Перевод: с исландского на все языки

со всех языков на исландский

bak·borði

  • 1 bak-borði

    a, m. (bakborð, m., Jb. 407 A), [Dutch baakbord], the larboard side of a ship, opp. to stjórnborði, Fb. i. 22, Jb. l. c., Fms. vii. 12, Orkn. 8.

    Íslensk-ensk orðabók > bak-borði

  • 2 bak·borði

    m.
    левый борт судна, противоп. stjórnborði

    Old Norse-ensk orðabók > bak·borði

  • 3 STÍGA

    * * *
    (stig; steig or sté, stigum; stiginn), v.
    1) to step, tread (hón mátti ekki s. á fótinn); s. fótum á land, to set foot on land; s. fram, to step forward; to die, = fara fram; s. undan borði, to rise from table; s. á hest, s. á bak, to mount one’s horse, get on horseback; s. af hesti, af baki, to alight; s. á skip, to go on board; s. fyrir borð, to leap overboard; s. ofan, to step down; s. upp, to ascend; s. til ríkis, to ascend the throne; s. yfir e-t, to overcome; s. yfir höfuð e-m, to get the better of one;
    2) to step on, set foot on, with acc.; hér sté hón land af legi, she landed here from the sea; O. steig í sundr orfit, O. trod asunder the scythe-handle.
    * * *
    pres. stíg; part. steig, steigt (Fms. vii. 160), steig, pl. stigu; also sté, Niðrst. 8; þú stétt, Blas. 50, Fms. vii. 160, v. l.; stéttú, Edda 54 (in a verse): subj. stigi; imperat. stíg, stígðú; part. stiginn: [Ulf. steigan = A. S. stîgan, Old Engl. to sty; Germ. steigen, etc.]:—to step, esp. to step upwards; hón mátti ekki stíga á fótinn, Bs. i. 343; stíga fótum á Noreg, á land, to set foot on, Fms. x. 259; svá nær landi, at maðr má stíga á hólmann, Sks. 93 B; stíga í skó, N. G. L. i. 31; hann sté í gólfit upp at ökla, Fms. iii. 188; þú steigt (v. l. stétt) upp ór ánni, vii. 160; annarr fótr sökk áðr öðrum væri upp stigit, ix. 511, v. l.; s. yfir borð, to step over the table, Sks. 259; s. fram, to step forward, Nj. 50, 52; s. undan borði, to rise from table, Ísl. ii. 352; þeir stigu á skíð, Eg 545; stiga á skip, to go on board, Nj. 19, Fms. viii. 228; s. í bát, ix. 374, Nj. 172; s. á hest, to mount one’s horse, Fms. xi. 332; s. á bak, to get on horseback, Nj. 58; s. af hesti, af baki, to alight, 53, 58, 104, Eg. 744: stíga stórum, to stride, take long steps; hann spurði hverr þar stigi stórum, Bs. i. 628 (stór-stígr, smá-stígr); s. fyrir borð, to leap overboard, Fms. ii. 117; s. ofan, to step down, x. 238; s. upp, to ascend; s. upp til himna, Rb. 56; s. niðr, to descend, 623. 8; cp. upp-stigning, ascent; niðr-stigning, descent: s. í fótspor e-m, Fs. 4, Sks. 13; s. til ríkis, to ascend the throne, Fms. x. 390, 410, 415; s. til föður-leifðar sinnar, xi. 331; konungr steig til vizku, x. 380:—s. yfir, to overcome, Blas. 50; stíg þú yfir íllt með góðu, Hom. 6; at stíga yfir höfuð þvílíkum höfðingjum, Fms. vii. 296; en nú er svá komit aldri mínum, at þat er á öngri stundu örvænt, nær elli stígr yfir höfuð mér, Eb. 332; ef talan stígr yfir (oversteps, exceeds) sjau, Rb. 128.
    2. with acc., steig hann keflit af spjóts-oddinum, Fms. xi. 347; hann steig í sundr orbit, Fb. i. 522.
    II. reflex., sú reiði stígsk yfir með þolinmæði, Hom. 26; hirð eigi þú yfir at stígask af íllu, 6. Róm. xii. 21.
    2. part., yfir-stiginn, overcome, vanquished, 625. 40, Sks. 551.

