Перевод: со всех языков на английский

с английского на все языки

diem+natalem+pl

  • 1 celebro

    cĕlē̆bro, āvi, ātum, v. a. [id.].
    I.
    To go to a place or person in great numbers or often, to frequent, to fill (syn. frequento;

    class.): deūm delubra festis diebus,

    Lucr. 5, 1167:

    viam,

    Cic. Cael. 14, 34; id. Sest. 63, 131:

    domum alicujus,

    id. Mur. 34, 70:

    atria,

    Ov. M. 1, 172:

    silvas,

    id. ib. 10, 703:

    tecta,

    id. ib. 4, 444:

    forum,

    id. ib. 4, 144; cf.:

    forum maxime celebratum,

    Sall. J. 47, 1:

    Penates, i. e. domum redire,

    Tib. 1, 3, 33:

    me magistrum,

    id. 1, 4, 75.—
    b.
    Of a desired action (cf. celeber, B.), to do something frequently or in multitudes, to practise, engage in, say, use, employ, repeat, = frequento, etc.:

    intro abite atque haec cito celebrate,

    i. e. in company, all together, Plaut. Ps. 1, 2, 36:

    ad eas artes, quibus a pueris dediti fuimus, celebrandas inter nosque recolendas,

    Cic. de Or. 1, 1, 2:

    cognitionem exercitationemque,

    id. ib. 3, 28, 110:

    genus divinationis,

    id. Div. 1, 2, 3; cf.:

    celebratum genus mortis,

    a kind of death suffered by many, Tac. H. 2, 49 fin.:

    necessitatem,

    Cic. de Or. 3, 38, 155:

    jurisdictionem,

    Liv. 6, 32, 1:

    popularem potestatem,

    id. 2, 42, 6:

    iambum,

    Quint. 10, 1, 96:

    seria ac jocos cum aliquo,

    Liv. 1, 4, 9.—
    c.
    Aliquid aliquā re, to fill up with something:

    contiones suas convicio cantorum,

    Cic. Sest. 55, 118:

    ripas carmine,

    Ov. M. 2, 252 (cf.:

    concelebrant ripas,

    Lucr. 2, 345):

    cujus litteris, famā, nuntiis celebrantur aures cottidie meae,

    i. e. are filled, full, Cic. Prov. Cons. 9, 22.— Poet.: juvenes multo sermone, to talk much with [p. 309] them, Tib. 1, 6, 17.—
    II.
    Meton.
    A.
    To go in great numbers to a celebration; hence, in gen., to celebrate, solemnize, keep a festival:

    festos dies,

    Cic. Arch. 6, 13; cf.:

    is (dies) festus celebratusque per omnem Africam,

    Sall. J. 66, 2; Cic. Pis. 22, 51; id. Cat. 3, 10, 23; Liv. 10, 37, 12; Tac. A. 15, 53; Suet. Aug. 75; id. Tib. 65 init.; Hor. S. 2, 2, 61; Ov. M. 4, 4:

    convivium omnium sermone laetitiāque,

    Cic. Verr. 2, 1, 26, § 66; Liv. 40, 14, 2; Tac. A. 4, 59; cf.

    coetum,

    Verg. A. 1, 735:

    conjugia,

    id. ib. 7, 555; cf.

    nuptias,

    Liv. 36, 11, 2; cf.:

    solemnia nuptiarum,

    Tac. A. 11, 26 fin.:

    officium nuptiarum,

    Suet. Claud. 26; and poet.:

    taedas jugales Thetidis,

    Cat. 64, 302:

    annua sacra,

    Verg. A. 8, 173; cf. id. ib. 5, 598 and 603: funus, Enn. ap. Cic. Tusc. 1, 49, 117; cf.

    exsequias,

    Liv. 25, 17, 5; 37, 22, 2:

    diem natalem Vitellii,

    Tac. H. 2, 95; Lact. 1, 20, 6; Plin. Ep. 10, 102 (103):

    natales,

    id. ib. 6, 30, 1; Tac. A. 6, 18; and absol.:

    totā celebrante Siciliā sepultus est,

    Nep. Timol. 5 fin.
    B.
    To honor, praise, celebrate the praises of a person or thing, to celebrate in song (syn.:

    colere, laudare, illustrare): laus, quae non poetarum carminibus, non annalium monumentis celebratur,

    Cic. Rab. Post. 16, 43; cf. id. Planc. 39, 93:

    vestrum egressum ornando atque celebrando,

    id. Pis. 13, 31:

    fortuna res cunctas ex libidine magis quam ex vero celebrat obscuratque,

    Sall. C. 8, 1:

    talia carminibus,

    Verg. A. 8, 303:

    nomen alicujus scriptis,

    Cic. Fam. 5, 12, 1:

    facta pro maxumis,

    Sall. C. 8, 3:

    domestica facta,

    Hor. A. P. 287: se remque publicam haec faciundo, to make renowned, Sall J. 85, 36: Mari virtutem in majus ( = epi to meizon kosmein), id. ib. 73, 5:

    augereque aliquem,

    id. ib. 86, 3: honores alicujus, celebrate one ' s honor, Verg. A. 12, 840:

    memoriam,

    Tac. H. 1, 78:

    victoriam ingenti fama,

    id. Agr. 39 al.:

    virum aut heroa lyrā, etc.,

    Hor. C. 1, 12, 2:

    sepulcrum hominum conventu et epulis,

    Cic. Fl. 38, 95:

    memoriam nominis epulis,

    id. Fin. 2, 31, 103:

    litora ludis,

    Verg. A. 3, 280:

    sententiam magno assensu,

    Tac. A. 15, 22:

    mortem funere censorio,

    id. ib. 6, 27:

    aliquem admiratione,

    id. H. 2, 71:

    obsequio,

    id. A. 16, 33:

    funere publico,

    id. ib. 6, 11 fin.
    C.
    Without the access. idea of extolling, in gen., to make something known, to publish abroad, proclaim:

    quibus in locis factum esse consulem Murenam nuntii litteraeque celebrassent,

    Cic. Mur. 41, 89:

    quod vocibus maledictisque celebratum est,

    id. Cael. 3, 6:

    quā re celebratā,

    id. Div. 1, 17, 31.— cĕlĕbrā-tus, a, um, P. a.
    I.
    (Acc. to I. a.) Frequented, much visited:

    forum rerum venalium totius regni maxime celebratum,

    Sall. J. 47, 1.—
    B.
    (Acc. to I. b.) Customary, usual, frequent:

    tritum atque celebratum,

    Cic. Fl. 27, 65:

    celebratum est usque in proverbium,

    Quint. 1, 10, 21:

    schemata,

    id. 9, 2, 92:

    usus anuli celebratior,

    Plin. 33, 1, 6, § 28:

    verbum celebratius,

    Gell. 17, 2, 25 (cf. id. 17, 2, 25, § 17: verbum crebrius, and id. 17, 2, 25, § 18: verbum creberrimum).—
    II.
    (Acc. to II. A.) Solemn, festive, brilliant:

    dies celebratior,

    Ov. M. 7, 430:

    supplicatio celebratior,

    Liv. 3, 63, 5.—
    B.
    (Acc. to II. B.) Known, celebrated, famous:

    loci famā celebrati,

    Tac. A. 2, 54:

    quo Actiacae victoriae memoria celebratior in posterum esset,

    Suet. Aug. 18.— Adv., v. celebriter.

