41:

    doluisse se, quod populi Romani beneficium sibi extorqueretur,

    id. B. C. 1, 9:

    tum ei dormienti eundem visum esse rogare ut, quoniam sibi vivo non subvenisset, etc.,

    Cic. Div. 1, 27, 57:

    Scipionem Hannibal eo ipso, quod adversus se dux potissimum lectus esset, praestantem virum credebat,

    Liv. 21, 39, 8:

    Pausanias orare coepit... quod si eam veniam sibi dedisset, magno ei praemio futurum,

    Nep. Paus. 4, 6:

    neque prius vim adhibendam putaverunt, quam se ipse indicasset,

    id. ib. 4, 3:

    Caesar legatos cum his mandatis mittit, Quoniam... hanc sibi populoque Romano gratiam referret,

    Caes. B. G. 1, 35:

    nos esse iniquos, quod in suo jure se interpellaremus,

    id. ib. 1, 44:

    neque ipsos in his contentionibus, quas Aedui secum habuissent, usos esse, etc.,

    id. ib.:

    maximae sibi laetitiae esse praedicavit, quod aliquos patria sua se meliores viros haberet,

    Val. Max. 6, 4, ext. 5.—Rarely with indic. when the author asserts the action as a fact: Volero, ubi indignantium pro se acerrimus erat clamor, etc. ( = eo; cf.

    infra, C.),

    Liv. 2, 55, 6.—
    C.
    Without reflex. reference, = an oblique case of is or ipse (in the best prose rare, and mostly where the conception of the orat. obliq. is suggested by the context; cf.

    B. 2. b. supra): i, seis, jube transire huc quantum possit, se ut videant domi Familiares ( = eam),

    Plaut. Mil. 2, 2, 26; 1, 1, 6:

    me misit miles ad Eam... ut hinc in Elatiam hodie eat secum semul,

    id. Bacch. 4, 2, 9:

    ut eum, qui se hic vidit, verbis vincat, ne is se viderit,

    id. Mil. 2, 2, 31; cf. v. 35;

    3, 2, 54: ut eam in se dignam condicicnem conlocem,

    id. Trin. 1, 2, 122:

    ipsi hi mihi dant viam, quo pacto ab se argentum auferam,

    id. Ep. 2, 2, 9; id. Poen. 5, 2, 123:

    dicit capram, quam dederam servandam sibi, etc.,

    id. Merc. 2, 1, 15:

    unum hoc scio, esse meritam, ut memor esses sui,

    Ter. And. 1, 5, 46:

    cum Epaminondas accusatur, quod ei, qui sibi ex lege praetor successerat, exercitum non tradiderit,

    Cic. Inv. 1, 33, 55:

    et se ipsum nobis, et eos, qui ante se fuerunt, in medio posuit,

    id. ib. 2, 2, 7 (but B. and K. bracket se):

    Dexo hic, quem videtis, non quae privatim sibi eripuisti, sed unicum abs te filium flagitat,

    id. Verr. 2, 5, 49, § 128:

    postea quam exposuit quae sibi videbantur,

    id. Div. 1, 54, 122 (dub.;

    B. and K. ipsi): et cum ad illum scribas, nihil te recordari de se,

    id. Q. Fr. 3, 1, 7, § 23 (B. and K. bracket de se):

    quem Caesar, ut erat de se meritus, donatum pronuntiavit,

    Caes. B. C. 3, 53:

    Caesar Rhenum transire constituit... quod auxilia contra se Treveris miserant,

    id. B. G. 6, 9 init.:

    Metellus... in eis urbibus, quae ad se defecerant... praesidia inponit,

    Sall. J. 61, 1; 66, 1:

    Bocchus flectitur, reputando quae sibi duobus proeliis venerant,

    id. ib. 103, 2:

    statuit urbis, quae... adversum se opportunissimae erant, circumvenire,

    id. ib. 88, 4:

    ipse... ex perfugis cognitis... qui cum eo (Scipione) bellum contra se gerebant,

    Hirt. B. Afr. 8 fin.:

    vel quia nil rectum, nisi quod placuit sibi, ducunt,

    Hor. Ep. 2, 1, 83; id. S. 2, 8, 82:

    centum boves militibus dono dedit, qui secum fuerant,

    Liv. 7, 37, 3; 8, 35:

    Hannibalem angebat, quod Capua pertinacius oppugnata ab Romanis quam defensa ab se... animos averterat,

    id. 26, 38, 1:

    alter victus fratrum ante se strage,

    id. 1, 25, 11 Weissenb. ad loc.;

    7, 6, 12: Caesar... omnibus qui contra se arma tulerant, ignovit,

    Vell. 2, 56, 1:

    quamquam obsidione Massiliae, quae sibi in itinere portas clauserat, retardante... tamen omnia subegit,

    Suet. Caes. 34:

    cujus rector circa se dimicans occubuerat,

    id. Tib. 4:

    quod eos coegit superare Lacedaemonios, quos ante se nemo ausus fuit aspicere,

    Nep. Epam. 8, 3 (cf.:

    ante illum,

    id. Iphic. 1, 3):

    quae nox sibi proxima venit, insomnis,

    Luc. 5, 805.
    III.
    Pron. recipr., each other, one another:

    nam cum esset Praenestinis nuntiatum... patres ac plebem in semet ipsos versos,

    Liv. 6, 28, 1; so very rare, except in phrase: inter se, one another, each other, mutually, reciprocally, = allêlous (prop. between or among them, among themselves, hence no ellips. of another se is to be assumed; cf. Krebs, Antibarb. p. 609; Hand, Turs. 3, p. 397 sqq.): nil cessarunt ilico Osculari atque amplexari inter se, Plaut. Mil. 5, 39; 2, 1, 61; 3, 1, 120:

    video eos inter se amare,

    Ter. Ad. 5, 3, 42:

    neque solum colent inter se ac diligent (cf. ante: alter ab altero postulabit),

    Cic. Lael. 22, 82:

    Cicerones pueri amant inter se,

    id. Att. 6, 1, 12; id. Q. Fr. 3, 3, 1; id. Cat. 3, 5, 13; id. N. D. 1, 44, 122:

    inter se adspicere,

    id. Cat. 3, 5, 13:

    inter se congruere,

    id. Rosc. Am. 22, 62:

    complecti inter se milites coepisse,

    Liv. 7, 42, 6:

    ut neque inter se contingant trabes,

    Caes. B. G. 7, 23; id. B. C. 1, 21:

    inter se nondum satis noti,

    Liv. 21, 39, 7:

    populus et senatus Romanus placide modesteque inter se rempublicam tractabant,

    Sall. J. 41, 2:

    bellum summa inter se contentione gerere,

    Cic. Rep. 1, 16, 25:

    cum inter se timerent,

    Nep. Dion, 4, 1; id. Eum. 4, 2: haec inter se quam repugnent, contradict one another, Cic. Tusc. 3, 29, 72; id. N. D. 1, 12, 30 (cf.: sibi repugnare, to be inconsistent with itself;

    v. Krebs, Antibarb. p. 1018): inter se differre,

    Caes. B. G. 1, 1:

    cur legendi sint, nisi ipsi inter se, qui idem sentiunt, non intellego,

    by one another, Cic. Tusc. 2, 3, 8:

    quosdam inter se similis,

    id. Ac. 2, 17, 55:

    res inter se similes,

    Quint. 9, 2, 51; 9, 4, 17. — With subst.:

    adhaesitationes atomorum inter se,

    Cic. Fin. 1, 6, 19:

    quae res eos in bello inter se habuit,

    Sall. J. 79, 3; cf.:

    auxerant inter se opinionem,

    their mutual regard, Liv. 21, 39, 9.—Pleon.:

    vitam inter se utriusque conferte,

    Cic. Rosc. Com. 7, 20:

    compositis inter se rebus,

    Sall. J. 66, 2:

    vitatur duriorum inter se congressus,

    Quint. 11, 3, 35.—Of local relation:

    duas insulas propinquas inter se,

    Sall. H. 1, 61 Dietsch; id. J. 98, 3:

    postquam haud procul inter se erant,

    id. ib. 53, 7:

    haud longe inter se castra facere,

    id. ib. 55, 6 (inter se, without recipr. reference, v. supra, I. A. 4.).
    IV.
    Idiomatic uses.
    A.
    Se, with prepp., one ' s house, home; mostly ad se, apud se, to or at one ' s house, home, at home:

    quae me non excludet ab se, sed apud se occludet domi,

    Plaut. Men. 4, 2, 108:

    postquam in aedis me ad se deduxit domum,

    id. Mil. 2, 1, 43:

    me ad se ad prandium, ad cenam vocant,

    id. ib. 3, 1, 118: intro nos vocat ad sese, tenet intus apud se, Lucil. ap. Charis. p. 86 P.:

    L. Caesar, ut veniam ad se, rogat,

    Cic. Att. 15, 4, 5:

    qui a me petierit ut secum et apud se essem cottidie,

    id. ib. 5, 6, 1.—
    2.
    Trop.:

    num tibi videtur esse apud sese?

    in his senses, Ter. Hec. 4, 4, 85. —
    B.
    Sibi pleonast. as dat. of the interested person:

    ipse autem Ariovistus tantus sibi spiritus sumpserat,

    Caes. B. G. 1, 33 fin.:

    tum sibi M. Pisonis domum ubi habitaret elegerat,

    Cic. Phil. 2, 25, 61; cf. I. A. 2. supra. So esp. freq. in expressions of surprise or abrupt questions (commonly, but loosely called a dat. ethic.):

    quid sibi vult pater? cur simulat?

    Ter. And. 2, 3, 1:

    quid sibi hic vestitus quaerit?

    id. Eun. 3, 5, 10:

    hostes admiratio cepit, quidnam sibi repentinus clamor vellet,

    Liv. 44, 12, 1:

    quid ergo sibi vult pars altera orationis?

    id. 40, 12, 14:

    mirantes, quid sibi vellet,

    id. 3, 35, 5; 3, 50, 15; 4, 13, 12;

    32, 25, 10: pro deum fidem quid vobis vultis?

    id. 3, 67, 7. —
    C.
    Sibi with suus, emphasizing the idea of possession, his own, etc. (ante- and post-class.):

    cocleae... Suo sibi suco vivont,

    Plaut. Capt. 1, 1, 13:

    sed is quo pacto serviat suo sibi patri,

    id. ib. prol. 5;

    46: si ille huc salvos revenit, reddam suom sibi,

    id. Trin. 1, 2, 119 Brix. ad loc.:

    suam sibi rem salvam sistam,

    id. Poen. 5, 2, 123:

    locus argumento'st suom sibi proscaenium,

    id. ib. prol. 57;

    97: omnem rem inveni, ut sua sibi pecunia hodie illam faciat leno libertam suam,

    id. Pers. 1, 3, 1:

    suo sibi gnato,

    id. As. 4, 2, 16:

    hunc telo suo sibi a foribus pellere,

    id. Am. 1, 1, 113:

    sua sibi ingenua indoles,

    id. Mil. 3, 1, 38:

    suo sibi gladio hunc jugulo,

    Ter. Ad. 5, 8, 35:

    uvas suo sibi pampino tegito,

    Col. Arb. 11:

    suo sibi jure ablui,

    id. R. R. 12, 7; 12, 41:

    suo sibi argumento refutatus,

    Gell. 5, 10, 16:

    suo sibi lacte aleret,

    id. 12, 1, 6:

    a suis sibi parentibus,

    App. M. 1, p. 104, 35:

    in suis sibi domibus,

    id. ib. 1, p. 106, 31; 4, p. 157, 7;

    6, p. 186, 24: qui Deo... sua sibi opera praetulerunt,

    Lact. 2, 5, 6; 3, 28, 20:

    in suo sibi pervoluta sanguine,

    App. M. 8, p. 207, 22; Vitr. 8, 7:

    cum sua sibi natione captivus,

    Min. Fel. 10, 4:

    IN SVO SIBI POSITVS,

    Inscr. Orell. 4495:

    AEDEM CVM SVO SIBI HYPOGAEO,

    Inscr. Rein. p. 646, 109.—In many passages in class. prose sibi occurs with suus, but retains its pronom. force:

    factus consul est bis, primum ante tempus, iterum sibi suo tempore, rei publicae paene sero,

    in good time for himself, Cic. Lael. 3, 11:

    satis superque esse sibi suarum cuique rerum,

    id. ib. 13, 45:

    priusquam tu suum sibi venderes, ipse possedit,

    id. Phil. 2, 37, 96:

    vult ille inbecillitatis sibi suae conscius timere pituitam?