    Íslensk-ensk orðabók > STÍGA

  • 4 Á

    * * *
    a negative suffix to verbs, not;
    era útmakligt, at it is not unmeet that.
    * * *
    1.
    á, prep., often used elliptically, or even adverbially, [Goth. ana; Engl. on; Germ. an. In the Scandinavian idioms the liquid n is absorbed. In English the same has been supposed to happen in adverbial phrases, e. g. ‘along, away, abroad, afoot, again, agate, ahead, aloft, alone, askew, aside, astray, awry,’ etc. It is indeed true that the Ormulum in its northern dialect freq. uses o, even in common phrases, such as ‘o boke, o land, o life, o slæpe, o strande, o write, o naht, o loft,’ etc., v. the glossary; and we may compare on foot and afoot, on sleep (Engl. Vers. of Bible) and asleep; A. S. a-butan and on-butan (about); agen and ongean (again, against); on bæc, aback; on life, alive; on middan, amid. But it is more than likely that in the expressions quoted above, as well as in numberless others, as well in old as in modern English, the English a- as well as the o- of the Ormulum and the modern Scottish and north of England o- are in reality remains of this very á pronounced au or ow, which was brought by the Scandinavian settlers into the north of England. In the struggle for supremacy between the English dialects after the Conquest, the Scandinavian form á or a won the day in many cases to the exclusion of the Anglo-Saxon on. Some of these adverbs have representatives only in the Scandinavian tongues, not in Anglo-Saxon; see below, with dat. B. II, C. VII; with acc. C. I. and VI. The prep. á denotes the surface or outside; í and ór the inside; at, til, and frá, nearness measured to or from an object: á thus answers to the Gr. επί; the Lat. in includes á and i together.]
    With dat. and acc.: in the first case with the notion of remaining on a place, answering to Lat. in with abl.; in the last with the notion of motion to the place, = Lat. in with acc.
    WITH DAT.
    A. Loc.
    I. generally on, upon; á gólfi, on the floor, Nj. 2; á hendi, on the hand (of a ring), 48, 225; á palli, 50; á steini, 108; á vegg, 115; á sjá ok á landi, on sea and land. In some instances the distinction between d and i is loose and wavering, but in most cases common sense and usage decide; thus ‘á bók’ merely denotes the letters, the penmanship, ‘í’ the contents of a book; mod. usage, however, prefers ‘í,’ lesa í bók, but stafr á bók. Old writers on the other hand; á bókum Enskum, in English books, Landn. 24, but í Aldafars bók, 23 (in the book De Mensurâ Temporum, by Bede), cp. Grág. i. 76, where á is a false reading instead of at; á bréfi, the contents of a letter: of clothing or arms, mítr á höfði, sverð á hlið, mitre on head, sword on side, Fms. i. 266, viii. 404; hafa lykil á sér, on one’s person, 655 xxvii. 22; möttull á tyglum, a mantle hanging on (i. e. fastened by) laces, Fms. vii. 201: á þingi means to be present at a meeting; í þingi, to abide within a jurisdiction; á himni, á jörðu, on (Engl. in) heaven and earth, e. g. in the Lord’s Prayer, but í helviti, in hell; á Gimli, Edda (of a heavenly abode); á báti, á skipi denote crew and cargo, ‘í’ the timber or materials of which a ship is built, Eg. 385; vera í stafni á skipi, 177: á skógi, to be abroad in a wood (of a hunter, robber, deer); but to be situated (a house), at work (to fell timber), í skógi, 573, Fs. 5, Fms. iii. 122, viii. 31, xi. 1, Glúm. 330, Landn. 173; á mörkinni, Fms. i. 8, but í mörk, of a farm; á firðinum means lying in a firth, of ships or islands (on the surface of the water), þær eyjar liggja á Breiðafirði, Ld. 36; but í firði, living in a district named Firth; á landi, Nj. 98, Fms. xi. 386.
    II. á is commonly used in connection with the pr. names or countries terminating in ‘land,’ Engl. in, á Englandi, Írlandi, Skotlandi, Bretlandi, Saxlandi, Vindlandi, Vínlandi, Grænalandi, Íslandi, Hálogalandi, Rogalandi, Jótlandi, Frakklandi, Hjaltlandi, Jamtalandi, Hvítramannalandi, Norðrlöndum, etc., vide Landn. and the index to Fms. xii. In old writers í is here very rare, in modern authors more frequent; taste and the context in many instances decide. An Icelander would now say, speaking of the queen or king, ‘á Englandi,’ ruling over, but to live ‘í Englandi,’ or ‘á Englandi;’ the rule in the last case not being quite fixed.
    2. in connection with other names of countries: á Mæri, Vörs, Ögðum, Fjölum, all districts of Norway, v. Landn.; á Mýrum (in Icel.), á Finnmörk, Landn., á Fjóni (a Danish island); but í Danmörk, Svíþjóð (á Svíþjóðu is poët., Gs. 13).
    3. before Icel. farms denoting open and elevated slopes and spaces (not too high, because then ‘at’ must be used), such as ‘staðr, völlr, ból, hjalli, bakki, heimr, eyri,’ etc.; á Veggjum, Landn. 69; á Hólmlátri, id.: those ending in ‘-staðr,’ á Geirmundarstöðum, Þórisstöðum, Jarðlangsstöðum…, Landn.: ‘-völlr,’ á Möðruvöllum: á Fitjum (the farm) í Storð (the island), í Fenhring (the island) á Aski (the farm), Landn., Eg.: ‘-nes’ sometimes takes á, sometimes í (in mod. usage always ‘í’), á Nesi, Eb. 14, or í Krossnesi, 30; in the last case the notion of island, νησος, prevails: so also, ‘fjörðr,’ as, þeir börðust á Vigrafirði (of a fight o n the ice), Landn. 101, but orusta í Hafrsfirði, 122: with ‘-bær,’ á is used in the sense of a farm or estate, hón sa á e-m bæ mikit hús ok fagrt, Edda 22; ‘í bæ’ means within doors, of the buildings: with ‘Bær’ as pr. name Landn. uses ‘í,’ 71, 160, 257, 309, 332.
    4. denoting on or just above; of the sun, when the time is fixed by regarding the sun in connection with points in the horizon, a standing phrase in Icel.; sól á gjáhamri, when the sun is on the crag of the Rift, Grág. i. 26, cp. Glúm. 387; so, brú á á, a bridge on a river, Fms. viii. 179, Hrafn. 20; taka hús á e-m, to surprise one, to take the house over his head, Fms. i. 11.
    III. á is sometimes used in old writers where we should now expect an acc., esp. in the phrase, leggja sverði (or the like) á e-m, or á e-m miðjum, to stab, Eg. 216, Gísl. 106, Band. 14; þá stakk Starkaðr sprotanum á konungi, then Starkad stabbed the king with the wand, Fas. iii. 34; bíta á kampi (vör), to bite the lips, as a token of pain or emotion, Nj. 209, 68; taka á e-u, to touch a thing, lay hold of it, v. taka; fá á e-u, id. (poët.); leggja hendr á (better at) síðum, in wrestling, Fms. x. 331; koma á úvart á e-m, to come on one unawares, ix. 407 (rare).
    B. TEMP. of a particular point or period of time, at, on, in:
    I. gener. denoting during, in the course of; á nótt, degi, nætrþeli …, Bs. i. 139; or spec. adding a pron. or an adject., á næsta sumri, the next summer; á því ári, þingi, misseri, hausti, vári, sumri …, during, in that year …, Bs. i. 679, etc.; á þrem sumrum, in the course of three summers, Grág. i. 218; á þrem várum, Fms. ii. 114; á hálfs mánaðar fresti, within half a month’s delay, Nj. 99; á tvítugs, sextugs … aldri, á barns, gamals aldri, etc., at the age of …, v. aldr: á dögum e-s, in the days of, in his reign or time, Landn. 24, Hrafn. 3, Fms. ix. 229.
    II. used of a fixed recurrent period or season; á várum, sumrum, haustum, vetrum, á kveldum, every spring, summer …, in the evenings, Eg. 711, Fms. i. 23, 25, vi. 394, Landn. 292: with the numeral adverbs, cp. Lat. ter in anno, um sinn á mánuði, ári, once a month, once a year, where the Engl. a is not the article but the preposition, Grág. i. 89.
    III. of duration; á degi, during a whole day, Fms. v. 48; á sjau nóttum, Bárð. 166; á því meli, during that time, in the meantime, Grág. i. 259.
    IV. connected with the seasons (á vetri, sumri, vári, hausti), ‘á’ denotes the next preceding season, the last winter, summer, autumn, Eb. 40, 238, Ld. 206: in such instances ‘á’ denotes the past, ‘at’ the future, ‘í’ the present; thus í vetri in old writers means this winter; á vetri, last winter; at vetri, next winter, Eb. 68 (in a verse), etc.
    C. In various other relations, more or less metaphorically, on, upon, in, to, with, towards, against:
    I. denoting object, in respect of, against, almost periphrastically; dvelja á náðum e-s, under one’s protection, Fms. i. 74; hafa metnað á e-u, to be proud of, to take pride in a thing, 127.
    2. denoting a personal relation, in; bæta e-t á e-m, to make amends, i. e. to one personally; misgöra e-t á e-m, to inflict wrong on one; hafa elsku (hatr) á e-m, to bear love ( hatred) to one, Fms. ix. 242; hefna sín á e-m, to take revenge on one’s person, on anyone; rjúfa sætt á e-m, to break truce on the person of any one, to offend against his person, Nj. 103; hafa sár á sér, 101; sjá á e-m, to read on or in one’s face; sér hann á hverjum manni hvárt til þín er vel eðr illa, 106; var þat brátt auðséð á hennar högum, at …, it could soon be seen in all her doings, that …, Ld. 22.
    3. also generally to shew signs of a thing; sýna fáleika á sér, to shew marks of displeasure, Nj. 14, Fs. 14; taka vel, illa, lítt, á e-u, to take a thing well, ill, or indifferently, id.; finna á sér, to feel in oneself; fann lítt á honum, hvárt …, it could hardly be seen in his face, whether …, Eb. 42; líkindi eru á, it is likely, Ld. 172; göra kost á e-u, to give a choice, chance of it, 178; eiga vald á e-u, to have power over …, Nj. 10.
    II. denoting encumbrance, duty, liability; er fimtardómsmál á þeim, to be subject to …, Nj. 231; the phrase, hafa e-t á hendi, or vera á hendi e-m, on one’s hands, of work or duty to be done; eindagi á fé, term, pay day, Grág. i. 140; ómagi (skylda, afvinna) á fé, of a burden or encumbrance, D. I. and Grág. in several passages.
    III. with a personal pronoun, sér, mér, honum …, denoting personal appearance, temper, character, look, or the like; vera þungr, léttr … á sér, to be heavy or light, either bodily or mentally; þungr á sér, corpulent, Sturl. i. 112; kátr ok léttr á sér, of a gay and light temper, Fms. x. 152; þat bragð hafði hann á sér, he looked as if, … the expression of his face was as though …, Ld., cp. the mod. phrase, hafa á sér svip, bragð, æði, sið, of one’s manner or personal appearance, to bear oneself as, or the like; skjótr (seinn) á fæti, speedy ( slow) of foot, Nj. 258.
    IV. as a periphrasis of the possessive pronoun connected with the limbs or parts of the body. In common Icel. such phrases as my hands, eyes, head … are hardly ever used, but höfuð, eyru, hár, nef, munnr, hendr, fætr … á mér; so ‘í’ is used of the internal parts, e. g. hjarta, bein … í mér; the eyes are regarded as inside the body, augun í honum: also without the possessive pronoun, or as a periphrasis for a genitive, brjóstið á e-m, one’s breast, Nj. 95, Edda 15; súrnar í augum, it smarts in my eyes, my eyes smart, Nj. 202; kviðinn á sér, its belly, 655 xxx. 5, Fms. vi. 350; hendr á henni, her hands, Gísl. (in a verse); í vörunum á honum, on his lips, Band. 14; ristin á honum, his step, Fms. viii. 141; harðr í tungu, sharp of tongue, Hallfred (Fs. 114); kalt (heitt) á fingrum, höndum, fótum …, cold ( warm) in the fingers, hands, feet …, i. e. with cold fingers, etc.; cp. also the phrase, verða vísa (orð) á munni, of extemporising verses or speeches, freq. in the Sagas; fastr á fótum, fast by the leg, of a bondsman, Nj. 27: of the whole body, díla fundu þeir á honum, 209. The pers. pron. is used only in solemn style (poetry, hymns, the Bible), and perhaps only when influenced by foreign languages, e. g. mitt hjarta hví svo hryggist þú, as a translation of ‘warumb betrübst du dich mein Herz?’ the famous hymn by Hans Sachs; instead of the popular hjartað í mér, Sl. 43, 44: hjartað mitt is only used as a term of endearment, as by a husband to his wife, parents to their child, or the like, in a metaphorical sense; the heart proper is ‘í mér,’ not ‘mitt.’
    2. of other things, and as a periphrasis of a genitive, of a part belonging to the whole, e. g. dyrr á husi = húsdyrr, at the house-doors; turn á kirkju = kirkju turn; stafn, skutr, segl, árar … á skipi, the stem, stern, sail … of a ship, Fms. ix. 135; blöð á lauk, á tré …, leaves of a leek, of a tree …, Fas. i. 469; egg á sverði = sverðs egg; stafr á bók; kjölr á bók, and in endless other instances.
    V. denoting instrumentality, by, on, or a-, by means of; afla fjár á hólmgöngum, to make money a-duelling, by means of duels, Eg. 498; á verkum sínum, to subsist on one’s own work, Njarð. 366: as a law term, sekjast á e-ju, to be convicted upon …, Grág. i. 123; sekst maðr þar á sínu eigini ( a man is guilty in re sua), ef hann tekr af þeim manni er heimild ( possessio) hefir til, ii. 191; falla á verkum sínum, to be killed flagranti delicto, v. above; fella e-n á bragði, by a sleight in wrestling; komast undan á flótta, to escape by flight, Eg. 11; á hlaupi, by one’s feet, by speed, Hkr. ii. 168; lifa á e-u, to feed on; bergja á e-u, to taste of a thing; svala sér á e-u, to quench the thirst on.
    VI. with subst. numerals; á þriðja tigi manna, up to thirty, i. e. from about twenty to thirty, Ld. 194; á öðru hundraði skipa, from one to two hundred sail strong, Fms. x. 126; á níunda tigi, between eighty and ninety years of age, Eg. 764, v. above: used as prep., á hendi, on one’s hand, i. e. bound to do it, v. hönd.
    VII. in more or less adverbial phrases it may often be translated in Engl. by a participle and a- prefixed; á lopti, aloft; á floti, afloat; á lífi, alive; á verðgangi, a-begging; á brautu, away; á baki, a-back, behind, past; á milli, a-tween; á laun, alone, secretly; á launungu, id.; á móti, against; á enda, at an end, gone; á huldu, hidden; fara á hæli, to go a-heel, i. e. backwards, Fms. vii. 70;—but in many cases these phrases are transl. by the Engl. partic. with a, which is then perh. a mere prefix, not a prep., á flugi, a-flying in the air, Nj. 79; vera á gangi, a-going; á ferli, to be about; á leiki, a-playing, Fms. i. 78; á sundi, a-swimming, ii. 27; á verði, a-watching, x. 201; á hrakningi, a-wandering; á reiki, a-wavering; á skjálfi, a-shivering; á-hleri, a-listening; á tali, a-talking, Ísl. ii. 200; á hlaupi, a-running, Hkr. ii. 268; á verki, a-working; á veiðum, a-hunting; á fiski, a-fishing; á beit, grazing: and as a law term it even means in flagranti, N. G. L. i. 348.
    VIII. used absolutely without a case in reference to the air or the weather, where ‘á’ is almost redundant; þoka var á mikil, a thick fog came on, Nj. 267; niðamyrkr var á, pitch darkness came on, Eg. 210; allhvast á norðan, a very strong breeze from the north, Fms. ix. 20; þá var á norðrænt, a north wind came on, 42, Ld. 56; hvaðan sem á er, from whatever point the wind is; var á hríð veðrs, a snow storm came on, Nj. 282; görði á regn, rain came on, Fms. vi. 394, xi. 35, Ld. 156.
    WITH ACC.
    A. Loc.
    I. denoting simple direction towards, esp. connected with verbs of motion, going, or the like; hann gékk á bergsnös, Eg. 389; á hamar, Fas. ii. 517.
    2. in phrases denoting direction; liggja á útborða, lying on the outside of the ship, Eg. 354; á annat borð skipinu, Fms. vii. 260; á bæði borð, on both sides of the ship, Nj. 124, Ld. 56; á tvær hliðar, on both sides, Fms. v. 73. Ísl. ii. 159; á hlið, sidewards; út á hlið, Nj. 262, Edda 44; á aðra hönd henni, Nj. 50, Ld. 46; höggva á tvær hendr, to hew or strike right and left, Ísl. ii. 368, Fas. i. 384, Fms. viii. 363, x. 383.
    3. upp á, upon; hann tók augu Þjaza ok kastaði upp á himin, Edda 47: with verbs denoting to look, see, horfa, sjá, líta, etc.; hann rak skygnur á land, he cast glances towards the land, Ld. 154.
    II. denoting direction with or without the idea of arriving:
    1. with verbs denoting to aim at; of a blow or thrust, stefna á fótinn, Nj. 84; spjótið stefnir á hann miðjan, 205: of the wind, gékk veðrit á vestr, the wind veered to west, Fms. ix. 28; sigla á haf, to stand out to sea, Hkr. i. 146, Fms. i. 39: with ‘út’ added, Eg. 390, Fms. x. 349.
    2. conveying the notion of arriving, or the intervening space being traversed; spjótið kom á miðjan skjöldinn, Eg. 379, Nj. 96, 97; langt upp á land, far up inland, Hkr. i. 146: to reach, taka ofan á belti, of the long locks of a woman, to reach down to the belt, Nj. 2; ofan á bringu, 48; á þa ofan, 91.
    III. without reference to the space traversed, connected with verbs denoting to go, turn, come, ride, sail, throw, or the like, motion of every kind; hann kastar honum á völlinn, he flings him down, Nj. 91; hlaupa á skip sitt, to leap on board his ship, 43; á hest, to mount quickly, Edda 75; á lend hestinum, Nj. 91; hann gengr á sáðland sitt, he walks on to his fields, 82: on, upon, komast á fætr, to get upon one’s legs, 92; ganga á land, to go a-shore, Fms. i. 40; ganga á þing, vii. 242, Grág. (often); á skóg, á merkr ok skóga, into a wood, Fb. i. 134, 257, Fms. xi. 118, Eg. 577, Nj. 130; fara á Finnmörk, to go travelling in Finmark, Fms. i. 8; koma, fara á bæ, to arrive at the farm-house; koma á veginn, Eg. 578; stíga á bát, skip, to go on board, 158; hann gékk upp á borg, he went up to the burg (castle), 717; en er þeir komu á loptriðið, 236; hrinda skipum á vatn, to float the ships down into the water, Fms. i. 58; reka austr á haf, to drift eastwards on the sea, x. 145; ríða ofan á, to ride down or over, Nj. 82.
    IV. in some cases the acc. is used where the dat. would be used, esp. with verbs denoting to see or hear, in such phrases as, þeir sá boða mikinn inn á fjörðinn, they saw great breakers away up in the bight of the firth, the acc. being due perhaps to a motion or direction of the eye or ear towards the object, Nj. 124; sá þeir fólkit á land, they saw the people in the direction of land, Fas. ii. 517: in phrases denoting to be placed, to sit, to be seated, the seat or bench is freq. in the acc. where the dat. would now be used; konungr var þar á land upp, the king was then up the country, the spectator or narrator is conceived as looking from the shore or sea-side, Nj. 46; sitja á miðjan bekk, to be seated on the middle bench, 50; skyldi konungs sæti vera á þann bekk … annat öndvegi var á hinn úæðra pall; hann setti konungs hásæti á miðjan þverpall, Fms. vi. 439, 440, cp. Fagrsk. l. c., Sturl. iii. 182; eru víða fjallbygðir upp á mörkina, in the mark or forest, Eg. 58; var þar mörk mikil á land upp, 229; mannsafnaðr er á land upp (viewed from the sea), Ld. 76; stóll var settr á mótið, Fas. i. 58; beiða fars á skip, to beg a passage, Grág. i. 90.
    V. denoting parts of the body; bíta e-n á barka, to bite one in the throat, Ísl. ii. 447; skera á háls, to cut the throat of any one, Nj. 156; brjóta e-n á háls, to break any one’s neck; brjóta e-n á bak, to break any one’s back, Fms. vii. 119; kalinn á kné, frozen to the knees with cold, Hm. 3.
    VI. denoting round; láta reipi á háls hesti, round his horse’s neck, 623. 33; leggja söðul á hest, Nj. 83; and ellipt., leggja á, to saddle; breiða feld á hofuð sér, to wrap a cloak over his head, 164; reyta á sik mosa, to gather moss to cover oneself with, 267; spenna hring á hönd, á fingr, Eg. 300.
    VII. denoting a burden; stela mat á tvá hesta, hey á fimtán hesta, i. e. a two, a fifteen horse load, Nj. 74: metaph., kjósa feigð á menn, to choose death upon them, i. e. doom them to death, Edda 22.
    B. TEMP.
    I. of a period of time, at, to; á morgun, to-morrow (í morgun now means the past morning, the morning of to-day), Ísl. ii. 333.
    II. if connected with the word day, ‘á’ is now used before a fixed or marked day, a day of the week, a feast day, or the like; á Laugardag, á Sunnudag …, on Saturday, Sunday, the Old Engl. a-Sunday, a-Monday, etc.; á Jóladaginn, Páskadaginn, on Yule and Easter-day; but in old writers more often used ellipt. Sunnudaginn, Jóladaginn …, by dropping the prep. ‘á,’ Fms. viii. 397, Grág. i. 18.
    III. connected with ‘dagr’ with the definite article suffixed, ‘á’ denotes a fixed, recurring period or season, in; á daginn, during the day-time, every day in turn, Grett. 91 A.
    IV. connected with ‘evening, morning, the seasons,’ with the article; á kveldit, every evening, Ld. 14; á sumarit, every summer, Vd. 128, where the new Ed. Fs. 51 reads sumrum; á haust, every autumn, Eg. 741 (perh. a misprint instead of á haustin or á haustum); á vetrinn, in the winter time, 710; á várit, every spring, Gþl. 347; the sing., however, is very rare in such cases, the old as well as mod. usage prefers the plur.; á nætrnar, by night, Nj. 210; á várin, Eg. 710; á sumrin, haustin, á morgnana, in the morning (á morgin, sing., means to-morrow); á kveldin, in the evening, only ‘dagr’ is used in sing., v. above (á daginn, not á dagana); but elliptically and by dropping the article, Icelanders say, kveld og morgna, nótt og dag, vetr sumar vor og haust, in the same sense as those above mentioned.
    V. denoting duration, the article is dropped in the negative phrase, aldri á sinn dag, never during one’s life; aldri á mína daga, never in my life, Bjarn. 8, where a possess. pron. is put between noun and prep., but this phrase is very rare. Such phrases as, á þann dag, that day, and á þenna dag, Stj. 12, 655 xxx. 2. 20, are unclassical.
    VI. á dag without article can only be used in a distributive sense, e. g. tvisvar á dag, twice a-day; this use is at present freq. in Icel., yet instances from old writers are not on record.
    VII. denoting a movement onward in time, such as, liðið á nótt, dag, kveld, morgun, sumar, vetr, vár, haust (or nóttina, daginn …), jól, páska, föstu, or the like, far on in the night, day …, Edda 33; er á leið vetrinn, when the winter was well on, as the winter wore on, Nj. 126; cp. áliðinn: also in the phrase, hniginn á inn efra aldr, well stricken in years, Ld. 68.
    C. Metaph. and in various relations:
    I. somewhat metaphorically, denoting an act only (not the place); fara á fund, á vit e-s, to call for one, Eg. 140; koma á ræðu við e-n, to come to a parley with, to speak, 173; ganga á tal, Nj. 103; skora á hólm, to challenge to a duel on an island; koma á grið, to enter into a service, to be domiciled, Grág. i. 151; fara á veiðar, to go a-hunting, Fms. i. 8.
    β. generally denoting on, upon, in, to; bjóða vöxtu á féit, to offer interest on the money, Grág. i. 198; ganga á berhögg, to come to blows, v. berhögg; fá á e-n, to make an impression upon one, Nj. 79; ganga á vápn e-s, to throw oneself on an enemy’s weapon, meet him face to face, Rd. 310; ganga á lagið, to press on up the spear-shaft after it has passed through one so as to get near one’s foe, i. e. to avail oneself of the last chance; bera fé á e-n, to bribe, Nj. 62; bera öl á e-n, to make drunk, Fas. i. 13; snúinn á e-t, inclined to, Fms. x. 142; sammælast á e-t, to agree upon, Nj. 86; sættast, verða sáttr á e-t, in the same sense, to come to an agreement, settlement, or atonement, 78, Edda 15, Eb. 288, Ld. 50, Fms. i. 279; ganga á mála, to serve for pay as a soldier, Nj. 121; ganga á vald e-s, to put oneself in his power, 267; ganga á sætt, to break an agreement; vega á veittar trygðir, to break truce, Grág. ii. 169.
    II. denoting in regard to, in respect to:
    1. of colour, complexion, the hue of the hair, or the like; hvítr, jarpr, dökkr … á hár, having white, brown, or dark … hair, Ísl. ii. 190, Nj. 39; svartr á brún ok brá, dark of brow and eyebrow; dökkr á hörund, id., etc.
    2. denoting skill, dexterity; hagr á tré, a good carpenter; hagr á járn, málm, smíðar …, an expert worker in iron, metals …, Eg. 4; fimr á boga, good at the bow: also used of mastership in science or arts, meistari á hörpuslátt, a master in striking the harp, Fas. iii. 220; fræðimaðr á kvæði, knowing many poems by heart, Fms. vi. 391; fræðimaðr á landnámssögur ok forna fræði, a learned scholar in histories and antiquities (of Are Frode), Ísl. ii. 189; mikill á íþrótt, skilful in an art, Edda (pref.) 148; but dat. in the phrase, kunna (vel) á skíðum, to be a cunning skater, Fms. i. 9, vii. 120.
    3. denoting dimensions; á hæð, lengd, breidd, dýpt …, in the heighth, length, breadth, depth …, Eg. 277; á hvern veg, on each side, Edda 41 (square miles); á annan veg, on the one side, Grág. i. 89.
    β. the phrase, á sik, in regard to oneself, vel (illa) á sik kominn, of a fine ( ugly) appearance, Ld. 100, Fas. iii. 74.
    III. denoting instrumentality; bjargast á sínar hendr, to live on the work of one’s own hands, (á sínar spýtur is a mod. phrase in the same sense); (vega) á skálir, pundara, to weigh in scales, Grág. ii. 370; at hann hefði tvá pundara, ok hefði á hinn meira keypt en á hinn minna selt, of a man using two scales, a big one for buying and a little one for selling, Sturl. i. 91; á sinn kostnað, at one’s own expense; nefna e-n á nafn, by name, Grág. i. 17, etc. The Icel. also say, spinna á rokk, snældu, to spin on or with a rock or distaff; mala á kvern, to grind in a ‘querne,’ where Edda 73 uses dat.; esp. of musical instruments, syngja, leika á hljóðfæri, hörpu, gígju …; in the old usage, leika hörpu …, Stj. 458.
    IV. denoting the manner or way of doing:
    1. á þessa lund, in this wise, Grág. ii. 22; á marga vega, á alla, ymsa vega, in many, all, respects, Fms. i. 114; á sitt hóf, in its turn, respectively, Ld. 136, where the context shews that the expression answers to the Lat. mutatis mutandis; á Þýðersku, after German fashion, Sks. 288.
    2. esp. of language; mæla, rita á e-a tungu, to speak, write in a tongue; á Írsku, in Irish, Ld. 76; Norrænu, in Norse, Eb. 330, Vm. 35; a Danska tungu, in Danish, i. e. Scandinavian, Norse, or Icelandic, Grág. i. 18; á Vára tungu, i. e. in Icelandic, 181; rita á Norræna tungu, to write in Norse, Hkr. (pref.), Bs. i. 59:—at present, dat. is sometimes used.
    3. in some phrases the acc. is used instead of the dat.; hann sýndi á sik mikit gaman, Fms. x. 329; hann lét ekki á sik finna, he shewed no sign of motion, Nj. 111; skaltú önga fáleika á þik gera (Cod. Kalf.), 14.
    V. used in a distributive sense; skal mörk kaupa gæzlu á kú, eðr oxa fim vetra gamlan, a mark for every cow, Grág. i. 147; alin á hvert hross, 442; á mann, per man (now freq.): cp. also á dag above, lit. B.
    VI. connected with nouns,
    1. prepositional; á hendr (with dat.), against; á hæla, at heel, close behind; á bak, at back, i. e. past, after; á vit (with gen.), towards.
    2. adverbially; á braut, away, abroad; á víxl, in turns; á mis, amiss; á víð ok dreif, a-wide and a-drift, i. e. dispersedly.
    3. used almost redundantly before the following prep.; á eptir, after, behind; á undan, in front of; á meðal, á milli, among; á mót, against; á við, about, alike; á frá (cp. Swed. ifrån), from (rare); á fyrir = fyrir, Haustl. 1; á hjá, beside (rare); á fram, a-head, forwards; á samt, together; ávalt = of allt, always: following a prep., upp á, upon; niðr á, down upon; ofan á, eptir á, post eventum, (temp.) á eptir is loc., id., etc.
    VII. connected with many transitive verbs, answering to the Lat. ad- or in-, in composition, in many cases periphrastically for an objective case. The prep. generally follows after the verb, instead of being prefixed to it as in Lat., and answers to the Engl. on, to; heita kalla, hrópa á, to call on; heyra, hlusta, hlyða á, to hearken to, listen to; hyggja, hugsa á, to think on; minna á, to remind; sjá, líta, horfa, stara, mæna, glápa, koma auga … á, to look on; girnast á, to wish for; trúa á, to believe on; skora á, to call on any one to come out, challenge; kæra á, to accuse; heilsa á, to greet; herja, ganga, ríða, hlaupa, ráða … á, to fall on, attack, cp. ágangr, áreið, áhlaup; ljúga á, to tell lies of, to slander; telja á, to carp at; ausa, tala, hella, kasta, verpa … á, to pour, throw on; ríða, bera, dreifa á, to sprinkle on; vanta, skorta á, to fall short of; ala á, to plead, beg; leggja á, to throw a spell on, lay a saddle on; hætta á, to venture on; gizka á, to guess at; kveða á, to fix on, etc.: in a reciprocal sense, haldast á, of mutual strife; sendast á, to exchange presents; skrifast á, to correspond (mod.); kallast á, to shout mutually; standast á, to coincide, so as to be just opposite one another, etc.
    2.
    f. [Lat. aqua; Goth. ahva; Hel. aha; A. S. eâ; O. H. G. aha, owa; cp. Germ. ach and aue; Fr. eau, eaux; Engl. Ax-, Ex-, etc., in names of places; Swed.-Dan. å; the Scandinavians absorb the hu, so that only a single vowel or diphthong remains of the whole word]:—a river. The old form in nom. dat. acc. sing. is , v. the introduction to A, page 1, Bs. i. 333 sq., where ́n, ́ (acc.), and ́na; so also Greg. 677; the old fragm. of Grág. ii. 222, 223, new Ed. In the Kb. of the Edda the old form occurs twice, viz. page 75, ́na (acc.), (but two lines below, ána), í ́nni (dat.) The old form also repeatedly occurs in the Kb. and Sb. of the Grág., e. g. ii. 266, 267: gen. sing. ár; nom. pl. ár, gen. á contracted, dat. ám, obsolete form ́m; Edda 43, Eg. 80, 99, 133, 185: proverbs, at ósi skal á stemma, answering to the Lat. principiis obsta, Edda 60; hér kemr á til sæfar, here the river runs into the sea, metaph. = this is the very end, seems to have been a favourite ending of old poems; it is recorded in the Húsdrápa and the Norðsetadrápa, v. Edda 96, Skálda 198; cp. the common saying, oil vötn renna til sævar, ‘all waters run into the sea.’ Rivers with glacier water are in Icel. called Hvítá, White river, or Jökulsá: Hitá, Hot river, from a hot spring, opp. to Kaldá, v. Landn.: others take a name from the fish in them, as Laxá, Lax or Salmon river (freq.); Örriða á, etc.: a tributary river is þverá, etc.: ár in the Njála often means the great rivers Ölfusá and Þjórsá in the south of Iceland. Áin helga, a river in Sweden, Hkr. ii: á is also suffixed to the names of foreign rivers, Tempsá = Thames; Dóná, Danube (Germ. Don-au), (mod.), etc. Vide Edda (Gl.) 116, 117, containing the names of over a hundred North-English and Scottish rivers.
    COMPDS: áráll, árbakki, árbrot, ardjúp, árfarvegr, árfors, árgljúfr, árhlutr, ármegin, árminni, ármót, áróss, árreki, árstraumr, árströnd, árvað, árvegr, árvöxtr.