    Lewis & Short latin dictionary > celebro

  • 2 concelebro

    con-cĕlē̆bro, āvi, ātum, 1, v..a. (a strengthened celebro; rare but class.).
    I.
    To resort to in multitudes or frequently, to frequent:

    variae volucres loca aquarum Concelebrant,

    Lucr. 2, 345:

    convivia et passim et tributim,

    Q. Cic. Pet. Cons. 11, 44. —
    b.
    Of actions, to pursue or prosecute vigorously:

    studia per otium,

    Cic. Inv. 1, 3, 4.—
    c.
    Aliquid aliquā re, or absol., to fill, animate, enliven, cause to abound with any thing:

    suavi cantu concelebra omnem hanc Plateam hymenaeo,

    Plaut. Cas. 4, 3, 2:

    levia carmina cantu,

    Lucr. 5, 1381:

    alma Venus quae terras concelebras,

    who hast filled with life, id. 1, 4.—
    II.
    Meton.
    A.
    To celebrate a solemnity in great numbers, to celebrate, solemnize:

    diem natalem,

    Plaut. Ps. 1, 2, 32; cf.:

    dies carnificum,

    id. As. 2, 2, 45:

    funus,

    Liv. 8, 7, 22:

    at jam quoque rem (sc. triumphum) populus Romanus omnium studio omni visendam et concelebrandam putavit,

    Cic. Imp. Pomp. 21, 61 Orell. N. cr.:

    spectaculum, etc.,

    Liv. 1, 9, 7:

    dapes,

    Ov. F 4, 354.—
    B.
    To honor, praise, extol:

    genium choreis,

    Tib. 1, 7, 49.—
    C.
    To publish abroad, make known:

    summae virtutis concelebrandae causā Graii... monumentum statuerunt,

    Cic. Inv. 2, 23, 70:

    rumorem,

    Q. Cic. Pet. Cons. 13, 50: multis indu locis sermonibu' concelebrarunt, Lucil. ap. Non. p. 275, 2:

    famā ac litteris victoriam,

    Caes. B. C. 3, 72 fin.

    Lewis & Short latin dictionary > concelebro

  • 3 nefastum

    nĕfastus, a, um, adj. [nefas].
    I.
    Lit. (opp. to fastus): dies nefasti, days on which judgment could not be pronounced or assemblies of the people be held: fastis diebus jura fari licebat, nefastis quaedam non licebat fari, Paul. ex Fest. p. 93 Müll.: nefasti dies notantur N littera, quod iis nefas est praetori, apud quem lege agitur, fari tria verba: do, dico, addico, Paul. ex Fest. p. 165 Müll.;

    v. 1. fastus: ille (Numa) nefastos dies fastosque fecit, quia aliquando nihil cum populo agi, utile futurum erat,

    Liv. 1, 19, 7; Varr. L. L. 6, 4, 30; Ov. F. 1, 47; Gai. Inst. 4, 29.—
    II.
    Transf.
    A.
    For nefas, contrary to the sacred rites or to religion; irreligious, impious: QVAE AVGVR INIVSTA, NEFASTA, DEFIXERIT, Fragm. XII. Tab. ap. Cic. Leg. 2, 8 fin.:

    prolibare dis nefastum habetur, etc.,

    Plin. 14, 19, 23, § 119.—
    2.
    In gen., wicked, profane, abandoned: homines ad hanc rem idonei;

    nam istorum nullus nefastust,

    Plaut. Poen. 3, 2, 7.—Esp., subst.: nĕfastum, i, n. (sc. crimen), a wicked deed, abomination, profanity ( poet. and in post - Aug. prose):

    quid intactum nefasti Liquimus?

    profane, criminal, Hor. C. 1, 35, 35; Plin. 4, 11, 18, § 47.—
    B.
    Unlucky, inauspicious = funestus, ater (not anteAug.):

    ille et nefasto te posuit die, etc.,

    Hor. C. 2, 13, 1:

    cum diem natalem ejus (Agrippinae) inter nefastos referendum suasisset,

    Suet. Tib. 53; Tac. A. 14, 12 init.:

    ne qua terra sit nefasta victoriae suae,

    Liv. 6, 28, 8:

    Acheron,

    Stat. Th. 4, 456:

    loca,

    id. ib. 1, 273:

    religiosi dies dicuntur tristi omine infames... quos multitudo imperitorum prave et perperam nefastos appellat,

    Gell. 4, 9, 5.—
    C.
    Hurtful, injurious: innocentiorem tamen esse marem (fruticem);

    eaque causa est ne inter nefastos frutex damnetur,

    Plin. 20, 11, 44, § 114.

    Lewis & Short latin dictionary > nefastum

  • 4 nefastus

    nĕfastus, a, um, adj. [nefas].
    I.
    Lit. (opp. to fastus): dies nefasti, days on which judgment could not be pronounced or assemblies of the people be held: fastis diebus jura fari licebat, nefastis quaedam non licebat fari, Paul. ex Fest. p. 93 Müll.: nefasti dies notantur N littera, quod iis nefas est praetori, apud quem lege agitur, fari tria verba: do, dico, addico, Paul. ex Fest. p. 165 Müll.;

    v. 1. fastus: ille (Numa) nefastos dies fastosque fecit, quia aliquando nihil cum populo agi, utile futurum erat,

    Liv. 1, 19, 7; Varr. L. L. 6, 4, 30; Ov. F. 1, 47; Gai. Inst. 4, 29.—
    II.
    Transf.
    A.
    For nefas, contrary to the sacred rites or to religion; irreligious, impious: QVAE AVGVR INIVSTA, NEFASTA, DEFIXERIT, Fragm. XII. Tab. ap. Cic. Leg. 2, 8 fin.:

    prolibare dis nefastum habetur, etc.,

    Plin. 14, 19, 23, § 119.—
    2.
    In gen., wicked, profane, abandoned: homines ad hanc rem idonei;

    nam istorum nullus nefastust,

    Plaut. Poen. 3, 2, 7.—Esp., subst.: nĕfastum, i, n. (sc. crimen), a wicked deed, abomination, profanity ( poet. and in post - Aug. prose):

    quid intactum nefasti Liquimus?

    profane, criminal, Hor. C. 1, 35, 35; Plin. 4, 11, 18, § 47.—
    B.
    Unlucky, inauspicious = funestus, ater (not anteAug.):

    ille et nefasto te posuit die, etc.,

    Hor. C. 2, 13, 1:

    cum diem natalem ejus (Agrippinae) inter nefastos referendum suasisset,

    Suet. Tib. 53; Tac. A. 14, 12 init.:

    ne qua terra sit nefasta victoriae suae,

    Liv. 6, 28, 8:

    Acheron,

    Stat. Th. 4, 456:

    loca,

    id. ib. 1, 273:

    religiosi dies dicuntur tristi omine infames... quos multitudo imperitorum prave et perperam nefastos appellat,

    Gell. 4, 9, 5.—
    C.
    Hurtful, injurious: innocentiorem tamen esse marem (fruticem);

    eaque causa est ne inter nefastos frutex damnetur,

    Plin. 20, 11, 44, § 114.

    Lewis & Short latin dictionary > nefastus

  • 5 natale

    1.
    nātālis, e, adj. [natus, nascor], of or belonging to one's birth, birth-, natal:

    hunc emortualem facere ex natali die,

    Plaut. Ps. 4, 7, 139:

    nunc huic lenonist hodie natalis dies,

    id. ib. 3, 1, 9:

    natali die tuo scripsisti epistulam ad me,

    Cic. Att. 9, 5, 1; cf.:

    quem ego diem vere natalem hujus urbis aut certe salutarem appellare possum,

    Cic. Fl. 40, 102:

    natalis dies reditūs mei,

    id. Att. 3, 20, 1:

    scit genius natale comes qui, temperat astrum,

    Hor. Ep. 2, 2, 187:

    tempus,

    Ov. F. 6, 797:

    lux,

    id. Ib. 219:

    hora,

    Hor. C. 2, 17, 19: humus. Ov. P. 2, 9, 78:

    domus,

    Val. Fl. 3, 321:

    sterilitas,

    native, Col. 3, 7: so,

    natale decus,

    Val. Fl. 6, 61.—
    II.
    Subst.: nātālis, is (abl. natali;

    rarely natale,

    Luc. 7, 391; Inscr. Orell. 775; 2534; al. cf. Neue, Formenl. 1, p. 228 sq.), m. (sc. dies).
    A.
    Lit., a birthday:

    ad urbem (veni) tertio Non. natali meo,

    Cic. Att. 7, 5, 3:

    natales grate numeras?

