consuetudine

sancĭo, xi, ctum, 4 ( pluperf. sancierat, Pompon. ap. Diom. p. 368 P.; id. ap. Prisc. p. 904 ib.:

sancivi,

Prisc. 904; Diom. 368; part. perf. sancitum, Lucr. 1, 587; Cass. Sev. ap. Diom. l. l.), v. a. [Sanscr. root sac, sak, to accompany, honor (cf. sequor); whence also sacer; cf. Gr. HaG, hagios, hagnos], to render sacred or inviolable by a religious act; to appoint as sacred or inviolable.

Lit., mostly of legal ordinances or other public proceedings, to fix unalterably; to establish, appoint, decree, ordain; also, to make irrevocable or unalterable; to enact, confirm, ratify, sanction (freq. and class.; cf.: caveo, scisco).

Sancire legem (jus, foedus, etc.):

legibus istis, quas senatus de ambitu sancire voluerit, etc.,

Cic. Planc. 18, 44:

Cretum leges, quas sive Juppiter sive Minos sanxit,

id. Tusc. 2, 14, 34; cf.:

quasdam leges ex integro sanxit,

Suet. Aug. 34; and:

sancire legem, Ne quis, etc.,

Liv. 3, 55:

tabulas Quas bis quinque viri sanxerunt,

Hor. Ep. 2, 1, 24:

quam temere in nosmet legem sancimus iniquam,

id. S. 1, 3, 67:

legem sanciendo,

Liv. 3, 55 et saep.— Pass.:

haec igitur lex sanciatur, ut, etc.,

Cic. Lael. 12, 40, and 13, 44; cf.:

M. Valerius consul de provocatione legem tulit diligentius sanctam,

Liv. 10, 9:

sacrosanctum esse nihil potest, nisi quod populus plebesve sanxisset,

Cic. Balb. 14, 33:

sanxisset jura nobis,

id. Rep. 3, 11, 18: jus utile civitati, Pompon. ap. Prisc. p. 904:

in quibus (legibus) illa eadem sancta sunt,

Cic. Verr. 2, 2, 50, § 123:

cum aut morte tuā sancienda sint consulum imperia, aut impunitate in perpetuum abroganda,

Liv. 8, 7:

SENTENTIAM,

Inscr. Orell. 4405:

foedus,

to ratify the treaty, Liv. 1, 24; so Cic. Sest. 10, 24:

foedera sanguine,

id. post Red. ad Quir. 5, 13; Liv. 23, 8 fin.; 25, 16; Tac. A. 12, 46; cf. poet.:

foedera fulmine,

Verg. A. 12, 200.—

Sancire lege (edicto, etc.) aliquid, de aliquā re, ut, ne, etc.:

alia moribus confirmarunt, sanxerunt autem alia legibus,

Cic. Rep. 1, 2, 2; cf.:

genus id agrorum certo capite legis confirmari atque sanciri,

id. Agr. 3, 1, 3:

quod aedilis plebis fuisset, contra quam sanctum legibus erat,

Liv. 30, 19:

ne res efferatur jurejurando ac fide sanciatur petunt,

Caes. B. G. 7, 2; cf. Liv. 39, 37:

neque enim rogationibus plebisve scitis sancta sunt ista praecepta,

Quint. 2, 13, 6:

coetibus ac sacrificiis conspirationem civitatum,

Tac. Agr. 27:

eadem fuit (causa) nihil de hac re lege sanciendi,

Liv. 34, 4:

nihil lege ullā in alios sanxit,

Just. 3, 2, 8:

de jure praediorum sanctum apud nos est jure civili, ut, etc.,

Cic. Off. 3, 16, 65:

inhumanissimā lege sanxerunt, ut, etc.,

id. Rep. 2, 37, 63; cf.:

habeat legibus sanctum, Si quis...uti, etc.,

Caes. B. G. 6, 20:

lege naturae, communi jure gentium sanctum est, ut, etc.,

Cic. Har. Resp. 14, 32:

primo duodecim tabulis sanctum, ne quis, etc.,

Tac. A. 6, 16:

Flaccus sanxit edicto, ne, etc.,

Cic. Fl. 28, 67:

in omne tempus gravi documento sancirent, ne, etc.,

Liv. 28, 19:

nec, quominus id postea liceret, ulla lex sanxit,

Cic. Ep. ad Brut. 1, 5, 3.—

Without abl.:

de quibus confirmandis et sanciendis legem comitiis centuriatis laturus est,

Cic. Phil. 10, 8, 17; cf.:

acta Caesaris,

id. Att. 14, 21, 2:

quae dubia sunt, per vos sancire vult,

id. Agr. 3 4, 13:

augurem Jovis optimi maximi,

id. Phil. 13, 5, 12:

cum de eo nihil sanxerit, quod antea commissum non erat,

id. Rosc. Am. 25, 70:

quid est, quod tam accurate tamque diligenter caveat et sanciat, ut heredes sui, etc.,

id. Fin. 2, 31, 101.—

With acc. and inf.:

rursus fide sanxerunt liberos Tarentinos leges suaque omnia habituros,

Liv. 25, 8:

omnes liberos esse sanxit,

Suet. Claud. 25.—

Lex sancit, decrees, ordains (with acc. or obj.-clause):

at hoc Valeria lex non dicit, Corneliae leges non sanciunt,

Cic. Agr. 3, 2, 8:

consularis lex sanxit, ne qui magistratus sine provocatione crearetur,

id. Rep. 2, 31, 54; cf.:

res et ab naturā profectas et ab consuetudine probatas, legum metus et religio sanxit,

id. Inv. 2, 53, 160.—

Poet., with relative-clause:

quid quaeque queant, per foedera naturaï, Quid porro nequeant, sancitum quandoquidem exstat,

Lucr. 1, 587. —

To render sacred to any one, to devote, consecrate, dedicate:

sancire alicui carmina,

Stat. S. 3, 3, 215; cf. id. Th. 11, 344: templum, Coripp. 4, 264.—

Transf., to forbid under pain of punishment, to enact a penalty against (very rare):

incestum pontifices supplicio sanciunto,

Cic. Leg. 2, 9, 22; cf.:

noxiae poena par esto, ut in suo vitio quisque plectatur: vis capite, avaritia multa, honoris cupiditas ignominiā sanciatur,

id. ib. 3, 20, 46; id. Planc. 19, 47:

hoc (sc. insidiae) quamquam video neque more turpe haberi, neque aut lege sanciri aut jure civili: tamen naturae lege sanctum est,

id. Off. 3, 17, 69:

erranti viam non monstrare, quod Athenis exsecrationibus publicis sanctum est,

id. ib. 3, 13, 55:

Solon capite sanxit, si qui in seditione non alterius utrius partis fuisset,

made it a capital offence, id. Att. 10, 1, 2.—With abl. of fine:

injurias factas quinque et viginti assibus sanxerunt,

Gell. 20, 1, 31.—Hence, sanc-tus, a, um, P. a.

Orig., rendered sacred, established as inviolable, i. e. sacred, inviolable (whereas sacer signifies consecrated to a deity. Thus, e. g., a temple, grove, or the like, is sacer locus;

but sanctus locus is any public place which it is forbidden to injure or disturb. A sacer locus is also sanctus, but the converse is not always true): proprie dicimus sancta, quae neque sacra neque profana sunt, sed sanctione quādam confirmata, ut leges sanctae sunt, quia sanctione quādam sunt subnixae. Quod enim sanctione quādam subnixum est, id sanctum est, etsi deo non sit consecratum,

Dig. 1, 8, 9:

sanctum est, quod ab injuriā hominum defensum atque munitum est...In municipiis quoque muros esse sanctos,

ib. 1, 8, 8; cf.:

sanctae res, veluti muri et portae,

ib. 1, 8, 1:

campus,

Cic. Rab. Perd. 4, 11:

tribuni ejus (plebis) essent sanctique sunto,

id. Leg. 3, 3, 9 (cf. sacrosanctus):

societas,

id. Off. 1, 8, 26; id. Rep. 1, 32, 49:

fides induciarum,

Liv. 8, 37:

nullum esse officium, nullum jus tam sanctum atque integrum, quod non ejus scelus atque perfidia violarit et imminuerit,