    Íslensk-ensk orðabók > Á

  • 5 FYRIR

    * * *
    prep.
    I. with dat.
    1) before, in front of (ok vóru fyrir honum borin merkin);
    fyrir dyrum, before the door;
    2) before one, in one’s presence;
    hón nefndist fyrir þeim Gunnhildr, she told them that her name was G.;
    3) for;
    hann lét ryðja fyrir þeim búðina, he had the booth cleared for them, for their reception;
    4) before one, in one’s way;
    fjörðr varð fyrir þeim, they came to a fjord;
    sitja fyrir e-m, to lie in wait for one;
    5) naut. term. before, off;
    liggja fyrir bryggjum, to lie off the piers;
    fyrir Humru-mynni, off the Humber;
    6) before, at the head of, over;
    vera fyrir liði, to be over the troops;
    vera fyrir máli, to lead the case;
    sitja fyrir svörum, to undertake the defence;
    7) of time, ago;
    fyrir þrem nóttum, three nights ago;
    fyrir stundu, a while ago;
    fyrir löngu, long ago;
    vera fyrir e-u, to forebode (of a dream);
    8) before, above, superior to;
    Hálfdan svarti var fyrir þeim brœðrum, H. was the foremost of the brothers;
    9) denoting disadvantige, harm, suffering;
    þú lætr Egil vefja öll mál fyrir þér, thou lettest E. thwart all thy affairs;
    tók at eyðast fyrir herm lausa-fé, her money began to fail;
    10) denoting obstacle, hindrance;
    mikit gøri þer mér fyrir þessu máli, you make this case hard for me;
    varð honum lítit fyrir því, it was a small matter for him;
    Ásgrími þótti þungt fyrir, A. thought that things looked bad;
    11) because of, for;
    hon undi sér hvergri fyrir verkjum, she had no rest for pains;
    fyrir hræðslu, for fear;
    illa fœrt fyrir ísum, scarcely, passable for ice;
    gáðu þeir eigi fyrir veiðum at fá heyjanna, because of fishing, they neglected to make hay;
    fyrir því at, because, since, as;
    12) against;
    gæt þín vel fyrir konungi ok hans mönnum, guard thee well against the king and his men;
    beiða griða Baldri fyrir alls konar háska, against all kinds of harm;
    13) fyrir sér, of oneself;
    mikill fyrir sér, strong, powerful;
    minnstr fyrir sér, smallest, weakest;
    14) denoting manner or quality, with;
    hvítr fyrir hærum, while with hoary hair;
    II. with acc.
    1) before, in front of;
    halda fyrir augu sér, to hold (one’s hands) before one’s eyes;
    2) before, into the presence of;
    stefna e-m fyrir dómstól, before a court;
    3) over;
    hlaupa fyrir björg, to leap over a precipice;
    kasta fyrir borð, to throw overboard;
    4) in one’s way, crossing one’s way;
    ríða á leið fyrir þá, to ride in their way, so as to meet them;
    5) round, off;
    sigla fyrir nes, to weather a point;
    6) along, all along;
    fyrir endilangan Noreg, all along Norway, from one end to the other;
    draga ör fyrir odd, to draw the arrow past the point;
    7) of time, fyrir dag, before day;
    fyrir e-s minni, before one’s memory;
    8) for, on behalf of;
    vil ek bjóða at fara fyrir þik, I will offer to go for thee, in thy stead;
    lögvörn fyrir mál, a lawful defence for a case;
    9) for, for the benefit of;
    þeir skáru fyrir þá melinn, they cut the lyme-grass for them (the horses);
    10) for, instead of, in place of, as;
    11) for, because of (vilja Gunnar dauðan fyrir höggit);
    fyrir þín orð, for thy words (intercession);
    fyrir sína vinsæld, by reason of his popularity;
    12) denoting value, price;
    fyrir þrjár merkr, for three marks;
    fyrir hvern mun, by all means, at any cost;
    13) in spite of, against (giptast fyrir ráð e-s);
    14) joined with adverbs ending in -an, governing acc. (fyrir austan, vestan, sunnan, norðan, útan innan, framan, handan, ofan, neðan);
    fyrir austan, sunnan fjall, east, south of the fell;
    fyrir neðan brú, below the bridge;
    fyrir handan á, beyond the river;
    fyrir innan garð, inside the fence;
    III. as adverb or ellipt.
    1) ahead, before, opp. to eptir;
    þá var eigi hins verra eptir ván, er slíkt fór fyrir, when this came first, preceded;
    2) first;
    mun ek þar eptir gera sem þér gerit fyrir, I shall do to you according as you do first;
    3) at hand, present, to the fore;
    föng þau, er fyrir vóru, stores that were at hand;
    þar var fyrir fjöldi boðsmanna, a host of guests was already present (before the bride and bridegroom came);
    4) e-m verðr e-t fyrir, one takes a certain step, acts so and so;
    Kolbeini varð ekki fyrir, K. was at a loss what to do;
    e-t mælist vel (illa) fyrir, a thing is well (ill) spoken or reported of (kvæðit mæltist vel fyrir).
    * * *
    prep., in the Editions spelt differently; in MSS. this word is usually abbreviated either  (i. e. firir), or Ꝼ̆, fur͛, fvr͛ (i. e. fyrir); in some MSS. it is idiomatically spelt with i, fir͛, e. g. Arna-Magn. 382 (Bs. i. 263 sqq.); and even in the old Miracle-book Arna-Magn. 645 (Bs. i. 333 sqq.), just as ifir is written for yfir ( over); in a few MSS. it is written as a monosyllable fyr, e. g. D. I. i. 475, Mork. passim; in Kb. (Sæm.-Edda) occurs fyr telia, Vsp. I; fyr norðan, 36; fyr dyrum, Gm. 22; fyr vestan ver, Hkv. 2. 8; in other places as a dissyll. fyrir, e. g. Hm. 56, Gm. 54, Skm. 34, Ls. 15, Am. 64, Hkv. 2. 2, 19 (quoted from Bugge’s edition, see his preface, p. xvi); fyr and fyrir stand to one another in the same relation as ept to eptir, und to undir, of ( super) to yfir: this monosyllabic form is obsolete, save in the compds, where ‘for-’ is more common than ‘fyrir-;’ in some cases both forms are used, e. g. for-dæming and fyrir-dæming; in others only one, but without any fixed rule: again, the forms fyri, fyre, or fire, which are often used in Edd., are just as wrong, as if one were to say epti, undi, yfi; yet this spelling is found now and then in MSS., as, fyre, Ó. H. (facsimile); fire, Grág. Sb. ii. 288 (also facsimile): the particles í and á are sometimes added, í fur, Fms. iv. 137; í fyrir, passim; á fur, Haustl. 1. [Ulf. faur and faura; A. S. fore and for; Engl. for and fore-; Germ. für and vor; Dan. for; Swed. för; Gr. προ-; Lat. pro, prae.]
    WITH DAT., chiefly without the notion of movement.
    A. LOCAL:
    I. before, in front of; fyrir dyrum, before the doors, at the doors, Nj. 14, Vsp. 53, Hm. 69, Edda 130; niðr f. smiðju-dyrum, Eg. 142:—ahead, úti fyrir búðinni, Nj. 181; kómusk sauðirnir upp á fjallit f. þeim, ahead of them, 27; vóru fyrir honum borin merkin, the banner was borne before him, 274; göra orð fyrir sér, to send word before one, Fms. vii. 207, Hkr. iii. 335 (Ó. H. 201, l. c., frá sér):—also denoting direction, niðri í eldinum f. sér, beneath in the fire before them, Nj. 204; þeir sá f. sér bæ mikinn, they saw before them a great building, i. e. they came to a great house, Eg. 546; öðrum f. sér ( in front) en öðrum á bak sér, Grág. i. 5.
    2. before one, before one’s face, in one’s presence; úhelgaða ek Otkel f. búum, before the neighbours, Nj. 87; lýsi ek f. búum fimm, 218; lýsa e-u ( to proclaim) f. e-m, Ld. 8; hann hermdi boð öll f. Gizuri, Nj. 78; hón nefndisk f. þeim Gunnhildr, told them that her name was G., Fms. i. 8; kæra e-t f. e-m, Ó. H. 60; slíkar fortölur hafði hann f. þeim, Nj. 200; the saying, því læra börnin málið að það er f. þeim haft, bairns learn to speak because it is done before them, i. e. because they hear it; hafa gott (íllt) f. e-m, to give a good (bad) example, e. g. in the presence of children; lifa vel f. Guði, to live well before God, 623. 29; stór ábyrgðar-hluti f. Guði, Nj. 199; sem þeir sjá réttast f. Guði, Grág. i. (pref.); fyrir öllum þeim, Hom. 89; á laun f. öðrum mönnum, hidden from other men, unknown to them, Grág. i. 337, Jb. 378; nú skaltú vera vin minn mikill f. húsfreyju minni, i. e. when you talk to my wife, Nj. 265; fyrir Drottni, before the Lord, Merl. 2. 78.
    3. denoting reception of guests, visitors; hann lét ryðja f. þeim búðina, he had the room cleared for them, for their reception, Nj. 228; Valhöll ryðja fyr vegnu fólki, i. e. to clear Valhalla for slain folk, Em. I; ryðja vígvöll f. vegundum, Nj. 212; ljúka upp f. e-m, to open the door for one, Fms. xi. 323, Stj. 5; rýma pallinn f. þeim, Eg. 304; hann lét göra eld f. þeim, he had a fire made for them, 204; þeir görðu eld. f. sér, Fms. xi. 63; … veizlur þar sem fyrir honum var búit, banquets that were ready for him, Eg. 45.
    II. before one, in one’s way; þar er díki varð f. þeim, Eg. 530; á (fjörðr) varð f. þeim, a river, fjord, was before them, i. e. they came to it, 133, 161; at verða eigi f. liði yðru, 51; maðr sá varð f. Vindum, that man was overtaken by the V., Hkr. iii. 363; þeirra manna er f. honum urðu, Eg. 92.
    2. sitja f. e-m, to lie in wait for one, Ld. 218, Nj. 107; lá f. henni í skóginum, Edda (pref.); sitja f. rekum, to sit watching for wrecks, Eg. 136 (fyrir-sát).
    3. ellipt., menn urðu at gæta sín er f. urðu, Nj. 100; Egill var þar f. í runninum, E. was before (them), lay in ambush, Eg. 378; hafði sá bana er f. varð, who was before (the arrow), i. e. he was hit, Nj. 8.
    4. verða f. e-u, to be hit, taken, suffer from a thing; ef hann verðr f. drepi, if he be struck, Grág. ii. 19; verða f. áverka, to be wounded, suffer injury, Ld. 140; verða f. reiði konungs, to fall into disgrace with the king, Eg. 226; verða f. ósköpum, to become the victim of a spell, spell-bound, Fas. i. 130; sitja f. hvers manns ámæli, to be the object of all men’s blame, Nj. 71; vera eigi f. sönnu hafðr, to be unjustly charged with a thing, to be innocent.
    III. a naut. term, before, off; liggja f. bryggjum, to lie off the pier, Ld. 166; skip fljóta f. strengjum, Sks. 116; þeir lágu f. bænum, they lay off the town, Bs. i. 18; liggja úti f. Jótlands-síðu, off Jutland, Eg. 261; hann druknaði f. Jaðri, off the J., Fms. i. II; þeir kómu at honum f. Sjólandi, off Zealand, x. 394; hafa úti leiðangr f. landi, Hkr. i. 301; f. Humru-minni, off the Humber, Orkn. 338, cp. Km. 3, 8, 9, 13, 19, 21; fyrir Nesjum, off the Ness, Vellekla; fyrir Tungum, Sighvat; fyrir Spáni, off Spain, Orkn. 356.
    IV. before, at the head of, denoting leadership; smalamaðr f. búi föður síns, Ver. 26 (of king David); vera f. liði, to be over the troops, Eg. 292, Nj. 7; vera f. máli, to lead the case, Band. 8; vera forstjóri f. búi, to be steward over the household, Eg. 52; ráða f. landi, ríki, etc., to rule, govern, Ó H. 33, Nj. 5; hverr f. eldinum réði, who was the ringleader of the fire, Eg. 239; ráða f. e-u, to rule, manage a thing, passim: the phrase, sitja f. svörum, to respond on one’s behalf, Ölk. 36, Band. 12; hafa svör f. e-m, to be the chief spokesman, Fms. x. 101, Dipl. v. 26.
    V. special usages; friða f. e-m, to make peace for one, Fms. vii. 16, Bs. i. 65; bæta f. e-m, to make things good for one, Hom. 109; túlka, vera túlkr, flytja (etc.) f. e-m, to plead for one, Fms. iii. 33, Nj. 128,—also spilla f. e-m, to disparage one, Eg. 255; haga, ætla f. e-u, to manage, arrange for one, Ld. 208, Sturl. i. 14, Boll. 356; rífka ráð f. e-m, to better one’s condition, Nj. 21; ráða heiman-fylgju ok tilgjöf f. frændkonu sinni, Js. 58; standa f. manni, to stand before, shield a man, stand between him and his enemy, Eg. 357, Grág. ii. 13; vera skjöldr f. e-m, 655 xxxii. 4; hafa kostnað f. e-u, to have the expences for a thing, Ld. 14; vinna f. e-m, to support one by one’s work, Sks. 251; starfa f. fé sínu, to manage one’s money, Ld. 166; hyggja f. e-u, to take heed for a thing, Nj. 109; hyggja f. sér, Fs. 5; hafa forsjá f. e-m, to provide for one, Ld. 186; sjá f. e-u, to see after, Eg. 118, Landn, 152; sjá þú nokkut ráð f. mér, Nj. 20: ironic. to put at rest, Háv. 40: ellipt., sjá vel f., to provide well for, Nj. 102.
    B. TEMP. ago; fyrir þrem nóttum, three nights ago; fyrir stundu, a while ago, Nj. 80; fyrir litlu, a little while ago, Fms. i. 76, Ld. 134; fyrir skömmu, a sbort while ago; fyrir löngu, a long while ago, Nj. 260, Fms. i. 50; fyrir öndverðu, from the beginning, Grág. i. 80, ii. 323, 394, Finnb. 342; fyrir þeim, before they were born, Fms. i. 57.
    2. the phrase, vera f. e-u, to forebode; vera f. stórfundum, Nj. 107, 277; þat hygg ek vera munu f. siða-skipti, Fms. xi. 12; þessi draumr mun vera f. kvámu nökkurs manns, vii. 163; dreyma draum f. e-u, 8; fyrir tiðendum, ii. 65:—spá f. e-m, to ‘spae’ before, prophecy to one, Nj. 171.
    C. METAPH.:
    I. before, above; þóttu þeir þar f. öllum ungum mönnum, Dropl. 7; þykkisk hann mjök f. öðrum mönnum, Ld. 38; ver f. hirðmönnum, be first among my herdsmen, Eg. 65; Hálfdan svarti var f. þeim bræðrum, H. was the foremost of the brothers, Fms. i. 4; þorgrímr var f. sonum Önundar, Grett. 87; var Haraldr mest f. þeim at virðingu, Fms. i. 47.
    II. denoting help, assistance; haun skal rétta vættið f. þeim, Grág. i. 45 (vide above A. IV and V).
    2. the following seem to be Latinisms, láta lífit f. heilagri Kristni, to give up one’s life for holy Christianity, = Lat. pro, Fms. vii. 172; ganga undir píslir fyrir Guðs nafni, Blas. 38; gjalda önd mína f. önd þinni, Johann. 17; gefa gjöf f. sál sinni ( pro animâ suâ), H. E. i. 466; fyrir mér ok minni sál, Dipl. iv. 8; færa Guði fórnir f. e-m, 656 A; heita f. e-m, biðja f. e-m, to make a vow, pray for one (orare pro), Fms. iii. 48, Bs. i. 70; biðja f. mönnum, to intercede for, 19, Fms. xi. 287: even with a double construction, biðja f. stað sinn (acc., which is vernacular) ok heilagri kirkju (dat., which is a Latinism), x. 127.
    III. denoting disadvantage, harm, suffering; þú lætr Egil vefja öll mál fyrir þér, thou lettest Egil thwart all thy affairs, Eg. 249; únýtir hann þá málit fyrir sér, then he ruins his own case, Grág. i. 36, Dropl. 14, 16; Manverjar rufu safnaðinn f. Þorkatli, the Manxmen broke up the assembly, i. e. forsook Thorkel, Fms. ix. 422; kom upp grátr f. henni, she burst into tears, 477; taka fé f. öðrum, to take another’s money, N. G. L. i. 20; knörr þann er konungr lét taka fyrir Þórólfi, Landn. 56; ef hross verðr tekit f. honum, if a horse of his be taken, Grág. i. 436; hann tók upp fé fyrir öllum, he seized property for them all, Ó. H. 60; e-t ferr ílla f. e-m, a thing turns out ill for one; svá fór f. Ólófu, so it came to pass for O., Vígl. 18; loka dyrr f. e-m, to lock the door in one’s face, Edda 21: þeir hafa eigi þessa menn f. yðr drepit, heldr f. yðrar sakir þessi víg vegit, i. e. they have not harmed you, but rather done you a service in slaying those men, Fbr. 33; tók at eyðask f. henni lausa-fé, her money began to fail, Nj. 29; rak á f. þeim storma ok stríðviðri, they were overtaken by gales and bad weather, Vígl. 27; Víglundr rak út knöttinn f. Jökli, V. drove the ball for J., i. e. so that he had to run after it, 24; sá er skar tygil f. Þóri, he who cut Thor’s line, Bragi; sverð brast f. mér, my sword broke, Korm. 98 (in a verse); brjóta e-t f. e-m, to break a thing for one, Bs. i. 15 (in a verse); Valgarðr braut krossa fyrir Merði ok öll heilög tákn, Nj. 167; árin brotnaði f. honum, his oar broke; allar kýrnar drápust fyrir honum, all his cows died.
    2. denoting difficulty, hindrance; sitja f. sæmd e-s, to sit between oneself and one’s honour, i. e. to hinder one’s doing well, Sturl. 87; mikit göri þér mér f. þessu máli, you make this case sore for me, Eb. 124; þér er mikit f. máli, thy case stands ill, Fms. v. 325; ekki er Guði f. því, it is easy for God to do, 656 B. 9; varð honum lítið f. því, it was a small matter for him, he did it easily, Grett. III; mér er minna f. því, it is easier for me, Am. 60; þykkja mikit f. e-u, to be much grieved for a thing, do it unwillingly, Nj. 77; Icel. also say, þykja fyrir (ellipt.), to feel hurt, be displeased:—ellipt., er þeim lítið fyrir at villa járnburð þenna, it is a small matter for them to spoil this ordeal, Ó. H. 140; sem sér muni lítið f. at veiða Gunnar, Nj. 113; fast mun f. vera, it will be fast-fixed before (one), hard to move, Ld. 154; Ásgrími þótti þungt f., A. thought that things looked sad (heavy), Nj. 185; hann var lengi f., he was long about it, Fms. x. 205; hann var lengi f. ok kvað eigi nei við, he was cross and said not downright no, Þorf. Karl. 388.
    IV. in a causal sense, for, because of, Lat. per, pro; sofa ek né mákat fugls jarmi fyrir, I cannot sleep for the shrill cry of birds, Edda 16 (in a verse); hon undi sér hvergi f. verkjum, she had no rest for pains, Bjarn. 69; fyrir gráti, tárum, = Lat. prae lacrymis; fyrir harmi, for sorrow; f. hlátri, for laughter, as in Engl.; þeir æddust f. einni konu, they went mad for the sake of one woman, Sól. 11; ílla fært f. ísum, scarce passable for ice, Fms. xi. 360; hætt var at sitja útar f. Miðgarðs-ormi, Edda 35; hann var lítt gengr f. sárinu, he could hardly walk for the wound, Fbr. 178; fyrir hræðslu, for fear, Hbl. 26; heptisk vegrinn f. þeim meinvættum sem …, Fs. 4; gáðu þeir eigi f. veiðum at fá heyjanna, because of fishing they took no care to make hay, Landn. 30; fyrir riki konungs, for the king’s power, Eg. 67, 117; fyrir ofríki manna, Grág. i. 68; fyrir hví, for why? Eluc. 4; fyrir hví þeir væri þar, Eg. 375; fyrir því, at …, for that, because, Edda 35, Fms. i. 22, vii. 330, Ld. 104; en fyrir því nú at, now since, Skálda 171; nú fyrir því at, id., 169: the phrase, fyrir sökum, for the sake of, because of, passim; vide sök.
    V. by, by the force of; öxlin gékk ór liði fyrir högginu, the shoulder was disjointed by the force of the stroke, Háv. 52.
    2. denoting contest; falla f. e-m, to fall before one, i. e. fighting against one, Fms. i. 7, iv. 9, x. 196; verða halloki f. e-m, to be overcome in fighting one, Ld. 146; látask f. e-m, to perish by one, Eb. 34; hafa bana f. e-m, to be slain by one, Nj. 43; þeir kváðu fá fúnað hafa f. honum, 263; mæddisk hann f. þeim, he lost his breath in fighting them, Eg. 192; láta ríki f. e-m, to lose the kingdom before another, i. e. so that the latter gains it, 264; láta lausar eignir mínar f. þér, 505; láta hlut sinn f. e-m, Fs. 47; standask f. e-m, to stand one’s ground before one, Edda (pref.); hugðisk hann falla mundu f. sjóninni einni saman, that he would sink before his glance, 28, Hým. 12; halda hlut f. e-m, Ld. 54; halda frið ok frelsi f. várum óvinum, Fms. viii. 219; fara mun ek sem ek hefi áðr ætlað f. þínum draum ( thy dream notwithstanding), Ld. 216; þér farit hvárt er þér vilit f. mér, you go wherever you like for me, so far as I am concerted, Fær. 37; halda vöku f. sér, to keep oneself awake, Fms. i. 216.