    Sen. Q. N. 6, 2, 4 (v. suus II. D. 3. a).

    Lewis & Short latin dictionary > sui

  • 122 conduco

    con-dūco, dūxī, ductum, ere, I) tr.: A) zusammenführen od. -ziehen, führend-, leitend zusammenbringen, vereinigen, 1) im allg.: a) leb. Wesen (bes. als milit. t. t.), copias suas, Caes.: magnam manum, Caes.: omnes clientes obaeratosque eodem, Caes.: eo copias omnes auxiliaque, Caes.: populum in forum, Varr. fr.: virgines unum in locum, Cic.: exercitum od. exercitus in unum locum, Caes. u. Tac.: dispersas per urbem cohortes in una castra, Tac.: festinatim de castellis ad castra maxima pedites, Sisenn. fr. – b) lebl. Objj.: partes, Lucr.: vineas, Cic.: nubila (Dünste), v. einem Flusse, Ov.: aquam cisternis, Pallad.: cortice ramos, Ov.: molli vulnera cerā, schließen, Val. Flacc.: plures puteos per specus in unum, Vitr.: aquam in unum lacum, ICt. – übtr. auf abstr. Objj., zusammenfassen, propositionem et assumptionem in unum, Cic. de inv. 1, 73: omnia probra in (zu) deorum maledicta, Arnob. 4, 27. – 2) insbes.: a) verkürzend zusammenziehen, coria et carnem trahit et conducit in unum, zieht zusammen u. verschrumpft, Lucr. 6, 967: usquedum vulnus conducatur in cicatricem, verharscht, Solin. 32, 31: u. so incisa peritonaei membrana in cicatricem facile conducitur, Cael. Aur. chron. 5, 10, 127. – frigida (kaltes Wasser) densat atque conducit vias, Cael. Aur. acut. 2, 9, 52: interiores (nervi) conducunt membra, superiores revocant (strecken sie), Plin. 11, 218: conducitur musculus aut laxatur, Cael. Aur. chron. 2, 1, 8: conducto inferiore palpebro, ibid.: cutis conducta (angespannte), Cael. Aur. chron. 4, 3, 20: u. so contortus vel conductus vultus, Cael. Aur. chron. 2, 1, 5: vultus conductus atque concurrentibus superciliis caperatus (gerunzelt), Cael. Aur. acut. 2, 3, 16. – Partiz. v. Pers., subst., contracti atque conducti, Cael. Aur. chron. 5, 1, 4. – b) zusammenlaufen-, gerinnen machen, im Passiv = zusammenlaufen, gerinnen, id (lac) plerumque cogi agni aut haedi coagulo; quamvis possit et agrestis cardui flore conduci, Col. 7, 8, 1.

    B) um einen Preis an sich bringen, 1) durch Lohn, Sold od. Pacht an sich bringen, mieten, dingen, pachten, a) leb. Wesen: coquum, Plaut: praeceptores publice, Plin. ep.: conducta multitudo, Sall.: conductae operae, Cic.: qui conducti plorant in funere, Hor. – alqm mercede, Cic. (u. so mercede conductus, Caecil. com. fr.: u. homo mercede conductus, Curt.): alqm mercede diurnā, Hor.: alqm nummo, Plaut.: pictorem magno pretio, Cic.: saga pretio conducta, Turpil. com. fr. – m. Ang. wozu? durch ad m. Gerund. od. durch 1. Supin., consulem ad caedem faciendam, Cic. prov. cons. 9: coctum (zum Kochen) ego huc, non vapulatum, dudum conductus fui, Plaut. aul. 457. – durch folg. ut u. Konj. = dazu dingen od. übh. dazu bringen, qui ab eis conducebantur, ut aliquem occiderent, Cic. Rosc. Am. 93: frusto panis conduci potest, vel uti taceat vel uti loquatur, Cato orat. 40. fr. 2 ( bei Gell. 1, 15, 10). – bei vorhergeh. Negation durch folg. quin u. Konj., tribus non conduci possum libertatibus, quin ego illis hodie comparem magnum malum, Plaut. Cas. 504 sq.; vgl. ellipt. non edepol conduci possum vitā uxoris annuā (sc. quin deferam pallam ad te), Plaut. asin. 886. – So nun insbes.: α) (als milit. t. t.) als Söldner mieten, homines, Caes.: equites ex Aquitania, Caes.: militem, Curt.: auxilia, Liv.: viginti milia peditum, Liv. – militem ex Peloponneso, Curt.: ex Graecia conductorum tria milia, Curt. – milites Gallos mercede, Liv.: Graeci pedites mercede conducti, Curt. – poet., bella conducta, mit angeworbenen Soldaten geführte, Sil. 5, 196. – β) eine od. als Buhldirne dingen, scortum, Plaut: u. (poet.) torum, Ov.: meretricem totum annum, Plaut. – viduam mercede, Nep.: puellam pretio parvo, Priap. – b) lebl. Ggstde.: α) zur Benutzung auf Zeit mieten, pachten (Ggstz. locare), navem putridam, Caecil. com. fr.: domum, hortum, Cic.: navem, Komik.: telas, Tibull.: nummos, leihen, Hor.: u. so pecuniam, Iuven. – sibi aedes, Plaut.: alci domum Romae, Val. Max.: alci locum, Cic. – fundum de alqo, Cic., ab alqo, ICt.: domum ab alqo, ICt.: raedam ab alqo, Sen. – domum non magno, Cic.: habitationem in annum, ICt. – bes. (als publiz. t. t.) einen Zoll pachten (Ggstz. locare), portorium, Cic.: publica vectigalia c. u. verb. publica vectigalia redimere et c., Liv. – so auch im Zshg. absol., Asiani, qui de censoribus conduxerant, questi sunt in senatu se cupiditate prolapsos nimium magno conduxisse, Cic. – Partic. Perf. subst., conductum, ī, n., das Gemietete, die Mietung, Pachtung (Ggstz. locatum, dah. verb. locatum conductum, Dig. 19, 2 lemm.), extra portam aliquid conducti habere, Cic. Clu. 175. – nachaug. bes. die Mietwohnung, Miete, das Logis, non conductum alcis intrare, Sen.: in conductum accurrere, Petr.: in conducto habitare, ICt.: manere biennio toto in suo conducto, Vulg. – β) zur Ausführung, zur Lieferung gegen Entgelt übernehmen, in Entreprise nehmen (Ggstz. locare), ultro tributa, Liv.: praebenda quae ad exercitum Hispaniensem opus sunt, Liv.: columnam faciendam de alqo, Cic.: alqd molendum, Pompon. com. fr.: tabulas ac statuas in Italiam deportandas, Vell.: servum docendum, ICt. – certo tamen et levi pretio fultura conducitur, Sen. de ben. 6, 15, 7. – m. folg. ut u. Konj., Simonides... victoris laudem cuidam pyctae ut scriberet, certo conductus pretio secretum petit, Phaedr. 4, 15 (25), 4 sqq. – im Zshg. absol., ad conducendum tres societates aderant, Liv. 23, 49, 1: utroque impetrato conduxerunt, ibid. § 3. – 2) etw. durch Kauf an sich bringen = erhandeln, kaufen, agnum caedundum (zum Schlachten), Plaut. aul. 567: pretio magno librum, Gell. 18, 5, 11.

    II) v. intr. = συμφέρειν, beitragen, zuträglich-, ersprießlich sein, ea maxime conducunt, quae sunt rectissima, Cic.: conducit nihil, Aur. Vict.: u. (m. Acc. u. Infin. als Subjekt) conducere arbitror talibus aures tuas vocibus undique circumsonare, Cic. – m. Ang. wem? durch Dat., huic aetati non conducit latebrosus locus, Plaut.: et virtute (alter Dat.) tuae et caris conducere chartis, Lucil. fr.: non quomodo ambitioni meae conducere arbitrabar, C. Gracch. fr.: neque homini infanti aut impotenti iniuste facta conducunt, Cic.: quae maxime cum mihi tum etiam rei publicae rationibus putem conducere, Cic.: quae saluti tuae conducere arbitror, Cic.: vinum maxime conducit alvo citae, Plin.: u. (m. Acc. u. Infin. als Subjekt) quod hoc maxime rei publicae conducit Syriam Macedoniamque decerni, Cic.: nostris rationibus maxime conducere videtur Thermum fieri (consulem) cum Caesare, Cic. – m. Ang. wozu? wofür? durch ad od. in u. Akk., alia ad eam rem conducentia, Gell.: quae ad ventris victum conducunt, Plaut.: consultant, ad vitae commoditatem iucunditatemque conducat id necne, Cic.: quod in rem recte conducat tuam, Plaut.: quid in rem publicam suam maxime conducere videretur, Sisenn. fr.: quod in commune conducat loco sententiae proferre, Tac. – / Parag. Infin. Präs. Pass. conducier, Plaut. merc. 663.