    Hor. Ep. 2, 2, 210:

    meus est natalis,

    Verg. E. 3, 76:

    sex mihi natales ierant,

    Ov. H. 15, 61:

    Brutorum et Cassi natalibus,

    Juv. 5, 37:

    debemus mehercule natales tuos perinde ac nostros celebrare,

    Plin. Ep. 6, 30, 1. On this day it was customary to make offerings, the men to their Genius, and the women to Juno, and to make presents to each other, Ov. Tr. 3, 13, 2; 5, 5, 1; Mart. 8, 64, 14.—
    2.
    Transf., any anniversary, a commemorative festival.—Of the day of the foundation of Rome:

    natali Urbis DCXXXII.,

    Plin. 14, 4, 6, § 55.—(In eccl. Lat.) Of a martyr's death: dies in quo, lege functi carneā, in superna regna nascuntur Dei. Paul. Nol. Carm. 21, 171 sq. So of other anniversaries, Paul. Nol. Ep. 20, 3; Aug Serm. 15 de Sanct. init.; id. Serm. 310 in lemm. — Poet.:

    natalem alicui eripere,

    to prevent one's being born, Luc. 7, 390.—
    B.
    In plur.: nātāles, ĭum, m., birth, origin, lineage, extraction, descent, family (postAug.):

    natalium periti,

    the casters of nativities, Sen. Q. N. 2, 32, 7:

    Cornelius Fuscus claris natalibus,

    of distinguished birth, Tac. H. 2, 86; cf.:

    natalium claritas,

    id. ib. 1, 49:

    mulier natalibus clara,

    Plin. Ep. 8, 18, 8:

    quid, Catilina, tuis natalibus atque Cethegi Inveniet quisquam sublimius?

    Juv. 8, 231:

    dedecus natalium velare,

    Tac. A. 11, 21: natalibus suis restitui or reddi, to be restored to one's birthright, i. e. to be [p. 1189] freed from slavery (because all men were regarded as originally free), Dig. 40, 11, 2:

    libertus natalibus redditus,

    ib. 38, 2, 3:

    de restituendis natalibus,

    Plin. Ep. 10, 73 (78). —
    2.
    Transf., of things, birth, origin:

    adamanti pallor argenti, et in auro non nisi excellentissimo natales,

    i. e. is produced only in gold-mines, Plin. 37, 4, 15, § 56:

    arborum,

    the seed, id. 17, 10, 14, § 73:

    natales impatientiae,

    Tert. Pat. 5:

    a Pentateucho natales agnitionis supputabuntur,

    id. adv. Marc. 1, 10.—
    C.
    nātāle, is, n.:

    et Musis natale in nemore Heliconis adsignant,

    the place of birth, Plin. 4, 7, 12, § 25.
    2.
    Nātālis, is, m., a Roman surname, e. g. Antonius Natalis, Tac. A. 15, 50, 54 sq.; 71.

    Lewis & Short latin dictionary > natale

  • 6 natales

    1.
    nātālis, e, adj. [natus, nascor], of or belonging to one's birth, birth-, natal:

    hunc emortualem facere ex natali die,

    Plaut. Ps. 4, 7, 139:

    nunc huic lenonist hodie natalis dies,

    id. ib. 3, 1, 9:

    natali die tuo scripsisti epistulam ad me,

    Cic. Att. 9, 5, 1; cf.:

    quem ego diem vere natalem hujus urbis aut certe salutarem appellare possum,

    Cic. Fl. 40, 102:

    natalis dies reditūs mei,

    id. Att. 3, 20, 1:

    scit genius natale comes qui, temperat astrum,

    Hor. Ep. 2, 2, 187:

    tempus,

    Ov. F. 6, 797:

    lux,

    id. Ib. 219:

    hora,

    Hor. C. 2, 17, 19: humus. Ov. P. 2, 9, 78:

    domus,

    Val. Fl. 3, 321:

    sterilitas,

    native, Col. 3, 7: so,

    natale decus,

    Val. Fl. 6, 61.—
    II.
    Subst.: nātālis, is (abl. natali;

    rarely natale,

    Luc. 7, 391; Inscr. Orell. 775; 2534; al. cf. Neue, Formenl. 1, p. 228 sq.), m. (sc. dies).
    A.
    Lit., a birthday:

    ad urbem (veni) tertio Non. natali meo,

    Cic. Att. 7, 5, 3:

    natales grate numeras?

    Hor. Ep. 2, 2, 210:

    meus est natalis,

    Verg. E. 3, 76:

    sex mihi natales ierant,

    Ov. H. 15, 61:

    Brutorum et Cassi natalibus,

    Juv. 5, 37:

    debemus mehercule natales tuos perinde ac nostros celebrare,

    Plin. Ep. 6, 30, 1. On this day it was customary to make offerings, the men to their Genius, and the women to Juno, and to make presents to each other, Ov. Tr. 3, 13, 2; 5, 5, 1; Mart. 8, 64, 14.—
    2.
    Transf., any anniversary, a commemorative festival.—Of the day of the foundation of Rome:

    natali Urbis DCXXXII.,

    Plin. 14, 4, 6, § 55.—(In eccl. Lat.) Of a martyr's death: dies in quo, lege functi carneā, in superna regna nascuntur Dei. Paul. Nol. Carm. 21, 171 sq. So of other anniversaries, Paul. Nol. Ep. 20, 3; Aug Serm. 15 de Sanct. init.; id. Serm. 310 in lemm. — Poet.:

    natalem alicui eripere,

    to prevent one's being born, Luc. 7, 390.—
    B.
    In plur.: nātāles, ĭum, m., birth, origin, lineage, extraction, descent, family (postAug.):

    natalium periti,

    the casters of nativities, Sen. Q. N. 2, 32, 7:

    Cornelius Fuscus claris natalibus,

    of distinguished birth, Tac. H. 2, 86; cf.:

    natalium claritas,

    id. ib. 1, 49:

    mulier natalibus clara,

    Plin. Ep. 8, 18, 8:

    quid, Catilina, tuis natalibus atque Cethegi Inveniet quisquam sublimius?

    Juv. 8, 231:

    dedecus natalium velare,

    Tac. A. 11, 21: natalibus suis restitui or reddi, to be restored to one's birthright, i. e. to be [p. 1189] freed from slavery (because all men were regarded as originally free), Dig. 40, 11, 2:

    libertus natalibus redditus,

    ib. 38, 2, 3:

    de restituendis natalibus,

    Plin. Ep. 10, 73 (78). —
    2.
    Transf., of things, birth, origin:

    adamanti pallor argenti, et in auro non nisi excellentissimo natales,

    i. e. is produced only in gold-mines, Plin. 37, 4, 15, § 56:

    arborum,

    the seed, id. 17, 10, 14, § 73:

    natales impatientiae,

    Tert. Pat. 5:

    a Pentateucho natales agnitionis supputabuntur,

    id. adv. Marc. 1, 10.—
    C.
    nātāle, is, n.:

    et Musis natale in nemore Heliconis adsignant,

    the place of birth, Plin. 4, 7, 12, § 25.
    2.
    Nātālis, is, m., a Roman surname, e. g. Antonius Natalis, Tac. A. 15, 50, 54 sq.; 71.

