Перевод: с исландского на английский

с английского на исландский

bygðr

  • 61 áðr

    adv.
    1) already (ek hef áðr ráðit brullaup Mitt);
    2) before, heretofore; litlu (löngu) á., a little while (long) before;
    3) = áðr en, previous to the time when, before, ere; þeir höfðu skamma hríð setið á. þar kom Gunnhildr, they had sat but a short while before G. came; dóu margir á. þeir kœmi til fyrirheitsjarðar, before they came to the land of promise;
    4) until, till (þat var svipstund ein á. stofan brann);
    5) sem á., nevertheless, for all that (hón bað hann þat eigi gera, en hann tekr hana sem á.).
    * * *
    adv. [cp. Hel. adro = mane], ere, already, soon; er ek hefi a. ( soon) ráðit brullaup mitt, Nj. 4; er Guð hafði á. bannat, Sks. 533; ok vóru þeir því á. ( already) heim komnir, Eg. 222; at nú so lægra í horninu en á., than before, Edda 32; litlu ú., a little while ago, Fms. viii. 130; þar sem ek em a. ( already) í fullri reiði Gtiðs, Sks. 533.
    2. á. en, Lat. prius quam, ante quam:
    α. with subj.; a. en þeir gengi, Fms. xi. 13; a. en í biskups garð falli, N. G. L. i. 145.
    β. with indic.; var eigi langt á. en bygðin tók við, Eg. 229.
    γ. áðr simply = áðr en; þeir höfðu skamma hríð setið, á. þar kom Gunnhildr, they had sat a short while ere G. came thither, Nj. 6; en á. hann reið heiman, 52; en þat var svipstund ein á. ( till) stofan brann, Eg. 240; en áðr hann let setja söguna saman, Sturl. iii. 306.

    Íslensk-ensk orðabók > áðr

  • 62 ÁMA

    (að), v. to vex, molest;
    refl., amast við e-n, e-t, to inconvenience, trouble (ömuðust liðsmenn lítt við hana); to object to, disapprove, show dislike to (ama við bygð e-s).
    * * *
    u, f. (and ámu-sótt, f.) erysipelas, Sturl. ii. 116; in common talk corrupted into heimakona or heimakoma.
    2. poët. a giantess, Edda (Gl.); hence the play of words in the saying, gengin er gygr or fæti en harðsperra aptr komin, gone is the giantess (erysipelas), but a worse (sceloturbe) has come after.
    3. a tub, awme, Germ. ahm.
    4. in Norse mod. dialects the larva is called aama (v. Ivar Aasen); and ámu-maðkr, spelt ánu-maðkr, a kind of maggot, lumbricus terrestris, is probably rightly referred to this. Fél. ix. states that it has this name from its being used to cure erysipelas.

    Íslensk-ensk orðabók > ÁMA

  • 63 BARLAK

    n. barley, = bygg.
    * * *
    n. (for. word), barley, Edda (Gl.); the Icel. common word is bygg, Dan. byg, Swed. bjugg.

    Íslensk-ensk orðabók > BARLAK

  • 64 BÁTR

    (-s, -ar), m. boat; sjá fyrir báti sínum, to go one’s own course, to mind one’s own business.
    * * *
    m. [a Scandin. and Low Germ. word used in A. S., Engl., Dutch, but alien to O. H. G. and middle H. G.; even Luther (v. Grimm s. v.) never uses the word; it was later introduced into mod. High Germ., but has a foreign sound there, (Engl. t answers to High Germ. z); the word is in Germ. borrowed from Dutch or English]:—a boat, either a small open fishing vessel or a ship-boat. In Icel. only small boats are called so, those of two or four oars; an eight-oared boat is a ‘ship,’ Eg. 121, 373, Eb. 142, Nj. 122, Jb. 398, Bs. 1. 422, 423: in phrases, ausa bát sinn, Fms. vii. 331; sjá fyrir báti sínum, to go one’s own course, to mind one’s own business, Sturl. iii. 247: alliteration, eiga bygð í báti, metaph., Bs. i. 422.
    COMPDS: bátsborð, bátsfarmr.