    lateinisch-deutsches > conduco

  • 123 conduco

    con-dūco, dūxī, ductum, ere, I) tr.: A) zusammenführen od. -ziehen, führend-, leitend zusammenbringen, vereinigen, 1) im allg.: a) leb. Wesen (bes. als milit. t. t.), copias suas, Caes.: magnam manum, Caes.: omnes clientes obaeratosque eodem, Caes.: eo copias omnes auxiliaque, Caes.: populum in forum, Varr. fr.: virgines unum in locum, Cic.: exercitum od. exercitus in unum locum, Caes. u. Tac.: dispersas per urbem cohortes in una castra, Tac.: festinatim de castellis ad castra maxima pedites, Sisenn. fr. – b) lebl. Objj.: partes, Lucr.: vineas, Cic.: nubila (Dünste), v. einem Flusse, Ov.: aquam cisternis, Pallad.: cortice ramos, Ov.: molli vulnera cerā, schließen, Val. Flacc.: plures puteos per specus in unum, Vitr.: aquam in unum lacum, ICt. – übtr. auf abstr. Objj., zusammenfassen, propositionem et assumptionem in unum, Cic. de inv. 1, 73: omnia probra in (zu) deorum maledicta, Arnob. 4, 27. – 2) insbes.: a) verkürzend zusammenziehen, coria et carnem trahit et conducit in unum, zieht zusammen u. verschrumpft, Lucr. 6, 967: usquedum vulnus conducatur in cicatricem, verharscht, Solin. 32, 31: u. so incisa peritonaei membrana in cicatricem facile conducitur, Cael. Aur. chron. 5, 10, 127. – frigida (kaltes Wasser) densat atque conducit vias, Cael. Aur. acut. 2, 9, 52: interiores (nervi) conducunt membra, superiores revocant
    ————
    (strecken sie), Plin. 11, 218: conducitur musculus aut laxatur, Cael. Aur. chron. 2, 1, 8: conducto inferiore palpebro, ibid.: cutis conducta (angespannte), Cael. Aur. chron. 4, 3, 20: u. so contortus vel conductus vultus, Cael. Aur. chron. 2, 1, 5: vultus conductus atque concurrentibus superciliis caperatus (gerunzelt), Cael. Aur. acut. 2, 3, 16. – Partiz. v. Pers., subst., contracti atque conducti, Cael. Aur. chron. 5, 1, 4. – b) zusammenlaufen-, gerinnen machen, im Passiv = zusammenlaufen, gerinnen, id (lac) plerumque cogi agni aut haedi coagulo; quamvis possit et agrestis cardui flore conduci, Col. 7, 8, 1.
    B) um einen Preis an sich bringen, 1) durch Lohn, Sold od. Pacht an sich bringen, mieten, dingen, pachten, a) leb. Wesen: coquum, Plaut: praeceptores publice, Plin. ep.: conducta multitudo, Sall.: conductae operae, Cic.: qui conducti plorant in funere, Hor. – alqm mercede, Cic. (u. so mercede conductus, Caecil. com. fr.: u. homo mercede conductus, Curt.): alqm mercede diurnā, Hor.: alqm nummo, Plaut.: pictorem magno pretio, Cic.: saga pretio conducta, Turpil. com. fr. – m. Ang. wozu? durch ad m. Gerund. od. durch 1. Supin., consulem ad caedem faciendam, Cic. prov. cons. 9: coctum (zum Kochen) ego huc, non vapulatum, dudum conductus fui, Plaut. aul. 457. – durch folg. ut u. Konj. = dazu dingen od. übh. dazu bringen, qui ab eis conducebantur, ut ali-
    ————
    quem occiderent, Cic. Rosc. Am. 93: frusto panis conduci potest, vel uti taceat vel uti loquatur, Cato orat. 40. fr. 2 ( bei Gell. 1, 15, 10). – bei vorhergeh. Negation durch folg. quin u. Konj., tribus non conduci possum libertatibus, quin ego illis hodie comparem magnum malum, Plaut. Cas. 504 sq.; vgl. ellipt. non edepol conduci possum vitā uxoris annuā (sc. quin deferam pallam ad te), Plaut. asin. 886. – So nun insbes.: α) (als milit. t. t.) als Söldner mieten, homines, Caes.: equites ex Aquitania, Caes.: militem, Curt.: auxilia, Liv.: viginti milia peditum, Liv. – militem ex Peloponneso, Curt.: ex Graecia conductorum tria milia, Curt. – milites Gallos mercede, Liv.: Graeci pedites mercede conducti, Curt. – poet., bella conducta, mit angeworbenen Soldaten geführte, Sil. 5, 196. – β) eine od. als Buhldirne dingen, scortum, Plaut: u. (poet.) torum, Ov.: meretricem totum annum, Plaut. – viduam mercede, Nep.: puellam pretio parvo, Priap. – b) lebl. Ggstde.: α) zur Benutzung auf Zeit mieten, pachten (Ggstz. locare), navem putridam, Caecil. com. fr.: domum, hortum, Cic.: navem, Komik.: telas, Tibull.: nummos, leihen, Hor.: u. so pecuniam, Iuven. – sibi aedes, Plaut.: alci domum Romae, Val. Max.: alci locum, Cic. – fundum de alqo, Cic., ab alqo, ICt.: domum ab alqo, ICt.: raedam ab alqo, Sen. – domum non magno, Cic.: habitationem in annum, ICt. – bes. (als publiz. t. t.) einen
    ————
    Zoll pachten (Ggstz. locare), portorium, Cic.: publica vectigalia c. u. verb. publica vectigalia redimere et c., Liv. – so auch im Zshg. absol., Asiani, qui de censoribus conduxerant, questi sunt in senatu se cupiditate prolapsos nimium magno conduxisse, Cic. – Partic. Perf. subst., conductum, ī, n., das Gemietete, die Mietung, Pachtung (Ggstz. locatum, dah. verb. locatum conductum, Dig. 19, 2 lemm.), extra portam aliquid conducti habere, Cic. Clu. 175. – nachaug. bes. die Mietwohnung, Miete, das Logis, non conductum alcis intrare, Sen.: in conductum accurrere, Petr.: in conducto habitare, ICt.: manere biennio toto in suo conducto, Vulg. – β) zur Ausführung, zur Lieferung gegen Entgelt übernehmen, in Entreprise nehmen (Ggstz. locare), ultro tributa, Liv.: praebenda quae ad exercitum Hispaniensem opus sunt, Liv.: columnam faciendam de alqo, Cic.: alqd molendum, Pompon. com. fr.: tabulas ac statuas in Italiam deportandas, Vell.: servum docendum, ICt. – certo tamen et levi pretio fultura conducitur, Sen. de ben. 6, 15, 7. – m. folg. ut u. Konj., Simonides... victoris laudem cuidam pyctae ut scriberet, certo conductus pretio secretum petit, Phaedr. 4, 15 (25), 4 sqq. – im Zshg. absol., ad conducendum tres societates aderant, Liv. 23, 49, 1: utroque impetrato conduxerunt, ibid. § 3. – 2) etw. durch Kauf an sich bringen = erhandeln, kaufen, agnum caedundum (zum Schlachten), Plaut. aul. 567:
    ————
    pretio magno librum, Gell. 18, 5, 11.
    II) v. intr. = συμφέρειν, beitragen, zuträglich-, ersprießlich sein, ea maxime conducunt, quae sunt rectissima, Cic.: conducit nihil, Aur. Vict.: u. (m. Acc. u. Infin. als Subjekt) conducere arbitror talibus aures tuas vocibus undique circumsonare, Cic. – m. Ang. wem? durch Dat., huic aetati non conducit latebrosus locus, Plaut.: et virtute (alter Dat.) tuae et caris conducere chartis, Lucil. fr.: non quomodo ambitioni meae conducere arbitrabar, C. Gracch. fr.: neque homini infanti aut impotenti iniuste facta conducunt, Cic.: quae maxime cum mihi tum etiam rei publicae rationibus putem conducere, Cic.: quae saluti tuae conducere arbitror, Cic.: vinum maxime conducit alvo citae, Plin.: u. (m. Acc. u. Infin. als Subjekt) quod hoc maxime rei publicae conducit Syriam Macedoniamque decerni, Cic.: nostris rationibus maxime conducere videtur Thermum fieri (consulem) cum Caesare, Cic. – m. Ang. wozu? wofür? durch ad od. in u. Akk., alia ad eam rem conducentia, Gell.: quae ad ventris victum conducunt, Plaut.: consultant, ad vitae commoditatem iucunditatemque conducat id necne, Cic.: quod in rem recte conducat tuam, Plaut.: quid in rem publicam suam maxime conducere videretur, Sisenn. fr.: quod in commune conducat loco sententiae proferre, Tac. – ⇒ Parag. Infin. Präs. Pass. conducier, Plaut. merc. 663.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > conduco