    β. with verbs, flýja, hlaupa, renna, stökkva f. e-m, to fly, leap, run before one, i. e. to be pursued, Bs. i. 774, Grág. ii. 359; at hann rynni f. þrælum hans, Ld. 64; fyrir þessum úfriði stökk Þangbrandr til Noregs, 180; skyldi hann ganga ór á f. Hofsmönnum, Landn. 178; ganga f. e-u, to give way before, yield to a thing, Fms. i. 305, x. 292; vægja f. e-m, to yield to one, give way, Eg. 21, 187, Nj. 57, Ld. 234.
    VI. against; verja land f. e-m, Eg. 32; verja landit f. Dönum ok öðrum víkingum, Fms. i. 23; til landvarnar f. víkingum, Eg. 260; landvarnar-maðr f. Norðmönnum, Fms. vi. 295; gæta brúarinnar f. bergrisum, Edda 17; gæt þín vel f. konungi ok hans mönnum, guard thee well against the king and his men, Eg. 113; góð aðstoð f. tröllum ok dvergum, Bárð. 163; beiða Baldri griða f. allskonar háska, Edda 36; auðskæðr f. höggum, Eg. 770.
    VII. in the sense of being driven before; fyrir straumi, veðri, vindi, before the stream, wind, weather (forstreymis, forvindis), Grág. ii. 384, Fms. vii. 262; halda f. veðri, to stand before the wind, Róm. 211.
    2. rýrt mun verða f. honum smá-mennit, he will have an easy game with the small people, Nj. 94: ellipt., hafði sá bana er f. varð, 8; sprakk f., 16, 91.
    VIII. fyrir sér, of oneself, esp. of physical power; mikill f. sér, strong, powerful; lítill f. sér, weak, feeble, Nj. 20, Ísl. ii. 368, Eg. 192; þér munuð kalla mik lítinn mann f. mér, Edda 33; minnstr f. sér, smallest, weakest, Eg. 123; gildr maðr f. sér, Ísl. ii. 322, Fms. ii. 145; herðimaðr mikiil f. sér, a hardy man, Nj. 270; hvat ert þú f. þér, what kind of fellow art thou? Clem. 33; vera einn f. sér, to be a strange fellow, Grett. 79 new Ed.; Icel. also say, göra mikið (lítið) f. sér, to make oneself big ( little).
    β. sjóða e-t f. sér, to hesitate, saunter, Nj. 154; mæla f. munni, to talk between one’s teeth, to mutter, Orkn. 248, Nj. 249.
    IX. denoting manner or quality; hvítr f. hærum, white with hoary hairs, Fms. vi. 95, Fas. ii. 540; gráir fyrir járnum, grey with steel, of a host in armour, Mag. 5; hjölt hvít f. silfri, a hilt white with silver = richly silvered, Eb. 226.
    X. as adverb or ellipt.,
    1. ahead, in front, = á undan, Lat. prae, opp. to eptir; þá var eigi hins verra eptir ván, er slíkt fór fyrir, as this came first, preceded, Nj. 34; at einhverr mundi fara heim fyrir, that some one would go home first (to spy), Eg. 580; Egill fór f., E. went in before, id.; at vér ríðim þegar f. í nótt, 283.
    β. first; hann stefndi f. málinu, en hann mælti eptir, one pronounced the words first, but the other repeated after him, Nj. 35; mun ek þar eptir göra sem þér gerit f., I shall do to you according as you do first, 90:—temp., sjau nóttum f., seven nights before, Grág. ii. 217.
    2. to the fore, at hand, present; þar var fyrir fjöldi boðsmanna, a host of guests was already to the fore, i. e. before the bride and bridegroom came, Nj. 11; úvíst er at vita hvar úvinir sitja á fleti fyrir, Hm. 1; skal þá lögmaðr þar f. vera, he shall be there present, Js. 3; heima í túni fyrir, Fær. 50; þar vóru fyrir Hildiríðar-synir, Eg. 98; var honum allt kunnigt fyrir, he knew all about the localities, 583; þeim ómögum, sem f. eru, who are there already, i. e. in his charge, Grág. i. 286: of things, föng þau er f. vóru, stores that were to the fore, at hand, Eg. 134.
    3. fore, opp. to ‘back,’ of clothes; slæður settar f. allt gullknöppum, Eg. 516; bak ok fyrir, back and front, = bak ok brjóst, Mar.
    XI. in the phrase, e-m verðr e-t fyrir, a thing is before one, i. e. one takes that and that step, acts so and so in an emergency; nú verðr öðrum þeirra þat f., at hann kveðr, now if the other part alleges, that …, Grág. i. 362; Kolbeini varð ekki f., K. had no resource, i. e. lost his head, Sturl. iii. 285:—the phrase, e-t mælisk vel (ílla) fyrir, a thing is well ( ill) reported of; víg Gunnars spurðisk ok mæltisk ílla fyrir um allar sveitir, Nj. 117, Sturl. ii. 151; mun þat vel f. mælask, people will like it well, Nj. 29, Þórð. 55 new Ed.; ílla mun þat f. mælask at ganga á sættir við frændr sína, Ld. 238; ok er lokit var, mæltisk kvæðit vel f., the people praised the poem, Fms. vii. 113.
    XII. in special senses, either as prep. or adv. (vide A. V. above); segja leið f. skipi, to pilot a ship, Eg. 359; segja f. skipi, to say a prayer for a new ship or for any ship going to sea, Bs. i. 774, Fms. x. 480; mæla f. e-u, to dictate, Grág. ii. 266; mæla f. minni, to bring out a toast, vide minni; mæla f. sætt, i. 90; skipa, koma e-u f., to arrange, put right; ætla f. e-u, to make allowance for; trúa e-m f. e-u, to entrust one with; það fer mikið f. e-u (impers.), it is of great compass, bulky; hafa f. e-u, to have trouble with a thing; leita f. sér, to enquire; biðjask f., to say one’s prayers, vide biðja; mæla fyrir, segja f., etc., to order, Nj. 103, Js. 3: of a spell or solemn speaking, hann mælti svá f., at …, Landn. 34; spyrjask f., to enquire, Hkr. ii. 333; búask f., to prepare, make arrangement, Landn. 35, Sks. 551; skipask f., to draw up, Nj. 197; leggjask f., to lie down in despair, Bs. i. 194; spá fyrir, to ‘spae’ before, foretell; þeir menn er spá f. úorðna hluti, Fms. i. 96; segja f., to foretell, 76, Bb. 332; Njáll hefir ok sagt f. um æfi hans, Nj. 102; vita e-t f., to ‘wit’ beforehand, know the future, 98; sjá e-t f., to foresee, 162; ef þat er ætlat f., fore-ordained, id.
    WITH ACC., mostly with the notion of movement.
    A. LOCAL:
    I. before, in front of; fyrir dyrrin, Nj. 198; láta síga brýnn f. brár, Hkv. Hjörv. 19; halda f. augu sér, to hold (one’s hands) before one’s eyes, Nj. 132; leggja sverði fyrir brjóst e-m, to thrust a sword into his breast, 162, Fs. 39.
    2. before one, before a court; stefna e-m f. dómstól, Fms. xi. 444; ganga, koma f. e-n, to go, come before one, Fms. i. 15, Eg. 426, Nj. 6, 129, passim; fyrir augu e-s, before one’s eyes, Stj. 611.
    3. before, so as to shield; hann kom skildinum f. sik, he put the shield before him, Nj. 97, 115; halda skildi f. e-n, a duelling term, since the seconder had to hold one’s shield, Ísl. ii. 257.
    4. joined to adverbs such as fram, aptr, út, inn, ofan, niðr, austr, vestr, suðr, norðr, all denoting direction; fram f., forward; aptr f., backward, etc.; hann reiddi öxina fram f. sik, a stroke forward with the axe, Fms. vii. 91; hann hljóp eigi skemra aptr en fram fyrir sik, Nj. 29; þótti honum hann skjóta brandinum austr til fjallanna f. sik, 195; komask út f. dyrr, to go outside the door, Eg. 206:—draga ofan f. brekku, to drag over the hill, Ld. 220; hrinda f. mel ofan, to thrust one over the gravel bank, Eg. 748; hlaupa f. björg, to leap over a precipice, Eb. 62, Landn. 36; elta e-n f. björg, Grág. ii. 34; hlaupa (kasta) f. borð, to leap ( throw) overboard, Fms. i. 178, Hkr. iii. 391, Ld. 226; síga ( to be hauled) niðr f. borgar-vegg, 656 C. 13, Fms. ix. 3; hlaupa niðr f. stafn, Eg. 142; niðr f. skaflinn, Dropl. 25; fyrir brekku, Orkn. 450, Glúm. 395 (in a verse).
    II. in one’s way, crossing one’s way; þeir stefndu f. þá, Fms. ix. 475; ríða á leið f. þá, to ride in their way, so as to meet them, Boll. 348; hlaupa ofan f. þá, Nj. 153; vóru allt komin f. hann bréf, letters were come before him, in his way, Fms. vii. 207; þeir felldu brota f. hann, viz. they felled trees before him, so as to stop him, viii. 60, ix. 357; leggja bann f. skip, to lay an embargo on a ship, Ld. 166.
    III. round, off a point; fyrir nesit, Nj. 44; út f. Holm, out past the Holm, Fms. vii. 356: esp. as a naut. term, off a point on the shore, sigla f. England, Norðyrnbraland, Þrasnes, Spán, to sail by the coast of, stand off England, Northumberland, … Spain, Orkn. 338, 340, 342, 354; fyrir Yrjar, Fms. vii. (in a verse); fyrir Siggju, Aumar, Lista, Edda 91 (in a verse); er hann kom f. Elfina, when be came off the Gotha, Eg. 80; leggja land f. skut, to lay the land clear of the stern, i. e. to pass it, Edda l. c.; göra frið f. land sitt, to pacify the land from one end to another, Ld. 28; fyrir uppsprettu árinnar, to come to ( round) the sources of the river, Fms. iii. 183; fyrir garðs-enda, Grág. ii. 263; girða f. nes, to make a wall across the ness, block it up, cp. Lat. praesepire, praemunire, etc., Grág. ii. 263; so also binda f. op, poka, Lat. praeligare, praestringere; hlaða f. gat, holu, to stop a hole, opening; greri f. stúfinn, the stump (of the arm or leg) was healed, closed, Nj. 275; skjóta slagbrandi f. dyrr, to shoot a bolt before the door, to bar it, Dropl. 29; láta loku (lás) f. hurð, to lock a door, Gísl. 28; setja innsigli f. bréf, to set a seal to a letter, Dipl. i. 3: ellipt., setr hón þar lás fyrir, Ld. 42, Bs. i. 512.
    2. along, all along; f. endilanga Danmörk, f. endilangan Noreg, all along Denmark, Norway, from one end to the other, Fms. iv. 319, xi. 91, Grett. 97:—öx álnar f. munn, an axe with an ell-long edge, Ld. 276; draga ör f. ödd, to draw the arrow past the point, an archer’s term, Fms. ii. 321.
    IV. with verbs, fyrir ván komit, one is come past hope, all hope is gone, Sturl. i. 44, Hrafn. 13, Fms. ii. 131; taka f. munn e-m, to stop one’s mouth; taka f. háls, kverkar, e-m, to seize one by the throat, etc.; taka mál f. munn e-m, ‘verba alicujus praeripere,’ to take the word out of one’s mouth, xi. 12; taka f. hendr e-m, to seize one’s hands, stop one in doing a thing, Eb. 124; mod., taka fram f. hendrnar á e-m.
    B. TEMP.: fyrir dag, before day, Eg. 80; f. miðjan dag, Ld. 14; f. sól, before sunrise, 268; f. sólar-lag, before sunset; f. miðjan aptan, Nj. 192; f. náttmál, 197; f. óttu, Sighvat; f. þinglausnir, Ölk. 37; f. Jól, Nj. 269; f. fardaga, Grág. ii. 341; viku f. sumar, 244; f. mitt sumar, Nj. 138; litlu f. vetr, Eg. 159; f. vetrnætr, Grág. ii. 217; f. e-s minni, before one’s memory, Íb. 16.
    C. METAPH.:
    I. above, before; hann hafdi mest fyrir aðra konunga hraustleikinn, Fms. x. 372.
    II. for, on behalf of; vil ek bjóða at fara f. þik, I will go for thee, in thy stead, Nj. 77; ganga í skuld f. e-n, Grág. i. 283; Egill drakk … ok svá f. Ölvi, Eg. 210; kaupa e-t f. e-n, Nj. 157; gjalda gjöld f. e-n, Grág. i. 173; verja, sækja, sakir f. e-n, Eg. 504; hvárr f. sik, each for oneself, Dipl. v. 26; sættisk á öll mál f. Björn, Nj. 266; tók sættir f. Björn, Eg. 168; svara f. e-t, Fms. xi. 444; hafa til varnir f. sik, láta lýrit, lög-vörn koma f.; færa vörn f. sik, etc.; verja, sækja sakir f. sik, and many similar law phrases, Grág. passim; biðja konu f. e-n, to woo a lady for another, Fms. x. 44; fyrir mik, on my behalf, for my part, Gs. 16; lögvörn f. mál, a lawful defence for a case, Nj. 111; hafa til varnar f. sök, to defend a case, Grág. i. 61; halda skiladómi f. e-t, Dipl. iv. 8; festa lög f. e-t, vide festa.
    III. in a distributive sense; penning f. mann, a penny per man, K. Þ. K. 88; fyrir nef hvert, per nose = per head, Lv. 89, Fms. i. 153, Ó. H. 141; hve f. marga menn, for how many men, Grág. i. 296; fyrir hverja stiku, for each yard, 497.
    IV. for, for the benefit of; brjóta brauð f. hungraða, Hom. 75; þeir skáru f. þá melinn, they cut the straw for them (the horses), Nj. 265; leggja kostnað f. e-n, to defray one’s costs, Grág. i. 341.
    V. for, instead of; hann setti sik f. Guð, Edda (pref.); hafa e-n f. Guð (Lat. pro Deo), Stj. 73, Barl. 131; geta, fá, kveðja mann f. sik, to get a man as one’s delegate or substitute, Grág. i. 48 passim; þeir höfðu vargstakka f. brynjur, Fs. 17; manna-höfuð vóru f. kljána, Nj. 275; gagl f. gás ok grís f. gamalt svín, Ó. H. 86; rif stór f. hlunna, Háv. 48; buðkr er f. húslker er hafðr, Vm. 171; auga f. auga, tönn f. tönn, Exod. xxi. 24; skell f. skillinga, Þkv. 32.
    VI. because of, for; vilja Gunnar dauðan fyrir höggit, Nj. 92, Fms. v. 162; eigi f. sakleysi, not without ground, i. 302; fyrir hvat (why, for what) stefndi Gunnarr þeim til úhelgi? Nj. 101; ok urðu f. þat sekir, Landn. 323; hafa ámæli f. e-t, Nj. 65, passim.
    2. in a good sense, for one’s sake, for one; fyrir þín orð, for thy words, intercession, Ísl. ii. 217; vil ek göra f. þín orð, Ld. 158, Nj. 88; fyrir sína vinsæld, by his popularity, Fms. i. 259: the phrase, fyrir e-s sök, for one’s sake, vide sök: in swearing, a Latinism, fyrir trú mína, by my faith! (so in Old Engl. ‘fore God), Karl. 241; fyrir þitt líf, Stj. 514; ek særi þik f. alla krapta Krists ok manndóm þinn, Nj. 176. VII. for, at, denoting value, price; fyrir þrjár merkr, for three marks, Eg. 714; er sik leysti út f. þrjú hundruð marka, Fms. ix. 421; ganga f. hundrað, to pass or go for a hundred, D. I. i. 316:—also of the thing bought, þú skalt reiða f. hana þrjár merkr, thou shall pay for her three marks, Ld. 30; fyrir þik skulu koma mannhefndir, Nj. 57; bætr f. víg, Ísl. ii. 274; bætr f. mann, Eg. 259, passim; fyrir áverka Þorgeirs kom legorðs-sökin, Nj. 101:—so in the phrase, fyrir hvern mun, by all means, at any cost; fyrir öngan mun, by no means, Fms. i. 9, 157, Gþl. 531:—hafði hverr þeirra mann f. sik, eða tvá …, each slew a man or more for himself, i. e. they sold their lives dearly, Ó. H. 217.
    2. ellipt., í staðinn f., instead of, Grág. i. 61; hér vil ek bjóða f. góð boð, Nj. 77; taka umbun f., Fms. vii. 161; svara slíku f. sem …, Boll. 350; þér skulut öngu f. týna nema lífinu, you shall lose nothing less than your head, Nj. 7.
    VIII. by means of, by, through; fyrir þat sama orð, Stj.; fyrir sína náttúru, Fms. v. 162; fyrir messu-serkinn, iii. 168; fyrir þinn krapt ok frelsis-hönd, Pass. 19. 12; svikin f. orminn, by the serpent, Al. 63,—this use of fyrir seems to be a Latinism, but is very freq. in eccl. writings, esp. after the Reformation, N. T., Pass., Vídal.; fyrir munn Davíðs, through the mouth of David, etc.:—in good old historical writings such instances are few; þeir hlutuðu f. kast ( by dice), Sturl. ii. 159.
    IX. in spite of, against; fyrir vilja sinn, N. G. L. i. 151; fyrir vitorð eðr vilja e-s, against one’s will or knowledge, Grág. ii. 348; kvángask (giptask) f. ráð e-s, i. 177, 178, Þiðr. 190; nú fara menn f. bann ( in spite of an embargo) landa á milli, Gþl. 517; hann gaf henni líf f. framkvæmd farar, i. e. although she had not fulfilled her journey ( her vow), Fms. v. 223; fyrir várt lof, vi. 220; fyrir allt þat, in spite of all that, Grett. 80 new Ed.; fyrir ráð fram, heedlessly; fyrir lög fram, vide fram.
    X. denoting capacity, in the same sense as ‘at,’ C. II, p. 27, col. 1; scarcely found in old writers (who use ‘at’), but freq. in mod. usage, thus, eigi e-n f. vin, to have one for a friend, in old writers ‘at vin;’ hafa e-n f. fífl, fól, to make sport of one.
    2. in old writers some phrases come near to this, e. g. vita f. vist, to know for certain, Dipl. i. 3; vita f. full sannindi, id., ii. 16; hafa f. satt, to take for sooth, believe, Nj. 135; koma f. eitt, to come ( turn) all to one, Lv. 11, Nj. 91, Fms. i. 208; koma f. ekki, to come to naught, be of no avail, Ísl. ii. 215; fyrir hitt mun ganga, it will turn the other way, Nj. 93; fyrir hann er einskis örvænt orðs né verks, from him everything may be expected, Ísl. ii. 326; hafa e-s víti f. varnað, to have another’s faults for warning, Sól. 19.
    XI. joined with adverbs ending in -an, fyrir austan, vestan, sunnan, norðan, útan, innan, framan, handan, ofan, neðan, either with a following acc. denoting. direction, thus, fyrir austan, sunnan … fjall, east, south of the fell, i. e. on the eastern, southern side; fyrir neðan brú, below the bridge; fyrir útan fjall = Lat. ultra; fyrir innan fjall = Lat. infra; fyrir handan á, beyond the river; fyrir innan garð, inside the yard; fyrir ofan garð, above, beyond the yard, etc.; vide these adverbs:—used adverb., fyrir sunnan, in the south; fyrir vestan, in the west; fyrir norðan, in the north; fyrir austan, in the east,—current phrases in Icel. to mark the quarters of the country, cp. the ditty in Esp. Árb. year 1530; but not freq. in old writers, who simply say, norðr, suðr …, cp. Kristni S. ch. 1: absol. and adverb., fyrir ofan, uppermost; fyrir handan, on the other side:—fyrir útan e-t, except, save, Anal. 98, Vkv. 8; fyrir fram, vide fram.
    ☞ For- and fyrir- as prefixes, vide pp. 163–167 and below:
    I. fore-, for-, meaning before, above, in the widest sense, local, temp., and metaph. furthering or the like, for-dyri, for-nes, for-ellri, for-beini, etc.
    β. before, down, for-brekkis, -bergis, -streymis, -vindis, -viðris, etc.
    2. in an intens. sense = before others, very, but not freq.; for-dyld, -góðr, -hagr, -hraustr, -kostuligr, -kuðr, -lítill, -ljótr, -prís, -ríkr, -snjallr.
    II. (cp. fyrir, acc., C. IX), in a neg. or priv. sense; a few words occur even in the earliest poems, laws, and writers, e. g. for-að, -átta, -dæða, -nám, -næmi, -sending, -sköp, -verk, -veðja, -viða, -vitni, -ynja, -yrtir; those words at least seem to be original and vernacular: at a later time more words of the same kind crept in:
    1. as early as writers of the 13th and 14th centuries, e. g. for-boð, -bænir, -djarfa, -dæma (fyrir-dæma), -taka (fyrir-taka), -þóttr; fyrir-bjóða, -fara, -göra, -koma, -kunna, -líta, -muna, -mæla, -vega, -verða.
    2. introduced in some words at the time of the Reformation through Luther’s Bible and German hymns, and still later in many more through Danish, e. g. for-brjóta, -drífa, -láta, -líkast, -merkja, -nema, -sorga, -sóma, -standa, -svara, -þénusta, and several others; many of these, however, are not truly naturalised, being chiefly used in eccl. writings:—it is curious that if the pronoun be placed after the verb (which is the vernacular use in Icel.) the sense is in many cases reversed; thus, fyrir-koma, to destroy, but koma e-u fyrir can only mean to arrange; so also fyrir-mæla, to curse, and mæla fyrir, to speak for; for-bænir, but biðja fyrir e-m, etc.; in the latter case the sense is good and positive, in the former bad and negative; this seems to prove clearly that these compds are due to foreign influence.