    Íslensk-ensk orðabók > BÁTR

  • 65 BÚA

    (bý; bjó, bjoggum or bjuggum; búinn), v.
    1) to prepare, make ready;
    búa mál á hendr e-m, to take out a summons against one, be in a lawsuit;
    2) to dress, attire, adorn, ornament;
    bjó hón hana sem hón kunni bezt, she dressed her as well as she could;
    sá þeir konur vel búnar, well dressed;
    búa beð, rekkju, to make a bed;
    búa öndvegi, hús, to make a high seat, adorn a house (for a feast);
    öll umgjörðin var búin gulli ok silfri, adorned (mounted) with gold and silver;
    vápn búit mjök, much ornamented;
    3) to fix one’s abode in a place, = byggja( þegar munu jötnar Ásgarð búa);
    4) to deal with, to treat;
    þeir bjuggu búi sem þeim líkaði, they treated it as they liked, viz. recklessly;
    Haraldr bjó heldr úsparliga kornum Sveins, used S.’s stores rather unsparingly;
    5) to live, dwell (búa í tjöldum);
    þeir bjuggu þar um nóttina, they stayed there during the night;
    sá maðr bjó á skipi (had his berth) næst Haraldi;
    6) to have a household (cattle, sheep, and milk);
    meðan þú vilt búa, as long as thou will keep house;
    búa á or at, with the name of the place added in dat., to live at or in (hann bjó á Velli; Gunnar bjó at Hlíðarenda);
    búa í skapi, brjósti e-m, to be, dwell in one’s mind (eigi býr þér lítit í skapi);
    sýnandi þá hjartaliga gleði, er í brjósti býr, that fills the breast;
    8) to behave, conduct onself (bjuggu þeir þar fremr úfriðliga);
    9) with preps.:
    búa af e-u, to lose;
    láta e-n af baugum búa, to let him be deprived of his riches;
    búa at e-u, to treat, = búa e-u (cf. 4);
    þeir höfðu spurt hvern veg Þórólfr hafði búit at herbergjum þeirra, how Th. had treated their premises;
    búa e-t fyrir, to prepare (þeir hlutir, er guð hefir fyrir búit sínum ástvinum);
    búa fyrir, to be present (hann ætlar, at Selþórir muni fyrir búa í hverju holti);
    búa hjá konu, to lie with a woman;
    búa í e-u, to be at the bottom of, = búa undir e-u (en í þessu vináttumerki bjuggu enn fleiri hlutir);
    búa með e-m or e-rri, to cohabit with;
    búa með konu, to lie with;
    búa saman, to live together (as husband and wife, as friends); to have a common household (ef menn búa saman);
    búa e-t til, to prepare, take the preparatory steps in a case (búa sök, mál, vígsmál til, cf. 1);
    búa til veizlu, to prepare for a feast;
    búa um e-n, to make one’s bed (var búit um þá Þórodd á seti ok lögðust þeir til svefns);
    Þórólfr lét setja upp skip sitt ok um búa, he had his ship laid up and fenced round;
    kváðu nú Guðrúnu eiga at búa um rauða skör Bolla, said that G. would have to dress B.’s (her husband’s) bloody head;
    búa um andvirki, to fence and thatch hayricks;
    at búa svá um, at aldri mátti vökna, to pack it up so that it could not get wet;
    búa svá um, at (with subj.), to arrange it so, that;
    búa eigi um heilt við e-n, to be plotting something against one;
    búa um nökkurn skoll, to brood over some mischief (deceit);
    búa um grun, to be suspicious;
    búa um hverfan hug, to be fickleminded;
    gott er um öruggt at búa, to be in a safe position;
    búa undir e-u, to be subject to, suffer, endure (hart mun þykkja undir at búa);
    eiga undir slíkum ofsa at búa, to have to put up with such insolence; to be the (hidden) reason of, to be at the bottom of (þat bjó þar undir, at hann vildi taka ríkit undir sik);
    þér vitið gørst, hvat yðr býr undir (what reason you have) at girnast eina útlenda mey;
    sárt býr þú nú við mik, Þóra, thou treatest me sorely;
    búa við e-t, to enjoy (þú býr við eilífa ást ok bíðr eilífra ömbuna); to submit to, put up with;
    ok mun eigi við þat mega búa, it will be too hard to bide;
    búa yfir e-u, to hide, conceal;
    framhlutr ormsins býr yfir eitri, is venomous;
    lítill búkr býr yfir miklu viti, little body holds mickle wit;
    búa yfir brögðum, flærð ok vélum, to brood over tricks, falsehood, and deceit;
    10) refl., búast.
    * * *
    pret. sing. bjó, 2nd pers. bjótt, mod. bjóst; plur. bjoggu, bjöggu, and mod. bjuggu, or even buggu; sup. búit, búið, and (rarely) contr. búð; part. búinn; pret. subj. bjöggi, mod. byggi or bjyggi; pres. sing. indic. bý; pl. búm, mod. búum: reflex. forms býsk or býst, bjósk or bjóst, bjöggusk, búisk, etc.: poët. forms with suffixed negative bjó-at, Skv. 3. 39: an obsolete pret. bjoggi = bjó, Fms. ix. 440 (in a verse); bjöggisk = bjósk, Hom. 118. [Búa is originally a reduplicated and contracted verb answering to Goth. búan, of which the pret. may have been baibau: by bûan Ulf. renders Gr. οικειν, κατοικειν; Hel. bûan = habitare; Germ. bauen; Swed. and Dan. bo. The Icel. distinguishes between the strong neut. and originally redupl. verb búa, and the transit. and weak byggja, q. v.: búa seems to be kindred to Gr. φύω, εφυσα (cp. Sansk. bhû, bhavâmi, Lat. fui); byggja to Lat. făcio, cp. Swed.-Dan. bygga, Scot. and North. E. to ‘big,’ i. e. to build; cp. Lat. aedificare, nidificare: again, the coincidence in sense with the Gr. οικος, οικειν, Lat. vicus, is no less striking, cp. the references s. v. bú above. Búa, as a root word, is one of the most interesting words in the Scandin. tongues; bú, bær, bygg, bygð, byggja, etc., all belong to this family: it survives in the North. E. word to ‘big,’ in the Germ. bauen ( to till), and possibly (v. above) in the auxiliary verb ‘to be.’]
    A. NEUTER, to live, abide, dwell, = Gr. οικειν, Lat. habitare; sú synd sem í mér býr, Rom. vii. 17, 20; í mér, þat er í mínu holdi, býr ekki gott, 18; hann sem býr í ljósinu, 1 Tim. vi. 16; fyrir Heilagan Anda sem í oss býr, 2 Tim. i. 14; Látið Christs orð ríkulega búa meðal yðar, Col. iii. 16; þá trú … sem áðr fyr bjó í þinni ömmu Loide, 2 Tim. i. 5; þat hit góða sem í oss býr, 14; hann sem býr í ljósinu, þar einginn kann til að komast, 1 Tim. vi. 16; hence íbúð, living in, etc.; in many of those passages some Edd. of N. T. use byggja, but búa suits better: of a temporary abode, hann bjó í tjöldum, he abode in tents, Fms. x. 413.
    2. a naut. term; þeir bjuggu þar um nóttina, they stayed, cast anchor during the night, Fms. vii. 3: on board ship, to have one’s berth, sá maðr bjó á skipi næst Haraldi er hét Loðinn, 166; engi maðr skyldi búa á þessu skipi yngri en tvítugr, x. 321.
    3. to live together as man and wife; henni hagar að b. við hann, 1 Cor. vii. 12; hagar honum hjá henni að b., 13; b. með húsfrú sinni, Stj. 47; b. við; Helgi prestr bjó við konu þá, er Þórdís hét (of concubinage), Sturl. i. 141; but búa saman, of wedded life, K. Á. 134.
    4. b. fyrir, to be present in the place: at Selþórir muni fyrir b. í hverju holti, Fms. iv. 260: recipr., sjór ok skúgr bjoggusk í grend, Skálda 202, Baruch.
    5. esp. (v. bú) to have a household, cattle, sheep, and milk; hence búandi, bóndi, bær, and bú; búa við málnytu ( milk), ok hafa kýr ok ær at búi, Nj. 236, Grág. i. 168, 335; b. búi (dat.), 153, K. Þ. K. 90; búa búi sínu, to ‘big ane’s ain biggin,’ have one’s own homestead.
    β. absol., meðan þú vilt b., so long as thou wilt keep bouse, Hrafn. 9; b. vel, illa, to be a good (bad) housekeeper; vænt er að kunna vel að búa, Bb. 3. 1; Salomon kóngur kunni að b., 100; fara að b., to begin housekeeping, 2. 6; b. á jörðu, to keep a farm, gefa þeim óðul sín er á bjoggu, Fms. i. 21.
    γ. búa á …, at …, i …, with the name of the place added, to live at or in a place; hann bjó á Velli (the farm) á Rangárvöllum (the county), Nj. 1; Höskuldr bjó á Höskuldstöðum, 2: hann bjó at Varmalæk, 22; hann bjó undir Felli, 16; Gunnarr bjó at Hlíðarenda, 29; Njáll bjó at Bergþórshváli, 30, 38, 147, 162, 164, 173, 174, 213, Landn. 39–41, and in numberless passages; Eb., Ld., Eg., Sturl., Bs., Ísl. ii, etc. (very freq.): also b. í brjósti, skapi, huga e-m, to be, dwell in one’s mind, with the notion of rooted conviction or determination, þess hins mikla áhuga, er þér býr í brjósti, Fms. iv. 80; því er mér hefir lengi í skapi búit, 78; ekki muntu leynask fyrir mér, veit ek hvat í býr skapinu, Lv. 16.
    II. metaph. and with prepp.; b. um e-t, or b. yfir e-u, almost in an uncanny sense, to brood over hidden schemes, designs, resentment, or the like; búa um hverfan hug, to be of a fickle mind, Skv. 3. 39; b. eigi um heilt, to brood over something against one, to be insincere, Fms. xi. 365; b. um skoll, to brood over some deceit, id.; b. um grun, to be suspicious, ii. 87: in good sense, b. um eitt lunderni, to be of one mind, Jb. 17; b. um þrek, hug, to have a bold heart, Lex. Poët.: b. í or undir e-u, to be at the bottom of a thing; en í þessu vináttu merki bjoggu enn fleiri hlutir, Ó. H. 125; mart býr í þokunni (a proverb), many things bide in the mist; en þat b. mest undir ferð Áka, at …, Fms. xi. 45; þóttusk eigi vita hvat undir myndi b., Nj. 62: b. yfir e-u, to brood over something, conceal; (ormrinn) bjó yfir eitri, i. e. the snake was venomous, Fms. vi. 351: the saying, lítill búkr býr yfir miklu viti, little bulk hides mickle wit, Al.; b. yfir flærð ok vélum, to brood over falsehood and deceit, id.; b. yfir brögðum, Fas. i. 290: b. undir, við e-t, to live under or with a thing, to bide, put up with; eiga undir slíkum ofsa at b., to have to put up with such insolence, Fms. xi. 248; at hart mun þykkja undir at b., Nj. 90, 101; ok mun eigi við þat mega b., i. e. it will be too hard to bide, 164; því at bændr máttu eigi við hitt b., Fms. xi. 224.
    III. in a half active sense; b. at e-u, or b. e-u (with dat.), to treat; þeir höfðu spurt hvern veg Þórólfr hafði búit at herbergjum þeirra, how Th. had used their premises, Eg. 85; þeir bjoggu búi sem þeim líkaði (where with dat.), i. e. they treated it recklessly, Bs. i. 544; Haraldr jarl fór til bús Sveins, ok bjó þá heldr úspakliga kornum hans, Orkn. 424 (in all passages in bad sense): búa vel saman, to live well together, be friendly, Fms. xi. 312; hence sam-búð, living together; b. við e-n, to treat one so and so; sárt býr þú við mik, Þóra, thou treatest me sorely, vii. 203.
    B. ACTIVE, to make ready: the sense and form here reminds one of the Gr. ποιειν: [this sense is much used in Old Engl., esp. the part. bone, boon, or boun, ready, (‘boun to go,’ Chaucer, etc.); in later Engl. ‘boun’ was corrupted into ‘bound,’ in such naut. phrases as bound for a port, etc.: from this part, the ballad writers formed a fresh verb, to boun, ‘busk ye, boun ye;’ ‘busk’ is a remnant of the old reflex, búask, see Dasent, Burnt Njal, pref. xvi. note, and cp. below III.]
    I. to make ready, ‘boun,’ for a journey; b. ferð, för sína; and as a naut. term, b. skip, to make ready for sea; bjoggu þeir ferð sína, Fms. ix. 453; en er þeir vóru búnir, Nj. 122; ok vóru þá mjök brott búnir, they were ‘boun’ for sea, Fms. vii. 101; bjó hann skip sitt, Nj. 128; en skip er brotið, svá at eigi er í för búanda á því sumri, i. e. ship unfit to go to sea, Grág. i. 92; b. sik til göngu, to be ‘boun’ for a walk, Ld. 46; b. sik at keyra, to make one ready for …, Nj. 91.
    β. as a law term, b. sök, mál, or adding til, b. til sök, mál á hendr e-m, to take out a summons against one, begin a lawsuit; b. mál í dóm, of the preliminaries to a lawsuit, hence málatilbúningr, in numberless cases in the Grágás and Sagas.
    γ. generally to prepare, make; b. smyrsl, to make ointments, Rb. 82.
    2. = Old Engl. to boun, i. e. to dress, equip; b. sik, to dress; svá búinn, so dressed, Fms. xi. 272; hence búningr, dress (freq.); vel búinn, well-dressed, Nj. 3, Ísl. ii. 434; spari-búinn, in holiday dress; illa búinn, ill-dressed; síðan bjó hon hana sem hon kunni, she dressed her as well as she could, Finnb. 258; b. beð, rekkjur, to make a bed, Eg. 236; b. upp hvílur, id., Nj. 168; b. öndvegi, hús, to make a high seat, dress a house for a feast, 175, (hús-búnaðr, hús-búningr, tapestry); búa borð, to dress the table, (borð búnaðr, table-service); b. stofu, Fms. iv. 75.
    β. búa til veizlu, to make ‘boun’ ( prepare) for a feast, Eg. 38, Fms. vii. 307; b. til seyðis, to make the fire ‘boun’ for cooking, Nj. 199; b. til vetrsetu, to make ‘boun’ for a winter abode, Fms. x. 42; til-búa, and fyrir-b., to prepare; eg fer héðan að til-b. yðr stað, John xiv. 3; eignizt það ríki sem yðr var til-búið frá upphafi veraldar, Matth. xxv. 34.
    γ. b. um e-t, in mod. use with the notion of packing up, to make into a bundle, of parcels, letters, etc.; hence um-búningr and um-búðir, a packing, packing-cover; b. um rúm, hvílu, to make a bed; búa um e-n, to make one’s bed; var búið um þá Þórodd í seti, ok lögðusk þeir til svefns, Th.’s bed was made on the benches, and they went to sleep, Ó. H. 153; skaltú nú sjá hvar vit leggumk niðr, ok hversu ek bý um okkr (of the dying Njal), Nj. 701; er mér sagt at hann hafi illa um búit, of a dead body, 51; þeir höfðu (svá) um sik búit ( they had covered themselves so) at þá mátti eigi sjá, 261; kváðu nú Guðrúnu eiga at búa um rauða skör Bolla, said that G. would have to comb B.’s (her husband’s) bloody head, Ld. 244; búa svá um at aldri mátti vökna, pack it up so that it cannot get wet, Fms. vii. 225; Þórólfr lét setja upp skip ok um búa, he had the ship laid up and fenced it round (for the winter), Eg. 199; b. um andvirki, to fence and thatch bay-ricks, Grág. ii. 335: metaph. to manage, preserve a thing, Fms. ix. 52; aumlega búinn, in a piteous state, Hom. 115.
    3. to ornament, esp. with metals or artificial work of any kind, of clothes laced with gold; kyrtill hlaðbúinn, Ísl. ii. 434, Nj. 48, Vm. 129: of gloves, B. K. 84: of a belt with stones or artificial work, Fms. xi. 271: of a drinking-horn, D. N. (Fr.); but esp. of a weapon, sword, or the like, enamelled with gold or silver (gull-búinn, silfr-búinn); búin gulli ok silfri, Fms. i. 15; búinn knífr, xi. 271; vápn búit mjök, much ornamented, ii. 255, iv. 77, 130, Eb. 226, 228.
    β. part., búinn at e-u, or vel búinn, metaph. endowed with, well endowed; at flestum í þróttum vel búinn, Nj. 61, Fms. x. 295; at auð vel búinn, wealthy, 410; vel búinn at hreysti ok allri atgörvi, Eg. 82; bezt at viti búinn, Fms. xi. 51.
    II. particular use of the part. pass, ‘boun,’ ready, willing; margir munu búnir at kaupa, ready, willing to buy, Fms. vi. 218; hann kvaðsk þess fyrir löngu búinn, Ld. 66, Fms. iii. 123; nefna vátta at þeir eru búnir ( ready) at leysa kvið þann af hendi, Grág. i. 54; vóru allir til þess búnir, Fms. xi. 360: compar., engir menn sýna sik búnari ( more willing) til liðveizlu, Sturl. i. 103: the allit. phrase, vera boðinn og búinn til e-s, vide bjóða VI: denoting fitted, adapted, ek em gamall, ok lítt b. at ( little fit to) hefna sona minna, Nj. 200; þótt ek sé verr til b. en hann fyrir vanheilsu sakir, Fms. vii. 275; eiga við búið (mod. vera við búinn), to keep oneself ready, to be on one’s guard, Bs. i. 537.
    2. on the point of doing, about to do so and so; hann var búinn til falls, he was just about to tumble, Fms. x. 314; en áðr þeir kómu var búið til hins mesta váða, ix. 444, v. l.
    β. neut. búið is used almost adverbially, on the point of, just about to; ok búið við skipbroti, Ísl. ii. 245; búið við váða miklum, Fms. ix. 310; sagði at þá var búit við geig mikinn með þeim feðgum, Eg. 158: this is rare and obsolete in mod. usage; and the Icel. now say, liggja við mér lá við að detta, where an old writer would have said, ek var búinn at detta; the sense would else be ambiguous, as búinn, vera búinn, in mod. usage means to have done; ég er búinn að eta, I have done eating; vera búinn að e-u (a work, business of any kind), to have done with it; also absol., eg er búinn, I have done; thus e. g. vera b. að kaupa, fyrir löngu b., b. at græða, leysa, etc., in mod. sense means to have done, done long ago; only by adding prepp. við, til (vera við búinn, til búinn) the part. resumes its old sense: on the other hand, búinn in the sense of having done hardly ever occurs in old writers.
    γ. búð (búið) is even used adverbially = may be, may happen; with subj. with or without ‘at,’ búð, svá sé til ætlað, may be, it will come so to happen, Nj. 114; búð, dragi til þess sem vera vill, 185; búð, eigi fari fjarri því sem þú gazt til, id., Ed. Johns. 508, note c; búð, svá þykki sem ek grípa gulli við þá, 9, note 3; búð, eigi hendi hann slík úgipta annat sinn, 42; búð, ek láta annars víti at varnaði verða, 106; búð, vér þurfim enn hlífanna, Sturl. ii. 137 (vellum MSS.; um ríð, Ed., quite without sense), cp. also Eb. 27 new Ed.: in mod. usage it is freq. to say, það er búið, vel búið, albúið, etc., it is likely, most likely that …
    δ. svá búit, adverbially, and proncd. as if one word, as matters stand, or even temp. at present, as yet; eigi mun hlýða svá búit, i. e. it will not do ‘so done,’ i. e. something else must be done, Eg. 507; eigi munu þér fá at unnit svá búið, i. e. not as yet, Fms. vii. 270; stendr þar nú svá búit (i. e. unchanged), um hríð, xi. 81; en berjask eigi svo búit, not fight as yet, Nj. 229; segja Eyjólfi til svá búins, they tell Eyolf the state of things, viz. that nothing had been done, Gísl. 41; þeir skildu við svá búit; þeir lögðu frá við svá búið, implying ‘vain effort,’ Germ. ‘unverrichteter Sache,’ Ísl. ii, Hkr. i. 340: at svá búnu, adverbially, as yet, at present; hann kvaðsk eigi fýsask til Íslands at svá búnu, Nj. 123, Fms. xi. 131; þenna draum segjum vér engum manni at svá búnu, this dream we will not tell to anybody as yet, Nj. 212; en at svá búnu tjár ekki, Fas. i. 364.
    III. reflex. to ‘boun’ or ‘busk’ oneself, make oneself ready, equip oneself; gengu menn þá á skip sín, ok bjoggusk sem hvatligast, Fms. v. 15: adding the infinitive of a verb as predicate, bjósk hann at fara norðr til Þrandheims, Eg. 18; or ellipt., where búask thus denotes the act itself, nú býsk hann út til Íslands, i. e. he ‘busked’ him to go …, Nj. 10; bjoggusk þeir fóstbræðr í hernað, they went on a free-booting trip, Landn. 31; seg Agli at þeir búisk þaðan fimmtán, 94: or adding another verb denoting the act, in the same tense, bjósk Haraldr konungr úr Þrándheimi með skipaliði, ok fór suðr á Mæri, he ‘busked’ him … and went south, Eg. 7; the journey added in gen., búask ferðar sinnar, Fms. i. 3; búask menn ferða sinna, Ld. 177.
    β. denoting intention, hidden or not put into action; fór sá kurr, at Skúli byggisk á land upp, Fms. ix. 483.
    2. to prepare for a thing; búask við boði, veizlu, etc., Nj. 10, Korm. 10; b. (vel, kristilega) við dauða sínum, andláti sínu, (eccl.) to prepare for one’s death, Fs. 80, Bs. i. 74; búask við vetri, to provide for the winter, get store in, Fms. xi. 415; b. við úfriði, vii. 23.
    β. to be on one’s guard, take steps to prevent a thing; nú ríða hér úvinir þínir at þér; skaltu svá við búask, i. e. be sure of that, make up thy mind, Nj. 264; bústu svá við, skal hann kveða, at …, Grág. ii. 244.
    γ. such phrases as, búask um = búa um sik, to make one’s own bed, encamp, make oneself comfortable, Nj. 259; tjölduðu búðir ok bjöggusk vel um, 219; var hörð veðrátta, svá at ekki mátti úti um búask, Fms. x. 13. Ld. 348; in the last passage the verb is deponent.
    3. metaph., b. við e-u, to expect, freq. in mod. usage; in phrases, það er ekki við að búast, it cannot be expected; búast við e-m, to expect a guest, or the like.
    β. to intend, think about; eg býst við að koma, I hope to come; eg bjóst aldrei við því, I never hoped for that, it never entered my mind, and in numberless cases.
    4. passive (very rare and not classical); um kveldit er matr bjósk = er m. var búinn, Fms. ix. 364.