  • 124 re-ferō

        re-ferō rettulī    (not retulī), relātus (rellātus, T.), referre, to bear back, bring back, drive back, carry back: nihil domum praeter os: ut naves eodem, unde erant profectae, referrentur, Cs.: me referunt pedes in Tusculanum, i. e. I feel a strong impulse to go: in decimum vestigia rettulit annum (victoria), V.: Ad nomen caput ille refert, looks back, O.: suumque Rettulit os in se, drew back, O.: ad Tyneta rursus castra refert, L: digitos ad frontem saepe, O.: pecunias in templum, Cs.: frumentum omne ad se referri iubet, Cs.: Caesaris capite relato, Cs.: cum sanguine mixta Vina refert moriens, spits out, V.—With pron reflex., to go back, return: Romam se rettulit: sese in castra, Cs.: se ad philosophiam: domum me Ad porri catinum, H.: se ob ora Fert refertque, flits to and fro, V.: causa, cur se sol referat. — Pass reflex., to return, arrive: sin reiciemur, tamen eodem paulo tardius referamur necesse est: classem relatam Nuntio, V.: a primā acie ad triarios sensim referebantur, L.—With pedem or (rarely) gradum, to go back, draw back, retire, withdraw, retreat: volneribus defessi pedem referre coeperunt, Cs.: ut paulatim cedant ac pedem referant, Cs.: cum pedes referret gradum, L.: fertque refertque pedes, paces to and fro, O.: pedem referens, V.: Feroque viso retulit retro pedem (viator), Ph.—To give back, give up, return, restore, pay back, pay in return, repay: pateram (subreptam): Par pro pari, tit for tat, T.: Ut puto, non poteras ipsa referre vicem, O.: pannum, H.—Of sound, to bring back, give back, return, answer, echo: (Saxum) eiulata Resonando mutum flebilīs voces refert, Att. ap. C.: ex locis inclusis (soni) referuntur ampliores: referunt quem (sonum) nostra theatra, H.: ‘coëamus’ rettulit Echo, O.—Fig., to bring back, restore, renew, revive, repeat: in suam domum ignominiam: pro re certā spem falsam domum: consuetudo longo intervallo repetita ac relata: Multa labor... rettulit in melius, has improved, V.: quasdam ex magno intervallo caerimonias, L.: rem iudicatam, i. e. cause to be reconsidered: idem illud responsum, repeated, L.: veterem Valeriae gentis in liberandā patriā laudem, restore: neque amissos colores Lana refert, H.—Of the mind or look, to bring back, direct, turn: e cursu populari referre aspectum in curiam, turn towards: animum ad veritatem.—Of time, to bring back, bring again, cause to return, renew: mihi praeteritos annos, V.: Saeculo festas referente luces, H.—In the phrase, referre gratiam (rarely gratias), to return thanks, show gratitude, recompense, requite: Inveniam, parem ubi referam gratiam, a way to pay him off, T.: Et habetur et referetur tibi gratia, T.: pro eo mihi ac mereor relaturos esse gratiam: Caesari pro eius meritis gratiam referre, Cs.: gratiam factis, O.: pro tantis eorum in rem p. meritis eis gratiae referantur. —To present again, set forth anew, represent, repeat: Hecyram ad vos, T.: Actia pugna per pueros refertur, is rehearsed, H.: parentis sui speciem, L.: robora parentum liberi referunt, Ta.: (Tellus) figuras Rettulit antiquas, O.: parvulus Aeneas, qui te tamen ore referret, V.: Marsigni sermone Suevos referunt, recall, Ta.—To say in return, rejoin, answer, reply, respond: id me illorum defensioni rettulisse: ego tibi refero, I reply to you: retices, nec mutua nostris Dicta refers, O.: Anna refert, V.: Tandem pauca refert, V.—To repeat, report, announce, relate, recount, assert, tell, say: quantum, inquam, debetis? respondent CVI; refero ad Scaptium, report it: saepe aliter est dictum, aliter ad nos relatum: abi, quaere, et refer, H.: talīs miserrima fletūs Fertque refertque soror (sc. ad Aeneam), V.: pugnam referunt, O.: factum dictumve, L.: Aut agitur res in scaenis aut acta refertur, or related, H.: multum referens de Maecenate, Iu.: inveni qui se vidisse referret, O.: pugnatum (esse) in annalīs referre, L.—To repeat to oneself, call to mind, think over: tacitāque recentia mente Visa refert, O.: Haec refer, O.: Mente memor refero, O.—To make known officially, report, announce, notify: haec ad suos, Cs.: legationem Romam, L.: capitum numerus ad eum relatus est, Cs.: rumores excipere et ad se referre. —To submit for consideration, propose for decision, make a motion, offer a proposition, consult, refer, move, bring forward, propose: de consularibus provinciis ad senatum referre, lay before the senate the question of, etc.: de quo legando consules spero ad senatum relaturos: de eā re postulant uti referatur, S.: tunc relata de integro res ad senatum, L.: referunt consules de re p., Cs.: de signo dedicando ad pontificum collegium: eam rem ad consilium, L.: referre se dixit, quid de Nabidis bello placeret, put the question, L.: id postea referendum ad populum non arbitrari, should be referred again: tu non ad Lucilium rettulisti, did not consult.—To note down, enter, inscribe, register, record, enroll: ut nec triumviri accipiundo nec scribae referundo sufficerent, L.: in tabulas quodcumque commodum est: nomen in codicem accepti et expensi relatum: tuas epistulas in volumina, i. e. admit: in reos, in proscriptos referri, to be registered: senatūs consulta pecuniā acceptā falsa referebat, recorded: cum ex CXXV iudicibus reus L referret (opp. reicere), i. e. accepted.— Of accounts: rationes totidem verbis referre ad aerarium, to account to the treasury: in rationibus referendis, in accounting: relatis ad eum publicis cum fide rationibus, faithful accounts, Cs.: si hanc ex faenore pecuniam populo non rettuleris, reddas societati, account for this money to the people: (pecuniam) in aerarium, pay in, L.: pecuniam operi publico, charge as expended for a public building; cf. octonis referentes idibus aera, i. e. paying the school-fees, H.—With acceptum, to credit, see accipio.—To account, reckon, regard, consider: imagines in deorum numero: terram et caelum in deos: libri in eundem librorum numerum referendi: hi tamen inter Germanos referuntur, Ta.: refert inter meritorum maxima, demptos Aesonis esse sitūs, O.: eodem Q. Caepionem referrem, should place in the same category.—To ascribe, refer, attribute: pecudum ritu ad voluptatem omnia: omnia ad igneam vim: tuum est, quid mihi nunc animi sit, ad te ipsum referre: id, quo omnia, quae recte fierent, referrentur: origines suas ad deos referre auctores, L.: Hinc omne principium, huc refer exitum, H.: eius, in quem referet crimen, culpa: alius in alium culpam referebant, imputed, Cu.

    Latin-English dictionary > re-ferō

  • 125 reduco

    rĕ-dūco, xi, ctum, 3 (rēduco or redduco, Lucr. 1, 228; 4, 992; 5, 133; old imp. redduce, Ter. Hec. 4, 2, 29), v. a.
    I.
    To lead or bring back, to conduct back (very freq. and class.; syn. redigo).
    A.
    Lit.
    1.
    In gen.
    a.
    Of living objects:

    reducam te ubi fuisti,

    Plaut. Capt. 3, 5, 106:

    hunc ex Alide huc reducimus,

    id. ib. 5, 4, 17; cf.:

    aliquem ex errore in viam,

    id. Ps. 2, 3, 2:

    aliquem de exsilio,

    Cic. Phil. 2, 4, 9; id. Att. 9, 14, 2; cf.:

    ab exsilio,

    Quint. 5, 11, 9:

    socios a morte,

    Verg. A. 4, 375:

    Silenium ad parentes,

    Plaut. Cist. 2, 3, 86; so,

    ad aliquem,

    Cic. Off. 3, 22, 86; Caes. B. G. 6, 32; id. B. C. 1, 24; 2, 38 fin.; cf.:

    a pastu vitulos ad tecta,

    Verg. G. 4, 434:

    reduci in carcerem,

    Cic. Att. 4, 6, 2:

    in Italiam,

    Caes. B. C. 3, 18:

    reducere uxorem,

    to take again to wife, marry again, Ter. Hec. 3, 3, 31; 43; 3, 5, 51; 4, 4, 12 sq. al.; Nep. Dion, 6, 2; Suet. Dom. 3; 13; cf.:

    uxorem in matrimonium,

    id. ib. 8:

    regem,

    to restore to the throne, to reinstate, Cic. Rab. Post. 8, 19; id. Fam. 1, 2, 1; 1, 7, 4; id. Q. Fr. 2, 2, 3 (v. reductio):

    possum excitare multos reductos testes liberalitatis tuae,

    i. e. who have been brought back by your generosity, id. Rab. Post. 17, 47; cf.: cum in Italiam reductus existimabor, Pomp. ap. Caes. B. C. 3, 18, 4. —
    b.
    With inanimate objects, to draw back, bring back:

    (falces) tormentis introrsus reducebant,

    Caes. B. G. 7, 22:

    reliquas munitiones ab eā fossā pedes CCCC. reduxit,

    id. ib. 7, 22; cf.

    turres,

    id. ib. 7, 24 fin.: calculum, Cic. Fragm. ap. Non. 170, 30:

    in jaculando bracchia,

    Quint. 10, 3, 6:

    sinum dextrā usque ad lumbos,

    id. 11, 3, 131:

    ad pectora remos,

    Ov. M. 11, 461; Verg. A. 8, 689:

    clipeum,

    to draw back, Ov. M. 12, 132:

    gladium (opp. eduxit),

    Gell. 5, 9, 3:

    auras naribus,

    Lucr. 4, 990 al.:

    furcillas hibernatum in tecta,

    Varr. R. R. 1, 8, 6. — Poet.:

    solem reducit,

    Verg. A. 1, 143; so,

    diem (Aurora),

    id. G. 1, 249:

    lucem (Aurora),

    Ov. M. 3, 150:

    noctem die labente (Phoebus),

    Verg. A. 11, 914:

    aestatem,

    id. G. 3, 296:

    hiemes,

    Hor. C. 2, 10, 15:

    febrim,

    id. S. 2, 3, 294:

    somnum (cantus),

    id. C. 3, 1, 21 al.:

    umbram,

    to make the shadow move backwards, Vulg. 4 Reg. 20, 11.—
    2.
    In partic.
    a.
    Reducere aliquem domum (opp. deducere), to conduct or accompany one home, Plaut. Merc. 5, 4, 19:

    (P. Scipio) cum senatu dimisso domum reductus ad vesperum est a patribus conscriptis,

    Cic. Lael. 3, 12; cf. Liv. 4, 24; cf.:

    quos Elea domum reducit Palma,

    Hor. C. 4, 2, 17.—So, without domum:

    in ludum (puellulam) ducere et reducere,

    Ter. Phorm. 1, 2, 36:

    aliquem ad suam villam,

    Cic. Ac. 1, 1, 1:

    bene comitati per forum reducuntur,

    Quint. 12, 8, 3:

    quantā reduci Regulus solet turbā,

    Mart. 2, 74, 2: assurgi, deduci, reduci, Cic. Sen. 18, 63.—
    b.
    In milit. lang., to draw off, withdraw troops:

    vastatis omnibus eorum agris Caesar exercitum reduxit,

    Caes. B. G. 3, 29 fin.:

    legiones reduci jussit,

    id. B. C. 3, 46; so,

    exercitum (copias, legiones suas, etc.),

    id. B. G. 6, 29; 7, 68; id. B. C. 2, 28 fin.; Liv. 5, 5; Front. Strat. 2, 3, 1; 5; 2, 5, 13 sq.:

    suos incolumes,

    Caes. B. G. 5, 22; Front. Strat. 1, 1, 11; 5, 13:

    legiones ex Britanniā,

    Caes. B. G. 4, 38:

    a munitionibus,

    id. ib. 7, 88:

    ab oppugnatione,

    id. ib. 5, 26 fin.:

    in castra,

    id. ib. 1, 49 fin.; 1, 50; 2, 9;

    4, 34 et saep.: in hiberna,

    id. ib. 6, 3:

    in Treviros, etc.,

    id. ib. 5, 53; 7, 9 fin.; Liv. 43, 20:

    intra fossam,

    Caes. B. C. 1, 42; cf.:

    ab radicibus collis intra munitiones,

    id. B. G. 7, 51 fin. — Absol. (like duco and educo):

    instituit reducere,

    to march back, Front. Strat. 1, 4, 5 and 8.—
    c.
    To recall to the stage a player:

    a magno Pompeio magni theatri dedicatione anus pro miraculo deducta,

    Plin. 7, 48, 49, § 158.—
    B.
    Trop., to bring back, restore, replace:

    ad divitias,

    Plaut. Cist. 2, 3, 17:

    animum aegrotum ad misericordiam,

    Ter. And. 3, 3, 27:

    aliquem in gratiam,

    id. ib. 5, 4, 45; Cic. Clu. 36, 101:

    in gratiam cum aliquo,

    id. Rab. Post. 8, 19; Liv. 10, 5 fin.; Quint. 5, 11, 19; cf.: ut Caesarem et Pompeium perfidiā hominum distractos rursus in pristinam concordiam reducas, Balbus ap. Cic. Att. 8, 15, A, 1:

    aliquem ad officium sanitatemque,

    Cic. Verr. 2, 2, 40, § 98:

    propinquum ad officium,

    Nep. Dat. 2, 3:

    judices ad justitiam,

    Quint. 6, 1, 46:

    legiones veterem ad morem,

    Tac. A. 11, 18:

    meque ipse reduco A contemplatu,

    withdraw myself, Ov. Tr. 5, 7, 65:

    verba paulum declinata ad veritatem,

    Quint. 1, 6, 32:

    judicatio est ad eum statum reducenda,

    id. 7, 3, 35:

    reducere in memoriam quibus rationibus unam quamque partem confirmāris,

    Cic. Inv. 1, 52, 98; cf.:

    in memoriam gravissimi luctūs,

    Plin. Ep. 3, 10, 2:

    dolorem in animum judicantium,

    Quint. 11, 1, 54:

    vocem in quendam sonum aequabilem,

    Auct. Her. 3, 12, 21:

    verborum facilitatem in altum,

    Quint. 10, 7, 28:

    haec benignā in sedem vice,

    Hor. Epod. 13, 7 sq.:

    tu spem reducis mentibus anxiis Viresque,

    id. C. 3, 21, 17:

    diem et convivia mente re duxit,

    has recalled to mind, Sil. 8, 136:

    vel instituere vel reducere ejusmodi exemplum, etc.,

    to introduce again, restore, Plin. Ep. 4, 29, 3; so,

    habitum vestitumque pristinum,

    Suet. Aug. 40:

    morem transvectionis post longam intercapedinem,

    id. ib. 38. — To bring back, restore to the right path:

    scire est liberum Ingenium et animum, quo vis illos tu die Redducas,

    Ter. Ad. 5, 3, 44.—
    II.
    After the Aug. period, sometimes with the idea of ducere predominating, for the usual redigere (q. v. II.).
    * A.
    To bring or get out, to produce a certain quantity:

    LX. pondo panis e modio (milii) reducunt,

    Plin. 18, 7, 10, § 54.—
    B.
    To bring, make, reduce to some shape, quality, condition, etc. (rare;

    usually redigere): aliquid in formam,

    Ov. M. 15, 381:

    faecem in summum,

    to bring up, raise, Col. 12, 19, 4:

    excrescentes carnes in ulceribus ad aequalitatem efficacissime reducunt (just before, redigit),

    Plin. 30, 13, 39, § 113:

    cicatrices ad colorem,

    id. 27, 12, 82, § 106:

    corpus sensim ad maciem,

    id. 24, 8, 30, § 46:

    ulcera ac scabiem jumentorum ad pilum,

    id. 22, 22, 32, § 72.— Hence, rĕ-ductus, a, um, P. a., drawn back, withdrawn; of place, retired, remote, distant, lonely.
    A.
    Lit.:

    inque sinus scindit sese unda reductos,

    Verg. G. 4, 420; id. A. 1, 161; so,

    vallis,

    id. ib. 6, 703; Hor. C. 1, 17, 17; id. Epod. 2, 11.—
    B.
    Trop.:

    virtus est medium vitiorum et utrimque reductum,

    from either extreme, Hor. Ep. 1, 18, 9.—

    In painting: alia eminentiora, alia reductiora fecerunt,

    less prominent, Quint. 11, 3, 46: producta et reducta (bona), a transl. of the Gr. proêgmena kai apoproêgmena of the Stoics, things to be preferred and those to be deferred, Cic. Fin. 5, 30, 90.— Sup. and adv. do not occur.

    Lewis & Short latin dictionary > reduco

  • 126 convenio

    con-venio, vēnī, ventum, īre, beikommen = eintreffen, sich einfinden, bes. v. mehreren = auf einem Punkte = zusammenkommen, zusammentreffen, sich zusammenfinden, sich versammeln (Ggstz. abire, discedere), I) im allg.: A) v. intr.: a) übh.: α) v. leb. Wesen u. Schiffen: convenerant duces, waren (in derselben Gegend) eingetroffen, Liv.: conveniunt duces, kommen zusammen (versammeln sich); quaeritur, quid opus sit facto, Nep.: cum maiores manus hostium adiunctis Germanis convenissent, Caes.: cum omnes in verba iuraverint conventuros se iussu consulis nec iniussu abituros, Liv. – diem ad conveniendum edicere, Liv.: nunc enim ita convenimus, ut etc., ist unsere Zusammenkunft von der Art, daß wir usw., Cic. – boni (als G.) quoniam convenimus ambo, Verg.: Eporedorix Aeduus et unā Viridomarus in equitum numero convenerant nominatim ab eo evocati, Caes.: Tyrii per (über) limina laeta frequentes convenere, Verg.: v. einem, qui ex iis novissimus convenit, wer zuletzt eintrifft, Caes. b. G. 5, 56, 2. – m. Ang. wann? ante lucem, Plin. ep. (vgl. unten »m. Ang. wohin?«). – m. Ang. woher? durch Advv. od. durch Praepp., huc undique, Caes.: undique ex Gallia, Caes.: ad certam diem frequentes undique, Liv. – ex diversis regionibus, Liv.: ex provincia, Caes.: interea et ex proximis hibernis et a Caesare conventura auxilia, Caes.: naves, quas ex Pictonibus et Santonis convenire iusserat, Caes. – m. Ang. wohin? durch Advv., od. durch Praepp. (gew. in od. ad m. Akk.), od. durch Acc. loc., c. huc, Cic.: illuc, Ov.: quo (wohin) lege communi omnes puberes armati convenire consuerant, Caes.: colloquendi tempus sumitur locusque, quo (wohin) conveniretur, Nep.: omnes etiam gravioris aetatis eo (dahin) convenerant, Caes.: eo omnes cotidie convenire (iussit), Nep. – proximā nocte in oppidum, Caes.: quem in locum convenire possimus, rescribite, Brut. in Cic. ep.: c. in eum locum, Cic.: in unum locum, Pompei. in Cic. ep.: unum in locum, Cic. u. Caes.: od. bl. in unum, Liv.: in una moenia (Ggstz. incertis sedibus vagari), Sall.: in Remos, Tac.: c. Idibus Maiis in senatum, Cic.: c. in contionem, Cic.: c. in colloquium, Nep.: mane in consilium frequentes, Cic.: in coetus scholarum laeti et alacres conveniunt (discipuli), Quint.: v. einem, in mediam praeceps convenit ursa viam, Avian. fab. 9, 6: neque quam in partem quisque conveniat, provident, Caes. b. G. 6, 37, 6. – c. ad ripam Rhodani, Caes.: ad aedes alcis noctu, Cic.: ad signa (sich bei den F. einfinden,) Caes.: ad Isthmicum spectaculum, Val. Max.: ad hoc iudicium, Cic.: ad regem, Liv.: omnem senatum ad se c. iussit, Liv.: armati cum silentio ad se convenirent, Liv.: c. luce primā in Achradinam ad curiam, Liv.: esse homines, qui novum genus disciplinae instituerunt, ad quos iuventus in ludos conveniat, Vet. edict. – c. Romam, Liv.: Cales, Liv.: qui Romam frequentissimi convenerant, Cic. – m. Ang. woher? u. wohin? zugl. durch Advv. od. Praepp., huc undique, Caes.: undique frequentes, Caes.: ex fuga in oppidum, Caes.: eodem et ab Selymbria L. Cornelius et ex Thracia paucos post dies Antiochus convenerunt, Liv. – m. Ang. wo? (wenn die sich Versammelnden sich schon an dem Orte befinden) durch Advv., durch Praepp. od. durch Genet. od. Abl. loc., zB. quanta illic multitudo convenisse dicebatur, Cic.: c. in colonia Agrippinensi in domum privatam, Tac.: Cyrri apud hiberna decumae legionis, Tac. – m. Ang. wobei? worauf? = infolge wessen? durch ad m. Akk., celeriter ad clamorem hominum circiter milia sex convenerunt, Caes.: ad nomen quoque barbari conveniunt, Curt.: ad bucinam inflatam certo tempore apros et capreas convenire ad pastum, Varro r. r. – m. Ang. zu welchem Zwecke? durch de (wegen, über), durch causā u. gratiā m. Genet. (wegen), durch ad od. in (zu) u. Akk., durch 1. Supin. (um zu), durch einen Finalsatz m. ut u. Konj., c. de communi officio (v. zwei Feldherren), Cic.: ad alqm de civitate impetranda (v. den Gesandten der Latiner), Val. Max. – uno tempore undique comitiorum ludorum censendique causā, Cic.: ex oppidis finitimis visendi causā, Cic.: visendi eius gratiā ad alqm, Vell.: spectandorum ludorum gratiā Romam, Val. Max.: ad decuriatum aut centuriatum, Liv.: in domum Calvini ad officium, Val. Max.: ad delectationem (v. Zuhörern), Quint.: c. ad auxilium, Caes.: ad eum defendendum, Nep.: ad eos defendendos, Caes.: ad prosequendum Scipionem officii causā, Liv.: funus, quo amici non conveniunt ad exsequias cohonestandas, sed etc., Cic.: c. in obsequium funeris, Sulp. Sev.: c. undique Romam gratulatum, Liv.: c. ad Caesarem gratulatum, Caes.: iussit eo omnes cotidie convenire, ut ibi de summis rebus consilia caperentur, Nep.: reguli in unum convenere, ut inter se de cunctis negotiis disceptarent, Sall. – β) v. lebl. Subjj.: conveniunt mihi munera multa huc ab amatoribus, kommen ein, Plaut.: huc convenit utrumque bivium, trifft zusammen, Plin. – v. Abstr., multa convenerunt, quae mentem exturbarent meam, Cic.: cum multae causae convenisse unum in locum atque inter se congruere videntur, Cic.: quae (bellum intestinum et externum) si in unum conveniant, vix deorum opibus, quin obruatur Romana res, resisti posse, Liv.

    b) insbes.: α) als publiz. t. t.: c. alqo, zu irgend einem Gerichtsbezirk der Provinz gehören, civitates, quae in id forum conveniunt, in diese Kreisstadt gehören, Cic. Verr. 2, 38: Carthaginem conveniunt populi LXV, Plin. 3, 25; vgl. Plin. 5, 105. – β) als jurist. t. t., v. der Frau, c. in manum, durch Heirat (usus, coëmptio, confarreatio, w. vgl.) in die Gewalt des Mannes kommen, absol., Cic. top. 14: Flacc. 84. Quint. 5, 10, 62. Gaius inst. 3, 84: viro in manum, Cic. top. 23: in manum flaminis, Tac. ann. 4, 16. – u. übh. v. der Verheiratung, c. in matrimonium alcis, Papin. dig. 45, 1, 121. § 1; od. cum alqo, Gell. 18, 6, 8: c. in nuptias, Cod. Theod. 3, 7, 11.