Cic. Rosc. Am. 38, 109; so,

officium,

id. Quint. 6, 26:

poëtae...poëtae nomen,

id. Arch. 8, 18 sq. —Hence, aerarium sanctius, a special treasure of the State, which was only to be used in cases of extreme necessity (v. aerarium).—Of persons:

hospites ab injuriā prohibent sanctosque habent,

Caes. B. G. 6, 23:

ut vestris etiam legionibus sanctus essem,

Cic. Phil. 2, 24, 60:

uxor,

Phaedr. 3, 10, 30.—Because to the idea of inviolability is readily attached that of exalted worth, of sacredness, or divinity (as, on the contrary, our word sacred afterward received the meaning of inviolable, e. g. sacred rights, a sacred promise, sacred honor, etc.), sanctus denotes,

Venerable, august, divine, sacred, pure, holy (very freq. and class.); of a divinity, and of things in any way belonging to one: Saturno sancte create, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 607 Vahl.): Juno Saturnia sancta dearum, id. ap. Serv. ad Verg. A. 4, 576 (Ann. v. 65 ib.): teque pater Tiberine (veneror) tuo cum flumine sancto, id. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 55 ib.):

numen,

Lucr. 5, 309; 6, 70:

sedes deum,

id. 5, 147; Cic. Rep. 5, 5, 7:

fana,

Lucr. 5, 74:

delubra,

id. 6, 417; 6, 1272:

sanctus augustusque fons,

Cic. Tusc. 5, 12, 36:

sanctior dies (with sollemnis),

Hor. C. 4, 11, 17:

ignes (of a sacrifice),

Verg. A. 3, 406 et saep.—

After Augustus,

a title given to the emperors, Ov. F. 2, 127; Val. Fl. 1, 11:

sanctius et reverentius est visum nomen Augusti,

Flor. 4, 12, 66:

intra limina sanctioris aulae,

Mart. 5, 6, 8 (al. aevi):

amicitiae sanctum et venerabile nomen,

Ov. Tr. 1, 8, 15:

libertas,

Liv. 3, 52:

pudicitia,

id. 3, 52.—

Of character, morally pure, good, innocent, pious, holy, just, etc. (freq. and class.): cum esset ille vir exemplum innocentiae, cumque illo nemo neque integrior esset in civitate neque sanctior, Cic. de Or. 1, 53, 229; cf.:

sanctissimi viri,

id. Lael. 11, 39:

homines frugalissimi, sanctissimi,

id. Fl. 29, 71:

sancti et religiosi,

id. Rosc. Com. 15, 44; cf.:

qui sunt sancti, qui religionum colentes,

id. Planc. 33, 80:

vir in publicis religionibus foederum sanctus et diligens,

id. Verr. 2, 5, 19, § 49: veteres et sancti viri, Sall. Fragm. ap. Macr. S. 2, 9:

sanctius consilium,

Liv. 30, 16; cf.:

jura magistratusque legunt sanctumque senatum,

Verg. A. 1, 426:

da (mihi) justo sanctoque videri,

Hor. Ep. 1, 16, 61:

Dareus ut erat sanctus et mitis,

Curt. 3, 8, 5:

amores,

pure, chaste, Cic. Fin. 3, 20, 68; cf.:

virgines,

Hor. C. 1, 2, 27:

sanctissima conjux,

Verg. A. 11, 158:

pudor,

Tib. 1, 3, 83:

mores (with pudicitia),

Juv. 10, 298 et saep.:

me quidem id multo magis movet, quod mihi est et sanctius antiquius,

Cic. Att. 12, 19, 4:

quod apud omnes leve et infirmum est, id apud judicem grave et sanctum esse ducatur?

id. Rosc. Com. 2, 6; cf.:

est et sancta et gravis oratio (Calvi),

Quint. 10, 1, 115; so comp.:

oratio,

id. 8, 3, 24:

genus orationis,

id. 4, 2, 125:

eloquentia,

Tac. Or. 4:

manus sanctas habere,

Val. Max. 2, 2, 8:

sanctissima disciplina (Stoicorum),

Gell. 1, 2, 7; cf. Lucr. 3, 371. —

In eccl. Lat., substt.

sanctus, i, m., a saint, holy man:

sancti tui,

Vulg. 2 Par. 6, 41:

omnes sancti ejus,

id. Psa. 30, 24. —

sanctum, i, n., a holy place; esp.:

sanctum sanctorum,

Vulg. Exod. 26, 34 et saep.:

in sancto habitas,

id. Psa. 21, 4.—Also in plur.:

sancta sanctorum,

Vulg. Exod. 40, 11 et saep.: violare sancta, id. Judith, 9, 11. — Adv.: sanctē (acc. to B.), solemnly, conscientiously, scrupulously, religiously, with holy awe, etc.:

jurare,

Plaut. Capt. 4, 2, 112; Ter. Hec. 1, 1, 4:

adjurare,

Plaut. Cist. 2, 3, 27; Ter. Hec. 2, 2, 26:

nimis sancte pius,

Plaut. Rud. 4, 7, 8; cf.:

pie sancteque colimus naturam excellentem,

Cic. N. D. 1, 20, 56:

auguste sancteque consecrare,

id. ib. 2, 24, 62:

disce verecundo sanctius ore loqui,

Mart. 8, 1, 2:

multa sunt severius scripta quam in antiquis legibus et sanctius,

Cic. Rab. Post. 4, 8:

se sanctissime gerere,

id. Q. Fr. 1, 2, 4, § 13:

te sancte precor,

Liv. 2, 10:

illae (tabulae) servantur sancte,

scrupulously, religiously, Cic. Rosc. Com. 2, 7; cf.:

me ea, quae tibi promitto ac recipio, sanctissime esse observaturum,

id. Fam. 5, 8, 5:

virgines tam sancte habuit,

Curt. 3, 12, 21:

exempla conservatae sanctissime utrobique opinionis,

Quint. 1, 2, 4:

apud Sallustium dicta sancte et antique,

purely, chastely, id. 8, 3, 44.

sancĭo, xi, ctum, 4 ( pluperf. sancierat, Pompon. ap. Diom. p. 368 P.; id. ap. Prisc. p. 904 ib.:

sancivi,

Prisc. 904; Diom. 368; part. perf. sancitum, Lucr. 1, 587; Cass. Sev. ap. Diom. l. l.), v. a. [Sanscr. root sac, sak, to accompany, honor (cf. sequor); whence also sacer; cf. Gr. HaG, hagios, hagnos], to render sacred or inviolable by a religious act; to appoint as sacred or inviolable.

Lit., mostly of legal ordinances or other public proceedings, to fix unalterably; to establish, appoint, decree, ordain; also, to make irrevocable or unalterable; to enact, confirm, ratify, sanction (freq. and class.; cf.: caveo, scisco).

Sancire legem (jus, foedus, etc.):

legibus istis, quas senatus de ambitu sancire voluerit, etc.,

Cic. Planc. 18, 44:

Cretum leges, quas sive Juppiter sive Minos sanxit,

id. Tusc. 2, 14, 34; cf.:

quasdam leges ex integro sanxit,

Suet. Aug. 34; and:

sancire legem, Ne quis, etc.,

Liv. 3, 55:

tabulas Quas bis quinque viri sanxerunt,

Hor. Ep. 2, 1, 24:

quam temere in nosmet legem sancimus iniquam,

id. S. 1, 3, 67:

legem sanciendo,

Liv. 3, 55 et saep.— Pass.:

haec igitur lex sanciatur, ut, etc.,

Cic. Lael. 12, 40, and 13, 44; cf.:

M. Valerius consul de provocatione legem tulit diligentius sanctam,

Liv. 10, 9:

sacrosanctum esse nihil potest, nisi quod populus plebesve sanxisset,

Cic. Balb. 14, 33:

sanxisset jura nobis,

id. Rep. 3, 11, 18: jus utile civitati, Pompon. ap. Prisc. p. 904:

in quibus (legibus) illa eadem sancta sunt,

Cic. Verr. 2, 2, 50, § 123:

cum aut morte tuā sancienda sint consulum imperia, aut impunitate in perpetuum abroganda,

Liv. 8, 7:

SENTENTIAM,

Inscr. Orell. 4405:

foedus,

to ratify the treaty, Liv. 1, 24; so Cic. Sest. 10, 24:

foedera sanguine,

id. post Red. ad Quir. 5, 13; Liv. 23, 8 fin.; 25, 16; Tac. A. 12, 46; cf. poet.:

foedera fulmine,

Verg. A. 12, 200.—

Sancire lege (edicto, etc.) aliquid, de aliquā re, ut, ne, etc.:

alia moribus confirmarunt, sanxerunt autem alia legibus,

Cic. Rep. 1, 2, 2; cf.:

genus id agrorum certo capite legis confirmari atque sanciri,

id. Agr. 3, 1, 3:

quod aedilis plebis fuisset, contra quam sanctum legibus erat,

Liv. 30, 19:

ne res efferatur jurejurando ac fide sanciatur petunt,

Caes. B. G. 7, 2; cf. Liv. 39, 37:

neque enim rogationibus plebisve scitis sancta sunt ista praecepta,

Quint. 2, 13, 6:

coetibus ac sacrificiis conspirationem civitatum,

Tac. Agr. 27:

eadem fuit (causa) nihil de hac re lege sanciendi,

Liv. 34, 4:

nihil lege ullā in alios sanxit,

Just. 3, 2, 8:

de jure praediorum sanctum apud nos est jure civili, ut, etc.,

Cic. Off. 3, 16, 65:

inhumanissimā lege sanxerunt, ut, etc.,

id. Rep. 2, 37, 63; cf.:

habeat legibus sanctum, Si quis...uti, etc.,

Caes. B. G. 6, 20:

lege naturae, communi jure gentium sanctum est, ut, etc.,

Cic. Har. Resp. 14, 32:

primo duodecim tabulis sanctum, ne quis, etc.,

Tac. A. 6, 16:

Flaccus sanxit edicto, ne, etc.,

Cic. Fl. 28, 67:

in omne tempus gravi documento sancirent, ne, etc.,

Liv. 28, 19:

nec, quominus id postea liceret, ulla lex sanxit,

Cic. Ep. ad Brut. 1, 5, 3.—

Without abl.:

de quibus confirmandis et sanciendis legem comitiis centuriatis laturus est,

Cic. Phil. 10, 8, 17; cf.:

acta Caesaris,

id. Att. 14, 21, 2:

quae dubia sunt, per vos sancire vult,

id. Agr. 3 4, 13:

augurem Jovis optimi maximi,

id. Phil. 13, 5, 12:

cum de eo nihil sanxerit, quod antea commissum non erat,

id. Rosc. Am. 25, 70:

quid est, quod tam accurate tamque diligenter caveat et sanciat, ut heredes sui, etc.,

id. Fin. 2, 31, 101.—

With acc. and inf.:

rursus fide sanxerunt liberos Tarentinos leges suaque omnia habituros,

Liv. 25, 8:

omnes liberos esse sanxit,

Suet. Claud. 25.—

Lex sancit, decrees, ordains (with acc. or obj.-clause):

at hoc Valeria lex non dicit, Corneliae leges non sanciunt,

Cic. Agr. 3, 2, 8:

consularis lex sanxit, ne qui magistratus sine provocatione crearetur,

id. Rep. 2, 31, 54; cf.:

res et ab naturā profectas et ab consuetudine probatas, legum metus et religio sanxit,

id. Inv. 2, 53, 160.—

Poet., with relative-clause:

quid quaeque queant, per foedera naturaï, Quid porro nequeant, sancitum quandoquidem exstat,

Lucr. 1, 587. —

To render sacred to any one, to devote, consecrate, dedicate:

sancire alicui carmina,

Stat. S. 3, 3, 215; cf. id. Th. 11, 344: templum, Coripp. 4, 264.—

Transf., to forbid under pain of punishment, to enact a penalty against (very rare):

incestum pontifices supplicio sanciunto,

Cic. Leg. 2, 9, 22; cf.:

noxiae poena par esto, ut in suo vitio quisque plectatur: vis capite, avaritia multa, honoris cupiditas ignominiā sanciatur,

id. ib. 3, 20, 46; id. Planc. 19, 47:

hoc (sc. insidiae) quamquam video neque more turpe haberi, neque aut lege sanciri aut jure civili: tamen naturae lege sanctum est,

id. Off. 3, 17, 69:

erranti viam non monstrare, quod Athenis exsecrationibus publicis sanctum est,

id. ib. 3, 13, 55:

Solon capite sanxit, si qui in seditione non alterius utrius partis fuisset,

made it a capital offence, id. Att. 10, 1, 2.—With abl. of fine:

injurias factas quinque et viginti assibus sanxerunt,

Gell. 20, 1, 31.—Hence, sanc-tus, a, um, P. a.

Orig., rendered sacred, established as inviolable, i. e. sacred, inviolable (whereas sacer signifies consecrated to a deity. Thus, e. g., a temple, grove, or the like, is sacer locus;

but sanctus locus is any public place which it is forbidden to injure or disturb. A sacer locus is also sanctus, but the converse is not always true): proprie dicimus sancta, quae neque sacra neque profana sunt, sed sanctione quādam confirmata, ut leges sanctae sunt, quia sanctione quādam sunt subnixae. Quod enim sanctione quādam subnixum est, id sanctum est, etsi deo non sit consecratum,

Dig. 1, 8, 9:

sanctum est, quod ab injuriā hominum defensum atque munitum est...In municipiis quoque muros esse sanctos,

ib. 1, 8, 8; cf.:

sanctae res, veluti muri et portae,

ib. 1, 8, 1:

campus,

Cic. Rab. Perd. 4, 11:

tribuni ejus (plebis) essent sanctique sunto,

id. Leg. 3, 3, 9 (cf. sacrosanctus):

societas,

id. Off. 1, 8, 26; id. Rep. 1, 32, 49:

fides induciarum,

Liv. 8, 37:

nullum esse officium, nullum jus tam sanctum atque integrum, quod non ejus scelus atque perfidia violarit et imminuerit,

Cic. Rosc. Am. 38, 109; so,

officium,

id. Quint. 6, 26:

poëtae...poëtae nomen,

id. Arch. 8, 18 sq. —Hence, aerarium sanctius, a special treasure of the State, which was only to be used in cases of extreme necessity (v. aerarium).—Of persons:

hospites ab injuriā prohibent sanctosque habent,

Caes. B. G. 6, 23:

ut vestris etiam legionibus sanctus essem,

Cic. Phil. 2, 24, 60:

uxor,

Phaedr. 3, 10, 30.—Because to the idea of inviolability is readily attached that of exalted worth, of sacredness, or divinity (as, on the contrary, our word sacred afterward received the meaning of inviolable, e. g. sacred rights, a sacred promise, sacred honor, etc.), sanctus denotes,

Venerable, august, divine, sacred, pure, holy (very freq. and class.); of a divinity, and of things in any way belonging to one: Saturno sancte create, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 607 Vahl.): Juno Saturnia sancta dearum, id. ap. Serv. ad Verg. A. 4, 576 (Ann. v. 65 ib.): teque pater Tiberine (veneror) tuo cum flumine sancto, id. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 55 ib.):

numen,

Lucr. 5, 309; 6, 70:

sedes deum,

id. 5, 147; Cic. Rep. 5, 5, 7:

fana,

Lucr. 5, 74:

delubra,

id. 6, 417; 6, 1272:

sanctus augustusque fons,

Cic. Tusc. 5, 12, 36:

sanctior dies (with sollemnis),

Hor. C. 4, 11, 17:

ignes (of a sacrifice),

Verg. A. 3, 406 et saep.—

After Augustus,

a title given to the emperors, Ov. F. 2, 127; Val. Fl. 1, 11:

sanctius et reverentius est visum nomen Augusti,

Flor. 4, 12, 66:

intra limina sanctioris aulae,

Mart. 5, 6, 8 (al. aevi):

amicitiae sanctum et venerabile nomen,

Ov. Tr. 1, 8, 15:

libertas,

Liv. 3, 52:

pudicitia,

id. 3, 52.—

Of character, morally pure, good, innocent, pious, holy, just, etc. (freq. and class.): cum esset ille vir exemplum innocentiae, cumque illo nemo neque integrior esset in civitate neque sanctior, Cic. de Or. 1, 53, 229; cf.:

sanctissimi viri,

id. Lael. 11, 39:

homines frugalissimi, sanctissimi,

id. Fl. 29, 71:

sancti et religiosi,

id. Rosc. Com. 15, 44; cf.:

qui sunt sancti, qui religionum colentes,

id. Planc. 33, 80:

vir in publicis religionibus foederum sanctus et diligens,

id. Verr. 2, 5, 19, § 49: veteres et sancti viri, Sall. Fragm. ap. Macr. S. 2, 9:

sanctius consilium,

Liv. 30, 16; cf.:

jura magistratusque legunt sanctumque senatum,

Verg. A. 1, 426:

da (mihi) justo sanctoque videri,

Hor. Ep. 1, 16, 61:

Dareus ut erat sanctus et mitis,

Curt. 3, 8, 5:

amores,

pure, chaste, Cic. Fin. 3, 20, 68; cf.:

virgines,

Hor. C. 1, 2, 27:

sanctissima conjux,

Verg. A. 11, 158:

pudor,

Tib. 1, 3, 83:

mores (with pudicitia),

Juv. 10, 298 et saep.:

me quidem id multo magis movet, quod mihi est et sanctius antiquius,

Cic. Att. 12, 19, 4:

quod apud omnes leve et infirmum est, id apud judicem grave et sanctum esse ducatur?

id. Rosc. Com. 2, 6; cf.:

est et sancta et gravis oratio (Calvi),

Quint. 10, 1, 115; so comp.:

oratio,

id. 8, 3, 24:

genus orationis,

id. 4, 2, 125:

eloquentia,

Tac. Or. 4:

manus sanctas habere,

Val. Max. 2, 2, 8:

sanctissima disciplina (Stoicorum),

Gell. 1, 2, 7; cf. Lucr. 3, 371. —

In eccl. Lat., substt.

sanctus, i, m., a saint, holy man:

sancti tui,

Vulg. 2 Par. 6, 41:

omnes sancti ejus,

id. Psa. 30, 24. —

sanctum, i, n., a holy place; esp.:

sanctum sanctorum,

Vulg. Exod. 26, 34 et saep.:

in sancto habitas,

id. Psa. 21, 4.—Also in plur.:

sancta sanctorum,

Vulg. Exod. 40, 11 et saep.: violare sancta, id. Judith, 9, 11. — Adv.: sanctē (acc. to B.), solemnly, conscientiously, scrupulously, religiously, with holy awe, etc.:

jurare,

Plaut. Capt. 4, 2, 112; Ter. Hec. 1, 1, 4:

adjurare,

Plaut. Cist. 2, 3, 27; Ter. Hec. 2, 2, 26:

nimis sancte pius,

Plaut. Rud. 4, 7, 8; cf.:

pie sancteque colimus naturam excellentem,

Cic. N. D. 1, 20, 56:

auguste sancteque consecrare,

id. ib. 2, 24, 62:

disce verecundo sanctius ore loqui,

Mart. 8, 1, 2:

multa sunt severius scripta quam in antiquis legibus et sanctius,

Cic. Rab. Post. 4, 8:

se sanctissime gerere,

id. Q. Fr. 1, 2, 4, § 13:

te sancte precor,

Liv. 2, 10:

illae (tabulae) servantur sancte,

scrupulously, religiously, Cic. Rosc. Com. 2, 7; cf.:

me ea, quae tibi promitto ac recipio, sanctissime esse observaturum,

id. Fam. 5, 8, 5:

virgines tam sancte habuit,

Curt. 3, 12, 21:

exempla conservatae sanctissime utrobique opinionis,

Quint. 1, 2, 4:

apud Sallustium dicta sancte et antique,

purely, chastely, id. 8, 3, 44.

sensus, a, um, Part. of sentio.

sensus, ūs, m. [sentio], the faculty or power of perceiving, perception, feeling, sensation, sense, etc.

Corporeal, perception, feeling, sensation:

omne animal sensus habet: sentit igitur et calida et frigida et dulcia et amara, nec potest ullo sensu jucunda accipere et non accipere contraria: si igitur voluptatis sensum capit, doloris etiam capit. etc.,

Cic. N. D. 3, 13, 32:

moriendi sensum celeritas abstulit,

id. Lael. 3, 12:

si quis est sensus in morte,

id. Phil. 9, 6, 13:

(Niobe) posuit sensum saxea facta mali,

Ov. P. 1, 2, 32:

sensum voluptatemque percipere,

Plin. Ep. 1, 10, 12. [p. 1671] —

A sense, capacity for feeling:

ut idem interitus sit animorum et corporum nec ullus sensus maneat, etc.,

Cic. Lael. 4, 14:

tactus corporis est sensus,

Lucr. 2, 435:

oculorum,

id. 3, 361; so,

oculorum, aurium,

Cic. Tusc. 5, 38, 111; id. Fin. 2, 16, 52; id. Div. 2, 52, 107; cf.

videndi,

id. de Or. 2, 87, 357:

audiendi,

id. Rep. 6, 18, 19:

quod neque oculis neque auribus neque ullo sensu percipi potest,

id. Or. 2, 8:

quamquam oriretur (tertia philosophiae pars) a sensibus, tamen non esse judicium veritatis in sensibus,

id. Ac. 1, 8, 30:

res subjectae sensibus,

id. ib. 1, 8, 31:

gustatus, qui est sensus ex omnibus maxime voluptarius,

id. de Or. 3, 25, 99:

sensus autem interpretes ac nuntii rerum in capite et facti et conlocati sunt,

id. N. D. 2, 56, 140:

omne animal sensus habet,

id. ib. 3, 13, 32:

carent conchae visu, omnique sensu alio quam cibi et periculi,

Plin. 9, 30, 48, § 90:

ab eā parte opus orsus, ut a sensu ejus, averteret,

Curt. 4, 6, 9.—

Mental, feeling, sentiment, emotion, affection; sense, understanding, capacity; humor, inclination, disposition, frame of mind, etc.:

ipse in commovendis judicibus eis ipsis sensibus, ad quos illos adducere vellem, permoverer,

Cic. de Or. 2, 45, 189:

an vos quoque hic innocentium cruciatus pari sensu doloris adficit?

id. Verr. 2, 5, 46, § 123:

vestri sensus ignarus,

id. Mil. 27, 72:

humanitatis,

id. Verr. 2, 1, 18, § 47; id. Rosc. Am. 53, 154:

applicatio animi cum quodam sensu amandi... ut facile earum (bestiarum) sensus appareat... sensus amoris exsistit, etc.,

id. Lael. 8, 27; cf.:

ipsi intellegamus naturā gigni sensum diligendi,

id. ib. 9, 32:

meus me sensus, quanta vis fraterni sit amoris, admonet,

id. Fam. 5, 2, 10:

utere argumento ipse sensus tui,

id. Rep. 1, 38, 59:

nihil est tam molle, tam aut fragile aut flexibile quam voluntas erga nos sensusque civium,

id. Mil. 16, 42:

quae mihi indigna et intolerabilia videntur, ea pro me ipso et animi mei sensu ac dolore pronuntio,

id. Rosc. Am. 44, 129.—

Opinion, thought, sense, view:

animi,

Cic. de Or. 2, 35, 148:

valde mihi placebat sensus ejus de re publicā,

id. Att. 15, 7:

(orator) ita peragrat per animos hominum, ita sensus mentesque pertractat, ut, etc.,

id. de Or. 1, 51, 222 sq.:

qui est iste tuus sensus, quae cogitatio? Brutos ut non probes, Antonios probes?

id. Phil. 10, 2, 4:

dissidenti sensus suos aperire,

Nep. Dion, 8, 2:

sensus reconditi,

Plin. Ep. 2, 3, 2.—

Esp., the common feelings of humanity, the moral sense, taste, discretion, tact in intercourse with men, often called in full sensus communis (sometimes with hominum), and often in other phrases of similar force:

ut in ceteris (artium studiis) id maxime excellat, quod longissime sit ab imperitorum intellegentiā sensuque disjunctum, in dicendo autem vitium vel maximum sit a volgari genere orationis atque a consuetudine communis sensus abhorrere,

Cic. de Or. 1, 3, 12:

quae versantur in sensu hominum communi,

id. ib. 2, 16, 68; id. Planc. 13, 31:

communis ille sensus in aliis fortasse latuit,

id. ib. 14, 34; Hor. S. 1, 3, 66:

sit in beneficio sensus communis,

Sen. Ben. 1, 12, 3; id. Ep. 5, 4; 105, 3; Quint. 1, 2, 20:

rarus sensus communis in illā fortunā,

Juv. 8, 73. — Plur., Cic. Clu. 6, 17:

ea sunt in communibus infixa sensibus,

id. de Or. 3, 50, 195; so,

vulgaris popularisque sensus,

id. ib. 1, 23, 108:

haec oratio longe a nostris sensibus abhorrebat,

id. ib. 1, 18, 83; cf.:

mirari solebam istum in his ipsis rebus aliquem sensum habere, quem scirem nullā in re quicquam simile hominis habere,

id. Verr. 2, 4, 14, § 33.—

Transf. (in the poets, and also in prose after the Aug. per.), of the thinking faculty, sense, understanding, mind, reason (syn.: mens, ratio).