    Íslensk-ensk orðabók > BÚA

  • 66 BYGG

    * * *
    n. barley.
    * * *
    n. [Scot. and North. E. bigg; Swed. bjugg; Dan. byg; Ivar Aasen bygg; derived from byggja]:—barley, a common word over all Scandinavia, cp. Alm. 33, Edda (Gl.), Stj. 99, Bs. ii. 5, 532. 5; vide barr II.

    Íslensk-ensk orðabók > BYGG

  • 67 BÆR

    * * *
    bœr, or býr, gen. baejar or býjar; gen. biar also occurs, esp. in Norse MSS. of the 14th century, Fb., but is rare and unclassical; pl. -ir, gen. -ja, dat. -jum. In Icel. people say bær; in Norway bö in Swed. and Dan. (always with y) by; the root word being búa, bú: this word is very freq. in local names of towns and villages throughout the whole of Scandinavia; and wherever the Scandinavian tribes settled the name by or bö went along with them. In the map of Northern England the use of this word marks out the limits and extent of the Norse immigration, e. g. the name Kirkby or Kirby; about twenty or thirty such are found in English maps of the Northern and Midland Counties, denoting churches built by the Norse or Danish settlers, as Whitby, Grimsby, etc., cp. Kirkjubær in Icel. In Denmark and Sweden local names ending in -by are almost numberless.
    I. a town, village, this is the Norse, Swed., and Dan. notion; þeir brenna býi at köldum kolum, Fms. xi. 122; til bæjarins (of Niðarós), vii. 30; of Bergen, viii. 360, 438; Tunsberg, ix. 361; of the town residence of the earl of Orkney, Nj. 267: allit., borgir ok bæi, castles and towns, Ann. 1349, etc. etc.; baejar-biskup, a town-bishop, Fms. vii. 32; bæjar-prestr, a town-priest, D. N.; bæjar-lögmaðr, a town-justice, id.; bæjar-lýðr, bæjar-lið, bæjar-menn, town’s-people, Fms. viii. 38, 160, 210, Eg. 240, Bs. i. 78; baejar-brenna, the burning of a town, Fms. x. 30; bæjar-bygð, a town-district, viii. 247; bæjar-gjald, a town-rate, N. G. L. i. 328; bæjar-sýsla, a town-office, Fms. vi. 109; bæjar-starf, id., Hkr. iii. 441; bæjar-seta, dwelling in town, Ld. 73, Ísl. ii. 392.
    II. a farm, landed estate, this is the Icel. notion, as that country has no towns; bær in Icel. answers to the Germ. ‘hof,’ Norweg. ‘ból,’ Dan. ‘gaard,’ denoting a farm, or farmyard and buildings, or both together; hence the phrase, reisa, göra, setja bæ, efna til bæjar, to build the farmstead, Eb. 10, 26, 254, Ld. 96, 98, Fs. 26, Landn. 126, 127, Eg. 131, Gísl. 8, 28, Bs. i. 26, Þorst. hv. 35; byggja bæ, Bs. i. 60; the phrase, bær heitir…, a farm is called so and so, Ísl. ii. 322, 323, 325, Ann. 1300, Hrafn. 22, Dropl. 5; the allit. phrase, búa á bæ…, Þorst. hv. 37; the passages are numberless, and ‘bær’ has almost become synonymous with ‘house and home;’ and as it specially means ‘the farm-buildings,’ Icel. also say innan-bæjar, in-doors; utan-bæjar, out-of-doors; í bæ, within doors; milii baejar ok stöðuls, K. Þ. K. 78; milli bæja; bæ frá bæ, from house to house; á bæ og af bæ, at home and abroad: things belonging to a bær, bæjar-dyr, the doors of the houses, the chief entrance; bæjar-hurð ( janua); bæjar-veggr, the wall of the houses; bæjar-bust, the gable of the houses; bæjar-lækr, the home-spring, well; bæjar-hlað, the premises; bæjar-stétt, the pavement in the front of the houses; bæjar-leið, a furlong, a short distance as between two ‘bæir;’ bæjar-sund, passage between the houses; bæjar-hús, the home-stead, opp. to fjár-hús, etc., where cattle is kept, or barns and the like; fram-bær, the front part of the houses; torf-bær, timbr-bær, a ‘bær’ built of turf or timber: phrases denoting the ‘bær’ as hearth and home, hér sú Guð í bæ, God be in this house, a form of greeting, cp. Luke x. 5; bæjar-bragr, the customs or life in a house; nema börn hvað á bæ er títt (a proverb).

    Íslensk-ensk orðabók > BÆR

  • 68 DÓLGR

    m. enemy, fiend; dauðir dólgar, ghosts.
    * * *
    ( dolgr), m. [Ulf. renders χρεωφειλέτης, Luke vii. 41, by dulgisskula; and δανειστής, id., by dulgahaitja]:—a fiend; dauðir dólgar, ghosts, Hkv. 2. 49—verða öflgari allir á nóttum dauðir dólgar mær, en um daga ljósa—used synonymous to ‘devil,’ djöfull, Fms. iii. 200, vi. 143, x. 172 (of a giant); þar sat dólgr í hásæti, mikill ok illiligr (of witches), Fas. ii. 184; svartir dólgar, Karl. 525; sögðu at sá d. væri kominn í bygðina er þeim þætti eigi dæll viðfangs, Grett. 127; söku-dólgr, a criminal; vide dylgja.

    Íslensk-ensk orðabók > DÓLGR

  • 69 eyða

    (-dda, -ddr), v.
    1) to make empty (auðr), clear of, deprive of its contents (eyða allan fjörðinn bæði at mönnum ok fé); eyða bygð (bœi ok borgir, heröð), to desolate, lay waste;
    2) to desert, depart from (féllu sumir, en sumir eyddu hálfrýmin); eyða veizluna, to break up the feast; eyða þing, to dissolve the meeting;
    3) to do away with, destroy, with dat. (eyddi eldr konum ok börnum);
    4) to spend, squander (eyða fé, peningum);
    5) to render void in law, annul, with acc. or dat. (eyða vígsmál or vígsmálum);
    6) refl., eyðast, to come to nought; eyddist erfisgørðin fyrir honum, he let the funeral feast drop.
    * * *
    u, f. [auðr], a gap, lacuna, in a book, (mod.)

    Íslensk-ensk orðabók > eyða

  • 70 eyði

    n. waste or ruinous state; leggja í eyði, to lay waste; vera (liggja) í eyði, to be deserted or ruined.
    * * *
    n. [auðr, Germ. öde], waste, desert; leggja í e., to leave in the lurch, desert, Jb. 277; jörðin var e. og tóm, Gen. i. 2; yðart hús skal yðr í e. látið verða, Matth. xxiii. 38: in COMPDS, desert, forlorn, wild; eyði-borg, f. a deserted town ( castle), Stj. 284. eyði-bygð, f. a desert country, Fs. 19. eyði-dalr, m. a wild, desolate vale, Hrafn. 1. eyði-ey, f. a desert island, Fms. x. 154. eyði-fjall, n. a wild fell, Sks. 1. eyði-fjörðr, m. a desert firth county, Fs. 24. eyði-haf, n. the wild sea, Stj. 636. eyði-hús, n. deserted dwellings, Hkr. ii. 379. eyði-jörð, f. a deserted household or farm, Dipl. iii. 13, Jb. 183. eyði-kot, n. a deserted cottage, Vm. 61. eyði-land, n. desert land, Hkr. i. 96. eyði-mörk, f. a desert, wilderness, Fms. i. 118, iv. 336, v. 130, Fær. 62, Stj. 141, 283. eyði-rjóðr, n. a desert plain, Stj. 527, 2 Sam. xv. 28. eyði-skemma, u, f. a desert barn, Hkr. ii. 383. eyði-sker, n. a wild rock, skerry, Fs. 18. eyði-skógr, m. a wild ‘shaw’ (wood), Stj. 485. eyði-staðr, m. a barren place, 655 xiii B, Bs. i. 204. eyði-tröð, f. a desolate lane. Sturl. ii. 209, cp. auða tröð, Hkm. 20. eyði-veggr, m. a deserted building, ruin, Karl. 2.