    Lewis & Short latin dictionary > natales

  • 7 Natalis

    1.
    nātālis, e, adj. [natus, nascor], of or belonging to one's birth, birth-, natal:

    hunc emortualem facere ex natali die,

    Plaut. Ps. 4, 7, 139:

    nunc huic lenonist hodie natalis dies,

    id. ib. 3, 1, 9:

    natali die tuo scripsisti epistulam ad me,

    Cic. Att. 9, 5, 1; cf.:

    quem ego diem vere natalem hujus urbis aut certe salutarem appellare possum,

    Cic. Fl. 40, 102:

    natalis dies reditūs mei,

    id. Att. 3, 20, 1:

    scit genius natale comes qui, temperat astrum,

    Hor. Ep. 2, 2, 187:

    tempus,

    Ov. F. 6, 797:

    lux,

    id. Ib. 219:

    hora,

    Hor. C. 2, 17, 19: humus. Ov. P. 2, 9, 78:

    domus,

    Val. Fl. 3, 321:

    sterilitas,

    native, Col. 3, 7: so,

    natale decus,

    Val. Fl. 6, 61.—
    II.
    Subst.: nātālis, is (abl. natali;

    rarely natale,

    Luc. 7, 391; Inscr. Orell. 775; 2534; al. cf. Neue, Formenl. 1, p. 228 sq.), m. (sc. dies).
    A.
    Lit., a birthday:

    ad urbem (veni) tertio Non. natali meo,

    Cic. Att. 7, 5, 3:

    natales grate numeras?

    Hor. Ep. 2, 2, 210:

    meus est natalis,

    Verg. E. 3, 76:

    sex mihi natales ierant,

    Ov. H. 15, 61:

    Brutorum et Cassi natalibus,

    Juv. 5, 37:

    debemus mehercule natales tuos perinde ac nostros celebrare,

    Plin. Ep. 6, 30, 1. On this day it was customary to make offerings, the men to their Genius, and the women to Juno, and to make presents to each other, Ov. Tr. 3, 13, 2; 5, 5, 1; Mart. 8, 64, 14.—
    2.
    Transf., any anniversary, a commemorative festival.—Of the day of the foundation of Rome:

    natali Urbis DCXXXII.,

    Plin. 14, 4, 6, § 55.—(In eccl. Lat.) Of a martyr's death: dies in quo, lege functi carneā, in superna regna nascuntur Dei. Paul. Nol. Carm. 21, 171 sq. So of other anniversaries, Paul. Nol. Ep. 20, 3; Aug Serm. 15 de Sanct. init.; id. Serm. 310 in lemm. — Poet.:

    natalem alicui eripere,

    to prevent one's being born, Luc. 7, 390.—
    B.
    In plur.: nātāles, ĭum, m., birth, origin, lineage, extraction, descent, family (postAug.):

    natalium periti,

    the casters of nativities, Sen. Q. N. 2, 32, 7:

    Cornelius Fuscus claris natalibus,

    of distinguished birth, Tac. H. 2, 86; cf.:

    natalium claritas,

    id. ib. 1, 49:

    mulier natalibus clara,

    Plin. Ep. 8, 18, 8:

    quid, Catilina, tuis natalibus atque Cethegi Inveniet quisquam sublimius?

    Juv. 8, 231:

    dedecus natalium velare,

    Tac. A. 11, 21: natalibus suis restitui or reddi, to be restored to one's birthright, i. e. to be [p. 1189] freed from slavery (because all men were regarded as originally free), Dig. 40, 11, 2:

    libertus natalibus redditus,

    ib. 38, 2, 3:

    de restituendis natalibus,

    Plin. Ep. 10, 73 (78). —
    2.
    Transf., of things, birth, origin:

    adamanti pallor argenti, et in auro non nisi excellentissimo natales,

    i. e. is produced only in gold-mines, Plin. 37, 4, 15, § 56:

    arborum,

    the seed, id. 17, 10, 14, § 73:

    natales impatientiae,

    Tert. Pat. 5:

    a Pentateucho natales agnitionis supputabuntur,

    id. adv. Marc. 1, 10.—
    C.
    nātāle, is, n.:

    et Musis natale in nemore Heliconis adsignant,

    the place of birth, Plin. 4, 7, 12, § 25.
    2.
    Nātālis, is, m., a Roman surname, e. g. Antonius Natalis, Tac. A. 15, 50, 54 sq.; 71.

    Lewis & Short latin dictionary > Natalis

  • 8 natalis

    1.
    nātālis, e, adj. [natus, nascor], of or belonging to one's birth, birth-, natal:

    hunc emortualem facere ex natali die,

    Plaut. Ps. 4, 7, 139:

    nunc huic lenonist hodie natalis dies,

    id. ib. 3, 1, 9:

    natali die tuo scripsisti epistulam ad me,

    Cic. Att. 9, 5, 1; cf.:

    quem ego diem vere natalem hujus urbis aut certe salutarem appellare possum,

    Cic. Fl. 40, 102:

    natalis dies reditūs mei,

    id. Att. 3, 20, 1:

    scit genius natale comes qui, temperat astrum,

    Hor. Ep. 2, 2, 187:

    tempus,

    Ov. F. 6, 797:

    lux,

    id. Ib. 219:

    hora,

    Hor. C. 2, 17, 19: humus. Ov. P. 2, 9, 78:

    domus,

    Val. Fl. 3, 321:

    sterilitas,

    native, Col. 3, 7: so,

    natale decus,

    Val. Fl. 6, 61.—
    II.
    Subst.: nātālis, is (abl. natali;

    rarely natale,

    Luc. 7, 391; Inscr. Orell. 775; 2534; al. cf. Neue, Formenl. 1, p. 228 sq.), m. (sc. dies).
    A.
    Lit., a birthday:

    ad urbem (veni) tertio Non. natali meo,

    Cic. Att. 7, 5, 3:

    natales grate numeras?

    Hor. Ep. 2, 2, 210:

    meus est natalis,

    Verg. E. 3, 76:

    sex mihi natales ierant,

    Ov. H. 15, 61:

    Brutorum et Cassi natalibus,

    Juv. 5, 37:

    debemus mehercule natales tuos perinde ac nostros celebrare,

    Plin. Ep. 6, 30, 1. On this day it was customary to make offerings, the men to their Genius, and the women to Juno, and to make presents to each other, Ov. Tr. 3, 13, 2; 5, 5, 1; Mart. 8, 64, 14.—
    2.
    Transf., any anniversary, a commemorative festival.—Of the day of the foundation of Rome:

    natali Urbis DCXXXII.,

    Plin. 14, 4, 6, § 55.—(In eccl. Lat.) Of a martyr's death: dies in quo, lege functi carneā, in superna regna nascuntur Dei. Paul. Nol. Carm. 21, 171 sq. So of other anniversaries, Paul. Nol. Ep. 20, 3; Aug Serm. 15 de Sanct. init.; id. Serm. 310 in lemm. — Poet.:

    natalem alicui eripere,

    to prevent one's being born, Luc. 7, 390.—
    B.
    In plur.: nātāles, ĭum, m., birth, origin, lineage, extraction, descent, family (postAug.):

    natalium periti,

    the casters of nativities, Sen. Q. N. 2, 32, 7:

    Cornelius Fuscus claris natalibus,

    of distinguished birth, Tac. H. 2, 86; cf.:

    natalium claritas,

    id. ib. 1, 49:

    mulier natalibus clara,

    Plin. Ep. 8, 18, 8:

    quid, Catilina, tuis natalibus atque Cethegi Inveniet quisquam sublimius?

    Juv. 8, 231:

    dedecus natalium velare,

    Tac. A. 11, 21: natalibus suis restitui or reddi, to be restored to one's birthright, i. e. to be [p. 1189] freed from slavery (because all men were regarded as originally free), Dig. 40, 11, 2:

    libertus natalibus redditus,

    ib. 38, 2, 3:

    de restituendis natalibus,

    Plin. Ep. 10, 73 (78). —
    2.
    Transf., of things, birth, origin:

    adamanti pallor argenti, et in auro non nisi excellentissimo natales,

    i. e. is produced only in gold-mines, Plin. 37, 4, 15, § 56:

    arborum,

    the seed, id. 17, 10, 14, § 73:

    natales impatientiae,

    Tert. Pat. 5:

    a Pentateucho natales agnitionis supputabuntur,

    id. adv. Marc. 1, 10.—
    C.
    nātāle, is, n.:

    et Musis natale in nemore Heliconis adsignant,

    the place of birth, Plin. 4, 7, 12, § 25.
    2.
    Nātālis, is, m., a Roman surname, e. g. Antonius Natalis, Tac. A. 15, 50, 54 sq.; 71.