    Íslensk-ensk orðabók > FYRIR

  • 6 SETJA

    (set, setta, settr), v.
    1) to seat, set, place, put (hann setti sveininn í kné konungi; hón var í haug sett);
    setja e-n inn, to put in prison;
    setja inn fénað, svín, hross, to pen up, take in;
    setja dóm, to set a court;
    setja tjöld, herbúðir, to set up tents;
    setja grundvöll til kirkju, to lay the foundation of;
    setja borð, to set up tables;
    setja e-m gisla, to give one hostages;
    2) to drive (hann setti øxina í höfuð honum);
    3) to make, establish (setja lög, frið, grið);
    setja ráð, ráðagørð, to set on foot (contrive) a plan, plot (báðu þeir hann setja aðra ráðagørð);
    setja e-m torg, markað, to set up a market;
    4) to order, prescribe (setja e-m skript);
    setja e-m dag, stefnu, to fix a day for one to appear;
    5) with dat., setja e-u, to settle (setja máli);
    6) to appoint (hann setti Guthorm son sinn til landvarnar);
    7) to allay (sá dauði mun setja mína sút);
    8) setja e-t e-u or með e-u, to set, inlay (hann lét gøra gullkaleik ok setja gimsteinum);
    to embroider (seglit var sett með fögrum skriptum);
    9) intrans., to set off (hann lagði halann á bak sér ok setti í burtu);
    setja undan, to escape;
    10) impers. it settles;
    þegar er niðt setti moldrykit (acc.), when the dust settled;
    jarl (acc.) setti svá rauðan sem blóð (dreyrrauðan), the earl turned red as blood;
    þá setti at honum hósta, a fit of coughing seized him;
    þá setr at henni grát mikinn, she bursts into tears;
    11) with preps. and advs.:
    setja e-n af kirkju, to put out of the church, excommunicate;
    setja e-n af ríki, to depose one;
    setja e-n af lífi, af sinni eign, to deprive one of life, of one’s property;
    setja e-n aptr, hold one back, check (hann setti þá harðliga aptr, er á Þráin leituðu);
    setja at e-m, to attack;
    setja e-t á skrá, to enter, set in a scroll;
    setja á sik hjálm, to put on a helmet;
    setja á, to push (H. bað Ketil ganga fyrir skut ok setja á);
    setja e-n eptir, to leave one behind;
    setja fram skip, to launch a ship;
    setja e-t fyrir, to prescribe (eptir fyrir-settri skipan);
    setja þvert nei fyrir, to deny flatly (Þyri setti þvert nei fyrir, at hón myndi giptast gömlum konungi);
    setja e-n í fjötur, bönd, to put in fetters;
    hann hafði sett spjót í völlinn hjá sér, he had stuck his spear in the ground beside him;
    setja e-n niðr, to make one sit down, put one down (H. þreif til hans ok setti hann niðr hjá sér);
    setja niðr lík, to lay a corpse in earth, bury it;
    setja niðr mál, deilu, vandræði, to settle it;
    setja e-t saman, to put together, set up (setja bú saman);
    to compose, write (eptir bókum þeim, er Snorri setti saman);
    setja e-n til bókar, to set one to learn;
    setja e-n til ríkis, to put one on the throne;
    setja upp, to raise, erect, put up (setja upp skurðgoð);
    setja upp segl, to hoist sail;
    setja upp boga, to bend a bow;
    setja skip upp, to draw a ship up, ashore;
    setja skip út, to launch, = setja skip fram;
    setja e-t við e-u, to set against (þat þótti höfðingjum ofrausn ok settu mjök hug sinn við);
    to bet (ek set við hundrað marka silfrs, at hann ríðr mik eigi af baki);
    setja e-n yfir e-t, to put one over, at the head of (H. konungr setti Eystein jarl yfir Vestfold);
    12) refl., setjast.
    * * *
    set, setti, sett; a causal to sitja, q. v.; [Ulf. satjan, ga-satjan, = τιθέναι, φυτεύειν; Engl. to set; Dan. sætte; Swed. sätta.]
    A. To seat, set, place, put; hann setti sveininn í kné konungi, Fms. i. 16; hón var í haug sett, Ld. 20; bar hann inn ok setti hann í sæti, Nj. 179; hann setti hann í næsta sér, 46; setti hann í hásæti hjá sér, 282; setja höfuðit aptr á bolinn, Fms. x. 213; setja á sik hjálm, Nj. 42, 144; var settr undir hann stóll, 269; s. forsæti með endi-löngum bekkjum, 220; setja inn, to put in; s. inn fénað, svín, hross, to pen them, take them in, Gþl. 386, Grág. i. 436: to put in prison, Fms, x. 49; s. í fjötra, bönd, to ‘set in the stocks,’ put in fetters, ii. 173, x. 301; hann hafði sett spjótið ( stuck it) í völlinn hjá sér, Nj. 58; s. hest fyrir sleða, Landn. 94; s. e-n til bókar, to set one to book, set one to learn, Fms. vii. 199, viii. 9; s. til ríkis, to set one to reign, Eg. 366; hann setti sonu sína hina ellri til lands, Orkn. 4 old Ed.; s. á skrá, to enter, set in a scroll, Stj.; setja inn, to insert, Bs. i. 280:—þar var fimmtar-dómr settr, Nj. 241; þar er dómrinn var settr, Eg. 340; setja tjöld, to set up tents, Fms. xi. 85; s. herbúðir, id.; s. gamma sinn annan veg brekkunnar, 38, 79; s. grundvöll til kirkju, to lay the foundation of, 33; s. e-m borð, Nj. 220; setja e-m gísla, to give hostages, Fms. xi. 392.
    2. special usages, to drive; hann setti öxina í höfuð honum, Nj. 53; þau setja þegar af þeim nýrun, they bite them clean off, Stj. 94.
    3. intrans. to set off; hann lagði halann á bak sér ok setti í burtu, Fb. i. 565; enn úhreini andi greip grís, ok setti braut síðan, Greg. 56: s. undan, to escape, Nj. 136, Fms. ii. 325; s. undan e-m, s. undan á-gangi e-s, to make one’s escape, Al. 99, Fms, vi. 379.
    4. with prepp.; setja af, to depose, see above:—s. e-n aptr, to repel, hold back, check, Hkr. i. 20, Fms. xi. 81, Nj. 123, Stj. 21:—setja at, to set against, attack; mun ek s. at hinni rauðu töflunni, of a move in chess, Fas. ii. 67:—setja á, to put up; s. á langar tölur, Sturl. i. 105; s. e-t á sig, to mark, notice; svá var á sett, at Böðvarr, 32: setja á vetr, of livestock in the autumn = Germ. anbinden:—s. eptir, to leave behind, Eg. 368, Fms. ix. 43:—setja e-ð fyrir sig, to set a thing before one, i. e. be sad and depressed on account of it:—setja fram, to put forward, produce, Mar. (fram-setja): setja fyrir, to set before, as a thing ordered; eptir fyrir settri skipan, Sks. 37; setja nei fyrir e-t, to deny, refuse, Fms. ii. 131, ix. 242; setja e-m e-t fyrir, to set as a task to one; hann (the teacher) setti mér þetta fyrir:—setja niðr, to set down, quash; þeir settu Þorgeir niðr á Ánabrekku, put him there, Eg. 237; cp. niðr-setningr, in mod. usage s. niðr ómaga, to distribute the paupers among the households in a parish: s. niðr lík, to lay a corpse in earth, H. E. i. 491, Fms. iv. 110; s. upp óp, gnegg, Hrafn. 7: metaph. to stop, Fms. ix. 355, 452, xi. 260, Hkr. ii. 136, Eg 729: to dispose, s. niðr eptir reglu, Fms. xi. 428:—s. saman, to put together; s. bú saman, iii. 29, Ld. 10, s. saman kvið, kviðburð, Grág., Nj.: to compose, K. Á. 220, Fms. vii. 242; eptir bókum þeim er Snorri setti saman, Sturl. ii. 123; bók þessi heitir Edda, hana hefir saman setta Snori Sturluson, Edda ii. 250; hér er lukt þeim hlut bókar er Ólafr Þórðarson hefir saman sett, 427:—s. fram skip, to launch a ship, Eg. 160, Fms. ix. 478: s. út skip, to launch, 480, Gþl. 371:—s. upp skip, to draw her up ashore (as used to be done for the winter months), Hkr. i. 152, Fms. i. 62, ix. 478, Nj. 281, Eg. 180, Gþl. 371 (upp-sátr); þar fellr á er heitir Gufu-á, í hann setti Ketill upp skip sitt ( laid her up in the river), Eg. 592; (in mod. usage setja (absol.) is to launch a boat); s. upp, to put up, erect, raise, Eg. 492, Fms. vii. 265., Ó. H. 170; s. upp segl, to hoist sail, 165, Fms. ix. 10; s. upp boga, Fas. ii. 543; hann lét s. upp skurðgoð, Ver. 41: s. út, to set out for sale, Bs. i. 636:—5. við, to let, Bær. 6.
    II. metaph. usages, to make, establish; setja lög, lands-rétt (laga-setning), Kristinn-rétt setti hann við ráð Grímkels biskups, Ó. H. 44; lög þau er Hákon Aðalsteins-fóstri hafði sett í Þrándheimi, id.: svá settu þeir Ketill biskup ok Þorlákr biskup Kristinna laga þátt, K. Þ. K.; hann setti þat í lögum, at …, Ó. H. 4; hann setti Gulaþings-lög með ráði Þorieifs spaka, hann setti ok Frostaþings-lög með ráði Sigurðar jarls, … enn Heiðsefis-lög hafði fyrst sett Hálfdán Svarti, Fms. i. 23; á því þingi (in Nicea) var settr allr Kristinn-dómr, 625. 48; máldagi vel ok skynsamliga settr ok skipaðr, Dipl, i. 5; svá skulu hreppar settir, at hverr bóndi skal sitja it næsta öðrum, Grág. i. 443; setja frið um heim allan, setja frið millum landa, Rb. 412, Eg. 282; settum friði, Grág. ii. 167; s. grið, to make a truce, Nj. 248 (griða-setning); Julius setti misseris-tal, Rb. 412; setja á stofn, to start, begin, Fms. ii. 35: with dat. to settle, settu þeir þessu, Fms. ix. 452; s. þeim málum er konungar áttu um at dæma, Ld. 28; þeir (búar) áttu eigi at s. málinu, Nj. 87:—to appoint, hann setti Guthorm son sinn til landvarnar, Ó. H. 4, Fms. i. 24, 29, Eg. 272, 537, Nj. 129, Hom. 51, Dipl. v. 8; ef hann leysir þat svá af höndum sem hann er til settr, Grág. i. 497:—af-setja, to depose; setja e-n af kirkju, to put out of the church, excommunicate, Sturl. iii. 167; af setja e-n konungdómi, Stj.; s. e-n af ríki, af lífi, Hkr. i. 170; hann hefir af sett mik allri minni eign, Fms. i. 264, ii. 243:—to order, s. e-m skript, ii. 174; hann setti þeim þvílíkan markað, x. 237:—so in the law phrases, s. e-m dag, stefnu, stefnu-dag, fimmt, to fix a day for one to appear, etc., N. G. L. passim, Bs. i. 742; setja mál í dóm, Hrafn. 25:—to plan, contrive, setja ráð, ráða-görð, bragð, Fms. vii. 128, x. 305, 315, xi. 21, Nj. 106.
    2. to allay; sá dauði mun setja mína, sút, Al. 110; setið svá fyrnsku yðra, H. E. i. 251: to settle, s. mál, Grág. i. 490; enda sé settar sakir þær allar eðr dæmdar, 116: to humble, ek skal s. þik ok semja dramb þitt, Fas. i. 38.
    3. to set, inlay, by way of ornament; hann lét göra gullkaleik ok setja gimsteinum, Bs. i. 83; hjálm gimsteinum settan, Ld. 128, Fms. i. 15; slæður settar gull-knöppum, Eg. 516; segl sett pellum, Hkr. iii. 243; seglit var sett með fögrum skriptum, Fms. x. 77; skjöld settan járnslám, Fas. i. 415; brynja sett hringum, 215.
    III. impers. it settles; þegar er niðr setti moldrykit (acc.), when the dust settled, Al. 109:—to turn of a sudden, jarl (acc.) setti svá rauðan sem blóð, Ísl. ii. 220, Finnb. 260; Páll jarl þagði, ok setti dreyr-rauðan, Orkn. 194; konungr þagði, ok setti hann dreyr-rauðan á at sjá, Eg. 113; þá setti at honum hósta ok þröngd svá mikla, a fit of coughing set on him, Fms. i. 282; þá setr at henni grát mikinn, she burst into tears, iii. 113; setr nú at honum kvarða, Skíða R. 41.
    B. Reflex. to seat oneself, take a seat; ek settumk á fótskörina, Fms. ii. 188; setzk hann undir höfuð honum, Finnb. 238; þeir settusk niðr á völlinn, Nj. 144; s. á tal við, e-n, to sit down to talk with a person, Eg. 37; setjask í hásæti, Fms. i. 18; Hrapp þraut vistir, settisk hann þá at með þeim, Nj. 128:—to take up one’s abode, fór hann í Odda ok settisk þar, 117; at hann mundi fá hennar ok seljask þar, 280; setjask í kyrrsetu, Eg. 367; setjask um kyrrt, to settle oneself to rest, Fas. ii. 530: setjask í stein, to go into a cell, as an anchorite, Nj. 268; s. at ríki sínu, Fas. i. 531: setjask aptr, to desist from, esp. of a journey, Fms. xi. 129; setjask eptir, to remain behind, i. 62; s. heima, to stay at home, Grág. i. 491, N. G. L. i. 127; ek hefi hér upp sezk at þér ( I have taken up my abode with thee) ok tekit hér þrifnað, Lv. 36 (in mod. usage with a notion of intrusion, hann settisk þar upp); setjask fyrir e-t, to withstand, Finnb. 320; lét Sturla þá lausa lögsögu, ok settisk hjá öllum vandraeðum, Sturl. iii. 308; setjask um, to lay siege to (um-sátr), Fms. i. 103, x. 237; en þar sem hin himneski meistari sezk um, leggr hann …, Bs. i. 742 (or sesk um, i. e. sésk um, from sjá?), see the foot-note; nú setjask þeir yfir ( to seize upon) staðinn, ok alla staðarins eign, Sturl. ii. 13.
    2. to set, go down; er ok þat meiri virðing at aukask af litlum efnum en at hefjask hátt ok setjask með lægingu, Fs. 13: of the sun and stars, þat er víða á því landi, at sól setzk eigi um nætr, Fms. i. 233; vetrardag, en (= er) sól setzk, when the sun sets, N. G. L. i. 348; frá jafndægrí er haust til þess er sól setzk í eyktar-stað, Edda 103 (see sólsetr = sunset); stjörnur renna upp ok setjask, Rb. 466; en þar er á millum allt einn dagr, svá at aldregi setzk dagr á allri þeirri stundu, Sks. 67 (see dagsetr); síðan sólu er sett, Gþl. 442; þegar degi er sett, when day is closing in, Fas. ii. 110.
    3. to be settled, ended; nú skortir eigi sókn, ok setzk með því ( ends thus) at Sunnan-menn láta undan, Ísl. ii. 366; síðan settisk úfriðr í Svíþjóð, Fms. x. 47; freista ef þessi kurr mætti niðr setjask, Hkr. ii. 140; en niðr settusk allar sakar, Fms. iii. 39.
    II. pass., ef þeir setjask (= eru settir, are appointed) til at dæma um mál manna, Sks. 649; setjask þá grið allra vinda á millum, 234 (influenced by the Latin).
    III. part. settr, placed, situated, doing well or ill; Rútr var eptir með frændum sínum vel settr, Ld. 20; hón skal hér svá vel sett sem hón væri mín dóttir, Eg. 156; lítt var hann ok settr at klæðum, Fas. ii. 327, Grett. 91 A; langt kvæði ok íllt, ok sett með (set, studded with) mörgum hlutum íllum ok fáheyrðum, Fms. x. 264:—of a ship, deep in the water, heavy, var skútan mjök sett, Finnb. 254; sá þeir at skipit var sett mjök, Ó. H. 170; skip konungs vóru sett mjök ok sollin, Fms. iii. 44.
    2. as adj. settled; eru eigi þá sakarnar settri en áðr, Grág. i. 362:—composed, settr ok stillir, ráð-settr, q. v.