In gen. (rare):

misero quod omnes Eripit sensus mihi,

Cat. 51, 6; cf.:

tibi sensibus ereptis mens excidit,

id. 66, 25; Ov. M. 3, 631; 14, 178:

(quibus fortuna) sensum communem abstulit,

common sense, Phaedr. 1, 7, 4 (in another signif., v. supra, II. A. fin., and infra, 2. fin.):

eam personam, quae furore detenta est, quia sensum non habet, etc.,

Dig. 24, 3, 22, § 7:

nec potest animal injuriam fecisse, quod sensu caret,

ib. 9, 1, 1, § 3.—

In partic., of discourse.

Abstr., sense, idea, notion, meaning, signification (syn.: sententia, notio, significatio, vis; poet. and post-Aug.; freq. in Quint.): nec testamenti potuit sensus colligi, Phaedr. 4, 5, 19:

verba, quibus voces sensusque notarent,

Hor. S. 1, 3, 103:

is verbi sensus,

Ov. F. 5, 484:

quae verbis aperta occultos sensus habent,

Quint. 8, 2, 20:

ambiguitas, quae turbare potest sensum,

id. 8, 2, 16:

verba duos sensus significantia,

id. 6, 3, 48: allêgoria aliud verbis, aliud sensu ostendit, id. 8, 6, 44:

Pomponium sensibus celebrem, verbis rudem,

Vell. 2, 9, 5:

horum versuum sensus atque ordo sic, opinor, est,

Gell. 7, 2, 10:

egregie dicta circa eumdem sensum tria,

Sen. Ep. 7, 10.—Introducing a quotation:

erat autem litterarum sensus hujusmodi,

Amm. 20, 8, 4.—With gen. person:

salvo modo poëtae sensu,

the meaning, Quint. 1, 9, 2.—

Concr., a thought expressed in words, a sentence, period (postAug.):

sensus omnis habet suum finem, poscitque naturale intervallum, quo a sequentis initio dividatur,

Quint. 9, 4, 61; 7, 10, 16; cf. id. 11, 2, 20:

puer ut sciat, ubi claudatur sensus,

id. 1, 8, 1:

ridendi, qui velut leges prooemiis omnibus dederunt, ut intra quattuor sensus terminarentur,

id. 4, 1, 62:

verbo sensum cludere multo optimum est,

id. 9, 4, 26 et saep.—Hence, communes sensus (corresp. with loci), commonplaces, Tac. Or. 31.

sīc-ut and (far less. freq. but class.) sīc-ŭti, adv., so as, just as, as.

Lit.

With a separate clause.

Form sicut:

sicut dixi, faciam,

Plaut. Trin. 3, 2, 59:

clanculum, sicut praecepi,

id. ib. 3, 3, 76:

nempe sicut dicis (shortly after: ita ut dicis),

id. Aul. 2, 4, 15; so,

sicut dicis,

id. Bacch. 4, 4, 67; id. Men. prol. 74:

hae sunt, sicut praedico,

id. Most. 3, 2, 84; cf. id. Bacch. 3, 6, 20:

stultitia magna est, Hominem amatorem ad forum procedere, etc.... sicut ego feci stultus,

id. Cas. 3, 3, 4:

si ille huc redibit, sicut confido affore,

id. Capt. 3, 5, 38:

sic ut tu huic potes,

id. ib. 5, 1, 16:

primum Montem Sacrum, sicut erat in simili causā antea factum, deinde Aventinum (occupasse),

Cic. Rep. 2, 37, 63; 6, 18, 19:

sicut ait Ennius,

id. ib. 1, 41, 64; cf.:

sicut sapiens poëta dixit,

id. Par. 5, 1, 34:

ut se quoque, sicut socios, dignos existimetis,

id. Imp. Pomp. 5, 13:

valeant preces apud te meae, sicut pro te hodie valuerunt,

Liv. 23, 8:

consules turpissimi, sicut hi recentes rerum exitus declararunt,

Cic. Planc. 35, 86:

sicut summarum summa est aeterna,

Lucr. 5, 361:

sicut Cicero dicit,

Quint. 9, 3, 83:

sicut ostendimus,

id. 11, 3, 174 al. —

Form sicuti:

sicuti dixi prius,

Plaut. Rud. 4, 4, 67:

habuit ille, sicuti meminisse vos arbitror, permulta signa,

Cic. Cael. 5, 12:

sicuti me quoque erroris mei paenitet,

id. ib. 6, 14:

urbem Romam, sicuti ego accepi, condidere atque habuere initio Trojani,

Sall. C. 6, 1:

sicuti dignum erat,

Quint. 11, 3, 148.—

Corresp. to ita, itidem, sic.

Form sicut:

sicut tuom vis gnatum tuae Superesse vitae, Ita te obtestor, etc.,

Plaut. As. 1, 1, 1: sicut verbis nuncupavi, ita pro republicā Quiritium... legiones mecum Dis Manibus devoveo, an old formula in Liv. 8, 9:

sicut coronatus laureā coronā oraculum adisset, ita, etc.,

id. 23, 11; 21, 13; Quint. 1, 2, 26; 9, 1, 8; 9, 3, 100;

10, 1, 1: sicut medico diligenti natura corporis cognoscenda est, sic equidem, etc.,

Cic. de Or. 2, 44, 186:

sicut magno accidit casu, ut, etc.... sic magnae fuit fortunae, etc.,

Caes. B. G. 6, 30:

sicuti merci pretium statuit... Itidem divos dispertisse vitam humanam aequom fuit,

Plaut. Mil. 3, 1, 131.—

Form sicuti:

sicuti... ita,

Caes. B. C. 3, 15; cf. infra, B. b.—

Without a separate verb (so most freq.).

Form sicut:

sicut fortunatorum memorant insulas (is est ager),

Plaut. Trin. 2, 4, 148:

sicut familiae,

id. Men. prol. 74; id. Cas. 2, 6, 46: te esse sapientem, nec sicut vulgus, sed ut eruditi solent appellare sapientem, Cic. Lael. 2, 6:

Graeciae, sicut apud nos, delubra magnifica,

id. Rep. 3, 9, 14:

non debent esse amicitiarum sicut aliarum rerum satietates,

id. Lael. 19, 67:

ut tuo judicio uteretur, sicut in rebus omnibus,

id. Ep. ad Brut. 1, 5, 3; id. Tusc. 1, 17, 40:

provinciam suam hanc esse Galliam, sicut illam nostram,

Caes. B. G. 1, 44; 6, 19:

nihil me, sicut antea, juvat Scribere versiculos,

Hor. Epod. 11, 1 et saep.:

hunc, sicut omni vitā, tum petentem premebat nobilitas,

Liv. 39, 41; 34, 9, 10:

nec sicut vulnere sanguis,

Luc. 3, 638 Drak. N. cr. —

Form sicuti:

me amicissime cottidie magis Caesar amplectitur: familiares quidem ejus, sicuti neminem,

Cic. Fam. 6, 6, 13: sicuti te, Lucil. ap. Non. p. 174, 33.—

Corresp. to ita, item, sic, etc. (cf. supra, A. b.):

praecipuum lumen sicut eloquentiae, ita praeceptis quoque ejus, dedit M. Tullius,

Quint. 3, 1, 20; so id. 8, prooem. § 29; 9, 1, 18;

10, 1, 14: sicut in foro non bonos oratores, item in theatro actores malos perpeti,

Cic. de Or. 1, 26, 118:

illi, sicut Campani Capuam, sic Rhegium habituri perpetuam sedem erant,

Liv. 28, 28:

sicut in vitā, in causis quoque,

Quint. 12, 1, 13; cf. Liv. 9, 17 Drak. N. cr. —

In partic.