    Lewis & Short latin dictionary > natalis

  • 9 sexagesima

    sexāgēsĭmus, a, um, num. ord. adj. [sexaginta], the sixtieth:

    intra sexagesimum diem,

    Flor. 2, 2, 7:

    messis,

    Mart. 4, 79, 1; 6, 70, 1:

    anno quinto et sexagesimo,

    Ter. Ad. 5, 8, 15:

    idem (Hortensius) quarto et sexagesimo anno, perpaucis ante mortem diebus, defendit Appium,

    Cic. Brut. 94, 324: celebrasse quartum et sexagesimum natalem meum, August. ap. Gell. 15, 7 fin.:

    post Leuctricam pugnam die septingentesimo sexagesimo quinto,

    Cic. Att. 6, 1, 26:

    intra sexagesimam diem, quam, etc.,

    Flor. 2, 2, 7.— Subst.: sexāgēsĭma, ae, f. (sc. pars):

    denarii,

    i. e. the sixtieth part, Plin. 29, 1, 8, § 24.

    Lewis & Short latin dictionary > sexagesima

  • 10 sexagesimus

    sexāgēsĭmus, a, um, num. ord. adj. [sexaginta], the sixtieth:

    intra sexagesimum diem,

    Flor. 2, 2, 7:

    messis,

    Mart. 4, 79, 1; 6, 70, 1:

    anno quinto et sexagesimo,

    Ter. Ad. 5, 8, 15:

    idem (Hortensius) quarto et sexagesimo anno, perpaucis ante mortem diebus, defendit Appium,

    Cic. Brut. 94, 324: celebrasse quartum et sexagesimum natalem meum, August. ap. Gell. 15, 7 fin.:

    post Leuctricam pugnam die septingentesimo sexagesimo quinto,

    Cic. Att. 6, 1, 26:

    intra sexagesimam diem, quam, etc.,

    Flor. 2, 2, 7.— Subst.: sexāgēsĭma, ae, f. (sc. pars):

    denarii,

    i. e. the sixtieth part, Plin. 29, 1, 8, § 24.

    Lewis & Short latin dictionary > sexagesimus

  • 11 paratus

    1.
    părātus, a, um, Part. and P. a., from 1. paro.
    2.
    părātus, ūs, m. [1. paro], a preparing, fitting out, preparation, provision, = apparatus: nullum necessarium vitae cultum [p. 1302] aut paratum requirentis, Cic. Fin. 5, 19, 53: paratu militum et armorum, Sall. Fragm. ap. Gell. 2, 27, 2; Liv. 10, 41, 3 Drak. N. cr.:

    proviso ante funebri paratu,

    Tac. A. 13, 17:

    natalem Vitellii diem celebravere ingenti paratu,

    id. H. 2, 95:

    mensaeque paratu Regifico,

    Val. Fl. 2, 652:

    magno cultu paratuque rerum et familiae,

    Gell. 19, 1, 7:

    lauto cenare paratu,

    Juv. 14, 13.—In plur.:

    largis paratibus uti,

    Ov. H. 16, 191; so of ornament, id. M. 8, 683:

    Tyrios induta paratus,

    clothing, id. F. 3, 627:

    ventris et ganeae,

    Tac. A. 3, 52:

    fortunae,

    id. ib. 11, 30.

    Lewis & Short latin dictionary > paratus

  • 12 suavis

    suāvis, e (sŭāves, trisyl., Sedul. 1, 274), adj. [Gr. root had-, handanô, to please; hêdus, sweet; Sanscr. svad-, taste; cf. suadeo], sweet, pleasant, agreeable, grateful, delightful (freq. and class.; cf.: dulcis, jucundus).
    I.
    As affecting the senses:

    quod suave est aliis, aliis fit amarum,

    Lucr. 4, 658:

    odor suavis et jucundus,

    Cic. Verr. 2, 3, 9, § 23:

    elixus esse quam assus soleo suavior,

    Plaut. Most. 5, 1, 66:

    vidimus et merulas poni et sine clune palumbes, Suaves res, si, etc.,

    Hor. S. 2, 8, 92:

    suaviores aquae,

    Plin. 20, 11, 44, § 114:

    radix suavissimi gustūs et odoris,

    id. 25, 9, 64, § 110:

    spiritus unguenti,

    Lucr. 3, 223:

    tibi suavis daedala tellus Summittit flores,

    id. 1, 7:

    anima, Phaedr, 3, 1, 5: suavior et lenior color,

    Plin. 9, 41, 65, § 140: sonus Egeriai, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 42 Müll.:

    cantus,

    Plaut. Cas. 4, 3, 2:

    cantatio,

    id. Stich. 5, 5, 19:

    sermo,

    id. As. 5, 1, 8:

    accentus,

    Quint. 12, 10, 33:

    appellatio litterarum,

    id. 11, 3, 35:

    vox,

    Gell. 19, 9, 10:

    sopor,

    Lucr. 4, 453.— Poet., suave, adv., sweetly, agreeably, pleasantly:

    suave locus voci resonat conclusus,

    Hor. S. 1, 4, 76:

    suave rubens hyacinthus,

    Verg. E. 3, 63:

    rubenti Murice,

    id. ib. 4, 43.—
    II.
    As affecting the mind or feelings (cf.: gratus, jucundus): doctus, fidelis, Suavis homo, facundus, Enn. ap. Gell. 12, 4 (Ann. v. 250 Vahl.); so,

    homo,

    Ter. Phorm. 2, 3, 64:

    mea suavis, amabilis, amoena Stephanium,

    Plaut. Stich. 5, 4, 54:

    comes, benigni, faciles, suaves homines esse dicuntur, qui erranti comiter monstrant viam, benigne, non gravate,

    Cic. Balb. 16, 36; cf.:

    suavis, sicut fuit, videri maluit quam gravis,

    id. Brut. 9, 38:

    amor suavissimus,

    Plaut. Cist. 1, 3, 45:

    amicitia,

    Lucr. 1, 141:

    inter nos conjunctio,

    Cic. Fam. 13, 26, 1:

    suavis suaviatio,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 12; id. Ps. 1, 1, 63:

    hunc diem suavem Meum natalem agitemus amoenum,

    id. Pers. 5, 1, 16:

    modus,

    id. Cist. 1, 1, 17.—Suave est with subj.-clause:

    ut rei servire suave est!

    Plaut. Truc. 2, 3, 21:

    tibi porro ut non sit suave vivere,

    Ter. Heaut. 3, 1, 73:

    suave, mari magno... E terrā magnum alterius spectare laborem,

    Lucr. 2, 1: non quin mihi suavissimum sit... tuae memoriae dare operam, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 1, 1.—Hence, adv.: suāvĭ-ter, sweetly, agreeably, pleasantly, delightfully (class.).
    1.
    To the senses:

    video quam suaviter voluptas sensibus nostris blandiatur,

    Cic. Ac. 2, 45, 139:

    nec tam bene quam suaviter loquendo,

    id. de Or. 3, 11, 43; cf.

    dicere,

    id. Brut. 29, 110.— Sup.:

    suavissime legere,

    Plin. Ep. 3, 15, 3:

    peucedanum odore suaviter gravi,

    Plin. 25, 9, 70, § 118.—
    2.
    To the mind, etc.:

    secunda jucunde ac suaviter meminerimus,

    Cic. Fin. 1, 17, 57:

    epistula copiose et suaviter scripta,

    id. Fam. 15, 21, 4; cf. sup.:

    litterae suavissime scriptae,

    id. ib. 13, 18, 1:

    quid agis, dulcissime rerum? Suaviter, ut nunc est, inquam,

    Hor. S. 1, 9, 5; Petr. 71, 10; 75, 8:

    sicut tu amicissime et suavissime optas,

    Cic. Fam. 3, 12. [p. 1772]