    B) v. tr. gleichs. an od. zu jmd. beikommen = jmd. treffen, zufällig oder absichtlich mit jmd. zusammentreffen, jmd. aufsuchen, besuchen, sprechen, a) übh.: α) m. Acc.: hominem, fratrem, Plaut.: c. equites, Caes.: cotidie plurimos, Cic.: Epaminondam, Nep.: adversarios eius, Nep.: conveniri nolle, Cic.: nocte conveniri et interdiu ab omnibus mortalibus posse, Sen.: nunc conveniundus Phormio est, Ter.: conveniundi patris tempus capere, Ter.: alcis conveniendi habere potestatem, Nep.: in conveniendis magistratibus et senatoribus, Cic.: sunt qui volunt te conventam, Plaut.: quod esse ambas conventas volo, Plaut.: prius P. Scipione convento, Liv.: conventis proceribus, Symm.: opus esse sibi domino eius convento, er müsse den H. sprechen, Liv.: edit nomina eorum, quibus conventis opus esset, Liv. – m. Ang. wie? (= als wen? in welchem Zustande?) durch Prädik.-Acc. od. im Passiv durch Prädik.-Nom. eines Partiz., c. Atilium spargentem semen, Cic.: cum quo forte Romam rediens ab nuntio uxoris erat conventus, auf der Rückkehr nach R. begriffen getroffen worden war, Liv. – m. Ang. durch wen? (= wessen Vermittlung) durch per u. Akk., per Gabinium ceteros, Sall.: qui antea per tres consacerdotes nostros fuerat ex multorum auctoritate conventus, Symm. ep. 10, 74. – m. Ang. wo? durch Advv., durch Praepp. od. durch Genet. od. Abl. loc., ubi eos convenit? Cic.: dic, ubi te conveniam? Mart.: Ariminum cum ea legione proficiscitur ibique tribunos plebis, qui ad eum confugerant, convenit, Caes.: cum legati eum in itinere convenissent, Caes.: ad Tempe Thessalica Philippus est conventus, Liv.: Bruti pueri Laodiceae me convenerunt, Cic.: convento Cn. Octavio Demetriade, Cic.: ubi (verst. Megarae) cum Theodorum domi convenire vellet, Val. Max.: non uno est omnis convenienda loco, Ov. art. am. 2, 394. – β) m. inter se (einander): tribuni plebis non desistebant clam inter se convenire, Cic. agr. 2, 12: nequeunt homines armenta feraeque inter sese ullam rem gignere conveniundo, Lucr. 2, 922 sq. – γ) absol. (wobei die Ang. wen? leicht aus dem Zshg. zu ergänzen): post convenero (verst. eum), Plaut.: die convenisse (verst. me), Ter.: aditum petentibus conveniundi non dabat, Nep. – b) als jurist. t. t., jmd. gerichtlich angehen, belangen, alqm, ICt. (u. so conventus debitor, Chalcid. Tim. 159): alqm de od. pro alqa re, ICt.: dah. alqd (nomen, culpam u. dgl.), wegen etw. klagbar werden, ICt.

    II) prägn.: A) beikommend-, sich anschließend in etw. hineingehen, an etw. darangehen, in od. an etw. passen, mit etw. zusammenpassen, 1) eig., m. in od. ad u. Akk., conveniebatne in vaginam tuam machaera militis? Plaut.: fistula ferrea, quae in columellam convenit et in cupam, Cato: si cothurni laus illa esset ad pedem apte convenire, Cic.: m. Dat. (wem?), dicitur Afrani toga convenisse Menandro (bildl.), Hor. – absol., noli mirari, si (corona) non convenit; caput enim magnum est, Cic.

    2) übtr., hinpassen, zusammenpassen, d.i. deutsch je nach dem Zusammenhang und nach der Konstruktion bald = passen, übereinstimmen, stimmen, zutreffen, bald = sich passen (sich reimen, sich schicken), passend-, geeignet-, anwendbar sein, zukommen, entsprechen, zusagen (vgl. Fronto de oratt. p. 159, 13 N. nam convenire et decere et aptum esse et congruere Graeci ἡρμόσθαι appellant), α) m. Subj.-Nom.: mores conveniunt, Ter.: atque ita cum et vultus similitudo et expositionis tempora et pastoris confessio convenirent, nepotem agnovit, Iustin.: nomen non convenit, Ter.: conveniet numerus quantum debui, Ter.: conveniet etiam ambulatio quaedam, Quint. – m. cum u. Abl., haec tua deliberatio non convenit cum oratione Largi, Cic.: quod quidem somnium Sisenna cum disputavisset mirifice ad verbum cum re convenisse, Cic.: qua ex coniunctione naturae... convenire potest aut fissum iecoris cum lucello meo aut meus quaesticulus cum caelo, terra rerumque natura? Cic. – m. in od. ad u. Akk., v. mater. Subjj., ceterae vites in quemvis agrum conveniunt, Cato: emplastrum viride ad podagram satis convenit, Scrib.: v. abstr. Subjj., non in omnes omnia convenire, Cic.: nec hoc in te convenit, Cic.: erat nemo, in quem ea suspicio conveniret, Cic.: quae vitia videntur in quemvis potius quam in istum convenire, Cic.: hoc maxime in Alcibiadem convenire videbatur, Nep.: poteram ego, verbum (πάθη) ipsum interpretans, morbos appellare, sed non conveniret ad omnia, Cic. – m. Dat. (wem?), v. leb. Wesen u. mater. Subjj., mulier mulieri magis convenit, Ter.: nihil autem minus perfecto duci quam festinationem temeritatemque convenire arbitrabatur, Suet. Aug. 25, 4: nervis et articulis convenit plantago trita cum sale, Plin.: v. abstr. Subjj., negavit id suae virtuti convenire, Nep.: munditias mulieribus, viris laborem convenire, Sall.: qui nihil rectum nisi quod ipsorum moribus conveniat putabunt, Nep.: quid posterius priori non convenit? Cic.: non enim hoc convenire Antigoni prudentiae, ut sic deuteretur victo, Nep. – poet. m. Acc. u. Infin. (zur Ang. wozu?), Prop. 2, 1, 41. – β) m. Infin. od. Acc. u. Infin. (s. Benecke Cic. Cat. 1, 4), quo sidere ulmis adiungere vites conveniat, Verg.: ilicone ad praetorem ire convenit? Cic.: quî convenit in minore negotio legem timere, cum eam in maiore neglexeris, Sall.: ubi sementem paraveris, glandem parari legique convenit, Cato: haud convenit unā ire cum amica imperatorem in via, Ter.: quibus de rebus nos dicere oporteat et quid vos sequi conveniat, Cic.: quo ex (infolge) senatus consulto confestim te interfectum esse convenit, Cic. – m. Dat., fundo suburbano arbustum maxime habere convenit, Cato: neque enim debet aut convenit nobis periculo ulli submittere animum nostrum, Brut. et Cass. in Cic. ep.: respondebam non convenire moribus meis aliud palam, aliud agere secreto, Plin. ep. – γ) unpers.: ad nummum convenit, es trifft auf den Heller, Cic. – videte nunc illum primum egredientem e villa, subito; cur? vesperi; quid necesse est? tarde; quî convenit, praesertim id temporis? Cic. – m. Dat., minime miror caelum et terras vim suam, si tibi ita conveniat (zusagt), dimittere, Cic.: in quam cuique feminae convenisset domum nuberet, Liv.: quam sibi conveniat, ipse viderit, Hor.: si tibi curae (est), quantae conveniat, Munatius, ob dir M. so lieb ist, wie er es verdient, Hor. – convenit, es sagt mir zu! Plaut. Cas. 272.

    B) zusammenkommend ein Ganzes bilden, sich vereinigen, sich verbinden, 1) eig., v. Atomen, Lucr. 5, 429. – v. leb. Wesen = sich begatten, inter se, Lucr. 2, 923: clunibus, Plin. 11, 85: m. Ang. wozu? in voluptatem veneriam, Apul. met. 4, 27: gignendis liberis, Arnob. 7, 9.

    2) übtr., der Ansicht, Meinung nach sich einigen, u. zwar klassisch nur res convenit od. unpers. bl. convenit, man einigt sich, wird od. ist einig (eins), man vereinbart (verständigt) sich über etw., man kommt über etw. überein, es kommt etw. durch Übereinkunft zustande, man beschließt etw. gemeinschaftlich, man behauptet etw. einstimmig (allgemein), erst bei Spät. homines conveniunt, die Leute einigen sich, a) übh. (s. über die Konstr. Spengel T. Maccius Plautus p. 40. Benecke Cic. Lig. 18 u. Iustin. 9, 5, 3. Held Caes. b. c. 1, 28, 2. Dietsch Sall. Iug. 83, 2), α) res convenit: tempus et locus convenit, Liv.: id convenerat signum, Liv.: Marcellus posse rem convenire ratus, Liv.: addebant praeterea rem conventuram, Cic. (vgl. Drak. Liv. 30, 3, 7): ubi ratio agendae rei (Operationsplan) et tempus convenit, Liv.: eo signo, quod convenerat, revocantur, Caes. – pax convenit, Sall. u. Liv., non convenit, Iustin.: si condiciones pacis non convenissent, Liv.: pax ita convenerat, ut Etruscis Latinisque fluvius Albula finis esset, Liv.: in eas condiciones cum pax conveniret, Liv.: Corinthus, ut ibi deponerentur obsides, convenit, Liv.: saepe pacem conventam frustra fuisse, Sall. Iug. 112, 2: quibus conventis, Liv. 30. 43, 7. – mit Dat., omnibus amicis idem convenit, Plaut.: saepius ultro citroque agitantibus rem conventuram, Liv.: pax, quae non ipsis civitatibus conveniret, Iustin. – m. cum u. Abl., cum his mihi nec locus nec sermo convenit, Plaut.: haec fratri mecum non conveniunt neque placent, Ter.: pax, quae cum T. Quinctio convenisset, ut rata esset petierunt, Liv.: quid nobis conveniat cum adversariis (Ggstz. quid in controversia relinquatur), Cornif. rhet.: ut notam apponam eam, quae mihi tecum convenit, Cic. – m. inter u. Akk., ratio inter nos convenit, Plaut.: si quid inter quos convenit, Cornif. rhet.: illud unum inter nos non convenit, Sen.: pactum est, quod inter aliquos convenit, Cic.: ea quae inter regem Pausaniamque convenerant, Nep.: quod tempus inter eos committendi proelii convenerat, Caes.: iudex inter adversarios convenit, Cic.: u. (m. dopp. Nom.) iudex (als R.) inter eos convenit Atilius Calatinus, Val. Max. – m. folg. quod (daß), id modo non conveniebat, quod senatus consulesque nusquam alibi spem quam in armis ponebant, plebes omnia quam bellum malebat, darin war man nicht einig, daß usw., Liv. 2, 39, 8. – β) convenit m. Acc. u. Infin., m. ut od. ne u. Konj., m. bl. Coni., m. indir. Fragesatz, Ggstz. discrepat, gew. m. Dat. od. m. cum u. Abl. od. m. inter u. Akk., interfectum esse a Clytaemnestra Agamemnonem convenit, Cic.: signum, quod ab eo dari convenerat, Suet.: convenit iam inde per consules reliqua belli perfecta (esse), Liv.: veneno quidem occisum (Claudium) convenit; ubi autem aut per quem dato discrepat, Suet.: inter omnes convenit Sibyllam tres libros attulisse, Plin. – convenisse, ut ne quid dotis mea ad te afferret filia, Plaut.: miles ea quae acta erant quaeque ut agerentur convenerat ad consulem refert, Liv.: pacto convenit, ut Himera amnis finis regni Syracusani ac Punici imperii esset, Liv.: mihi cum Deiotaro convenit, utille in meis castris esset cum suis copiis, Cic.: ita sibi cum Dolabella convenisse, ut etc., Cic.: convenit inter eos, cuius cornu prius laborare coepisset, ut is capite suo fata patriae lueret, Val. Max. – convenerat, ne interloquereris, Sen. de clem. 1, 9, 9. – u. (m. bl. Coni.) pro argento si aurum dare vellent, darent convenit, Liv. – u. (m. indir. Fragesatz) quibus consulibus interierit (Hannibal), non convenit, Nep.: cum eo sine ullo intertrimento convenerat iam, quemadmodum traderetur, Cic. – γ) convenit absol.: ita ut convenerat factum est, Liv.: ut od. uti convenerat, Hirt. b. G. u. Sall.: ita enim convenerat, Liv.: si ita conventum est, Cod. Iust. 5, 3, 7. – m. Dat. od. m. cum u. Abl., se dare operam, ut Lacedaemoniis cum rege conveniret, Nep.: sic sibi cum Caecina convenisse, Cic.: non modo inter patres, sed ne inter consules quidem satis conveniebat, Liv. – m. de u. Abl. (Ggstz. discrepat, controversia est), cum de facto conveniret, Cic.: cum de legibus conveniret, de latore tantum discreparet, Liv.: de verbo controversia est, de re quidem convenit, Sen.: mitterent ad eum, quibuscum sibi de pace conveniret, Iustin.: cum de pretio inter ementem vendentemque convenerit, Sen.: de qua (annona) inter licentem vendentemque conveniat, Plin. pan.: ea de quibus inter creditorem et debitorem conventum est, Cod. Iust. 8, 34, 3. § 1. – δ) homines conveniunt, die Leute einigen sich, cum de praeda non convenirent, Iustin. 15, 4, 23: de rebus litigiosis et convenire et transigere possumus, Paul. sent. 1, 1. § 5: quos negant inter se convenisse, Hyg. astr. 2, 4: ideo plerumque artifices convenire solent m. folg. Acc. u. Infin., Ulp. dig. 9, 2, 27. § 29.