    Íslensk-ensk orðabók > SETJA

  • 7 FARA

    go
    * * *
    (fer; fór, fórum; farinn), v.
    1) to move, pass along, go;
    gekk hann hvargi sem hann fór, he walked wherever he went;
    fara heim (heiman), to go home (from home);
    fara á fund e-s to visit one;
    fjöld ek fór, I travelled much;
    hann sagði, hversu orð fóru með þeim, what words passed between them;
    absol., to go begging (ómagar, er þar eigu at fara í því þingi);
    2) with ‘ferð, leið’ or the like added in acc., gen., or dat.;
    fara leiðar sinnar, to go one’s way, proceed on one’s journey (= fara ferðar sinnar or ferða sinna, fara ferð sina, fara för sina, förum sínum);
    fara þessa ferð, to make this journey;
    fara fullum dagleiðum, to travel a full days journeys;
    fara stefnuför, to go a-summoning;
    fara bónorðsför, to go a-wooing;
    fara sigrför, to go on the path of victory, to triumph;
    fara góða för, to make a lucky journey;
    fig., fara ósigr, to be defeated;
    fara mikinn skaða, to suffer great damage;
    fara hneykju, skömm, to incur disgrace;
    fara erendleysu, to fail in one’s errand;
    with the road in acc. (fara fjöll ok dala);
    3) fara búðum, bygðum, vistum, to move, change one’s abode;
    fara eldi ok arni, to move one’s hearth and fire;
    4) fara einn saman, to go alone;
    fara eigi ein saman, to go with child (= fara með barni);
    5) with infin.;
    fara sofa, to go to sleep (allir menn vóru sofa farnir);
    fara vega, to go to fight;
    fara leita, to go seeking (var leita farit);
    6) with an a., etc.;
    fara villr, to go astray;
    fara haltr, to walk lame;
    fara vanstiltr, to go out of one’s mind;
    fara duldr e-s, to be unaware of;
    fara andvígr e-m, to give battle;
    fara leyniliga (leynt), to be kept secret;
    eigi má þetta svá fara, this cannot go on in that way;
    fjarri ferr þat, far from it, by no means;
    fór þat fjarri, at ek vilda, I was far from desiring it;
    7) to turn out, end;
    fór þat sem líkligt var, it turned out as was likely (viz. ended ill);
    svá fór, at, the end was, that;
    ef svá ferr sem ek get til, if it turns out as I guess;
    á sómu leið fór um aðra sendimenn, it went the same way with the other messengers;
    8) to fare well, ill;
    biðja e-n vel fara, to bid one farewell;
    9) to suit, fit, esp. of clothes, hair (ekki þykkir mér kyrtill þinn fara betr en stakkr minn; hárit fór vel);
    impers., fór illa á hestinum, it sat ill on the horse;
    10) impers., e-m ferr vel, illa, one behaves or acts well, ill;
    honum hafa öll málin verst farit, he has behaved worst in the whole matter;
    e-m ferr vinveittliga, one behaves in a friendly way;
    11) fara e-t höndum, to touch with the hands, esp. of a healing touch, = fara höndum um e-t (bið hann fara höndum meinit);
    fara land herskildi, brandi, to visit a land with ‘warshield’, with fire, to ravage or devastate it (gekk síðan á land upp með liði sínu ok fór alit herskildi);
    12) to overtake (Án hrísmagi var þeirra skjótastr ok gat farit sveininn);
    tunglit ferr sólina, the moon overtakes the sun;
    áðr hana Fenrir fari, before F. overtakes her;
    13) to ill-treat, treat cruelly;
    menn sá ek þá, er mjök höfðu hungri farit hörund, that had chastened their flesh with much fasting;
    14) to put an end to, destroy;
    fara sér (sjálfr), to kill oneself;
    fara lífi (fjörvi) e-s, to deprive one of life;
    þú hefir sigr vegit ok Fáfni (dat.) um farit, killed F.;
    15) to forfeit (fara löndum ok lausafé);
    16) refl., farast;
    17) with preps. and advs.:
    fara af klæðum, to take off one’s clothes;
    fara at e-m, to make an attack upon, to assault (eigi mundi í annat sinn vænna at fara at jarlinum);
    fara at e-u, to mind, pay heed to;
    ekki fer ek at, þótt þú hafir svelt þik til fjár (it does not matter to me, I do not care, though);
    to deal with a thing, proceed in a certain way;
    fara at lögum, úlögum, to proceed lawfully, unlawfully;
    fara mjúkliga at, to proceed gently;
    hér skulu við fara at með ráðum, act with, deliberation;
    impers. with dat., to do, behave;
    illa hefir mér at farit, I have done my business badly; to go in pusuit (search) of (víkingar nökkurir þeir sem fóru at féföngum);
    fara at fuglaveiðum, to go a-fowling;
    fara at fé, to tend sheep;
    fara á e-n, to come upon one;
    sigu saman augu, þá er dauðinn fór á, when death seized him;
    fara á hæl or hæli, to step back, retreat;
    fara eptir e-m, to follow one;
    fara eptir e-u, to go for, go to fetch (Snorri goði fór eptir líkinu; fara eptir vatni); to accommodate oneself to, conform to (engi vildi eptir öðrum fara);
    þau orð er eptir fara, the following words;
    fara fram, to go on, take place;
    ef eigi ferr gjald fram, if no payment takes place;
    veizlan ferr vel fram, the feast went on well;
    spyrr, hvat þar fœri fram, he asked, what was going on there;
    fara fram ráðum e-s, to follow one’s advice;
    allt mun þat sínu fram fara, it will take its own course;
    kváðu þat engu gegna ok fóru sínu fram, took their own way;
    segir honum, hversu þeir fóru fram, how they acted;
    fara e-t fram, to do., perform a thing;
    spyrr hann, hvat nú sé fram faranda, what is to be done;
    fara fyrir e-t, to pass for, be taken for (fari sá fyrir níðing, er);
    fara hjá sér, to be beside oneself;
    fara í e-t, to go into (fara í tunnu);
    fara í sæng, rekkju, to go to bed;
    fara í sess sinn, sæti sitt, to take one’s seat;
    fara í klæði, to put on clothes, dress;
    fara í vápn, brynju, to put on armour;
    fara í lag, to go right or straight again (þá fóru brýnn hans í lag);
    fara í vöxt, to increase;
    fara í þurð, to wane;
    fara í hernað, víking, to go a-freebooting;
    nú ferr í úvænt efni, now matters look hopeless;
    to happen, occur (alit þat, er í hafði farit um nóttina);
    fara með e-t, to wield handle, manage;
    fór Hroptr með Gungni, H. wielded (the spear) Gungnir;
    fara með goðorð, to hold a goðorð;
    fara með sök, to manage a lawsuit;
    to practice, deal in;
    fara með rán, to deal in robbery;
    fara með spott ok háð, to go scoffing and mocking;
    fara með galdra ok fjölkyngi, to practice sorcery;
    to deal with, treat, handle (þú munt bezt ok hógligast með hann fara);
    fara af hljóði með e-t, to keep matters secret;
    fara með e-m, to go with one, follow one (ek skal með yðr fara með allan minn styrk);
    fara með e-u, to do (so and so) with a thing, to deal with, manage;
    hvernig þeir skyldu fara með vápnum sínum, what they were to do with their weapons;
    sá maðr, er með arfinum ferr, who manages the inheritance;
    fara með málum sínum, to manage one’s case;
    fara vel með sínum háttum, to bear oneself well;
    undarliga fara munkar þessir með sér, these monks behave strangely;
    fara með barni, to go with child;
    impers., ferr með þeim heldr fáliga, they are on indifferent terms;
    fara ór landi, to leave the country;
    fara ór klæðum, fötum, to take off one’s clothes, undress;
    fara saman, to go together; to shake, shudder;
    fór en forna fold öll saman, shivered all through;
    to concur, agree (hversu má þat saman f);
    fara til svefns, to go to sleep (= fara at sofa);
    fara um e-t, to travel over (fara um fjall);
    fara höndum um e-n, to stroke or touch one with the hands (hann fór höndum um þá, er sjúkir vóru);
    fara mörgum orðum um e-t, to dilate upon a subject;
    fara myrkt um e-t, to keep a matter dark;
    fara undan, to excuse oneself (from doing a thing), to decline, refuse (hvat berr til, at þú ferr undan at gera mér veizluna);
    borð fara upp, the tables are removed;
    fara út, to go from Norway to Iceland; to come to a close, run out (fóru svá út þessir fimm vetr);
    fara útan, to go abroad (from Iceland);
    fara við e-n, to treat one, deal with one in a certain way;
    margs á, ek minnast, hve við mik fóruð, I have many things to remember of your dealings with me;
    fara yfir e-t, to go through;
    nú er yfir farit um landnám, now an account of the settlements has been given;
    skjótt yfir at fara, to be brief.
    * * *
    pret. fóra, 2nd pers. fórt, mod. fórst, pl. fóru; pres. ferr, 2nd pers. ferr, in mod. pronunciation ferð; pret. subj. færa; imperat. far and farðu (= far þú); sup. farit; part. farinn; with the suffixed neg. fór-a, Am. 45; farið-a ( depart not), Hkr. i. 115 MS. (in a verse). [In the Icel. scarcely any other verb is in so freq. use as fara, as it denotes any motion; not so in other Teut. idioms; in Ulf. faran is only used once, viz. Luke x. 7; Goth. farjan means to sail, and this seems to be the original sense of fara (vide far); A. S. faran; the Germ. fahren and Engl. fare are used in a limited sense; in the Engl. Bible this word never occurs (Cruden); Swed. fara; Dan. fare.]
    A. NEUT. to go, fare, travel, in the widest sense; gékk hann hvargi sem hann fór, he walked wherever he went, Hkr. i. 100; né ek flý þó ek ferr, I fly not though I fare, Edda (in a verse); létt er lauss at fara (a proverb), Sl. 37: the saying, verðr hverr með sjálfum sér lengst at fara, Gísl. 25; cp. ‘dass von sich selbst der Mensch nicht scheiden kann’ (Göthe’s Tasso), or the Lat. ‘patriae quis exul se quoque fugit?’ usually in the sense to go, to depart, heill þú farir, heill þú aptr komir, Vþm. 4; but also to come, far þú hingat til mín, come here, Nj. 2.
    2. to travel, go forth or through, pass, or the like; þú skalt fara í Kirkjubæ, Nj. 74; fara ór landi, to fare forth from one’s country, Fms. v. 24; kjóll ferr austan, Vsp. 51; Surtr ferr sunnan, 52; snjór var mikill, ok íllt at fara, and ill to pass, Fms. ix. 491; fóru þeir út eptir ánni, Eg. 81; siðan fór Egill fram með skóginum, 531; þeim sem hann vildi at færi … Njáll hét at fara, Nj. 49; fara munu vér, Eg. 579; Egill fór til þess er hann kom til Álfs. 577, Fms. xi. 122; fara þeir nú af melinum á sléttuna. Eg. 747; fara heiman, to fare forth from one’s home, K. Þ. K. 6; alls mik fara tíðir, Vþm. 1; fjölð ek fór, far I fared, i. e. travelled far, 3: the phrase, fara utan, to fare outwards, go abroad (from Iceland), passim; fara vestr um haf, to fare westward over the sea, i. e. to the British Isles, Hkr. i. 101; fara á fund e-s, to visit one, Ld. 62; fara at heimboði, to go to a feast, id.; fara fæti, to fare a-foot, go walking, Hkr.; absol. fara, to travel, beg, hence föru-maðr, a vagrant, beggar; in olden times the poor went their rounds from house to house within a certain district, cp. Grág. i. 85; ómagar er þar eigu at fara í því þingi eðr um þau þing, id.; ómagar skolu fara, 119; omegð þá er þar ferr, 296: in mod. usage, fara um and um-ferð, begging, going round.
    β. with prep.: fara at e-m, to make an inroad upon one, Nj. 93, 94, 102 (cp. at-för); fara á e-n, to mount, e. g. fara á bak, to mount on horseback; metaph., dauðinn fór á, death seized him, Fms. xi. 150; f. saman, to go together, Edda 121, Grág. ii. 256; f. saman also means to shudder. Germ. zusammenfahren, Hým. 24: metaph. to concur, agree, hversu má þat saman f., Nj. 192; þeim þótti þat mjök saman f., Fms. iv. 382; fara á hæl, or á hæli, to go a-heel, i. e. step back. retreat, xi. 278, Eg. 296; fara undan, metaph. to excuse oneself, refuse (v. undan), Nj. 23, Fms. x. 227; fara fyrir, to proceed; fara eptir, to follow.
    3. with ferð, leið or the like added, in acc. or gen. to go one’s way; fara leiðar sinnar, to proceed on one’s journey, Eg. 81, 477, Fms. i. 10, Grág. ii. 119; fara ferðar sinnar, or ferða sinna, id.. Eg. 180, Fms. iv. 125; fara derð sina, id.. Eg. 568; fara förum sínum, or för sinní, id., K. Þ. K. 80, 90; fara dagfari ok náttfari, to travel day and night, Fms. i. 203; fara fullum dagleiðum, to go full days-journeys, Grág. i. 91; or in a more special sense, fara þessa ferð, to make this journey, Fas. ii. 117; f. stefnu-för, to go a-summoning; f. bónorðs-för, to go a-courting, Nj. 148; f. sigr-för, to go on the way of victory, to triumph, Eg. 21; fara sendi-för, to go on a message, 540.
    β. in a metaph. sense; fara hneykju-för, to be shamefully beaten, Hrafn. 19 (MS.); fara ósigr, to be defeated, Eg. 287; fara mikinn skaða, to ‘fare’ (i. e. suffer) great damage, Karl. 43; fara því verrum förum, fara skömm, hneykju, erendleysu, úsæmð, to get the worst of it, Fms. viii. 125.
    4. with the road in acc.; hann fór Vánar-skarð, Landn. 226; f. sjó-veg, land-veg, K. Þ. K. 24; fór mörg lönd ok stórar merkr, Fas. ii. 540; fara sömu leið, Fms. i. 70; f. sama veg, Luke x. 31; f. fjöll ok dala, Barl. 104; fara út-leið, þjóð-leið, Fms. iv. 260; also, fara um veg, fara um fjall, to cross a fell, Hm. 3; fara liði, to march, Fms. i. 110.
    II. in a more indefinite sense, to go; fara búðum, bygðum, vistum, to move, change one’s abode, Ld. 56, Hkr. ii. 177, Nj. 151, Vigl. 30; fara búferla, to more one’s household, Grág. ii. 409; fara vöflunarförum, to go a-begging, i. 163, 294, ii. 482.
    2. the phrases, fara eldi ok arni, a law term, to move one’s hearth and fire. Grág. ii. 253; fara eldi um land, a heathen rite for taking possession of land, defined in Landn. 276. cp. Eb. 8, Landn. 189, 284.
    3. fara einn-saman, to be alone. Grág. ii. 9; the phrase, f. eigi einn-saman, to be not alone, i. e. with child, Fms. iii. 109; or, fór hón með svein þann, Bs. i. 437; cp. ganga með barni.
    4. adding an adj., to denote gait, pace, or the like; fara snúðigt, to stride haughtily, Nj. 100; fara mikinn, to rush on, 143; fara flatt, to fall flat, tumble, Bárð. 177; fara hægt, to walk slowly.
    β. fara til svefns, to go to sleep, Nj. 35; f. í sæti sitt, to go to one’s seat, 129; f. í sess, Vþm. 9; f. á bekk, 19; fara á sæng, to go to bed, N. G. L. i. 30; fara í rúmið, id. (mod.); fara í mannjöfnuð, Ísl. ii. 214; fara í lag, to be put straight, Eg. 306; fara í vöxt, to wax, increase, Fms. ix. 430, Al. 141; fara í þurð, to wane, Ld. 122, l. 1 (MS.); fara í úefni, to go to the wrong side, Sturl. iii. 210; fara at skakka, to be odd ( not even). Sturl. ii. 258; fara at sölum, to be put out for sale, Grág. ii. 204.
    5. fara at fuglum, to go a-fowling, Orkn. (in a verse); fara at fugla-veiðum, id., Bb. 3. 36; fara í hernað, í víking, to go a-freebooting, Fms. i. 33, Landn. 31; fara at fé, to watch sheep, Ld. 240; fara at fé-föngum, to go a-fetching booty, Fms. vii. 78.
    β. with infin., denoting one’s ‘doing’ or ‘being;’ fara sofa, to go to sleep, Eg. 377; fara vega, to go to fight, Vsp. 54, Gm. 23; fara at róa, Vígl. 22; fara leita, to go seeking, Fms. x. 240; fara að búa, to set up a household, Bb. 2. 6; fara að hátta, to go to bed.
    γ. akin to this is the mod. use of fara with an infin. following in the sense to begin, as in the East Angl. counties of Engl. it ‘fares’ to …, i. e. it begins, is likely to be or to do so and so; það fer að birta, það er farit að dimma, it ‘fares’ to grow dark; það fer að hvessa, it ‘fares’ to blow; fer að rigna, it ‘fares’ to rain. etc.:—no instance of this usage is recorded in old Icel., but the Engl. usage shews that it must be old.
    δ. with an adj. etc.; fara villr, to go astray, Sks. 565; fara haltr, to go lame, Fms. x. 420; fara vanstiltr, to go out of one’s mind, 264; fara hjá sér, to be beside oneself, Eb. 270; fara apr, to feel chilly, Fms. vi. 237 (in a verse); fara duldr e-s, to be unaware of, Skálda 187 (in a verse); fara andvígr e-m, to give battle, Stor. 8; fara leyniliga, to go secretly, be kept hidden, Nj. 49.