    Íslensk-ensk orðabók > eyði

  • 71 FALLA

    * * *
    (fell; féll, féllum; fallinn), v.
    eigi fellr tré við fyrsta högg, a tree falls not with the first stroke;
    falla af baki, to fall from horse back;
    falla á kné, to fall on one’s knees;
    falla áfram (á bak aptr), to fall forwards (backwards);
    falla flatr, to fall prostrate;
    falla til jarðar, to fall to the ground;
    refl., láta fallast (= sik falla), to let oneself fall (þá lét Loki falla í kné Skaða);
    2) to drop down dead, be killed, fall (in battle);
    3) to die of plague (féllu fátœkir menn um alit land);
    4) to flow, run (of water, stream, tide);
    særinn fell út frá landi, ebbed;
    féll sjór fyrir hellismunnann, the sea rose higher than the cave-mouth;
    síðan féll sjór at, the tide rose;
    þeir sá þá ós mikinn falla í sjóinn, fall into the sea;
    á fél (a river flowed) við skála Ásólfs;
    var skipit svá hlaðit, at inn féll um söxin, that the sea rushed in at the prow;
    5) of clothes, hair, to fall, hang down;
    hárit féll á herðar honum aptr, the hair fell back on his shoulders;
    létu kvennváðir um kné falla, they let women’s dress fall about hi s knees;
    6) to fall, calm down (of the wind);
    féll veðrit (the storm fell) ok gerði logn;
    7) to fail, be foiled;
    sá eiðr fellr honum til útlegðar, if he fails in taking the oath, he shall be liable to outlawry;
    falla á verkum sínum, to have been caught red-handed, to be justly slain;
    falla or fallast at máli, sókn, to fail in one’s suit;
    falla frá máli, to give it up;
    fallinn at frændum, bereft of kinsmen;
    dœmi ek fyrir dráp hans fallnar yðrar eignir, I sentence your estates to be forfieited for his slaughter;
    refl., ef gerðarmenn láta fallast, if the umpires fail to do their duty;
    þá fallust öllum Ásum orðtök ok svá hendr, then voice and hands alike failed the Gods;
    féllust þeim allar kvéðjur, their greetings died on their lips;
    vill sá eigi falust láta andsvör, he will not fail or falter in replying;
    mér féll svá gæfusamliga (it befell me so quickly), at;
    stundum kann svá at falla, at, sometimes it may so happen that;
    9) to be had or produced (þat járn fellr í firði þeim; þar fellr hveiti ok vín);
    10) with adv., e-m fellr e-t þungt, létt, a thing falls heavily, lightly upon one (þetta mun ðr þungt falla);
    féll þá keisaranum þyngra bardaginn, the battle turned against the emperor;
    e-m fellr e-t nær, it falls nigh to one, touches one nearly;
    henni féll meinit svá nær, at, the illness fell on her so sore, that;
    mér fellr eigi firr en honum, it touches me no less than him;
    hörmuliga fellr oss nú, at, it falls out sadly for us, that;
    11) to please, suit;
    kvað sér, þat vel falla til attekta, said that it suited him well for drawing revenue from;
    honum féll vel í eyru lofsorð konungs, the king’s praise was pleasant in his ears;
    jarli féllst þat vel í eyru, the earl was well pleased to hear it;
    mun mér illa falla, ef, it will displease me, if;
    féll vel á með þeim, they were on good terms;
    refl., honum féllst þat vel í skap, it suited his mind well, he was pleased with it;
    féllst hvárt öðru vel í geð, they loved each other;
    12) with preps. and advs.,
    falla af, to fall, abate (féll af vindr, byrr);
    falla á e-n, to befall one;
    þær féllu lyktir í, at, the end was, that;
    falla í e-t, to fall into;
    falla í brot, to fall in a fit;
    falla í óvit, to faint, swoon;
    falla í villu, to fall into heresy;
    falla í vald e-s, to fall into one’s power;
    féll veðrit í logn, the storm calmed down;
    falla niðr, to fall, drop;
    mitt kvæði mun skjótt niðr falla, my poem will soon be forgotten;
    féll svá niðr þeirra tal, their conversation dropped, they left off talking;
    falla saman, to fill in with, agree;
    þó at eigi félli alit saman með þeim, though they, did not agree in everything;
    falla til, to occur, happen, fall out;
    ef auðna fellr til, if luck will have it so;
    litlu síðar féll til fagrt leiði, fair wind came on;
    öll þingviti, er til falla, all the fines that may fall in, be due;
    nema þörf falli til, unless need be;
    sem sakir falla til, as the case falls;
    falla undir e-n, to fall to one’s lot (of inheritance, obligation);
    arfr fellr undir e-n, devolves upon one;
    falla út, to recede, of the tide (þá er út féll sjórinn);
    falla við árar, to fall to at the oars.
    * * *
    pret. féll, 2nd pers. féllt, mod. féllst, pl. féllu; pres. fell, pl. föllum; part. fallinn; reflex. féllsk, fallisk, etc., with the neg. suffix fellr-at, féll-at, féllsk-at, Am. 6, vide Lex. Poët. [Common to all Teut. languages except Goth. (Ulf. renders πίπτειν by drjûsan); A. S. feallan; Engl. fall; Germ. fallen; Dan. falde; Swed. falla.]
    A. to fall; as in Engl. so in Icel. falla is the general word, used in the broadest sense; in the N. T. it is therefore used much in the same passages as in the Engl. V., e. g. Matth. v. 14, vii. 25, 27, x. 29, xii. 11, xiii. 4, xxi. 44, Luke xiv. 5, John xii. 24, Rom. xi. 11, xiv. 4, 1 Cor. x. 12, 1 Tim. vi. 9, Rev. viii. 10: blómstrið fellr, James i. 11: again, the verbs hrynja and hrapa denote ruin or sudden fall, detta a light fall, hrasa stumbling; thus in the N. T. hrynja is used, Luke xxiii. 30, Rev. vi. 16; hrapa, Luke x. 18, xi. 17, xiii. 4, Matth. xxiv. 29; hrasa, Luke x. 30; detta, xvi. 21: the proverb, eigi fellr tré við hit fyrsta högg, a tree falls not by the first stroke, Nj. 163, 224; hann féll fall mikit, Bs. i. 343; hón féll geigvænliga, id.; falla af baki, to fall from horseback, 344; f. áfram, to fall forwards, Nj. 165; f. á bak aptr, to fall on the back, 9; f. um háls e-m, to fall on one’s neck, Luke xv. 20; f. til jarðar, to fall to the ground, fall prostrate, Fms. vii. 13, Pass. 5. 4: to fall on one’s face, Stj. 422. Ruth ii. 10; f. fram, to fall down, Matth. iv. 9; f. dauðr ofan, to fall down dead, Fær. 31; ok jafnsnart féll á hann dimma og myrkr, Acts xiii. 11; hlutr fellr, the lot fell (vide hlut-fall), i. 26.
    2. to fall dead, fall in battle, Lat. cadere, Nj. 31, Eg. 7, 495, Dropl. 25, 36, Hm. 159, Fms. i. 8, 11, 24, 38, 95, 173, 177, 178, ii. 318, 324, 329, iii. 5, iv. 14, v. 55, 59, 78, 85, vi. 406–421, vii–xi, passim.
    3. of cattle, to die of plague or famine, Ann. 1341.
    4. medic., falla í brot, to fall in a fit, Bs. i. 335; f. í óvit, to swoon, Nj. 210: the phrase, f. frá, to fall, die (frá-fall, death), Grág. i. 139, 401, Fms. iv. 230, vii. 275; f. í svefn, to fall asleep, Acts xx. 9.
    II. to flow, run, of water, stream, tide, etc.: of the tide, særinn féll út frá landi, ebbed, Clem. 47; féll þar sær fyrir hellismunnann, the sea rose higher than the cave’s mouth, Orkn. 428; síðan féll sjór at, the tide rose, Ld. 58; ok þá er út féll sjórinn, Þorf. Karl. 420; sjórinn féll svá skjótt á land, at skipin vóru öll á floti, Fms. iv. 65: also used of snow, rain, dew, Vsp. 19; snjó-fall, a fall of snow: of the ashes of a volcano, cp. ösku-fall, s. v. aska: of a breaker, to dash, menn undruðusk er boði féll í logni, þar sem engi maðr vissi ván til at fyrri hefði fallit, Orkn. 164: of a river, nema þar falli á sú er eigi gengr fé yfir, Grág. ii. 256; vötn þau er ór jöklum höfðu fallit, Eg. 133; á féll ( flowed) við skála Ásólfs, Landn. 50, A. A. 285; þeir sá þá ós (fors, Hb.) mikinn falla í sjóinn, Landn. 29, v. l., cp. Fms. i. 236; Markar-fljót féll í millum höfuð-ísa, Nj. 142; á fellr austan, Vsp. 42; falla forsar, 58; læk er féll meðal landa þeirra, Landn. 145: of sea water, sjár kolblár fellr at þeim, the ship took in water, Ld. 118, Mar. 98; svá at inn féll um söxin, that the tea rushed in at the stern, Sturl. iii. 66.
    2. to stream, of hair; hárit silki-bleikt er féll ( streamed) á herðar honum aptr, Fms. vii. 155.
    β. of clothes, drapery, Edda (Ht. 2) 121.
    III. to fall, of the wind; féll veðrit ok görði logn, the wind fell, Eg. 372; þá féll byrrinn, Eb. 8; ok fellr veðrit er þeir koma út at eyjum, Ld. 116; hón kvaðsk mundu ráða at veðrit félli eigi, Gullþ. 30; í því bili fellr andviðrit, Fbr. 67; þá féll af byrrinn, Fms. vi. 17.
    2. falla niðr, to fall, drop; mitt kvæði mun skjótt niðr f., my poem will soon be forgotten, Fms. vi. 198; mun þat (in the poem) aldri niðr f. meðan Norðrlönd eru bygð, 372; féll svá þeirra tal, their speech dropped, they left off talking, Fas. iii. 579; as a law term, to let a thing drop, lát niðr f., Fs. 182; féllu hálfar bætr niðr fyrir sakastaði þá er hann þótti á eiga, Nj. 166, 250, Band. 18; þat eitt fellr niðr, Grág. i. 398, Fms. vii. 137; falla í verði, to fall in price, etc.
    IV. to fail, be foiled, a law term; sá (viz. eiðr) fellr honum til útlegðar, i. e. if he fails in taking the oath he shall be liable to outlawry, N. G. L. i. 84 (eið-fall); en ef eiðr fellr, þá fari hann útlægr, K. Á. 214; fellr aldri sekt handa á milli, the fine is never cancelled, N. G. L. i. 345; f. á verkum sínum, to have been caught red-handed, to be justly slain, Eg. 736; vera fallinn at sókn, to fail in one’s suit, N. G. L. i. 166; hence metaph. fallin at frændum, failing, bereft of friends, Hðm. 5; fallinn frá minu máli, having given my case up, Sks. 554, 747; því dæmi ek fyrir dráp hans fallnar eignir ykkar, I sentence your estates to lie forfeited for his slaughter, Fs. 122; f. í konungs garð, to forfeit to the king’s treasury. Fms. iv. 227; reflex., ef honum fellsk þessor brigð, if his right of reclamation fails, Gþl. 300; ef menn fallask at því, if men fail in that, N. G. L. ii. 345; ef gerð fellsk, if the reparation comes to naught, id.; ef gerðar-menn láta fallask, if they fail to do their duty, id., cp. i. 133, 415; to fail, falter, in the phrase, e-m fallask hendr, the hands fail one; bliknaði hann ok féllusk honum hendr, Ó. H. 70; þá féllusk öllum Ásum orðtök ok svá hendr, their voice and hands alike failed them, Edda 37; en bóndum féllusk hendr, því á þeir höfðu þá engan foringja, Fms. vi. 281; féllusk þeim allar kveðjur er fyrir vóru, their greeting faltered, i. e. the greeting died on their lips, Nj. 140; vill sá eigi fallask fáta andsvör, he would not fail or falter in replying, Hkr. i. 260; féllskat saðr sviðri, her judgment did not fail, Am. 6.
    V. metaph., falla í villu, to fall into heresy, Ver. 47; f. í hórdóm, to fall into whoredom, Sks. 588; f. í vald e-s. to fall into one’s power, Ld. 166; f. í fullsælu, to drop ( come suddenly) into great wealth, Band. 31; f. í fullting við e-n, to fall a-helping one, to take one’s part, Grág. i. 24; lyktir falla á e-t, to come to a close, issue, Fms. ix. 292. xi. 326; f. á, to fall on, of misfortune, vide á-fall.
    2. falla undir e-n, to full to one’s lot, of inheritance, obligation; arfr fellr undir e-n. devolves upon one, Gþl. 215; f. frjáls á jörð to be free born, N. G. L. i. 32; f. ánanðigr á jörð, to be born a bondsman, Grág. ii. 192.
    3. falla við árar, to fall to at the oars, Fms. xi. 73, 103; Þorgeirr féll þá svá fast á árar (pulled, so bard), at af gengu báðir háirnir, Grett. 125 A; f. fram við árar, id., Fas. ii. 495 (in a verse).
    VI. to fall out, befall; ef auðna fellr til, if it so falls out by luck, Fms. iv. 148; ef auðna vildi til f. með þeim, xi. 267; litlu siðar fellr til fagrt leiði, a fair wind befell them, 426; alla hluti þá er til kunni f., Nj. 224; öll þingvíti er til f., all the fines that may fall in, be due, Gþl. 21; nema þörf falli til, unless a mishap befalls him, i. e. unless he be in a strait, 76; mér féll svá gæfusamliga, it befell me so luckily, Barl. 114; verðuliga er fallit á mik þetta tilfelli, this accident has justly befallen me, 115; sem sakir f. til, as the case falls, Eg. 89.
    2. to fall, be produced; þat (the iron) fellr í firði þeim er Ger heitir, Fas. iii. 240; þar fellr hveiti ok vín, 360.
    VII. impers. in the phrases, e-m fellr e-t þungt, létt, etc., a thing falls lightly, heavily upon, esp. of feeling; þetta mun yðr þungt f., it will fall heavily on you, Band. 18; felir þá keisaranum þyngra bardaginn, the battle fell out ill to ( turned against) the emperor, Fms. xi. 32; at oss mundi þungt f. þessi mál, Nj. 191.
    2. the phrases, e-m fellr e-t nær, it falls nigh to one, touches one nearly; svá fellr mér þetta nær um trega, Nj. 170; sjá einn var svá hlutr, at Njáli féll svá nær, at hana mátti aldri óklökvandi um tala, this one thing touched Njal so nearly, that he could never speak of it without tears, 171; mér fellr eigi firr en honum, it touches me no less than him, Blas. 41; henni féll meinit svá, nær, at …, the illness fell on her so sore, that …, Bs. i. 178; féll henni nær allt saman, she was much vexed by it all (of illness), 351; e-t fellr bágliga, hörmuliga etc. fyrir e-m, things fall out sadly for one. Vígl. 30, El. 15.
    B. Metaph. to fall in with, agree, fit, suit, Germ. gefallen:
    I. to please, suit; kvað sér þat vel falla til aftekta, said that it suited him well for drawing taxes from, Fb. ii. 122: en allt þat, er hann heyrði frá himnaguði, féll honum harla vel, pleased him very well, Fms. i. 133; honum féll vel í eyru lofsorð konungs, the king’s praise suited his ears well, tickled, pleased his fancy, Bret. 16: reflex., þat lof fellsk honum í eyru, 4; jarli fellsk þat vel í eyru, the earl was well pleased to hear it, Bjarn. 7.
    β. falla saman, to fall in with, comply, agree; en þó at eigi félli allt saman með þeim, though they did not agree in all, Bs. i. 723.
    γ. féllsk vel á með þeim, they loved one another, Fas. i. 49; féll vel á með þeim Styrkári, i. e. he and S. were on good terms, Fms. iii. 120.
    δ. honum féllsk þat vel í skap, it suited his mind well, pleased him, Fas. i. 364; féllsk hvárt öðru vel í geð, they agreed well, liked one another well, Band. 9; fallask á e-t, to like a thing; brátt kvartar að mér fellst ei á, Bb. 3. 23.
    2. to beseem, befit; heldr fellr þeim ( it befits them), at sýna öðrum með góðvilja, Str. 2.
    3. falla at e-u, to apply to, refer to; þetta eitt orð er at fellr eiðstafnum, Band. MS. 15 (Ed. 18 wrongly eiðrinn instead of eiðnum).
    4. the phrase ‘falla við’ in Luke vi. 36 (bótin af því hinu nýja fellr eigi við hið gamla) means to agree with; hence also viðfeldinn, agreeable:—but in the two passages to be cited falla við seems to be intended for falda við, to enfold; hvergi nema þar sem falli við akr eða eng, unless field or meadow be increased or improved, N. G. L. ii. 116; ekki má falla (qs. falda) við hamingju-leysi mitt, ‘tis impossible to add a fold to my bad luck, it cannot be worse than it is, Al. 110.
    II. part. fallinn; svá f., such-like, so framed; eitt lítið dýr er svá fallið, at …, a small animal is so framed, that …, Stj. 77; hví man hinn sami maðr svá fallinn, how can the same man be so framed? Fms. xi. 429:—in law phrases, such-like, as follows, svá fallinn vitnisburð, testimony as follows, Vm. 47; svo fallinn órskurð, dóm, etc., a decision, sentence … as follows, a standing phrase; þá leið fallinn, such, such-like (Germ. beschaffen), Stj. 154.
    2. fallinn vel, illa, etc., well, ill-disposed; hann var vænn maðr ok vel fallinn, Fms. xi. 422; þau vóru tröll bæði ok at öllu illa fallin, Bárð. 165; fitted, worthy, bezt til konungs fallinn, Fms. i. 58; ok er hann bezt til þess f. af þessum þremr, vi. 386; at hann væri betr til fallinn at deyja fyrir þá sök en faðir hans, that he more deserved to die than his father did, x. 3; Ólafr er betr til yfirmanns f. enn mínir synir, Ld. 84; margir eru betr til fallnir fararinnar, Ísl. ii. 327; Hallgerðr kvað hann sér vel fallinn til verkstjóra, Nj. 57; sá er til þess er f., Sks. 299; ‘worthy,’ 1 Cor. vi. 2.
    3. neut. fit; ok hætti þá er honum þótti fallit, when he thought fit, Fms. vi. 364; slík reip sem f. þykir, as seems needful, Sks. 420; væri þat vel fallit, at …, it would do well, to …, Fms. ii. 115; þat mun nú vel fallit, that will be right, that will do well, Nj. 145; kallaði vel til fallit, said it was quite right, Fms. xi. 321.
    4. of a thing, with dat. suited to one; eigi þyki mér þér sú ferð vel fallin, i. e. this journey will not do for thee, will not do thee good, Fms. vi. 200; cp. ó-fallit, unfit.