    b) insbes., bene (optime) convenit (alci) cum alqo, es steht jmd. auf gutem Fuße-, in gutem Verhältnis od. Vernehmen mit jmd., es steht sich jmd. gut mit jmd. (Ggstz. animus alcis ab alqo alienus est), cui cum paupertate bene convenit, dives est, Sen.: sororis vir, quīcum optime convenisset, Cic.: pulchre convenit improbis cinaedis, Catull. – u. ebenso bene convenit od. bl. convenit inter aliquos, es besteht ein gutes Verhältnis zwischen usw., primo hos dies complusculos bene conveniebat sane inter eas, Ter.: nec conventurum inter nos posthac arbitror, Ter. Vgl. conveniens no. II, b. – / Archaist. synk. Präs. coveniatis, Cato oratt. 40. fr. 1: Futur. convenibo, Plaut. Cas. 548.

    lateinisch-deutsches > convenio

  • 127 cum [2]

    2. cum, Praep. m. Abl. (auf Inschrn. auch cun u. con u. quom, in Hdschrn. auch quom geschr.) = ξύν od. σύν, mit, samt, nebst, nicht ohne (Ggstz. sine), zuw. verb. unā cum, simul cum (s. unā u. simul), zusammen mit, zugleich mit, I) im Raume: a) zur Ang. des Zusammenseins, der Gesellschaft, der Begleitung, semper ille antea cum uxore, tum sine ea, Cic. Mil. 55. – u. so esse, vivere, agitare, habitare, cenare, dormire cum alqo, w. s.: ire, abire, redire cum alqo, w. s.: mittere, dimittere, praemittere cum alqo, w. s.: alqm secum habere, secum ducere und ähnliche Verba, wo das Nähere zu finden sein wird. – m. Lebl., cum omnibus suis carris sequi, Caes.: cum impedimentis venire, Caes.: alqm cum litteris dimittere, Sall.: in tabernaculo sellam auream cum sceptro ac diademate iussit poni, Nep.: semper aliquid secum afferunt tuae litterae, Cic.: quidquid vides currit cum tempore, Sen. – u. im Unwillen (s. Fabri Sall. orat. Licin. § 18. p. 436), abi hinc cum donis tuis tam lepidis, Ter.: abi hinc cum tribunatibus et rogationibus tuis, Liv.: abi hinc cum immaturo amore ad sponsum, Liv. – / Auch in Verbindungen wie Liber pater et cum Castore Pollux, Hor., oder negaretis hoc mihi cum dis, Liv., od. dux cum principibus capiuntur, Liv., od. Demosthenes cum ceteris erant expulsi, Nep. ist der Begriff der Begleitung festzuhalten.

    So nun bes.: α) bei Ang. der Begleitung eines Befehlshabers od. Untergebenen, eines Wächters od. Schützers, mit = in Begleitung, im Geleite von usw., eā (auf diesem Wege) cum Magone equites Hispanorum praemissos, Liv.: duumviros navales cum classe Pisas ire, Liv.: rex Hellespontum cum exercitu transiit, Liv.: consul iam cum legionibus mare traiecit, Liv.: reliquos cum custodibus in aedem Concordiae venire iubet, mit (unter) Bedeckung, Sall.: in hanc opimam mercedem, agite, cum dis bene iuvantibus arma capite, im Geleite der h. G., Liv.: so auch cum dis volentibus, Cato. – β) bei Ang. des gemeinschaftl. Besitzes mit jmd., unum imperium unumque magistratum habere cum ipsis, Liv.: alia omnia sibi cum collega (esse) ratus, alle anderen Obliegenheiten habe er mit dem K. gemeinschaftlich, Liv. – γ) bei Ang. des gemeinschaftlichen Wirkens mit jmd., mit = in Gemeinschaft mit, in Verbindung mit, im Verein mit, unter Mitwirkung von, verbunden mit, praedas bellicas imperatores cum paucis diripiebant, Sall.: Varro cum iis quas habebat legionibus ulteriorem Hispaniam tueatur, Caes.: in postremo C. Marius cum equitibus curabat, Sall.: Bocchus cum peditibus invadunt, Sall.: bellum gerere cum Aegyptiis ad versus regem, Nep.: cum alqo contra alqm arma ferre, Nep. – ebenso facere, stare cum alqo, w. s. – δ) bei Ang. des Verkehrs, mit = im Verkehre, im Umgange mit, in Verbindung mit, cum alqo se delectare od. se oblectare, Cic.: is quicum (= quocum) familiaritas fuerat, societas erat, Cic. (so auch 1. pāx, foedus cum alqo, s. pax, foedus): nihil cum potentiore iuris humani relinquitur inopi, Liv.: cum patrono Epicureo mihi omnia sunt, Cic.: mihi ante aedilitatem nihil erat cum Cornificio, Cic.: u. (mit Lebl.) quid mihi, inquit, cum ista summa sanctimonia ac diligentia? Cic. – orationem habere cum multitudine, Cic.: agere cum alqo, w. s.: reputare cum animo, secum und dgl., w. s. – und v. feindl. Verkehre, mit, pugnare, dimicare, certare, confligere, contendere cum alqo, w. s.: queri cum alqo, querelae cum alqo, w. s. – ε) bei Ang. der Vereinigung, Verknüpfung, der Übereinstimmung, sowie der Trennung, Abweichung u. dgl., zB. iungere, coniungere, conectere cum alqo u. dgl., w. s. – sentire, consentire, congruere cum alqo u. dgl., w. s. – distractum esse, dissidere, discrepare, dissentire, differre cum alqo u. dgl., w. s.

    b) zur Ang. des Versehenseins mit etw., mit, in = versehen, bekleidet, ausgerüstet, ausgestattet, bewaffnet, begabt, behaftet mit usw., α) v. leb. Wesen: cursitare cum Sicyoniis (in siz. Schuhen), Cornif. rhet.: cum pallio purpureo versabatur in conviviis, Cic.: cum tunica pulla sedere solebat et pallio, Cic.: cives Romanos cum mitella saepe vidimus, Cic.: cum purpurea veste processit, Cic.: cum ramis oleae ingressi curiam, Liv.: quaestores cum fascibus mihi praesto fuerunt, Cic.: illum dicis cum armis aureis, mit der g. Rüstung (= der die g. Rüstung trägt, anhat), Plaut.: alqm pingere cum clipeo, Plin.: esse cum libro (ein Buch in der Hand haben), Cic.: esse cum catenis, K. tragen, Plaut.: esse cum telo, eine Waffe bei sich führen (was in Rom verboten war), Cic.: domi Caesaris deprehensum esse cum sica, Cic.: cum gladio cruento comprehensum esse in illo ipso loco, Cic.: in alqm cum ferro invadere, Cic.: cum telis impetum facere in alqm, Cic.: collocari cum gladiis, Cic. – porcus cum capite humano natus, Liv.: agnus biceps cum quinque pedibus natus, Liv.: Auximi nata puella cum dentibus, Liv. – iste adulescens cum hac dis irata fronte, Cic.: cum febri domum redire, Cic.: cum gravi vulnere ferri ex proelio, referri in castra, Liv. – legatos cum auctoritate (Vollmacht) mittere, Cic.: esse cum imperio, unumschränkte Gewalt-, den Oberbefehl haben (dagegen esse in imperio = ein höheres Staatsamt bekleiden), Cic.: ebenso nemine cum imperio aut magistratu tendente quoquam quin deverteret Rhodum, Suet: alqm cum imperio habere apud exercitum, Nep.: privatus sit an cum potestate, Cic. (vgl. Korte Cic. ep. 1, 1, 7. Zumpt Cic. Verr. 3, 74. p. 890). – erat T. Iuventius non indoctus et magna cum iuris civilis intellegentia, Cic.: abire cum gloria poterant, si etc., Curt. – β) v. Lebl.: salinum cum sale, Plaut.: olla cum aqua, Cato: fisci complures cum pecunia Siciliensi, Cic.: scrinium cum litteris, Sall.: duo pocula non magna, verum tamen cum emblemate, Cic.: currus cum falcibus et elephanti cum turribus, Gell. – bei Ang. des Ertrags, ager efficit cum octavo, cum decimo, bringt das achte, zehnte Korn, achtfältig, zehnfältig, Cic.: ut ex eodem semine aliubi cum decimo redeat, aliubi cum quinto decimo, Varro: cum centesima fruge agris fenus reddente terrā, Plin. – v. Zuständen, gloria est frequens de aliquo fama cum laude, Cic.: ut viginti annorum militiam cum illa virtute, cum illa fortuna taceam, Liv.

    c) bei Ang. des Mittels u. Werkzeugs, mit, zB. ista cum lingua culos lingere, Catull.: extemplo silentio facto cum voce maxima conclamat, Claud. Quadrig. fr.: caede caudam cum tabula aliqua non ponderosa, Veget. mul. – u. so der gramm. t.t., scribi cum littera quadam, zB. terra in augurum libris scripta cum R uno, Varro LL. 5, 21.