    6. to pass; fór sú skipan til Íslands, Fms. x. 23; fara þessi mál til þings, Nj. 100; hversu orð fóru með þeim, how words passed between them, 90; fóru þau orð um, the runner went abroad, Fms. i. 12; ferr orð er um munn líðr (a saying), iv. 279; þá fór ferligt úorðan, a bad report went abroad, Hom. 115.
    7. fara fram, to go on, take place; ferr þetta fram, Ld. 258; ef eigi ferr gjald fram, if no payment takes place, K. Þ. K. 64; ferr svá fram, and so things went on without a break, Nj. 11, Eg. 711; veizlan ferr vel fram, the feast went on well, Nj. 11, 51; spyrr hvat þar færi fram, he asked what there was going on. Band. 17; fór allt á sömu leið sem fyrr, it went on all the same as before, Fms. iv. 112; fara fram ráðum e-s, to follow one’s advice, Nj. 5, 66, Fms. vii. 318; allt mun þat sínu fram f., it will take its own course, Nj. 259; nú er því ferr fram um hríð, it went on so for a while, Fms. xi. 108; a law term, to be produced, gögn fara fram til varnar, Grág. i. 65; dómar fara út, the court is set (vide dómr), Grág., Nj., passim.
    8. borð fara upp brott, the tables are removed (vide borð), Eg. 247, 551; eigi má þetta svá f., this cannot go on in that way, Nj. 87; fjarri ferr þat, far from it, by no means, 134; fór þat fjarri at ek vilda, Ld. 12; fór þat ok svá til, and so if came to pass, Fms. x. 212.
    9. to turn out, end; hversu ætlar þú fara hesta-atið, Nj. 90; fór þat sem likligt var, it turned out as was likely (i. e. ended ill). Eg. 46; svá fór, at …, the end was, that …, Grett. 81 new Ed.; ef svá ferr sem ek get til, if it turns out as I guess, Dropl. 30, Vígl. 21; ef svá ferr sem mín orð horfa til, Fms. v. 24; ef svá ferr sem mik varir, if it comes to pass as it seems to me, vi. 350; svá fór um sjóferð þá, Bjarni 202; á sömu leið fór um aðra sendi-menn, Eg. 537; to depart, die, þar fór nýtr maðr, Fs. 39; fara danða-yrði, to pass the death-weird, to die, Ýt. 8.
    10. to fare well, ill, in addressing; fari þér vel, fare ye well, Nj. 7; biðja e-n vel fara, to bid one farewell, Eg. 22, Ld. 62; far heill ok sæll, Fms. vii. 197: in a bad sense, far þú nú þar, ill betide thee! Hbl. 60; far (impers.) manna armastr, Eg. 553; Jökull bað hann fara bræla armastan, Finnb. 306; fari þér í svá gramendr allir, Dropl. 23.
    11. fara í fat, í brynju (acc.), etc., to dress, undress; but fara ór fötum (dat.), to undress, Fms. x. 16, xi. 132, vii. 202, Nj. 143, Gh. 16, etc.
    III. metaph.,
    1. to suit, fit, esp. of clothes, hair, or the like; ekki þykkir mér kyrtill þinn fara betr en stakkr minn, Fas. ii. 343; hárið fór vel, Nj. 30; jarpr á hár ok fór vel hárit, Fms. ii. 7; gult hár sem silki ok fór fagrliga, vi. 438, Fs. 88; klæði sem bezt farandi, Eb. 256; var sú konan bezt f., the most graceful, lady-like, Ísl. ii. 438; fór ílla á hestinum, it sat ill on the horse, Bs. i. 712.
    2. impers. it goes so and so with one, i. e. one behaves so and so: e-m ferr vel, ílla, etc., one behaves well, ill, etc.; honum hafa öll málin verst farit, he has behaved worst in the whole matter, Nj. 210; bezta ferr þér, Fms. vii. 33; vel mun þér fara, Nj. 55; at honum fari vel, 64; þer hefir vel farit til mín, Finnb. 238; e-m ferr vinveittliga, one behaves in a friendly way, Nj. 217; ferr þér þá bezt jafnan ok höfðinglegast er mest liggr við, 228; mun honum nokkurn veg vel f., Hrafn. 10; údrengiliga hefir þér farit til vár, Ld. 48; ferr þér illa, Nj. 57; hversu Gunnari fór, how ( well) G. behaved, 119.
    3. fara at e-u, to deal with a thing (i. e. proceed) so and so; svá skal at sókn fara, thus is the pleading to be proceeded with, Grág. i. 323; svá skal at því f. at beiða …, 7; fara at lögum, or úlögum at e-u, to proceed lawfully or unlawfully, 126; hversu at skyldi f., how they were to proceed, Nj. 114; fara mjúklega at, to proceed gently, Fms. vii. 18; hér skulu vér f. at með ráðum, to act with deliberation, Eg. 582; Flosi fór at öngu óðara ( took matters calmly), en hann væri heima, Nj. 220.
    β. impers. with dat., to do, behave; ílla hefir mér at farit, I have done my business badly, Hrafn. 8; veit Guð hversu hverjum manni mun at f., Fms. x. 212: in mod. phrases, to become, ironically, þér ferr það, or þér ferst það, it becomes thee, i. e. ‘tis too bad of thee.
    γ. hví ferr konungrinn nú svá (viz. at), Fms. i. 35; er slíkt úsæmiliga farit, so shamefully done, Nj. 82; hér ferr vænt at, here things go merrily, 232; karlmannliga er farit, manfully done, 144.
    δ. to mind, care about; ekki ferr ek at, þótt þú hafir svelt þik til fjár, it does not matter to me, I do not care, though …, Nj. 18; ekki munu vit at því fara ( never mind that), segir Helgi, 133.
    ε. fara eptir, to be in proportion; hér eptir fór vöxtr ok afl, his strength and stature were in proportion, Clar.
    4. fara með e-t, to wield, handle, manage; fór Hroptr með Gungni, H. wielded Gungni ( the spear), Kormak; f. með Gríðar-völ, to wield the staff G., Þd. 9: as a law term, to wield, possess; fara með goðorð, to keep a goðorð, esp. during the session of parliament, Dropl. 8, Grág. and Nj. passim; fara með sök, to manage a lawsuit, Grág., Nj.; or, fara við sök, id., Nj. 86.
    β. metaph. to practise, deal in; fara með rán, to deal in robbing, Nj. 73; fara með spott ok háð, to go sporting and mocking, 66; f. með fals ok dár, Pass. 16. 5; fara með galdra ok fjölkyngi, K. Þ. K. 76; f. með hindr-vitni, Grett. 111; cp. the phrase, farðu ekki með það, don’t talk such nonsense.
    γ. to deal with, treat, handle; þú munt bezt ok hógligast með hann fara, thou wilt deal with him most kindly and most gently, Nj. 219; fara af hljóði með e-t, to keep matters secret, id.; Ingimundr fór vel með sögum (better than sögur, acc.), Ing. dealt well with stories, was a good historian. Sturl. i. 9.
    δ. with dat.; fara með e-u, to do so and so with a thing, manage it; hversu þeir skyldi fara með vápnum sínum, how they were to do with their weapons, Fms. ix. 509; sá maðr er með arfinum ferr, who manages the arfr, Grág. i. 217; ef þeir fara annan veg með því fé, 216; fara með málum sínum, to manage one’s case, 46; meðan hann ferr svá með sem mælt er, 93; Gunnarr fór með öllu ( acted in all) sem honum var ráð til kennt, Nj. 100; ef svá er með farit, Ld. 152; f. vel með sínum háttum, to bear oneself well, behave well, Eg. 65; Hrafn fór með sér vel, H. bore himself well, Fms. vi. 109; undarliga fara munkar þessir með sér, they behave strangely, 188; við förum kynlega með okkrum málum, Nj. 130; vant þyki mér með slíku at fara, difficult matters to have to do with, 75; f. málum á hendr e-m, to bring an action against one, Ld. 138; fara sókn ( to proceed) sem at þingadómi, Grág. i. 463; fara svá öllu máli um sem …, 40, ii. 348; fara með hlátri ok gapi, to go laughing and scoffing, Nj. 220; cp. β above.
    IV. fara um, yfir e-t, to pass over slightly; nú er yfir farit um landnám, shortly told, touched upon, Landn. 320; skjótt yfir at f., to be brief, 656 A. 12; fara myrkt um e-t, to mystify a thing, Ld. 322; fara mörgum orðum um e-t, to dilate upon a subject, Fbr. 124, Nj. 248, Fms. ix. 264.
    β. in the phrase, fara höndum um e-t, to go with the hands about a thing, to touch it, Germ. befühlen, esp. medic. of a healing touch; jafnan fengu menn heilsubót af handlögum hans, af því er hann fór höndum um þá er sjúkir vóru, Játv. 24; ok pá fór hann höndum um hann, Bs. i. 644; þá lét Arnoddr fara aðra höndina um hann, ok fann at hann var berfættr ok í línklæðum. Dropl. 30; cp. fóru hendr hvítar hennar um þessar görvar, Fas. i. 248 (in a verse): note the curious mod. phrase, það fer að fara um mig, I began to feel uneasy, as from a cold touch or the like.
    γ. impers. with dat.; eigi ferr þér nær Gunnari, en Merði mundi við þik, thou camest not nearer to G. than Mord would to thee, i. e. thou art just as far from being a match for G. as Mord is to thee, Nj. 37; þá ferr honum sem öðrum, it came to pass with him as with others, 172; þá mun mér first um fara, I shall fall much short of that, Fms. vi. 362; því betr er þeim ferr öllum verr at, the worse they fare the better I am pleased, Nj. 217.
    V. reflex., esp. of a journey, to fare well; fórsk þeim vel, they fared well, Eg. 392, Fms. xi. 22; honum fersk vel vegrinn, he proceeded well on his journey, ii. 81; hafði allt farizt vel at, all had fared well, they had had a prosperous journey, Íb. 10; fórsk þeim þá seint um daginn, they proceeded slowly, Eg. 544; mönnum fórsk eigi vel um fenit, Fms. vii. 149; hversu þeim hafði farizk, Nj. 90; at þeim færisk vel, Ísl. ii. 343, 208, v. l.: the phrase, hamri fórsk í hægri hönd, he grasped the hammer in his right hand, Bragi; farask lönd undir, to subdue lands, Hkr. i. 134, v. l. (in a verse).
    2. recipr., farask hjá, to go beside one another, miss one another, pass without meeting, Nj. 9; farask á mis, id., farask í móti, to march against one another, of two hosts; þat bar svá til at hvárigir vissu til annarra ok fórusk þó í móti, Fms. viii. 63, x. 46, Fas. ii. 515.
    VI. part.,
    1. act., koma farandi, to come of a sudden or by chance; þá kómu hjarðsveinar þar at farandi, some shepherds just came, Eg. 380; Moses kom farandi til fólksins, Sks. 574; koma inn farandi, 369, Fbr. 25.
    2. pass. farinn, in the phrase, á förnum vegi, on ‘wayfaring,’ i. e. in travelling, passing by; finna e-n á förnum vegi, Nj. 258, K. Þ. K. 6; kveðja fjárins á förnum vegi, Grág. i. 403; also, fara um farinn veg, to pass on one’s journey; of the sun. sól var skamt farin, the sun was little advanced, i. e. early in the morning, Fms. xi. 267, viii. 146; þá var dagr alljós ok sól farin, broad day and sun high in the sky, Eg. 219; also impers., sól (dat.) var skamt farit, Úlf. 4. 10: the phrase, aldri farinn, stricken in years, Sturl. i. 212; vel farinn í andliti, well-favoured, Ld. 274; vel at orði farinn, well spoken, eloquent, Fms. xi. 193; mod., vel orði, máli farinn, and so Ld. 122; gone, þar eru baugar farnir, Grág. ii. 172; þó fætrnir sé farnir, Fas. iii. 308.
    β. impers. in the phrase, e-m er þannig farit, one is so and so; veðri var þannig farit, at …, the winter was such, that …, Fms. xi. 34; veðri var svá farit at myrkt var um at litask, i. e. the weather was gloomy, Grett. 111; hversu landinu er farit, what is the condition of the country, Sks. 181; henni er þannig farit, at hón er mikil ey, löng …, ( the island) is so shapen, that it is large and long, Hkr. ii. 188; er eigi einn veg farit úgæfu okkari, our ill-luck is not of one piece, Nj. 183: metaph. of state, disposition, character, er hánum vel farit, he is a well-favoured man, 15; undarliga er yðr farit, ye are strange men, 154; honum var svá farit, at hann var vesal-menni, Boll. 352: adding the prepp. at, til, þeim var úlíkt farit at í mörgu, they were at variance in many respects, Hkr. iii. 97; nú er annan veg til farit, now matters are altered, Nj. 226; nú er svá til farit, at ek vil …, now the case is, that I wish …, Eg. 714; hér er þannig til farit, … at leiðin, 582; þar var þannig til farit, Fms. xi. 34. ☞ Hence comes the mod. form varið (v instead of f), which also occurs in MSS. of the 15th century—veðri var svá varit, Sd. 181; ér honum vel varið, Lv. 80, Ld. 266, v. l.; svá er til varið, Sks. 223, 224,—all of them paper MSS. The phrase, e-m er nær farit, one is pressed; svá var honum nær farit af öllu samt, vökum ok föstu, he was nearly overcome from want of sleep and fasting.
    B. TRANS.
    I. with acc.:
    1. to visit; fara land herskildi, brandi, etc., to visit a land with ‘war-shield,’ fire, etc., i. e. devastate it; gékk siðan á land upp með liði sínu, ok fór allt herskildi, Fms. i. 131; land þetta mundi herskildi farit, ok leggjask undir útlenda höfðingja, iv. 357; (hann) lét Halland farit brandi, vii. 4 (in a verse); hann fór lvist eldi, 41 (in a verse); hann hefir farit öll eylönd brandi, 46 (in a verse); fara hungri hörund, to emaciate the body, of an ascetic, Sl. 71.
    2. to overtake, with acc.; hann gat ekki farit hann, he could not overtake ( catch) him, 623. 17; tunglit ferr sólina, the moon overtakes the sun, Rb. 116; áðr hana Fenrir fari, before Fenrir overtakes her, Vþm. 46, 47; knegut oss fálur fara, ye witches cannot take us, Hkv. Hjörv. 13; hann gat farit fjóra menn af liði Steinólfs, ok drap þá alla, … hann gat farit þá hjá Steinólfsdal, Gullþ. 29; hann reið eptir þeim, ok gat farit þá út hjá Svelgsá, milli ok Hóla, Eb. 180; Án hrísmagi var þeirra skjótastr ok getr farit sveininn, Ld. 242; viku þeir þá enn undan sem skjótast svá at Danir gátu eigi farit þá, Fms. (Knytl. S.) xi. 377 (MS., in the Ed. wrongly altered to náð þeim); hérinn hljóp undan, ok gátu hundarnir ekki farit hann (Ed. fráit wrongly), Fas. iii. 374; ok renna allir eptir þeim manni er víg vakti, … ok verðr hann farinn, Gþl. 146: cp. the phrase, vera farinn, to dwell, live, to be found here and there; þótt hann sé firr um farinn, Hm. 33.
    II. with dat. to destroy, make to perish; f. sér, to make away with oneself; kona hans fór sér í dísar-sal, she killed herself, Fas. i. 527; hón varð stygg ok vildi fara sér, Landn. (Hb.) 55; ef þér gangit fyrir hamra ofan ok farit yðr sjálfir, Fms. viii. 53; hví ætla menn at hann mundi vilja f. sér sjálfr, iii. 59; fara lífi, fjörvi, öndu, id.; skal hann heldr eta, en fara öndu sinni, than starve oneself to death, K. Þ. K. 130; ok verðr þá þínu fjörvi um farit, Lv. 57, Ýt. 20, Fas. i. 426 (in a verse), cp. Hkv. Hjörv. 13; mínu fjörvi at fara, Fm. 5; þú hefir sigr vegit, ok Fáfni (dat.) um farit, 23; farit hafði hann allri ætt Geirmímis, Hkv. 1. 14; ok létu hans fjörvi farit, Sól. 22; hann hafði farit mörgum manni, O. H. L. 11.
    β. to forfeit; fara sýknu sinni, Grág. i. 98; fara löndum ok lausafé, ii. 167.
    2. reflex. to perish (but esp. freq. in the sense to be drowned, perish in the sea); farask af sulti, to die of hunger, Fms. ii. 226; fellr fjöldi manns í díkit ok farask þar, v. 281; fórusk sex hundruð Vinda skipa, xi. 369; alls fórusk níu menn, Ísl. ii. 385; mun heimr farask, Eluc. 43; þá er himin ok jörð hefir farisk, Edda 12; farask af hita, mæði, Fms. ix. 47; fórsk þar byrðingrinn, 307; hvar þess er menn farask, Grág. i. 219; heldr enn at fólk Guðs farisk af mínum völdum, Sks. 732: of cattle, ef fé hins hefir troðisk eðr farisk á þá lund sem nú var tínt, Grág. ii. 286.
    β. metaph., fersk nú vinátta ykkur, your friendship is done with, Band. 12.
    γ. the phrase, farask fyrir, to come to naught, Nj. 131; at síðr mun fyrir farask nokkut stórræði, Ísl. ii. 340; en fyrir fórusk málagjöldin af konungi, the payment never took place, Fms. v. 278; lét ek þetta verk fyrir farask, vii. 158; þá mun þat fyrir farask, Fs. 20; en fyrir fórsk þat þó þau misseri, Sd. 150: in mod. usage (N. T.), to perish.
    δ. in act. rarely, and perhaps only a misspelling: frá því er féit fór (fórsk better), K. Þ. K. 132; fóru (better fórusk, were drowned) margir Íslenzkir menn, Bs. i. 436.
    3. part. farinn, as adj. gone, undone; nú eru vér farnir, nema …, Lv. 83; hans tafl var mjök svá farit, his game was almost lost, Fas. i. 523; þá er farnir vóru forstöðumenn Tróju, when the defenders of Troy were dead and gone, Ver. 36; tungl farit, a ‘dead moon,’ i. e. new moon, Rb. 34; farinn af sulti ok mæði, Fms. viii. 53; farinn at e-u, ruined in a thing, having lost it; farnir at hamingju, luckless, iv. 73; f. at vistum, xi. 33; f. at lausa-fé;. iii. 117: in some cases uncertain whether the participle does not belong to A.