    Íslensk-ensk orðabók > FALLA

  • 72 FESTA

    * * *
    I)
    (-sta, -str), v.
    1) to make fast, fasten (festa skip, bát, hval);
    2) to hang up (= festa upp);
    festa á gálga, to hang on the gallows;
    festa út til þerris, to hang out for drying;
    festa e-t við e-t, to fasten to a thing;
    3) in various fig. phrases,
    festa trúnað á e-t, to believe in;
    festa hug við e-t, to fix the mind upon;
    festa yndi, to feel happy (in a place);
    festa e-t í minni, to fix in the memory;
    also absol., festa kvæði, to learn a poem by heart;
    4) to settle, stipulate;
    festa sátt mál, to make a settled agreement;
    5) to betroth (festa e-m dóttur sína);
    6) impers. to cleave, stick fast (spjótit festi í skildinum);
    eld festir, the fire catches, takes hold;
    7) refl., festast, to grow to, stick fast to (nafnit festist við hann);
    bardagi festist, the battle closes up fast.
    f. bail, pledge (svardagi ok festa).
    * * *
    t, [fastr], to fasten; lím er festir allart vegginn, Rb. 390.
    2. to fasten with a cord, to fasten a thing afloat; festa skip, to make a ship fast, moor it, Eg. 161, Fms. vii. 314; þeir festu sik aptr við lyptingina, they made the ship fast, ii. 327; festa hval, Grág. ii. 337; festa við, of drift-timber, id.
    β. to hang up; festa út til þerris, to hang out for drying, Ld. 290; ef maðr festir upp vápn sitt þar er sjálft fellr ofan, Grág. ii. 65; festa á gálga, to hang on the gallows, Am. 55, Hðm. 22, Fms. i. 89; festa upp, to hang up, Nj. 9, Fær. 188, Fms. vi. 273, ix. 410; festa í stagl, to make fast to the rack, 656 C. 38; cp. stagl-festa, 623. 51.
    II. metaph. in many phrases; festa trúnað, to fix one’s faith on, to believe in, Eg. 59, Fms. i. 100; festa yndi, to feel happy in a place, 135; festa hug við e-t, to fix the mind upon a thing, hence hug-fastr; festa bygð, stað, to fix one’s abode (stað-fastr, steadfast); festa ráð, to make one’s mind up, iv. 149; festa e-t í minni, to fix in the memory, Edda (pref.), Fms. iv. 116, hence minnis-fast; also absol., festa kvæði, to fix a poem in the memory, learn it by heart; Síðan orti Egill alla drápuna, ok hafði fest, svá at hann mátti kveða um morguninn, Eg. 421.
    2. in law phrases, to settle, stipulate; festa mál, sáttmál, to make a settled agreement, Eg. 34, Fms. x. 355; festa grið, to make a truce, Grág. ii. 194; festa kaup, verð, to wake a bargain, 399; festa fé, to give bail, Gþl. 482, N. G. L. i. 23, Fms. vii. 290; festa eið, to pledge oneself to take an oath, Gþl. 539; festa járn, to pledge oneself to the ordeal of red-hot iron, Fms. vii. 230; festa dóm e-s, or f. e-m dóm, iv. 227, vii. 311, Hkr. i. 168, N. G. L. i. 23; festa eindæmi, q. v., Sturl. ii. 22; festa e-t í dóm e-s, id., Fms. vii. 302; festa e-t á dóm e-s, id., iv. 327; festa lög fyrir e-t (= lög-festa), to claim a thing as one’s lawful property, and thus forbid another any use of it, K. Á. 184, N. G. L. i. 154, Gþl. 333, Jb. 151–249 (passim), cp. Vídal. Skýr. s. v. festa: absol. to pledge oneself, Eysteinn konungr festi at gjalda hálfan fimta tög marka gulls, Fms. vii. 290.
    β. to bind in wedlock; Ásgrímr festi Helga dóttur sína, Asgrim (the father) bound his daughter in wedlock to Helgi (dat.), betrothed her to him, Nj. 40; létu þeir nú sem fyrr, at hón festi sik sjálf, she should bind herself, 49: also of the bridegroom, the bride in acc. as the bargain stipulated, festi Þorvaldr Hallgerði, 17; nú festir maðr sér konu, N. G. L. i. 350, Glúm. 351, cp, Grág. F. Þ. passim.
    III. impers. in a pass. sense, to cleave, stick fast to; spjótið (acc.) festi í skildinum, Nj. 43, 262; kemr í skjöldinn svá at festi, 70; rekr hann (acc.) ofan á vaðit ok festi þar á steini, stuck fast on a stone, of a thing floating, 108; við eðr hval festir í vatns-bökkum, timber or whales aground in the shoals, Grág. ii. 355; ef við rekr at ám ofan, ok festir í eyrum, and sticks on the gravel banks, id.; nema festi í miðju vatninu, id.; eld festir, the fire catches, takes hold, Fms. i. 128.
    β. medic., bein (acc.) festir, a bone joins (after a fracture); fót festir, the leg grows firm, Bs. i. 743, cp. Eb. 316 and Bs. 5. 424.
    IV. reflex. to grow to, stick fast to; nafnið festisk við hann, Ld. 52, Fas. i. 86; ryðr festisk, rust sticks to it, it grows rusty, 519; festask í landi, ríki, absol. to get a fast footing in the land, Fms. i. 32, xi. 343: the milit. phrase, bardagi, orrosta festisk, the battle closes up fast, when all the ranks are engaged, Sturl. iii. 63, Fms. ii. 313.

    Íslensk-ensk orðabók > FESTA

  • 73 fjarri

    (firr, first), adv.
    1) far off (svá at f. flugu brotin); with dat. far from (sólu f); standa f. e-m, to stand far from one; compar., firr, farther off farit firr húsi, keep off from the house; allt er fjörvi firr, life is the nearest (dearest) thing; firr meirr, farther aloof (bóndamúgrinn sat firr meirr);
    2) fig., taka e-u fjarri, to take a thing coldly, show disinclination, refuse (Ormr tók því ekki f.); ok er þat ekki f. hennar skapi, it is not far from her mind; f. ferr því, far from it, by no means; nú sé ek eigi, at mér mætti firr um fara en þér, now I see not how I can fare worse than thou;
    3) far from, bereft of; f. feðrmunum, bereft of my patrimony.
    * * *
    compar. firr, mod. fjær, superl. first or firrst, mod. fjærst; [Gr. πύρρω; Goth. fairra, which is also used to transl. μακράν: A. S. feor; Engl. far; Hel. and O. H. G. fer]:—far off; því at útlendir höfðingjar vóru þeim jafnan fjarri, Ó. H. 34; svá at fjarri flugu brotin, flew far off, Edda 19; vide Ísl. ii. 483, passim; skattlöndin þau er fjarri lágu, the provinces that were at a distance (fjar-lægr), Eg. 536: with dat., sólu fjarri, Vsp. 44; hvárt sem eru nær kirkju eða fjarri kirkju-garði, far from the churchyard, K. Þ. K. 28; standa f. e-m, to stand far from one; hamingjan stóð honum eigi fjarri, Al. 82; stóðtu mér þá fjarri, Nj. 19; útibúr þat er first var húsum, farthest from the houses, 168; hvar fjarri öðrum mönnum, quite far from other men, Grett. 127; þeim mönnum er first bygðu megin-héruðum, who lived farthest from the chief counties, Fms. iv. 144; í þat horn lands síns er first er lýrittar-vörn hans, Grág. ii. 224; þóttusk þeir bazt hafa er first vóru þeirra samgangi, the farther off the better, Glúm. 380; svá hátt at þó mátti heyra gerla þótt þeir væri firr, Nj. 118; þó at skip leggi firr búð (dat.) en svá, Grág. i. 91; eigi firr garði en í örskots-helgi, 82; far þú firr sundi, begone from the sound, Hbl. 54; farit firr húsi, Am. 37; the phrase, ganga e-m hendi firr, to go out of one’s hand, be lost, Rd. 283, Grett. (in a verse); þykki mér hann jafnan betri firr mér en nær, Fms. iv. 330; hvárt þat er nær honum eða firr, Rb. 38, (mod., nær eða fjær); með hramminum þeim er firr var berginu, Grett. 101; firr meir, farther aloof; bónda-múgrinn sat firr meir, Fms. i. 280; ok því firr meir, at …, and so much more aloof, in order that …, Sks. 365: in the proverb, allt er fjörvi firr, all is farther than life, i. e. life is the nearest, dearest thing, Ld. 266, (or, fé er fjörvi firr); at firr, much less, Eg. ch. 14; þótt hann sé firr farinn, though be be far away, Hm. 33.
    II. metaph., taka e-u fjarri, to take a thing far, i. e. to take it coolly, deny it flatly; Ormr tók því ekki fjarri, Fms. i. 209; þeir tóku því ekki fjarri, 229; ek ætla þat nú eigi fjarri, well, I think it’s not far wrong, Nj. 248: with dat., ok er þat ekki fjarri hennar skapi, ‘tis not far from her mind, 49; þat er fjarri skapi föður míns, Lv. 87; þú talar þat eigi fjarri réttu, thou sayest what is not far from right, Fms. ii. 14; eigi fjarri því at lengd, i. e. about so long a time, Bs. i. 61; ferr eigi fjarri getu minni, Fms. iv. 312, vi. 104; the phrase, fjarri fer því, it ‘fares’ far from that, i. e. far from it, by no means; ok er því fjarri orðit er ek vilda at væri, it is far from what I had wished for, Valla L. 221; nú sé ek eigi at mér mætti firr um fara en þér, now I see not how I can fare worse than thou, Grett. 150.
    β. far from, bereft of; fjarri feðr-munum, bereft of my patrimony, Fm. 8; fjarri vinum, friendless, Sighvat; fjarri augum sem menjum, bereft of eyes and treasures, i. e. losing both life and money, Akv. 27.