    Lewis & Short latin dictionary > suavis

  • 13 tundo

    tundo, tŭtŭdi, tunsum, tūssum, and tusum (v. Neue, Formenl. II. 568), 3 (old collat. form of the perf. tuserunt, Naev. 1, 1: tunsi, acc. to Diom. p. 369 P.; inf. tundier, Lucr. 4, 934), v. a. [Sanscr. tu-dāmi, thrust; cf. Gr. Tudeus, Tundareos], to beat, strike, thump, buffet with repeated strokes.
    I.
    Lit.
    A.
    In gen. (class.; cf.:

    verbero, pulso, ico, impello, cudo): oculos converso bacillo,

    Cic. Verr. 2, 5, 54, § 142:

    pectus palo,

    Plaut. Rud. 5, 2, 3:

    pectora manu,

    Ov. Am. 3, 9, 10; id. M. 8, 535; Verg. A. 11, 37:

    inania tympana,

    Ov. F. 4, 183:

    tundere ac diverberare ubera,

    App. M. 7, p. 200, 2:

    lapidem digito cum tundimus,

    Lucr. 4, 265:

    corpus crebro ictu,

    id. 4, 934:

    pede terram,

    Hor. A. P. 430:

    humum ossibus,

    Ov. M. 5, 293:

    ulmum (picus),

    Plaut. As. 2, 1, 14:

    litus undā,

    Cat. 11, 4; cf.:

    saxa alto salo,

    Hor. Epod. 17, 55:

    cymbala rauca,

    Prop. 3 (4), 16, 36:

    chelyn digitis errantibus,

    Stat. S. 5, 5, 33:

    gens effrena virum Rhipaeo tunditur Euro,

    Verg. G. 3, 382:

    saxum, quod tumidis tunditur olim Fluctibus,

    id. A. 5, 125:

    miserum sancto tundere poste caput,

    Tib. 1, 2, 86:

    ferrum rubens non est habile tundendo,

    i. e. is not easy to beat out, not very malleable, Plin. 34, 15, 43, § 149.—In a Greek construction:

    tunsae pectora palmis,

    Verg. A. 1, 481. —Prov.: uno opere eandem incudem diem noctemque tundere, to hammer the same anvil, i. e. to keep at the same work, Cic. de Or. 2, 39, 162.—
    B.
    In partic., to pound, bruise, bray, as in a mortar (cf. pinso):

    aliquid in pilā,

    Plin. 13, 22, 43, § 126; 20, 19, 79, § 207:

    in farinam,

    id. 33, 7, 40, § 119:

    in pollinem,

    id. 19, 5, 29, § 91:

    tunsum gallae admiscere saporem,

    Verg. G. 4, 267:

    tunsa viscera,

    id. ib. 4, 302:

    grana mali Punici tunsa,

    Col. 9, 13, 5:

    tunsum allium,

    id. 6, 8, 2 al.:

    testam tusam et succretam arenae adicere,

    Vitr. 2, 5:

    testa tunsa,

    Plin. 36, 25, 62, § 186:

    hordeum,

    App. M. 4, p. 152, 31:

    haec omnia tusa,

    Veg. Vet. 1, 16, 6.—
    II.
    Trop. (qs. to keep pounding or hammering at a person), to din, stun, keep on at, importune a person by repeating the same thing ( poet. and rare):

    pergin' aures tundere?

    Plaut. Poen. 1, 3, 25:

    assiduis hinc atque hinc vocibus heros Tunditur,

    Verg. A. 4, 448:

    tundat Amycle, Natalem Mais Idibus esse tuum,

    Prop. 4 (5), 5, 35.— Absol.:

    tundendo atque odio denique effecit senex,

    Ter. Hec. 1, 2, 48.

    Lewis & Short latin dictionary > tundo

  • 14 uterque

    ŭter-que, utrăque, utrumque ( gen. sing. utriusque, always with ĭ, Plaut. Truc [p. 1945] 4, 3, 20; Lucr. 4, 503; Cat. 68, 39; Hor. C. 3, 8, 5; Ov. M. 6, 506; old gen. and dat. sing. fem. utraeque, acc. to Charis. 2, 3, p. 132; gen. plur. utrumque, Cic. Verr. 2, 5, 49, § 129 B. and K.), pron., each (of two), either, each one, one and the other, one as well as the other, both (applied to two subjects regarded severally, while ambo regards the two as a pair; cf. Zumpt, Gr. § 141, Anm. 2).
    I.
    Sing.
    A.
    In gen.
    1.
    With substt.
    (α).
    In gen.:

    imperator uterque hinc et illinc Jovi Vota suscipere,

    Plaut. Am. 1, 1, 74: tibi in utrāque parte pollet et pariter potest, Afran. ap. Non. p. 375, 5 (Com. Rel. v. 226 Rib.):

    causae utriusque figurae,

    Lucr. 4, 503; 4, 1212:

    quascumque (insulas) in liquentibus stagnis Marique vasto fert uterque Neptunus,

    Cat. 31, 3:

    parique fastigio steterit in utrāque fortunā,

    Nep. Att. 14, 2:

    docte sermones utriusque linguae,

    Greek and Latin, Hor. C. 3, 8, 5; cf.:

    insignis utriusque linguae monimentis,

    Plin. 12, 1, 5, § 9:

    Quid... gentes ab utroque jacentes Oceano numerem?

    Ov. M. 15, 829:

    litora sub utroque jacentia Phoebo,

    i. e. the rising and the setting sun, id. ib. 1, 338:

    nutu (Jovis) tremefactus uterque Est polus,

    id. F. 2, 489:

    limes uterque poli,

    Stat. Th. 1, 157:

    deus est in utroque parente,

    father and mother, Ov. M. 13, 147:

    cum jam tempus esset deducendi ab Samnio exercitus aut utriusque aut certe alterius,

    Liv. 10, 44, 6:

    densis ictibus heros Creber utrāque manu pulsat versatque Dareta,

    Verg. A. 5, 460:

    numen utriusque Dianae,

    Mart. Spect. 13, 5.—
    (β).
    Esp. in the phrase in utramque partem, in either way or direction, on both sides, for and against, etc.:

    vemens in utramque partem es nimis, Aut largitate nimiā aut parsimoniā,

    Ter. Heaut. 3, 1, 31:

    magnam vim esse in fortunā in utramque partem, vel ad secundas res, vel ad adversas, quis ignorat,

    Cic. Off. 2, 6, 19; 2, 10, 37:

    in utramque partem disserere = pro et contra,

    id. Rep. 3, 6, 4; id. de Or. 3, 27, 107:

    utramque in partem multa dicuntur,

    id. Ac. 2, 39, 124:

    magna est vis conscientiae, et magna in utramque partem, ut neque timeant... et putent, etc.,

    id. Mil. 23, 61:

    suam sententiam in utramque partem esse tutam,

    on either assumption, Caes. B. G. 5, 29.—
    2.
    Absol.
    (α).
    In gen.:

    aequom'st, quod in rem esse utrique arbitremur, Et mihi te et tibi me consulere,

    Plaut. Aul. 2, 1, 10:

    conveniunt adhuc utriusque verba,

    id. Truc. 4, 3, 20:

    verum utrique mos geratur amborum ex sententiā,

    id. ib. 5, 69:

    sed uterque (sapiens appellatus est) alio quodam modo,

    Cic. Lael. 2, 6:

    ut aut uterque inter se aut neuter satis duret,

    id. Quint. 8, 30:

    tu mihi videris utrumque facturus,

    id. Rep. 2, 11, 22:

    quare qui utrumque voluit et potuit,

    id. ib. 3, 3, 6:

    uterque cum equitatu veniret,

    Caes. B. G. 1, 42:

    hic, qui utrumque probat, ambobus debuit uti,

    Cic. Fin. 2, 7, 20: cum utrique sis maxime necessarius, Balb. et Opp. ap. Cic. Att. 9, 7, A, 2;

    opp. unus,

    Cic. Verr. 2, 3, 60, § 140:

    quod tibi non utriusque petenti copia facta'st,

    Cat. 68, 39:

    utque fide pignus dextras utriusque poposcit,

    Ov. M. 6, 506:

    vitium est utriusque,

    Mart. 3, 27, 3:

    cum esset et aequalis Mars utriusque,

    id. Spect. 29, 2.—
    (β).
    Esp., in apposit. with nouns or clauses:

    apud Antiphonem uterque, mater et pater, Quasi deditā operā domi erant,

    Ter. Eun. 5, 2, 1:

    Maecenas atque Coccejus, missi magnis de rebus uterque Legati,

    Hor. S 1, 5, 28:

    ego utrumque meum puto esse, et quid sentiam ostendere et quod feceris defendere,

    Cic. Fam. 1, 9, 25.—With pron. understood:

    verum, Demea, Curemus aequam uterque partem,

    Ter. Ad. 1, 2, 50; so freq. with neutr. pron. where the gen. would be ambiguous (cf. 3. infra):

    id utrumque tardum fructum reddit,

    Plin. 17, 22, 35, § 176: quod (aquam et pabulum) utrumque large palus praebere poterat, Auct. B. Alex. 1 fin. —Once with nom. masc.: nam qui instat alicui... aut contra de alicujus periculo festinatur, is uterque infestus dicitur, Nigid. ap. Gell 9, 12, 6.—
    3.
    With gen. part. (class. with pers. pronn., etc.; cf.

    Zumpt, Gr. § 429): utrique nostrum gratum admodum feceris,

    Cic. Lael. 4, 16:

    uterque nostrum id sibi suscipiendum putavit,

    id. Sull. 4, 13:

    horum uterque ita cecidit victus ut victor idem regnaverit... utrique horum secunda fortuna regnum est largita,

    id. Har. Resp. 25, 54:

    domus utriusque nostrum aedificatur strenue,

    id. Q. Fr. 2, 4, 2: cum eorum, de quibus dicimus, aut utrumque, aut unum quodque certe concluditur verbo, etc., Auct. Her. 4, 27, 37:

    ante utriusque horum obitum,

    Vell. 2, 103, 1; v. also I. B. 1. and 3. infra.—Also with substt., accompanied by adj. pron.:

    earum enim rerum utramque a corde proficisci,

    Cic. Div. 1, 52, 119:

    quarum civitatum utraque foederata est,

    id. Verr. 2, 5, 22, § 56:

    quorum generum in utroque magnus noster Cato est,

    id. Leg. 3, 18, 40:

    utriusque harum rerum expers,

    id. Tusc. 1, 26, 65.—Rarely with substt. alone ( poet. and post-Aug.):

    et haec utinam Viscorum laudet uterque!

    Hor. S. 1, 10, 83:

    uterque legatorum et quisquis... remissi,

    Vell. 2, 50, 3:

    post utriusque adulescentium obitum,

    id. 2, 103, 2:

    obiit, utroque liberorum superstite, Tiberio Drusoque Neronibus,

    Suet. Tib. 4 fin.
    B.
    In partic.
    1.
    With plur. predic. (rare in the best prose; not in Cic.; cf.

    infra): uterque insaniunt,

    Plaut. Curc. 1, 3, 31:

    deinde uterque imperator in medium exeunt,

    id. Am. 1, 1, 68; cf. Ter. Eun. 5, 2, 1, A, 2, b, supra:

    facite ut uterque sublimiter stent,

    Cato, R. R. 70, 2:

    uterque eorum ex castris exercitum ducunt,

    Caes. B. C. 3, 30:

    illae (naves) conflixerunt, ut utraque ex concursu laborarent,

    id. ib. 2, 6:

    uterque cum illo gravis inimicitias exercebant,

    Sall. C. 49, 2:

    utraque festinant,

    Ov. M. 6, 59:

    uterque ambigui,

    Tac. H. 2, 97:

    uterque opibus perviguere,

    id. A. 4, 34:

    decernitur ut uterque in regnum restituantur,

    Just. 38, 3, 4; Val. Max. 5, 4, 6; Vell. 2, 66, 1; Claud. Rapt. Pros. 2, 20; cf. plur. in consecutive clauses:

    hic cum uterque me intueretur, seseque ad audiendum significarent paratos,

    Cic. Fin. 2, 1, 1 Madvig ad loc.:

    quorum utrumque audivi, cum mihi nihil sane praeter sedulitatem probarent, etc.,

    id. ib. 1, 5, 16.—
    2.
    With predicate in first or second person (mostly post-Aug.):

    sed uterque mensuram implevimus, ego et tu,

    Tac. A. 14, 54 init.:

    quid ergo inter me et te interest, si uterque habere volumus,

    Sen. Vit. Beat. 26, 1:

    uterque magnum beneficium dedistis,

    id. Contr. 4 (8), 24, 4:

    quod uterque cuperemus,

    Front. Ep. ad Am. 1, 5; cf. Ter. Heaut. 2, 4, 14, II. B. infra.—
    3.
    In reciprocal uses, one... the other, each... the other, either... the other, one another, etc.
    (α).
    Uterque repeated in another case (mostly ante-class. and post-Aug.):

    quia uterque utrique est cordi,

    Ter. Phorm. 5, 3, 17:

    cum uterque utrique esset exercitus in conspectu,

    Caes. B. G. 7, 35 (al. uterque utrimque):

    cum uterque utrique insidiaretur, Auct. B. Alex. 4, 1: uterque utrumque vituperato,

    Varr. Fragm. p. 131 Durdr.—
    (β).
    With a case of alter:

    ita est utraque res sine alterā debilis,

    Cic. Tusc. 2, 5, 13:

    quorum uterque suo studio delectatus contempsit alterum,

    id. Off. 1, 1, 4:

    cum enim uterque alteri obiciat, palam est utrumque fecisse,

    Quint. 11, 3, 168:

    invictum tamen ab altero utrumque servavit,

    Just. 6, 2, 9:

    arceri utrumque genus ab altero narrant,

    Plin. 8, 44, 69, § 171; Cels. 5, 26, 35 fin.; Ascon. ad Cic. Mil. § 30.—
    II.
    Plur.
    A.
    Regularly of two parties, sets, or classes, each including a plurality: Praenestini et Lanuvini hospites: suopte utrosque decuit acceptos cibo, etc., Naev. ap. Macr. S. 3, 18, 6 (Com. Rel. v. 21 Rib.): non cauponantes bellum sed belligerantes, Ferro non auro vitam cernamus utrique, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38 (Ann. v. 202 Vahl.):

    utrosque pergnovi probe,

    Plaut. Truc. 1, 2, 50:

    quoniam utrique Socratici et Platonici volumus esse,

    Cic. Off. 1, 1, 2:

    a quibus utrisque (actoribus et poëtis) summittitur aliquid, etc.,

    id. de Or. 3, 26, 102:

    quos ego utrosque in eodem genere praedatorum direptorumque pono,

    id. Cat. 2, 9, 20:

    his utrisque (Atrebatis et Viromanduis) persuaserant,

    Caes. B. G. 2, 16:

    Aetolorum utraeque manus Heracleam sese incluserunt,

    Liv. 36, 16, 5; Sall. J. 76, 4:

    utrique (plebis fautores et senatus) victoriam crudeliter exercebant,

    id. C. 38, 4; Suet. Claud. 21; cf.: hic igitur Q. Ligarius... nunc a te supplex fratris salutem petit: quam hujus admonitus officio cum utrisque his dederis, tris fratres optimos... rei publicae condonaveris, i. e. two brothers on one side and Ligarius on the other, Cic. Lig. 12, 36:

    Marius impigre suorum et hostium res pariter attendere, cognoscere, quid boni utrisque aut contra esset,