With an accessory idea of cause, inasmuch as, since (perh. only in the two foll. passages):

nunc occasio'st faciundi, prius quam in urbem advenerit, sicut cras hic aderit, hodie non venerit,

Plaut. Ep. 2, 2, 87:

quo lubet, sicut soror Ejus huc gemina advenit Ephesum,

id. Mil. 4, 1, 28 Brix ad loc.; cf. id. Pers. 1, 3, 57.—

Pregn.: sicut est, erat, etc., in confirmation of a former proposition, as indeed it is ( was), as it really is ( was), as is ( was) the fact (class.;

a favorite expression with Cic.): sint nobis isti, qui de ratione vivendi disserunt, magni homines, ut sunt,

Cic. Rep. 3, 3, 4:

huc accedit, quod, quamvis ille felix sit, sicut est, tamen, etc.,

id. Rosc. Am. 8, 22:

sit ista res magna, sicut est,

id. Leg. 1, 5, 17; Liv. 7, 35:

sit licet, sicut est, ab omni ambitione longe remotus,

Plin. Ep. 5, 15, 2:

illa, quamvis ridicula essent, sicut erant, mihi tamen risum non moverunt,

Cic. Fam. 7, 32, 3:

secundam eam Paulus, sicut erat, victoriam ratus,

Liv. 45, 7:

poteratque viri vox illa videri, sicuti erat,

Ov. M. 12, 205:

quamvis scelerati illi fuissent, sicuti fuerunt, pestiferi cives tamen, etc.,

Cic. de Or. 1, 53, 230.—Less freq. with other verbs:

quamvis enim multis locis dicat Epicurus, sicut dicit, satis fortiter de dolore, tamen, etc.,

Cic. Off. 3, 33, 117 Beier:

quamquam in consuetudine cottidianā perspexisses, sicuti perspicies,

id. Fam. 3, 10, 2:

quod fore, sicut accidit, videbat,

Caes. B. G. 5, 58:

terrendi magis hostes erant quam fallendi, sicut territi sunt,

Liv. 25, 24.— Strengthened by re verā:

apud nos, re verā sicut sunt, mercenarii scribae existimantur,

Nep. Eum. 1, 5.—

For introducing a term of comparison, as it were, like, as, as if, = tamquam (class.):

ut sese splendore animi et vitae suae sicut speculum praebeat civibus,

Cic. Rep. 2, 42, 69:

qui, sicut unus paterfamilias, loquor,

id. Inv. 2, 5, 19:

quod me sicut alterum parentem et observat et diligit,

id. Fam. 5, 8, 4:

(natura) rationem in capite sicut in arce posuit,

id. Tusc. 1, 10, 20; id. de Or. 1, 29, 132:

ex his duabus diversis sicuti familiis unum quoddam est conflatum genus,

id. Inv. 2, 3, 8:

ab ejus (cornus) summo, sicut palmae, rami quam late diffunduntur,

Caes. B. G. 6, 26 fin.:

multi mortales vitam sicut peregrinantes transegere,

Sall. C. 2, 8; 31, 5; 38, 3; id. J. 60, 4; Liv. 7, 11.—

For introducing an example, as, as for instance, etc. (class.):

quibus in causis omnibus, sicut in ipsā M.' Curii... fuit summa de jure dissensio,

Cic. de Or. 1, 56, 238; Nep. Dat. 9:

omnibus periculis, sicut cum Spartam oppugnavit,

id. Pel. 4: sicuti cum, Lucil. ap. Non. p. 154, 27: sicuti si, Enn. ap. Gell. 3, 14, 5 (Ann. v. 344 Vahl.); Quint. 9, 3, 89; so id. 9, 3, 16; 9, 3, 91; 7, 2, 17; 8, 3, 51; Suet. Aug. 56; 85 al.—

Sicut eram, erat, etc., like the Gr. hôs eichon, to denote an unchanged condition of the subject in a new state of action, just as I ( he, etc.) was ( poet. and in post-Aug. prose):

sicut eram, fugio sine vestibus,

Ov. M. 5, 601; 6, 657:

sicut erat, rectos defert in Tartara currus,

Stat. Th. 7, 820; so, sicut erat, id. ib. 3, 680; 4, 803; 10, 37; Luc. 2, 365:

ille, sicut nudatus erat, pervenit ad Graecos,

Curt. 9, 7, 10; 10, 4, 2:

sicut erat togatus,

Suet. Claud. 34; Just. 14, 4, 1; 26, 2, 4 al.:

sicut erant,

Ov. M. 3, 178; Suet. Calig. 45; id. Oth. 8:

sicut erit,

Tib. 3, 1, 18.—Less freq. with another verb:

sicut curru eminebat, oculos circumferens,

Curt. 4, 14, 9:

praecipitatum in flumen, sicut vestitus advenerat,

Suet. Claud. 9.—Form sicuti:

sicuti erat, cruentā veste, in castra pervenit,

Curt. 8, 3, 10 —

A few times in Sallust with an accessory hypothetical signif., as if, just as if, = quasi:

alii sicuti populi jura defenderent, pars, etc.,

Sall. C. 38, 3:

sicuti jurgio lacessitus foret, in Senatum venit,

id. ib. 31, 5:

sicuti audiri a suis aut cerni possent, etc.,

id. J. 60, 4:

sicuti salutatum introire ad Ciceronem,

id. C. 28, 1.—

Of time, as soon as, after (very rare):

sicut adulescit, terram inde colligimus,

Pall. Apr. 2, 3.

sŏlĕo, ĭtus, 2 ( pres. solinunt, for solent, acc. to Fest. s. v. nequinunt, p. 162 Müll.; perf. solui, Cato and Enn. acc. to Varr. L.L. 9, § 107: soluerint, Cael. ap. Non. 509, 2: soluerat, Sall. Fragm. ap. Prisc. p. 872 P.; or H. 2, 55 Dietsch; no fut., v. Neue, Formenl. 2, 591; 609), v. n. [cf. suesco].

In gen., to use, be wont, be accustomed (cf. assuesco).

With inf. (so most freq.); act.:

qui mentiri solet, pejerare consuevit,

Cic. Rosc. Com. 16, 46:

ruri crebro esse soleo,

Ter. Hec. 2, 1, 18:

nihil ego in occulto agere soleo,

Plaut. Trin. 3, 2, 86:

hi (servi) solent esse eris utibiles,

id. Most. 4, 1, 2; id. Capt. 3, 1, 23: nam vi depugnare sues stolidi soliti sunt, Enn. ap. Fest. p. 317 Müll. (Ann. v. 109 Vahl.): quaerunt in scirpo, soliti quod dicere, nodum, Enn. ap. Fest. p. 330 Müll. (Sat. v. 46 Vahl.):

qui (paterā) Pterela potitare rex solitus est,

Plaut. Am. 1, 1, 105; 1, 1, 263:

quā (consuetudine) solitus sum uti,

Cic. de Or. 1, 30, 135:

soliti prandere,

Hor. S. 2, 3, 245:

(cum Thucydides), id quod optimo cuique Athenis accidere solitum est, in exsilium pulsus esset,