    Íslensk-ensk orðabók > fjarri

  • 74 FJÖL-

    used as a prefix, much, manifold.
    * * *
    [akin to Gr. πολύς; Ulf. filu = πολύς; A. S. fela; O. H. G. filu; Germ. viel; lost in Engl. and mod. Dan.; in Icel. freq., esp. as a prefix in poetry, but never used as an independent adj.]:—much, manifold.
    I. in a bad sense: fjöl-beiðni, f. begging, intruding, Al. 91. fjöl-breytinn, adj. false, whimsical, Edda 18. fjöl-kunnigr (fjöl-kundr, Barl. passim), adj. [kunna], skilled in the black art, Grett. 150, 153, Eg. 119, 179, Nj. 17, 272, Fms. i. 18, ii. 134, Hm. 114, passim. fjöl-kyngi (fjöl-kyndi, Barl. passim), f. the black art, witchcraft, Fms. i. 10, Korm. 222, Landn. 84, Grett. 151, Rb. 408, Stj. 647; galdrar ok fjölkyngi, K. Þ. K. 76, Grett. 155, etc., passim; fjölkyngis-bækr, f. pl. magical books, Post. 645. 61; fjölkyngis-fólk, n. wizard-folk, Hkr. i. 267; fjölkyngis-íþrótt, f. magic art, 623. 31, Fms. x. 307; fjölkyngis-kona, u, f. a sorceress, Fas. ii. 273; fjölkyngis-liga, adv. (-ligr, adj.), with sorcery, Gísl. 31; fjölkyngis-list, f. magic art, Stj. 73; fjölkyngis-veðr, n. a gale produced by sorcery, Fms. iv. 44. fjöl-lyndi, f. looseness, Lv. 78. fjöl-lyndr, adj. fickle, loose, Sturl. i. 225. fjöl-máligr, adj. tattling, Karl. 439, 686 B. 2. fjöl-mæli, n. tittle-tattle, slander, Fms. ix. 250, Hkr. ii. 35, Gþl. 195, N. G. L. i. 57, H. E. i. 479. fjölmælis-maðr, m. a tatler, slanderer, Gþl. 197. fjöl-orðr, adj. = fjölmáligr, Fs. 36, Fms. ix. 277, v. l. fjöl-ráðr, adj. fickle, loose, Fb. ii. 701. fjöl-ræði, n. fickleness, looseness, 655 ix. C. 2. fjöl-ræðinn, adj. too intimate, Fms. vi. 109. fjöl-skrúðigr, adj. dressy, showy, Eb. 256.
    II. in the simple sense of many: fjöl-auðigr, adj. very rich, wealthy, Landn. 79. fjöl-bygðr, part. thickly peopled, Landn. 168, 270, 321 (App.) fjöl-menna, t, to crowd, meet in crowds, Nj. 75: become peopled, Rb. 392, Edda (pref.) fjöl-menni, n. many people, a crowd, Nj. 2, Eg. 38, 271, Fms. i. 54, ii. 152, passim: the common people, bændr ok f., Anecd. 6, Sks. 5. fjöl-mennr, older form fjöl-meðr, adj. with many people, Fms. i. 37; rikr ok f., Bs. i. 651; riðu menn fjölmennir til þings, Ísl. ii. 254; far sem fjölmennastr, Fms. vii. 221: peopled, fjölmennt þing, veizla, etc., Nj. 167; gildi f., Eg. 22, 46, Ísl. ii. 259, Fms. vii. 265: neut., vera, hafa fjölmennt, Eg. 5, Sturl. ii. 245; fjölmennt ok góðmennt, many people and good, Eg. 201. fjöl-skylda and fjöl-skyld, f., Rd. 293; fjöl-skyldi, n., N. G. L. ii. 9, Fms. xi. 68, Hom. i, Grág. i. 225: much business, many duties, with a notion of toil and trouble, Fms. i. 53, iv. 179, vi. 60, xi. 68, 429, Hom. 135, Bs. i. 90, 686 (of debt); mæðing ok f., Sks. 569; álög né f. ( duties), Fms. xi. 224; annask um f., to be very busy, Rd. l. c.; eiga f. um at vera, id., N. G. L. l. c.: in Hom. 1. Lat. occupatio is rendered by fjölskyldi; hvárki fé né fjölskyldi, neither in money nor in work, Grág. i. 225:—in mod. usage, encumbrance with many people ( children), a large family, household, but this scarcely occurs in old writers. fjöl-skyldr (-skyldugr, Mar. 232), adj. busy; f. embætti, Sks. 38, 257 B.
    III. poët. as a prefix to adj. as an ornamental epithet, e. g. fjöl-blíðr, -dyggr, -dýrr, -errinn, -gegn, -góðr, -kostigr, -kænn, -mætf, -nenninn, -snerrinn, -sviðr, -varr, -vitr, denoting exceeding good, wise, valiant, etc. fjöl-höfðaðr, adj. many-headed, Vþm. fjöl-margr, adj. very many, Gs. 20; vide Lex. Poët.

    Íslensk-ensk orðabók > FJÖL-

  • 75 FLJÚGA

    * * *
    (flýg; flaug, flugum; floginn), v.
    1) to fly (fór svá hart sem fugl flygi);
    2) fig. of weapons, sparks, rumours, etc. (spjótit flaug yfir hann; gneistarnir flugu);
    3) f. á e-n, to fly at or on one.
    * * *
    pres. flýg, pl. fljúgum; pret. flaug, 2nd pers. flaugt, mod. flaugst, pl. flugum; another old pret. fló, Haustl. 2, 8, Þkv. 5, 9, Gh. 17, Ýt. 14, and prose passim; the form flaug is very rare, in old poets; fló is now quite obsolete, flaug, pl. flugu, being the current form: part. floginn; sup. flogit; pret. subj. 1st pers. flygja, 3rd pers. flygi; with the neg. suf. flýgrat, Hm. 151: [not on record in Goth., as the Apocal. is lost in Ulf.; A. S. fleôgan; Engl. fly; O. H. G. fliôgan; Germ. fliegen; Dutch vliegen; Swed. flyge; Dan. flyve: cp. flug]:—to fly, Lat. volare, of birds; in the allit. phrase, fuglinn fljúgandi; valr flýgr, Grág. ii. 170; fló sá hrafn aptr um stafn, Landn. 29; fló hann þangat til, Niðrst. 4; at fljúga eigi upp fyrr, Edda 60; Johannes flaug upp til himins, Hom. 47.
    2. metaph., fljúga á e-n (á-flog, q. v.), to fly at one another, in a fight, Nj. 32: recipr., fljúgask á, to join in a fight, N. G. L. i. 46, Nj. 56.
    β. of weapons, sparks, rumour, and the like; spjótið fló yfir hann fram, Nj. 58: kesjan flaug í völlinn, Eg. 379; gneistarnir ( the sparks) flugu, Fms. viii. 8; at vápn skyli falla at manni eðr f. at honum, Grág. Kb. 108; fljúgandi fleinn, Hm. 85, 151; fleinn floginn, Höfuðl. 12: um konu þá fló út ferlegt úorðan, Hom. 115; sá kvittr fló í bygðinni, Fms. ix. 237: flaug þat sem sinu-eldr, i. 21.
    γ. of shooting pains (vide flog); þaðan af fló á hann mein þat, Bs. i. 446.
    II. in old poetry and on Runic stones, used = flýja (q. v.), to flee, Lat. fugere; sá er eigi fló at Uppsölum, who fled not at Upsala, Baut. 1169; en þínir fjándr flugu, Hkm. 12; fló ór landi, fled from the land, Ýt. 14.

    Íslensk-ensk orðabók > FLJÚGA

  • 76 HEIMR

    (-s, -ar), m.
    1) a place of abode, a region or world (níu man ek heima); spyrja e-n í hvern heim, to ask one freely;
    2) this world (segðu mér ór heimi, ek man ór helju); koma í heiminn, to be born; fara af heiminum, to depart this life; liggja milli heims ok heljar, to lie between life and death;
    3) the earth; kringla heimsins, the globe.
    * * *
    m. [Ulf. heimos (fem. pl.) = κώμη; A. S. hâm; cp. Eng. home, and in local names -ham; O. H. G. haim; Germ. heim; Dan. hjem; Swed. hem]:—prop. an abode, village, and hence land, region, world:
    I. abode, land,
    1. partly in a mythol. sense, each heimr being peopled with one kind of beings, gods, fairies, men, giants, etc.; níu man ek heima, I remember nine abodes, Vsp. 2, and also Alm. 9 sqq., Vþm. 45, refer to the mythol. conception of nine heavens, nine kinds of beings, and nine abodes, cp. Goð-heimr, God-land, Yngl. S., Stor.; Mann-heimar, Man-land, the abode of men, Yngl. S.; Jötun-heimar, Giant-land; Álf-heimr, Elf-land, Fairy-land; Nifl-heimr, Mist-land, the world below, Edda, Gm.; Undir-heimar, the nether world, Fms. iii. 178, Fas. iii. 391; Upp-heimr, the ‘Up-land,’ Ether, Alm. 13; cp. also Sól-heimar, ‘Sun-ham,’ Sunniside, freq. as a local name, Landn.; vind-h., ‘wind-ham,’ the heaven, Vsp. 62; sá heimr er Múspell heitir, Edda 3; heyrir blástr hans í alla heima, 17: the phrase, spyrja einn í alla heima, to ask one freely; er slíkt harla úhöfðinglegt at spyrja úkunna menn í hvern heim, Fb. i. 211.
    2. the region of the earth or sky; Austr-heimr, the East; Norðr-h., the North; Suðr-h., the South; Vestr-h., the West; Jórsala-heimr, Palestine: poët., dvalar-heimr, a dwelling-place, Sól. 35; ægis-h., 33; alda-h., the abode of men, 41; heimar goða, the abode of gods, Hkm. 13; munar-h., a place of bliss, Hkv. Hjörv. 42; ljóð-h., the abode of men, Gg. 2; myrk-h., the mirky abode, Akv. 42; sólar-h., the sun’s abode, heaven, Geisli.
    3. a village, in local names, Engl. -ham, Germ. -heim; but in mod. Dan., Norse, and Swed. local names contracted to -om or -um, so that in many instances it is doubtful whether it is from heim or a dat. pl. in um, thus Veom, Viom may be Véheimr or Véum; Sæ-heimr = mod. Norse Sæm; Há-heimr = Hæm; Fors-heimr = Forsum, Munch, Norge’s Beskr. Pref.: in Icel. not very freq., Sól-heimar, Man-heimar (cp. Safn i. 353 note), Vind-h.: the mythical Glaðs-h., ‘Bright-ham,’ Þrym-h., Þrúð-h., Gm. 4, 8, 11.
    II. this world, opp. to Hel or other worlds; fyrst fólkvíg í heimi, Vsp. 26; segðu mér ór heimi ek man ór Helju, Vtkv. 6, Hkv. Hjörv. 40, Skv. 3, 62, Vþm. 49, Am. 83, Stor. 19, Vsp. 46, Helr. 4; koma í heiminn, to be born, Fas. ii. 513; þessa heims, in this world, 623. 48, Gþl. 42, Hom. 48; opp. to annars heims, in the other world; þessa heims ok annars, Nj. 200, Sks. 354; kringla heimsins, the globe, orbis terrarum, Hkr. (init.); um allan heim, Grág. i. 169; heimr er bygðr, Ísl. ii. 381; spor þín liggja lengra út í heim en ek fæ séð, Orkn. 142; var heimrinn allr greindr í þriðjunga, Al. 117, Sks. 194, Rb. 134; al-heimr, the universe; minni-h., microcosmos, Eluc. 19.
    2. phrases, liggja (vera) milli heims ok Heljar, to lie between life and death, in extreme illness, Fb. i. 260 (of a swoon); lá Þorsteinn þá milli heims ok heljar ok vætti sér þá ekki nema dauða, Fas. ii. 437; þá sigaði svá at honum, … ok lá náliga í milli heims ok heljar, Grett. 114; sýna e-m í tvo heimana, to make one look into two worlds, i. e. to treat a person roughly; cp. laust hann svá at hann vissi lítið í þenna heim, he struck him so that he nearly swooned, Karl. 35.
    3. eccl. the world, mundus; heims ágirni, Hom. 73; stíga yfir heiminn, to overcome the world, 49, N. T. passim, e. g. John xvi. 8, 11, 20, 33; heims börn, the children of the world, Pass.; heims dýrð, the glory of the world, Post.; heims skraut, the pomp of the world, Hom. 83; hold ok heimr, the flesh and the world, N. T. 4. denoting people, only in the compd þing-heimr, an assembly, cp. Fr. monde.
    COMPDS: heimsaldr, heimsálfa, heimsbrestr, heimsbygð, heimsendi, heimskringla, heimsskapan, heimsskaut, heimsslit, heimssól, heimsstaða, heimsstjórn, heimsstýrir, heimsvist, heimsþriðjungr.