    II) in der Zeit, a) übh. bei Ang. des Gleichzeitigen, mit, bei, gleichzeitig mit, unmittelbar nach (zuw. auch verb. pariter cum, simul cum; s. die Auslgg. zu Ter. adelph. 5, 3, 55. Korte Sall. Iug. 68, 2 u. Lucan. 5, 678), abs te abii hinc hodie cum diluculo, Plaut.: cum prima luce Pomponii domum venire, Cic.: cum primo mane Leptim vehi, Auct. b. Afr.: so cum primo lumine solis, Verg.: u. bei den Dichtern oft cum sidere, Catull., cum luce, Ov., cum sole, Verg. – pariter cum ortu solis castra metari, Sall.: pariter cum occasu solis expeditos educere, Sall.: simul cum sole expergisci, Cic.: simul cum occasu solis egredi, Sall. – exiit cum nuntio Crassus, Caes.: cum his nuntius Romam ad consulendum redit, Liv.: simul cum domo designavit templo Iovis fines, Liv. – Ggstz., ut quaeratur, quid ante rem, quid cum re, quid post rem evenerit, Cic. top. 51.

    b) bei Ang. gleichzeitiger Nebenumstände (sowohl äußerer Umstände als Gemütszustände), mit, unter, nicht ohne (Ggstz. sine, s. Suet. Cal. 16, 3 legata ex testamento Iuliae Augustae cum fide ac sine calumnia repraesentata persolvit), alqm cum cruciatu necare, Caes.: risus omnium cum hilaritate coortus est, Nep.: cum clamore in forum curritur, Liv.: cum silentio (in der Stille, lautlos, geräuschlos) audiri, ad alqm convenire, Liv. – obsides summa cum contumelia extorquere, Caes.: magno cum periculo suo (für sie) in eam turbam incĭderunt, Liv.: summa cum celeritate ad exercitum redire, Hirt. b. G.: multis cum lacrimis obsecrare, Caes.: alqd magno cum gemitu civitatis auferre, Cic.: cum gratulatione et ingenti favore populi domum reduci, Liv.: semper magno cum metu incipio dicere, Cic. – so oft in den Verbindungen cum (magna) cura, cum (bona) gratia, cum (bona) pace, cum (bona) venia, s. cūra, grātia, 1. pāx, venia. – zuw. auch bei Ang. von unmittelbar aus einer Handlung hervorgehenden Wirkungen u. Folgen, zu, zur, zum, quo die ad Alliam cum exitio urbis foede pugnatum, Liv.: illo itinere venit Lampsacum cum magna calamitate et prope pernicie civitatis, Cic.: magno cum periculo provinciae futurum, ut etc., Caes.: magna cum offensione civium suorum redire, Nep.: maxima cum offensione patrum abire consulatu, Liv.: summa cum offensione Pompeii domi remanere, Cic. – endlich auch bei Ang. eines gleichzeitig als Bedingung od. Beschränkung eintretenden Nebenumstandes, nur mit, doch nur mit (s. Fabri Sall. Iug. 86, 3), zB. liberalitas si cum mercede (benigna est), conducta est, Cic.: quibus videmus optabiles mortes fuisse cum gloria, Cic.: omnia cum pretio honesta videntur, wenn es nur Geld einträgt, Sall. – so bes. cum eo, quod od. ut od. ne, unter der Bedingung (Beschränkung), daß od. daß nicht usw., dergestalt-, doch so-, außerdem daß od. daß nicht usw. (griech. επὶ τούτῳ, εφ ᾽ᾧτε u. bl. εφ᾽ ᾧτε m. folg. Infin.), sit sane, quoniam ita tu vis, sed tamen cum eo, credo, quod sine peccato meo fiat, Cic.: Antium nova colonia missa cum eo, ut Antiatibus permitteretur, Liv.: obsequar voluntati tuae cum eo, ne dubites id opus geometrarum magis esse quam rusticorum, Col.: cum eo tamen, ne quis, qui valere et sanescere volet, hoc cotidianum habeat, Cels.; vgl. Brolén de eloc. Cels. p. 44. – u. cum eo, quod = außerdem daß, hoc cum eo quod candidos facit dentes, tum etiam confirmat, Scrib. 60: u. cum eo, ut = mit dem Umstande, daß usw., so daß zugleich, Liv. 8, 14, 2; 30, 10, 21; 36, 35, 3. – / cum wird dem Abl. der Personalpron. immer (s. Cic. or. 154), dem Abl. des Relativpron. häufig angehängt, also mecum, tecum, secum, nobiscum, vobiscum, quocum (quîcum), quācum, quocum, quibuscum; nicht selten aber auch (bei Livius, Vellejus u. Curtius immer) cum quo, cum qua, cum quibus. Vgl. Greef im Philol. 32, 711 ff. – Spätlat. mit Acc., cum uxorem suam, Rossi inscr. Chr. 144.

    lateinisch-deutsches > cum [2]

  • 128 deverto

    dē-verto (altlat. dē-vorto), vertī (vortī), versum (vorsum), ere, I) tr. ab-, wegwenden, -kehren od. anderswohin kehren od. wenden, a) im Aktiv: acies (die Truppen), Lucan. 2, 470: aciem (den Blick), Apul. met. 2, 22. – übtr., fatalia, die Bestimmungen des Schicksals umändern, Aur. Vict. de Caes. 38, 5: u. so ventura fata suo cursu, den Gang der Zukunft umändern, Lucan. 6, 591: Magnum, von seinem Entschlusse abbringen, Lucan. 6, 317. – b) im Passiv (in den Präsensformen) medial devertor, sich ab-, wegwenden, -kehren, abgehen, mit Rücksicht auf den Zielpunkt, sich wohin wenden, wohin vom Wege abgehen, si qui Colobiomacho deverterentur, Cic. Font. 19: domum devortar, Ter.: v. Wegen, vicinales viae, quae de publicis devertuntur in agros, Gromat. vet. – bes. zur Einkehr = einkehren, einkehrend verweilen, logieren, sich aufhalten, huc, Plaut.: quopiam ad (zum) merendam, Plaut.: ut locum publice pararet, ubi deverteretur, Liv.: extra portam huc in tabernam tertiam, Plaut.: in hospitium ad Cupidinem, Plaut.: in Pompeianum, Cic.: apud quos ipsis deverti mos esset, Liv.: apud te eos hic devortier hospitio, Plaut.: ei ambo hospitio huc in proximum devorti mini sunt visi, Plaut.: dev. in proximo apud paternum suum hospitem, Plaut.: ad alqm in hospitium, Plaut.: pro hospitibus ad amicos suos, Cato fr.: in hortos, in quibus devertebatur Saturnus, pergunt, Tac. – bildl., meas devertor ad artes, Ov. met. 9, 62 R (Merkel u. Korn divertor): quid ad magicas deverteris artes, Ov. art. am. 2, 425: mutato repente consilio ad placidiora deverti, gelindere Maßregeln ergreifen, Amm. 14, 10, 11. – II) intr. sich ab-, wegwenden, -kehren, a) in bezug auf den Ausgangspunkt, abgehen, cum perpaucis viā, Liv.: ut deverterem (sc. viā), Cic.: recto itinere lassi plerumque devertunt, Quint. – übtr., in der Rede von dem Thema abgehen, abschweifen, abkommen, inde namque deverteram, Liv.: commemoratio, in quam... devertit, Quint.: redeamus ad illud, unde devertimus, Cic.: inde enim devertit oratio, Curt.: ea, a quibus devertit oratio, Liv. – b) mit Rücksicht auf den Zielpunkt, sich vom Wege ab wohin wenden, wohin abgehen, einen Abstecher machen, ab Ereto eo (dahin), Liv.: longius, Curt.: ab Aegypto in Africam, Curt.: in Pamphyliam, Liv.: Massiliam, Cic.: Ravennam, Tac.: ad domum, Gell.: bes. einen Abstecher machen = einkehren, ad cauponem, Cic.: ad hospitem, Cic.: ad Terentiam salutatum, Cic.: in villam suam, Cic.: ad villam alcis, Cic.: domum Charonis, Nep. – spätlat. in pago quodam apud alqm, Apul. met. 4, 1: in domo cuiusdam, ibid. 10, 1. – / In Hdschrn. oft mit diverto verwechselt, zB. Liv. 21, 48, 5, s. das. die Auslgg. – Parag. Infin. devortier, Plaut. mil. 240.

    lateinisch-deutsches > deverto

Страницы

См. также в других словарях:

  • JURAMENTUM — in iudiciis et actionrbus, apud omnes semper gentes, cum circalitigantes, tum circa testes, non exigui usûs fuit: Unde Arist. μετα θείας παραλήφεως φάσις ἀναποδεικτος, cum divina sibi assumptione Dictio non demonstrabilis, Rhetoric. ad Alex.c. 18 …   Hofmann J. Lexicon universale

  • MAZUZAE — schedae erant, quae periodis e Deuteronomio binis inscriptae, postibus ex Lege, apud Hebraeos, asligi solebant. Et quidem, in Lege Militari, Deuter. c. 20. v. 5. cum in bellum arbitrarium exeundum esset, Sacerdos unctus in bellum et delectûs… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • CADAVERUM Cura — apud Romanos Graecosque. Corpus defuncti, postquam sollenni ritu oculi eius clausi essent, per intervalla conclamabatur primo, quod apud Graecos fiebat magnô aeneorum vasorum fragore, an ad Lemures Furiasque accendas, an ad iacentem, si forte… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • AEGYPIUS — Anthei fil. Nomionis Nepos, in extremis habitans Thessaliae finibus, cum a Timandra vidua pecuniâ datâ impetrâsset, ut ipsi ad se domum ventitanti corporis sui potestatem faceret: Neophron Timandrae fil. id aegre ferens, Aegypii aequalis, multis… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • DEDUCTIO Nuptialis — [Gap desc: Hebrew] seu Deductio in Domum aut Thalamum Hebraeis dicebantur Nuptiae, a Sponsalibus discriminatae, cum viz. post haec Nuptiae perfectae fiebant ac absolutae. Cuius discriminis vestigia apparent in lege illa militari Deut. c. 20. v. 7 …   Hofmann J. Lexicon universale

  • VALERIUS (P.) — P. VALERIUS L. Valesi filius, Consul. Roman. qui primum cum locum Tricipitini collegae Consulem non subrogaverat, et domum in ilocum Tricipitini collegae Consulem non subrogaverat, et domum in Velia, tutissimo loco habebat, in suspicionem regni… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • AEDES — I. AEDES non idem cum Templo Gellius l. 14. c. 7. Non omnes aedes sacrae templa ac ne aedes quidem Vestae templum est. Varro de L. L. l. 6. Quod addit templa ut sint dextra; aiunt sancta esse, qui glossas scripserunt; nam Curia Hostilia templum… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • ANNA — I. ANNA Bernardi, Comitis Hohenbergensis Sueviae filia uxor Rodolphi I. Imperatoris. Obiit A, C. 1281. Basileae in Summi Tenipli adyto sepulta. Haec nobilissimorum Austriae Principum genitrix fuit, unde et praecipuarum per Germaniam domorum… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • CHRENECRUDA — in L. Sal. tit. 61. Goldasto et Spelmanno viridis herba, ex German. Grum Kraut; Wendelino ex Rein, î. e. purum, castum et mundum ac Keuren, i. e. probare, digna annotatu ceremonia medii aevi est. In hac, qui hominem occidit, nec in bonis habet,… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • PARIES — an ex par, quia semper duo pares: an ex paro, i. e. struo? Aeliô Gallô finitore, sive murus, sive maceria est, l. 157. ff. de verb. signif. Leoni Bapt. Alber. l. 1. omnis structura sic dicitur, quae a solo in altum surrexit ad ferendum onus… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • tout — Tout, Totus tota totum. Tout ce que tu diras, Quicquid dixeris. Tout autant, Tantundem. Tout autant comme si, etc. AEque ac si Titus Manlius collega eius deuoueretur. Tout autant de chemin, Tantundem viae. Tout au plus, Ad summum. Tout d un coup …   Thresor de la langue françoyse

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»