Cic. de Or. 2, 13, 56 et saep.;

often solitus eram = solebam,

Sall. C. 50, 1; id. J. 4, 7; Liv. 38, 1, 7 al.—

With inf. pass.:

majore operā ibi serviles nuptiae, quam liberales etiam, curari solent,

Plaut. Cas. prol. 74:

verum illud verbum est, vulgo quod dici solet,

Ter. And. 2, 5, 15; cf. id. Heaut. 3, 2, 9:

unde videri Danaum solitae naves,

Verg. A. 2, 462:

ad haec illa dici solent,

Cic. Rep. 3, 16, 26:

permirum mihi videri solet,

id. ib. 5, 5, 7:

si (domus) alio domino solita est frequentari,

id. Off. 1, 39, 139:

quod spernerentur ab iis a quibus essent coli soliti,

id. Sen. 3, 7:

ut solet fieri,

Curt. 3, 8, 20; 4, 3, 7:

ut fieri solet,

Lact. 1, 15, 2 et saep.—

Without inf.:

cave tu idem faxis, alii quod servi solent,

Plaut. As. 2, 1, 8:

me dico ire, quo saturi solent,

id. Curc. 2, 3, 83:

artior, quam solebat, somnus complexus est,

Cic. Rep. 6, 10, 10: Pl. Nugas garris. Cu. Soleo, Plaut. Curc. 5, 2, 6:

ita ego soleo,

id. Men. 1, 2, 31:

sic soleo,

Ter. Ad. 5, 7, 25; cf. id. Eun. 2, 2, 48:

eodem pacto ut comici servi solent, Coniciam in collum pallium,

Plaut. Capt. 4, 1, 11:

credo jam, ut solet, Jurgabit,

Ter. Ad. 1, 1, 54:

agedum, ut soles,

id. Phorm. 5, 3, 1; cf.:

ut solitus es,

Plaut. Trin. 3, 2, 25:

cum audissem Antiochum, ut solebam,

Cic. Fin. 5, 1, 1:

quod plerumque in atroci negotio solet,

Sall. C. 29, 2:

quod prava ambitio solet,

id. J. 96, 3:

ut solebat,

Amm. 16, 11, 15:

cum quaedam in collibus, ut solet, controversia pastorum esset orta,

Cic. Clu. 59, 161; Sall. J. 15, 5; 25, 3; Curt. 4, 1, 24.—So often with Plautus in the part. pres.: Di. Mala femina es. As. Solens sum:

ea est disciplina,

that's my way, Plaut. Truc. 1, 2, 29; cf. id. Am. 1, 1, 43:

lubens fecero et solens,

id. Cas. 5, 1, 14:

ego abscessi solens Paulum ab illis,

id. Ep. 2, 2, 53.—

In partic., to have intercourse with, in mal. part. (rare): viris cum suis praedicant nos solere;

Suas pellices esse aiunt,

Plaut. Cist. 1, 1, 38; Cat. 113, 1.—Hence, sŏlĭtus, a, um, P. a., in a passive sense (which one is used to, or which usually happens), wonted, accustomed, usual, habitual, ordinary (freq. since the Aug. per.; not in Cic. or Cæs.; cf. consuetus); absol.:

solito membra levare toro,

Tib. 1, 1, 44:

ad solitum rusticus ibit opus,

Ov. F. 4, 168:

cunctantibus solita insolitaque alimenta deerant,

Tac. H. 4, 60:

chori,

Prop. 1, 20, 46:

locus,

Ov. M. 4, 83:

torus,

Tib. 1, 1, 44:

ars,

id. 1, 9, 66:

artes,

Ov. M. 11, 242:

virtus,

Verg. A. 11, 415:

mos,

Ov. H. 21, 127; id. P. 3, 1, 165:

honores,

Tac. A. 3, 5:

inertia Germanorum,

id. G. 45:

exercitationes,

Suet. Tib. 13 et saep.—With dat.:

armamenta Liburnicis solita,

Tac. H. 5, 23; cf. in the foll. —Hence, subst.: sŏlĭtum, i, n., the customary, what is usual: hostibus gratiam habendam, [p. 1719] quod solitum quicquam liberae civitatis fieret (opp. res desueta), a usual thing in a free state, Liv. 3, 38, 9:

proinde tona eloquio, solitum tibi!

according to your custom, Verg. A. 11, 383:

ultra solitum,

Tac. A. 4, 64, 1.—In plur.:

parentum neces aliaque solita regibus ausi,

Tac. H. 5, 8 fin.; cf.: praeter solita vitiosis magistratibus, Sall. Fragm. ap. Non. 314, 23:

si quando aliquid ex solito variaret,

Vell. 2, 41, 3:

nescio quā praeter solitum dulcedine laeti,

Verg. G. 1, 412; so,

praeter solitum,

Hor. C. 1, 6, 20:

supra solitum,

Sen. Ben. 6, 36, 1; and esp. freq. with a comparative in the abl. comp. solito:

solito formosior Aesone natus,

more than usually handsome, Ov. M. 7, 84; so,

solito uberior,

id. ib. 9, 105:

blandior,

id. A. A. 2, 411:

exactior,

Suet. Tib. 18:

frequentiores,

id. ib. 37:

velocius,

Ov. M. 14, 388:

citius,

id. F. 5, 547:

plus,

id. H. 15, 47; Liv. 24, 9:

magis,

id. 25, 7.

sŏlĕo, ĭtus, 2 ( pres. solinunt, for solent, acc. to Fest. s. v. nequinunt, p. 162 Müll.; perf. solui, Cato and Enn. acc. to Varr. L.L. 9, § 107: soluerint, Cael. ap. Non. 509, 2: soluerat, Sall. Fragm. ap. Prisc. p. 872 P.; or H. 2, 55 Dietsch; no fut., v. Neue, Formenl. 2, 591; 609), v. n. [cf. suesco].

In gen., to use, be wont, be accustomed (cf. assuesco).

With inf. (so most freq.); act.:

qui mentiri solet, pejerare consuevit,

Cic. Rosc. Com. 16, 46:

ruri crebro esse soleo,

Ter. Hec. 2, 1, 18:

nihil ego in occulto agere soleo,

Plaut. Trin. 3, 2, 86:

hi (servi) solent esse eris utibiles,

id. Most. 4, 1, 2; id. Capt. 3, 1, 23: nam vi depugnare sues stolidi soliti sunt, Enn. ap. Fest. p. 317 Müll. (Ann. v. 109 Vahl.): quaerunt in scirpo, soliti quod dicere, nodum, Enn. ap. Fest. p. 330 Müll. (Sat. v. 46 Vahl.):

qui (paterā) Pterela potitare rex solitus est,

Plaut. Am. 1, 1, 105; 1, 1, 263:

quā (consuetudine) solitus sum uti,

Cic. de Or. 1, 30, 135:

soliti prandere,

Hor. S. 2, 3, 245:

(cum Thucydides), id quod optimo cuique Athenis accidere solitum est, in exsilium pulsus esset,

Cic. de Or. 2, 13, 56 et saep.;

often solitus eram = solebam,

Sall. C. 50, 1; id. J. 4, 7; Liv. 38, 1, 7 al.—

With inf. pass.:

majore operā ibi serviles nuptiae, quam liberales etiam, curari solent,

Plaut. Cas. prol. 74:

verum illud verbum est, vulgo quod dici solet,

Ter. And. 2, 5, 15; cf. id. Heaut. 3, 2, 9:

unde videri Danaum solitae naves,

Verg. A. 2, 462:

ad haec illa dici solent,

Cic. Rep. 3, 16, 26:

permirum mihi videri solet,

id. ib. 5, 5, 7:

si (domus) alio domino solita est frequentari,

id. Off. 1, 39, 139:

quod spernerentur ab iis a quibus essent coli soliti,

id. Sen. 3, 7:

ut solet fieri,

Curt. 3, 8, 20; 4, 3, 7:

ut fieri solet,

Lact. 1, 15, 2 et saep.—

Without inf.:

cave tu idem faxis, alii quod servi solent,

Plaut. As. 2, 1, 8:

me dico ire, quo saturi solent,

id. Curc. 2, 3, 83:

artior, quam solebat, somnus complexus est,

Cic. Rep. 6, 10, 10: Pl. Nugas garris. Cu. Soleo, Plaut. Curc. 5, 2, 6:

ita ego soleo,

id. Men. 1, 2, 31:

sic soleo,

Ter. Ad. 5, 7, 25; cf. id. Eun. 2, 2, 48:

eodem pacto ut comici servi solent, Coniciam in collum pallium,

Plaut. Capt. 4, 1, 11:

credo jam, ut solet, Jurgabit,

Ter. Ad. 1, 1, 54:

agedum, ut soles,

id. Phorm. 5, 3, 1; cf.:

ut solitus es,

Plaut. Trin. 3, 2, 25:

cum audissem Antiochum, ut solebam,

Cic. Fin. 5, 1, 1:

quod plerumque in atroci negotio solet,

Sall. C. 29, 2:

quod prava ambitio solet,

id. J. 96, 3:

ut solebat,

Amm. 16, 11, 15:

cum quaedam in collibus, ut solet, controversia pastorum esset orta,

Cic. Clu. 59, 161; Sall. J. 15, 5; 25, 3; Curt. 4, 1, 24.—So often with Plautus in the part. pres.: Di. Mala femina es. As. Solens sum:

ea est disciplina,

that's my way, Plaut. Truc. 1, 2, 29; cf. id. Am. 1, 1, 43:

lubens fecero et solens,

id. Cas. 5, 1, 14:

ego abscessi solens Paulum ab illis,

id. Ep. 2, 2, 53.—

In partic., to have intercourse with, in mal. part. (rare): viris cum suis praedicant nos solere;