    Íslensk-ensk orðabók > HEIMR

  • 77 INN

    * * *
    I)
    (compar. innarr, superl. innst), adv.
    1) in, into; ganga inn í búðina, to go into the booth; ganga inn, to go indoors (Njáll gekk ýmist út eða inn); kasta e-m (setja e-n) inn, to cast into prison; var þar glaumr mikill inn ( in the house) at heyra; inn eptir firði, inwards along the firth;
    2) denoting the situation of a place, = inni( varð Hálfdán bráðdauðr inn í þrándheimi);
    3) innarr, more inward, farther in; innst, most inward, farthest in.
    (in, it), def. art. the = hinn (hin, hit).
    * * *
    1.
    adv., compar. innar, superl. innst, [Ulf. inna; A. S. in; Engl. in; Germ. ein; Dan. ind; Swed. in; Lat. intus]:—into, in, denoting motion towards the place; ganga inn í búðina, Nj. 3; ganga inn, to go in-doors, Rm. 2; í búð inn, Grág. i. 31; út ok inn, Nj. 104, Vkv. 4; setja inn, to shut in, Grág. i. 418, 436; hafa e-n inn, to take a person in, give him lodging, Grág. i. 229 new Ed.; kasta inn, to cast into prison, Fms. x. 155; leggja inn skipi, to berth a ship, xi. 323.
    II. with prepp., inn at, inn á, inn eptir, inn um, etc., denoting direction; hann nam land, … alt hit ytra, inn, öðru-megin, at Þernunesi, Fb. i. 250, cp. Landn. 253; land inn til Leirulækjar, Eg. 140; hann sigldi inn á Borgarfjörð, ok inn í Langá, he stood into Borgfirth, id.; inn á meginland, Fas. ii. 517; bergsnös þá er vissi til lands inn, snúa e-u inn á land. Eg. 389; miklar bygðir vóru inn á landit, Fms. i. 226; var þar glaumr mikill inn at heyra, i. e. into the house, ii. 30; inn í Þrándheimi, i. 55; inn í Naumudal, Eg. 53; inn við sjá, Ld. 130; inn við Vágsbotn, Fms. x. 30; ríða inn til Borgar, Eg. 394; inn til Veradals, Anal. 91; inn eptir firði, inwards along, Eb. 254; inn um, in through, Vsp. 44; inn undir, in and under (as in North. E.), Njarð. 378; inn undir virkit, Fms. xi. 34; inn yfir, to pass inwards, over, through; inn yfir háls, fjörur, heiði; út ok inn með ( along) hverjum firði, Eg. 48; fram ok innar, out and in-doors, Bs. i. 343:— innar [Old Engl. ynnere], more inward, farther in; innar af (frá) seti, Ísl. ii. 262, Bs. i. 523; innar í húsinu, 342; innar frá, farther in, Nj. 50; innar í bæinn, Fms. ii. 71:— innst [Old Engl. ynneste], innermost, inmost; innst sat Auðunn, Eg. 27; innst í vökinni, Hkr. iii. 140.
    2.
    the article, see hinn.

    Íslensk-ensk orðabók > INN

  • 78 JÖRÐ

    (gen. jarðar, dat. jörðu; pl. jarðir), f.
    2) the surface of the earth, ground (féll hann þá dauðr til jarðar);
    3) mould;
    4) land, estate.
    * * *
    f., gen. jarðar; dat. jörðu, mod. also jörð; pl. jarðir; in old writers dat. and acc. are carefully distinguished; in mod. prose and conversation the apocopated dative is mostly used, whereas the poets use either form, as is most convenient for the flow of the verse and the metre, as in the Passion hymns,
    α. the full form; og hindra gjörðu, | Guðs dýrðarljós svo lýsi mér á lifandi manna jörðu, 9. 9; merk að úr jörðu mátti ei neinn, 46. 10; hróp og háreysti gjörðu … | kringum krossinn á jörðu, 39. 7; nakinn Jesum á jörðu … | með heiptar sinni hörðu, 33. 4; Lausnarinn niðr á jörðu, 34. 1; blóðsveitinn þinn eg bið mér sé, | blessan og vernd á jörðunni, 3. 12; eins hér á jörðu upp frá því, 21. 10; þó leggist lík í jörðu … | hún mætir aldrei hörðu, Hallgr.
    β. the apocopated form; en Jesú hlýðni aptr hér, allri jörð blessan færir, Pass. 24. 6; heiðr, lof, dýrð á himni og jörð | hjártanleg ástar þakkar-gjörð, 3. 18; þó heiðarleg sé hér á jörð | holdi útvaldra líkför gjörð, 49. 14; ef hér á jörð er hróp og háð, 14. 16; hvað göra þeir sem hér á jörð | hafa að spotti Drottins orð, 10: [Goth. airþa; A. S. eorde; Hel. ertha; old Scot. yearthe; Engl. earth: O. H. G. erda; Germ. erde; Dutch aarde; Fris. irth; Swed.-Dan. jord.]
    A. The earth; jörð ok himin, Nj. 194; jörð ok upphimin, Vsp. 3; jörð iðja-græna, 58; íllt er á jörð of orðit, Glúm. (in a verse), Hm. 138, and prose passim; jarðar yfirbragð er böllótt, Rb. 460, 465; jarðar bugr, böllr, hringr, hvel, mynd, endi, bygð, the earth’s bight, ball, ring, wheel, shape, end, habitation, 440, 466, 472: for the mythol. genesis of the earth see Vsp. l. c., Vþm. 20, 21, Gm. 40: as a mythical goddess, the Earth was daughter of Ónar (Ónars-dóttir) and Nótt (the night), and sister of Day on the mother’s side, Edda 7: Thor was the Earth’s son, Jarðar-sonr, m., Haustl.
    II. the surface of the earth, earth; falla til jarðar, Nj. 64; koma til jarðar, to throw down, Fms. v. 348; falla frjáls á jörð, N. G. L. i. 32, Grág. ii. 192; á jörðu ok í jörðu, Finnb. 290; bíta gras af jörðunni, Fms. xi. 7; skeðja jörðu, K. Þ. K. 22; jörð eða stein, Sks. 88; erja jörð, to ‘ear’ the earth, plough, Rb. 100; flestir menn séru jarðir sínar, Fms. i. 92: jarðar aldin, ávöxtr, blómi, dupt, dust, dýr, kvikendi, skriðdýr, etc., the earth’s fruit, produce, blossom, dust, deer, beasts, reptiles, etc., H. E. ii. 188, Grág. ii. 347, Ver. 17, Fas. iii. 669, Sks. 527, 628, Stj. 18, 77.
    2. pasture; görði kulda mikla með snjóum ok íllt til jarðar, Grett. 91 A; taka til jarðar, to graze, Skm. 15: freq. in mod. usage, góð jörð, lítil jörð, jarð-leysi, jarð-laust, jarð-bann, q. v.
    3. mould, Lat. humus; jörð sú er á innsigli er lögð, Lækn. 472: soil, sand-jörð, sandy soil; leir-jörð, clayey soil, etc.
    COMPDS: jarðarber, jarðarför, jarðarmegin, jarðarmen.
    B. Land, an estate, very freq. in Icel., answering to Norse bol, Dan. gaard; thus, túlf, tuttugu, sextíu, … hundraða jörð, land of twelve, twenty, sixty, … hundreds value; byggja jörð, to lease a farm; búa á jörð, to live on a farm; leigja jörð, to hold land as a tenant (leigu-liði); góð bú-jörð, good land for farming; harðbala-jörð, barren, bad land; plógs-jörð, land yielding rare produce, eider-down or the like; land-jörð, an inland estate, opp. to sjóvar-jörð, land by the sea side; Benedikt gaf sira Þórði jarðir út á Skaga hverjar svá heita …, Dipl. v. 27.
    COMPDS: jarðar-, sing. or jarða-, pl.: jarðarbrigð, jarðarbygging, jarðareigandi, jarðarhefð, jarðarhelmingr, jarðarhundrað, jarðarhöfn, jarðarflag, jarðarkaup, jarðarleiga, jarðarlýsing, jarðarmark, jarðamat, jarðamáldagi, jarðarmáli, jarðarmegin, jarðarpartr, jarðarrán, jarðarreitr, jarðaskeyting, jarðarskipti, jarðaskipti, jarðarspell, jarðatal, jarðarteigr, jarðarusli, jarðarverð, jarðarvígsla, jarðarþjófr.