    Sall. J. 88, 2: cujus flamma ut ab oppidanis et oppugnatoribus est visa, utrisque venit in opinionem, etc., Nep. Milt. 7, 3.—So with collective nouns:

    primo impetu simul utraque cornua et Numidae pulsi,

    Liv. 30, 8, 7; cf.:

    utraque oppida,

    id. 42, 54, 8:

    utraeque nationes Rheno praetexuntur,

    Tac. G. 34.—
    B.
    Freq. also of two individual subjects, esp. when regarded as belonging together (cf. Krebs, Antibarb. p. 1175):

    nec clam te est quam illi utraeque nunc inutiles Et ad pudicitiam et ad rem tutandam sient,

    Ter. And. 1, 5, 52:

    hoc beneficio utrique ab utrisque vero devincimini, Ut, etc.,

    id. Heaut. 2, 4, 14:

    utrique imperatores exeunt,

    Plaut. Am. 1, 1, 68 Ussing (Fleck., uterque imperator): sed qui utrosque error vos agitat, Expedibo, Pomp. ap. Non. 505, 7 (Com. Rel. v. 175 Rib.): suis utrisque superstitibus praesentibus istam viam dico, Leg. Form. ap. Cic. Mur. 12, 26:

    binos habebam (scyphos): jnbeo promi utrosque,

    Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32:

    duae fuerunt Ariovisti uxores... utraeque in eā fugā perierunt,

    Caes. B. G. 1, 53:

    hi utrique ad urbem imperatores erant (Q. Marcius et Q. Metellus),

    Sall. C. 30, 4:

    animus ferox inopia rei familiaris et conscientia scelerum, quae utraque eis artibus auxerat,

    id. ib. 5, 7:

    illa utrosque (patrem et aviam) intuens,

    Tac. A. 16, 11; id. Or. 2:

    palmas utrasque tetendit,

    Verg. A. 6, 685:

    quod utrorum Dionysiorum opibus Corinthi saepe adjuti fuerant,

    Nep. Timol. 2, 2:

    utrique (Mithridates et Datames) locum qui explorarent mittunt,

    id. Dat. 2, 2:

    laudare senis utraque consilia,

    Liv. 9, 12, 2:

    utrisque consulibus Italia decreta est,

    id. 27, 22, 2:

    in invidiā censores cum essent... Cn. Baebius diem ad populum utrisque dixit,

    id. 29, 37, 17; 32, 17, 15; 34, 25, 5;

    42, 54, 8: Suillium accusandis utrisque immittit,

    Tac. A. 11, 1 init.:

    Natalem multa cum Scaevino collocutum, et esse utrosque C. Pisonis intimos,

    id. ib. 15, 55 fin.:

    pater filiam, avia neptem, illa utrosque intuens,

    id. ib. 16, 11:

    nam Mago Cambyses aures utrasque praeciderat,

    Just. 1, 9, 17; 9, 7, 8:

    crederes imperatum, ut acies utraeque tela cohiberent,

    Curt. 7, 4, 35.—Hence,
    A.
    ŭtrōquĕ, adv.
    1.
    Lit., of place, to both places, parts, or sides, in both directions:

    utroque citius quam vellemus, cursum confecimus,

    Cic. Att. 5, 12, 1:

    exercitus utroque ducti,

    Liv. 8, 29, 7:

    jactantem utroque caput,

    Verg. A. 5, 469:

    nunc huc, nunc illuc et utroque sine ordine curro,

    Ov. H. 10, 19:

    nescit, utro potius ruat, et ruere ardet utroque,

    id. M. 5, 166. —
    2.
    Transf., in both directions, in either point of view, both ways, etc.:

    auctores utroque trahunt,

    Liv. 1, 24, 1:

    medium maxime et moderatum utroque consilium,

    id. 2, 30, 1:

    utroque firmiores qui in callibus versentur,

    Varr. R. R. 2, 10, 1.—
    (β).
    Esp., connected with versum ( vorsum; sometimes written in one word, utroqueversum):

    utroque vorsum rectum est ingenium meum,

    Plaut. Capt. 2, 3, 8: accidit, ut quaedam vocabula ambigua sint et utroque versum dicantur, i. e. in a twofold sense, denoting augmentation or diminution, Gell. 5, 12, 10.—
    B.
    ŭtrasquĕ, adv. (acc. to the analogy of alias, alteras), both times (ante-class.): in Hispaniā pugnatum bis: utrasque nostri loco moti, Cass. Hem. ap. Non. 183, 24; Caecil. ib. 183, 25.

    Lewis & Short latin dictionary > uterque

См. также в других словарях:

  • NATALIS — I. NATALIS Beda, Doctor Parisiensis, scripsit contra Lutherum, de unica Magdalena, contra Fabrum, etc. II. NATALIS Comes, vel de Comitibus, Venetus, floruit saeculô praeteritô, eruditioneinter primos, Athenaeum latine vertit, scripsit Historiam… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • jour — Jour, m. Dies. Semble qu il vient de Diurnus, ostant la lettre d, et changeant i, voyele en i consonante. Les Hebrieux disent Iom, pour jour, dies, comme se dit aussi en aucunes provinces de ce Royaume où on dit es Joun, pour il est jour, Dies… …   Thresor de la langue françoyse

  • QUINQUATRUS sive QUINQUATRIA — QUINQUATRUS, sive QUINQUATRIA sunt dies festi Minervae, quos Graeci Παναθηναῖα vocant. Sosipater, l. 1. quinquatrus pluraliter, non Quinquatria. non enim dicti sunt quinque dies atrus (f. atri:) sed quod quinque dies Iduum, quas atrum antiqui… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • Скиада, Михаил Иванович — (Скиадан) врач, профессор (родился в 40 х годах XVIII столетия, умер в 1802 г.); родом грек из Кефалонии (по Чистовичу), отец его был профессором Славяно греко латинской академии. Михаил С. учился врачебному искусству в Италии и Голландии,… …   Большая биографическая энциклопедия

  • Krishna — This article is about the Hindu deity. For other meanings, see Krishna (disambiguation). Krishna Krishna holding flute Devanagari कृष्ण Sanskrit Transliteratio …   Wikipedia

  • Krishna Vasudeva — Main article: Krishna The cult of Krishna Vāsudeva (IAST kṛṣṇa vāsudeva Krishna, son of Vasudeva ) is historically one of the earliest forms of worship in Krishnaism and Vaishnavism. It is believed to be a significant tradition of the early… …   Wikipedia

  • Achiqar — bekleidete nach einer auf einem aus dem fünften Jahrhundert v. Chr. stammenden und in Elephantine gefundenen Papyrus überlieferten aramäischen Erzählung unter Sanherib das Amt des königlichen Sieglers. Unter Sanheribs Nachfolger… …   Deutsch Wikipedia

  • ЦАГАН ЭБУГЕН — («белый старец»), Цаган убген (бурят.), Цаган авга, Делкян Цаган овгон (калм.), в мифологии монгольских народов персонаж, входящий в разряд «хозяев» (эдзенов. эжинов, сабдаков) земли, их глава (хан). Его тибет. соответствие Гамбо Гарбо («белый… …   Энциклопедия мифологии

  • Кришна-Васудева — (kṛṣṇa vāsudeva IAST «Кришна, сын Васудевы»)  одна из форм Кришны в индуизме. Исторически, культ Кришны Васудевы был одной из древнейших форм поклонения в кришнаизме и вайшнавизме. Учёные полагают, что это была преобладающая традиция… …   Википедия

  • Lehre des Chascheschonqi — Die Lehre des Chascheschonqi (veraltet: Lehre des Anchscheschonqi, Lehre des Anchscheschonki, Lehre des Anch Scheschonki) ist ein in demotischer Sprache verfasster Papyrus der Gattung Weisheitstexte und wurde während der späten Ptolemäerzeit… …   Deutsch Wikipedia

  • Konrad Bachmann — (* 23. Oktober 1572 in Melsungen; † 27. April 1646 in Marburg) war ein deutscher Literaturwissenschaftler, Historiker und Bibliothekar. Inhaltsverzeichnis 1 Leben 2 Familie 3 Werke …   Deutsch Wikipedia

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»