Suas pellices esse aiunt,

Plaut. Cist. 1, 1, 38; Cat. 113, 1.—Hence, sŏlĭtus, a, um, P. a., in a passive sense (which one is used to, or which usually happens), wonted, accustomed, usual, habitual, ordinary (freq. since the Aug. per.; not in Cic. or Cæs.; cf. consuetus); absol.:

solito membra levare toro,

Tib. 1, 1, 44:

ad solitum rusticus ibit opus,

Ov. F. 4, 168:

cunctantibus solita insolitaque alimenta deerant,

Tac. H. 4, 60:

chori,

Prop. 1, 20, 46:

locus,

Ov. M. 4, 83:

torus,

Tib. 1, 1, 44:

ars,

id. 1, 9, 66:

artes,

Ov. M. 11, 242:

virtus,

Verg. A. 11, 415:

mos,

Ov. H. 21, 127; id. P. 3, 1, 165:

honores,

Tac. A. 3, 5:

inertia Germanorum,

id. G. 45:

exercitationes,

Suet. Tib. 13 et saep.—With dat.:

armamenta Liburnicis solita,

Tac. H. 5, 23; cf. in the foll. —Hence, subst.: sŏlĭtum, i, n., the customary, what is usual: hostibus gratiam habendam, [p. 1719] quod solitum quicquam liberae civitatis fieret (opp. res desueta), a usual thing in a free state, Liv. 3, 38, 9:

proinde tona eloquio, solitum tibi!

according to your custom, Verg. A. 11, 383:

ultra solitum,

Tac. A. 4, 64, 1.—In plur.:

parentum neces aliaque solita regibus ausi,

Tac. H. 5, 8 fin.; cf.: praeter solita vitiosis magistratibus, Sall. Fragm. ap. Non. 314, 23:

si quando aliquid ex solito variaret,

Vell. 2, 41, 3:

nescio quā praeter solitum dulcedine laeti,

Verg. G. 1, 412; so,

praeter solitum,

Hor. C. 1, 6, 20:

supra solitum,

Sen. Ben. 6, 36, 1; and esp. freq. with a comparative in the abl. comp. solito:

solito formosior Aesone natus,

more than usually handsome, Ov. M. 7, 84; so,

solito uberior,

id. ib. 9, 105:

blandior,

id. A. A. 2, 411:

exactior,

Suet. Tib. 18:

frequentiores,

id. ib. 37:

velocius,

Ov. M. 14, 388:

citius,

id. F. 5, 547:

plus,

id. H. 15, 47; Liv. 24, 9:

magis,

id. 25, 7.

sŭbĭgo, ēgi, actum, 3 (sūbĭgĭt, scanned with u long, Cic. poët. Div. 1, 47, 106), v. a. [sub-ago], to bring under, get under; bring or get up, or up to any place.

Lit. (mostly poet.):

sues antequam aestus incipiat, subigunt in umbrosum locum,

Varr. R. R. 2, 4, 6:

qui adverso flumine lembum Remigiis subigit,

i. e. rows up stream, Verg. G. 1, 202:

naves ad castellum,

Liv. 26, 7:

classem ad moenia,

Sil. 15, 218:

saxum contra ardua montis,

id. 13, 610:

frondosum apicem ad sidera,

id. 17, 641 et saep.:

celsos sonipedes ocius subigit jugo,

brings under the yoke, Sen. Hippol. 1002.—In mal. part.:

ancillam,

i. e. to lie with, Aus. Epigr. 142; cf. Suet. Caes. 49.—

In gen., to turn up from beneath, to break up, dig up, plough, cultivate; to work, knead; to rub down, sharpen, whet; to tame, break (class.;

syn. domo): terram ferro,

Cic. Leg. 2, 18, 45 fin.:

locum subigere oportet bene: ubi erit subactus, areas facito,

to turn over and over, turn up, Cato, R. R. 161, 1: segetes aratris, Cic. Fragm. ap. Non. 401, 9:

agrum bipalio,

Col. 3, 5, 3:

glebas,

Cic. Agr. 2, 31, 84:

vomere terram,

Ov. M. 11, 31:

arva,

Verg. G. 1, 125.— Poet.:

ratem conto,

to work, move, Verg. A. 6, 302:

pontum remis,

i. e. to plough, furrow, Val. Fl. 1, 471:

farinam in mortarium indito, aquae paulatim addito subigitoque pulchre: ubi bene subegeris, defingito,

knead it thoroughly, Cato, R. R. 74; so,

corium pilis,

id. ib. 18, 7: harenam argillae usque ad lentorem, id. ap. Plin. 17, 14, 24, § 111:

panem,

Plin. 18, 11, 27, § 105:

aliquid oleo,

id. 32, 10, 44, § 126:

digitis opus,

Ov. M. 6, 20:

subigunt in cote secures,

i. e. sharpen, Verg. A. 7, 627:

pressa manu (pecudum) terga,

to rub down, Col. 6, 30, 1:

(beluam) facilem ad subigendum frenat,

easy to be tamed, Cic. Rep. 2, 40, 67; cf.

vitulos,

Col. 6, 2, 1:

ubera,

Vulg. Ezech. 23, 3.—

Trop.

To put down, overcome, conquer, subjugate, subject, subdue, etc. (freq. in prose and poetry):

plerique omnes subiguntur sub suum judicium,

Naev. Bell. Pan. Fr. Inc. 7 (p. 18 Vahl.):

Persas, Paphlagonas... subegit solus,

Plaut. Curc. 3, 78: tertiam partem orbis terrarum, Cic. [p. 1777] Rosc. Am. 36, 103:

quos armis subegimus,

id. Balb. 10, 25:

Gallia devicta et subacta,

Hirt. B. G. 8, 46:

urbes atque nationes,

Sall. C. 2, 2:

totam inter Alpes fretumque Italiam armis,

Flor. 1, 26, 9:

Africam,

Val. Max. 6, 9, 14; Just. 30, 3, 9:

poëtae consuetudine subigere aures populi debent,

Varr. L. L. 9, 11, 130:

nos in deditionem,

Curt. 7, 7, 38:

vitulos,

to break in, Col. 6, 2:

bos subactus,

id. 6, 3.— Plur. subst.:

victi ac subacti,

Cic. Font. 16, 36.— Absol.: mors amici subigit, Att. ap. Non. 2, 22.—In mal. part. (cf. signif. I.): Gallias Caesar subegit, Nicomedes Caesarem, Poët. ap. Suet. Caes. 49.—

To bring, incite, impel; to force, compel, constrain to any thing; constr. with ut, ad, or in aliquid; rarely with inf.:

subegi, fenore argentum ab danistā ut sumeret,

Plaut. Most. 3, 3, 14:

tu me numquam subiges, redditum ut reddam tibi,

id. Curc. 4, 3, 8:

subigor, ut, etc.,

id. Trin. 4, 2, 6; cf.:

nec subigi queantur, ut, etc.,

id. Pers. 2, 2, 12:

ut ederet socios, subigi non potuit,

Tac. A. 2, 40:

egestate stipendii ad deditionem subigi,

id. H. 3, 8:

ad deditionem Volscos,

Liv. 6, 2:

hostes ad deditionem,

id. 9, 41; 9, 1:

urbes metu subactae in dicionem,

id. 28, 43:

hostes fame in deditionem,

Curt. 7, 7, 18:

vis subegit verum fateri,

Plaut. Truc. 4, 3, 9:

Tarquiniensem metu subegerat frumentum exercitui praebere,

Liv. 9, 41:

subegit socios ignotae linquere terrae,

Verg. A. 5, 794:

ambitio multos mortalis falsos fieri subegit,

Sall. C. 10, 5:

injuria te subegit decernere, etc.,

id. ib. 51, 18; cf. Tac. A. 1, 39:

insidiis subactus,

Verg. A. 12, 494.—

(Acc. to I. B.) To cultivate, of the mind; to train, discipline (very rare):

subacto mihi ingenio opus est, ut agro non semel arato sed novato et iterato, etc.,

Cic. de Or. 2, 30, 131:

subacti atque durati bellis,

Liv. 42, 52.