    Íslensk-ensk orðabók > JÖRÐ

  • 79 KVEÐA

    (kveð; kvað, kváðum; kveðinn), v.
    1) to say, utter;
    hann kvað eigi orð, he did not utter a word;
    kveða gleði-orð, to say a cheerful word;
    with infin., hann kvað þat satt vera, he said it was true;
    kveða at orði, to express oneself, say, speak;
    2) to (compose and) say aloud (hann kvað vísu);
    to recite, repeat (S. bað hann þá kveða kvæðit þat, er hann hafði ort);
    3) with preps.:
    kveða at, to say, state;
    gramm. to pronounce, sound;
    kveða e-t at e-m, to inflict on;
    mikill harmr er at oss kveðinn, great grief has been sent on us;
    kveða á, to fix, determine (kveða á stefnudag);
    impers. to state;
    kveðr þar skýrt á þetta, it is there expressly stated;
    to cancel, object to (kveða á gögn, to cancel the evidence) to make up one’s mind, resolve;
    kveða e-t upp, to recite, declare (þat skulu lög vera, sem hann kveðr upp);
    kveða við, to reply, answer (hitki hann veit, hvat hann skal við kveða, ef);
    to utter a cry, etc. (hundrinn kvað við hátt);
    to sound (því næst kvað lúðr við);
    4) refl., kveðast, to say of oneself;
    þeir er biskupar kváðust vera, who said they were bishops;
    hann kveðst eigi ríða mundu, he said he would not ride;
    impers., mér kveðsk = ek kveð mér;
    Kára kvaðsk (= Kári kvað sér) önnur ferð betri þykkja, K. said he thought another course preferable;
    * * *
    sing. kveðr, pret. kvað, 2nd pers. kvatt, kvattú, Fms. vi. 386, pl. kváðu, kvóðu, and kóðu, Ls. 24, Hom. 12, Ó. H. 48, Fms. viii. 71, xi. 107; pret. subj. kvæði; imperat. kveð, kveð-þú, kvettú, vi. 361, mod. kveddu; with neg. suff., pres. kveðk-a-ek, I say not, Ýt. 7: [Ulf. qiþan = λέγειν, εἰπειν, ἐρειν; A. S. cweðan; Engl. quoth; O. H. G. quedan; Swed. quäda; Dan. kvæde; cp. Lat. in-quit]:—to say; né því er kveðr kona, nor what a woman says, Hm. 83; at þú Frey kveðir úleiðastarr lifa, Skm. 19; kveða ( dicunt) Heimdal valda véum, Gm. 13: in an epic sense, to say, orð kvað þá Vingi, Am. 37, 38; Glaumvör kvað at orði, 30, 32; ok hann þat orða, alls fyrst um kvað = Homer’s καί μιν φωνήσας …, Þkv. 2, 3, 9, 12; or, þá kvað þat Heimdalr; Þá kvað þat Þórr; þá kvað þat Þrymr, 15, 17, 18, 20, 22, 25, 30; Egill fékk úgleði mikla svá at hann kvað eigi orð, Eg. 518; k. gleði-orð, to say a cheerful word, Vígl. 89 new Ed.; þeir kvóðu ekki gott orð at honum, 655 vii. 3; er hann hafði þat mælt, þá kvað hann úti annat orð, Fms. xi. 16; hverr þessa stafa, ef hann verðr í nef kveðinn, if he is nasal in sound, Skálda 162; lýsingar-váttar Marðar kváðu svá at orði, Nj. 233; til báls ok til brands kveðr at fornu máli, as it is said in old saws, N. G. L. i. 50; Rannveig kvað vel at hann færi útan, Nj. 111:—with infin., hón kvad þar eigi kvenna-vist, Fms. vii. 274; kveðum þá mæla ( let them speak) á várar tungur, 656 C. 6: the pret. kvað (proncd. kvu) as adv. or absol., ‘tis said, they say, það kvað (kvu) vera, they say so.
    2. with prep.; kveða at, adverb. so to say; svá mátti at kveða, id., Fms. xi. 72; er svá mun mega at k. at líf manna lægi við, Nj. 78; kveðr svá at, it is so said, Ver. 83; þá er svá at kveðit, 3; lögsögumaðr skal ráða ok at kveða ( determine) hvar hvergi dómr skal sitja, Grág. i. 27: gramm. to pronounce, sound, Skálda 165; mikill harmr er at oss kveðinn, mickle harm is doomed us, Nj. 201; mikit er at Kjartani kveðit (there’s mickle said against K., i. e. he is a doomed man), ok mun úhægt vera at göra við forlögum þeirra, Ld. 190: það kveðr mikið (lítið) að e-u, to be of great ( small) influence or importance:—kveða á, to fix, determine, Grág. i. 35, 39, Nj. 90, Ld. 74; var kveðit á brullaups-stefnu, Nj. 40; var gört um málit ok kveðit á fégjöld, 111, Fs. 68: to state, kveðr þar skýrt á þetta, it is expressly stated there, Ld. 334: a law term, to cancel, object to, kveða á gögn, to cancel the evidence, Grág. i. 67, 106: to fix, make up one’s mind, resolve, 100, Nj. 3, 252: part. ákveðinn, fixed, appointed, 256: fated, eigi má saka þik um þetta, segir Njáll, þvíat slíkt er mjök ákveðit, 166: ákveðin orð, an agreement, stipulation, Hkr. ii. 372; með ákveðnum orðum, in express words, Grett. 89; vant er mér þat at skýra með ákveðnum orðum, Sks. 660; með ákveðnu, id., K. Á. 208; mun ek ákveðit göra, hverir þar skulu vera, Ísl. ii. 346: ákveðin orð, pointed, libellous words, Bjarn. 57:—kveða við, to reply, Hm. 26:—k. upp, to pronounce, make known, Gísl. 10, Fms. vii. 88.
    II. to sing; hón bað Þorstein kveða nokkut, Grett. 159; skemti Stúfr ok kvað flokk einn, ok er lokit var bað konungr hann enn k.—Hversu mörg hefir þú nú kvæðin kveðit? … hví kveðr þú flokka eina? Fms. vi. 391; skyldi ok engi kveða vísurnar, Nj. 71; Egill orti alla drápuna, ok hafði fest svá at hann mátti kveða um morguninn, Eg. 421; k. kvæði, Ísl. ii. 232; þótt hann kveði út kvæði þetta, Fms. v. 175; konungr mælti, tel þú oss kvæði nokkut,—Þormóðr settisk upp ok kvað hátt mjök, svá at heyrði um allan herinn, hann kvað Bjarka-mál en fornu, Ó. H. 207; harm hóf upp kvæðit ok kvað hátt, Eg. 427; slógu þá konur hring umhverfis hjallinn, en Þorbjörg sat uppi á seiðhjallinum, kvað Guðríðr þá kvæðit svá fagrt ok vel, at engi þóttisk heyrt hafa með fegri rödd kvæði kveðit, Þorf. Karl. 378: in mod. usage kveða is used of the rhapsodic delivery of a ballad (ríma), half reciting half singing, thus Icel. say, kveða rímur, to recite a ballad, as also kveða vel, to recite, sing well; hann er góðr kvæða-maðr, he is a good ballad-singer, but never of a hymn or full melody; þeir riðu um bygðina kveðandi um daginn, Fms. xi. 376; þá ferr hann með fjölkyngi, ef hann kveðr þat eða kennir, K. Þ. K.; nú eru Háva-mál kveðin, Háva höllu í, Hm. 165; ok Austmarr jöfri Sænskum gýmis ljóð at gamni kveðr, Ýt. 18; þar sat kona við kvern ok kvað forkunnar fagrt, Fms. vii. 233.
    2. to make a verse; kvettú nú, Þjóðólfr, um deild þeirra, … Þjóðólfr kvað (and the verse follows), Fms. vi. 361; kveða vísu, to make a ditty, Fms., Nj. passim; kvæðit var mjök kveðit, Fms. v. 173; þessi vísa var ílla ort ok skal ek kveða aðra betri, hann kvað, vi. 416; heyr þjóðskáldit! kvattú svá, gröm, skömm? ekki eru þær hendingar jafnhávar, 386:—kveða á e-n, to challenge one in a song; kalla þær sé kveðit sik á | af kærleiks elsku-fundum, Skíða R. 3.
    3. kveða við, to scream; kvað sá við í því er kesjan stóð á honum miðjum, Fms. viii. 354; hundrinn kvað við hátt, Nj. 114: to sound, því næst kvað lúðr við, the trumpet sounded, Fms. vi. 16, vii. 288; þeir létu kveða við lúðra sína, ix. 527; í því kvað við klokka, Fb. i. 417, Fms. iii. 60, ix. 510.
    III. reflex. to say of oneself; þeir er biskupar kváðusk vera, who said they were bishops, Íb. 13; hann kveðsk eigi ríða mundu, Nj. 12; Njáll kvaðsk með því einu fara myndu, 105; þeir kváðusk eigi vita hverju gegndi, Fms. vii. 272; þeir er sét kveðask hafa seglin, 322; þeir kóðusk koma mundu, xi. 107; hann kvaðsk þess albúinn, Nj. 100; Óttarr kvaðsk eigi vara, at …, Fs. 87.
    2. also impers., mér kveðsk = eg kveð mér; er þér kveðsk þá þykkja gott at deyja, Fms. xi. 153; hafði hann fátt um í fyrstu, en kvaðsk þetta (= kvað sér þetta) þó vel líka, ix. 291; Kára kvaðsk (i. e. Kári kvað sér) önnur ferð betri þykkja, K. said he would like better to take another course, Nj. 139; herfiligt kveðsk honum þykkja at hokra þar fyrir stokkum eða steinum, Fas. ii. 505; Glúmi kveðsk því betr þykkja, Rd. 286; kvaðsk þeim horfin-heilla at þykkja, Fms. vii. 272; honum kveðsk vel á lítask, vi. 99; þeim kvaðsk þykkja sér vandalaust, 107; Vigdísi kvaðsk eigi vera um lygi, Ld. 44; honum kvaðsk meira um at halda fram, Fb. iii. 447; honum kvaðsk svá hugr um segja, Sturl.
    3. kveðask at, recipr. to exchange songs, a game played at a wake or dance; sá leikr var mönnum tíðr, at kveðask skyldu at, karlmaðr at konu, ok kona at karlmanni, Bs. i. 165: in mod. usage, kveðast á, to cap verses, each party in turn replying in a verse beginning with the letter with which the preceding one ends; Komdú nú að kveðast á | kvæðin okkar stór og smá, a ditty, cp. kveða á II. 2. above.

    Íslensk-ensk orðabók > KVEÐA

  • 80 KVIÐJA

    (að), v. to forbid (kviðja e-m e-t);
    refl., kviðjast e-t, to decline, shun.
    * * *
    að, [akin to kveða], prop. a law term, to banish, as in the saw, Urðar orði kviðjar (MS. wrongly kveðr for kviðr?) engi maðr, no wight can resist the word of weird, there is no appeal against the weird of fate, Fsm. 47: to forbid, blót eru kviðjuð, Hallfred; blót er oss kviðjat, at vér skulum eigi blóta heiðnar vættir, ok eigi heiðin guð, né hauga né hörga, N. G. L. 1. 430; en ef hinn vill kviðja haga sinn, þá seti hann garð milli, 245; þat líkaði ílla Þorfinni ok nennti þó eigi at kviðja honum mat, Grett. 36 new Ed.; kom þar loks at kvödd (qs. kviðjuð) var bygð köppum þeim er mistu dygð, i. e. the evil-doers were banished the country, Skáld H. 3. 41; jöfurr lét kviðjat ófrið, the king forbad all strife, Od. 16, Fms. vi. 154 (in a verse): with dat., k. e-m e-t, to forbid; móðir hans vildi þat kviðja honum, Bs. i. 152; sá er fyrr görði úlofaðan hint, ok kviðjaði hann sér lofaðan, Greg. 38; þú neyttir kviðjaðan ávöxt jarðar, the forbidden fruit, Sks. 548; úsæmilegt er at þeir göri þat sjálfir, er þeir eiga öðrum at kviðja, H. E. i. 457: with infin., þeim tíðum er biskup hefir kviðjat oss konur at taka, N. G. L. i. 16; þú skaltat of kviðja mér at berjask, Korm. (in a verse).
    II. part. kviðjandi, a banisher, forbidder; stríð-kviðjandi, a ‘strife-banisher,’ peace-maker, Lex. Poët.

    Íslensk-ensk orðabók > KVIÐJA

Страницы

См. также в других словарях:

  • BYG — war ein französisches Plattenlabel in den Bereichen Jazz bis Progressive Rock, das 1967 gegründet wurde und bis Anfang der 1970er Jahre veröffentlichte. Das Label wurde im März 1967 von Fernand Boruso, Jean Luc Young und Jean Georgakarakos (kurz… …   Deutsch Wikipedia

  • Byg — Cette page d’homonymie répertorie les différents sujets et articles partageant un même nom. {{{image}}}   Sigles d une seule lettre   Sigles de deux lettres > Sigles de trois lettres …   Wikipédia en Français

  • BYG — can refer to:* BYG Actuel, a record label * BYG•DTU, the Department of Civil Engineering at the Technical University of Denmark …   Wikipedia

  • Byg — har en hård ydre celluloseskal, som fjernes inden madlavning. Byg er den mest dyrkede kornart herhjemme, og har et højt indhold af kiselsyre. Hel byg (bankebyg) kan koges som ris …   Danske encyklopædi

  • byg — sb., gen, i sms. byg , fx bygmark …   Dansk ordbog

  • byg — byg, byge obs. forms of big …   Useful english dictionary

  • BYG — Cette page d’homonymie répertorie les différents sujets et articles partageant un même nom.   Sigles d’une seule lettre   Sigles de deux lettres > Sigles de trois lettres   Sigles de quatre lettres …   Wikipédia en Français

  • BYG Actuel — was a French record label specialising in free jazz. It was founded in the late 1960s by Jacques Bisceglia, Jean Luc Young and Jean Georgakarakos, the name of the label coming from the initial letters of the three founders surnames.The label is… …   Wikipedia

  • BYG•DTU — DTU Byg is the Department of Civil Engineering at the Technical University of Denmark. The MSc in Civil Engineering provided at DTU Byg comprises design, indoor environment, erection, and maintenance of buildings, services and construction work.… …   Wikipedia

  • BYG — Buffalo, Wyoming USA (Regional » Airport Codes) …   Abbreviations dictionary

  • BYG — Buffalo, WY, USA internationale Flughafen Kennung …   Acronyms

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»