    Íslensk-ensk orðabók > FARA

  • 8 HÚS

    * * *
    n. house (leita nú um hvert h. á þeim bœ);
    pl. the group of buildings on a farm, = bœr;
    * * *
    n. [Ulf. renders οἰκία by gards and razn, and δωμα by hrôt, whereas hûs only occurs once in the compd gudhus = ἱερόν, John xviii. 20; in all other Teut. languages, old and new, hûs is the general word; A. S., O. H. G., Dan., and Swed. hûs; Engl. house; Germ. haus; Dutch huys]:—a house; hús eru þrjú í hvers manns híbýlum, … eitt er stofa, annat eldhús, þriðja búr, Grág. i. 459; leita nú um hvert hús á þeim bæ, 215, x. 270; þeir fara til bæjarins ok hlaupa þar inn í hús, Eg. 385; í næsta húsi, Ld. 318; af hverju húsi, from every house, Fms. x. 226; eitthvert mikit hús, Sks. 62; eitt fagrt hús, Fb. i. 467; at húsinu, nær dyrrum hússins, id.; bæn-hús, a prayer-house, chapel; söng-hús, a choir; eld-hús, fjós (fé-hús), hest-hús (qq. v.)
    2. a house, family, rare in old writers; sonr húss, the son of the house, Rm. 11: freq. in eccl. writers, í húsi Heber, 625. 11; af annars-háttar ættum ok húsi, Stj. 246: freq. in the N. T., af húsi Davíðs, Luke ii. 4: a religious house, monastic order; af Prédikara húsi, from the house of the Preaching Friars, the Dominican order, Bs. passim.
    3. a case = húsi (q. v.), corporale með hús, B. K. 84, Vm. 83, 189, Pm. 73, Rb. 358.
    II. in pl. = bær, the group of buildings of which a house consists, built in a row, the front (hús-bust) facing the sea, or a river if in a dale, or looking south; the back (húsa-bak) turned to the mountain; the pavement along the front is in Icel. called stétt, the open place in front hlað, q. v.; the buildings are parted by a lane (sund, bæjar-sund); the whole surrounded by a wall, called húsa-garðr; a lane, called geilar or tröð, leads up to the houses and house-yard, see Eggert Itin. 22; distinction is made between bæjar-hús or heima-hús, the ‘home-houses,’ homesteads, or úti-hús, the out-houses, and fjár-hús, sheep-houses, which are at a distance from the homesteads; geymslu-hús, store-houses. That this was the same in olden times is borne out by the freq. use of the plur., even when referring to a single house (cp. Lat. aedes, tecta); konur skulu ræsta húsin ok tjalda, Nj. 175, 220; þeir sóttu at húsunum, 115; þeir hlaupa upp á húsin, Eb. 214; biðjast húsa, skipta húsum, ráða sínum húsum, N. G. L. i. 109; hér milli húsa, Ld. 204; taka hús (pl.) á e-m, to take a person by surprise in his houses, Fms. viii. 172; inni í húsum, Sturl. i. 181; þeir stigu af baki fyrir sunnan húsin … ok gengu þá í einum dun heldr hljóðliga heim at húsum, iii. 185; varð þá brátt reykr mikill í húsunum, 189; tóku þá húsin mjök at loga, 186; nú tóku at loga öll húsin, nema elda-hús brann eigi ok litla-stofa ok skyrbúr, 191; þar vóru öll hús mjök vönduð at smíð, 193; hann hljóp upp á húsin ok rifu þakit, 218; rofin húsin yfir þeim, 220. Passages in the Sagas referring to buildings are very numerous: for Iceland, esp. in Sturl. 4. ch. 33, 50, 5. ch. 3–8, 6. ch. 31, 32, 35, 9. ch. 1–5, 8, 20, 52, Nj. ch. 34, 48, 78, 80, 117, 128–133, 137, Gísl. 28 sqq., Dropl. 28 sqq., etc.; for the Orkneys, Orkn. ch. 18, 33, 34, 70 (interesting), 105, 113, 115; for Norway, Eg., Hkr., Ó. H. passim.
    COMPDS:
    I. in plur., húsa-bak, n. the back of the houses; at húsa baki. húsa-búnaðr, m. = búsbúnaðr, Ó. H. 175. húsa-bær, m. buildings, farms, Rm. (prose), Nj. 130; mikill húsabær, Orkn. 244; góðr h., Fms. xi. 192, Fas. iii. 20; lítill h., Ó. H. 152. húsa-garðr, m. = húsabær, the yard-wall, Nj. 120, v. l. húsa-gras, n. herbs growing on a house roof, such as house-leek, Stj. 644. húsa-hagi, a, m. home pasture, Gþl. 404. húsa-kostr, m. lodgings, a means of dwelling, Ísl. ii. 139. húsa-kot, n. a cottage, Sturl. ii. 50, Ó. H. 152. húsa-kynni, n. a dwelling; mikil, góð húsakynni, Bs. i. 700, Fms. ii. 84; h. ok borðbúnaðr, Ó. H. 175. húsa-leiga, u, f. house rent, Barl. 194. húsa-mót, n. pl. the joining of buildings, Sturl. ii. 59, Fms. ix. 24. húsa-skildagi, a, m. a contract for the tenure of a house, Gþl. 330. húsa-skipan, f. the order, arrangement of buildings, Gísl. 28, Eg. 235, Post. 656 B. 8. húsa-skipti, n. a sharing of houses, Gþl. 341. húsa-skjól, n. house shelter. húsa-skygni, n. a ‘house-shed,’ shelter, Stj. 121. húsa-smiðr, m. a house-wright, Post. 153. húsa-smíð, f. house-building, Post. húsa-snotra, u, f. a ‘house-neat,’ house-cleaner; the exact meaning of this word is dubious; Finn Magnusson suggested a broom: the word only occurs in Fas. ii. (see hnísa) and in Fb. i. 548 (Symb. 14, Ant. Amer. 291); the latter instance is esp. interesting, as the ‘house-neat’ which is there mentioned (about A. D. 1002) was made from an American tree. húsa-staðr, m. a house-stead, the site of a building, Post. húsa-timbr, n. house timber. húsa-torf, n. house turf for walls and roof, Dipl. v. 5. húsa-tópt, f. house walls, without the roof, Lat. rudera, Fs. 158 (a local name). húsa-umbót, f. house repairs, Jb. 215. húsa-viðr, m. house timber, Grág. i. 200, Nj. 82 (v. l.), Ld. 32, Bs. i. 144. húsa-vist, f. abiding, an abode, Fb. ii. 456.
    II. in local names, Húsa-fell, Húsa-garðr, Húsa-vaðill, Húsa-vík, Landn., Dipl. i. 7: Hús-víkingr, Hús-fellingr, m. a man from H.

    Íslensk-ensk orðabók > HÚS

  • 9 REKA

    * * *
    I)
    (rek; rak, rákum; rekinn), v.
    1) to drive (r. hesta, fé, svín, naut); r. aptr, to drive back; r. aptr kaup sín, to recall, cry off from one’s bargains; r. af (ór) landi, to drive out of the land, drive into exile; r. af höndum, r. burt, to drive away; r. flótta, to pursue a flying host;
    2) to compel (segir, hver nauðsyn hann rekr til); þér vegit víg þau, er yðr rekr lítit til, ye slay men for small cause;
    3) to perform, do; r. hernað, to wage war; r. erendi, to do an errand;
    4) to thrust, push violently (hann rak hann niðr mikit fall); r. aptr hurð, to fling the door to; r. hendr e-s á bak aptr, to tie one’s hands behind the back;
    5) various phrases, r. augu skygnur á e-t, to cast one’s eyes upon, see by chance; svá langt, at hann mátti hvergi auga yfir r., so far that he could not reach it with his eyes; r. minni til e-s, to recollect; r. upp hljóð, to set up a cry, utter a scream;
    6) r. nagla, hæl, to drive a nail, peg;
    7) impers., to be drifted, tossed (skipit rak inn á sundit); e-n rekr undan, one escapes (bað þá eigi láta Gretti undan r.); of a tempest, þá rak á fyrir þeim hríð, a storm rose upon them;
    8) with gen., to pursue, take vengeance for (ef þér rekit eigi þessa réttar, þá munu þér engra skamma r.);
    9) refl., rekast, to be tossed, wander (ek hefi rekizt úti á skógum í allan vetr); r. landa á milli, to go from one country to another; r. á e-m, to intrude oneself upon; r. eptir e-m, to accommodate oneself to a person; r. undan, to escape (ef Kjartan skal nú undan r.); rekast (vrekast) at virði, to quarrel over a meal.
    f. shovel, spade.
    * * *
    pres. rek, rekr; pret. rak, rakt (mod. rakst), rak, plur. ráku; subj. ræki; imper. rek, rektú; part. rekinn; originally vreka; [Ulf. wrikan = διώκειν, ga-wrikan = ἐκδικειν; A. S. and Hel. wrecan; Engl. wreak; O. H. G. rechan; Germ. rächen; Dan. vrage; Swed. vräka; Lat. urgere]:—to drive; reka hross, fé, svín, naut, to drive horses, cattle, Eg. 593, Fbr. 30, Nj. 118, 119. 264, Grág. ii. 327, 332, Gísl. 20. Fms. x. 269, 421, Lv. 47, Glúm. 342; reka burt, to expel, drive away, Fms. i. 70, x. 264; reka ór (af) landi, to drive into exile, Nj. 5, Eg 417; reka af höndum, to drive off one’s hands, drive away. Fms. vii. 27; rekinn frá Guði, Grág. ii. 167; reka djöfla frá óðum mönnum, Mar.; reka flótta, to pursue a flying host, Eg. 299, Hkr. i. 238.
    2. to compel; at því sem hlutr rak þá til, in turns, as the lot drove them to do, 625. 84; segir hver nauðsyn hann rekr til, Fms. x. 265; ér vegit víg þau er yðr rekr lítið til, Nj. 154.
    3. with prepp.; reka aptr, to drive back, repel, Ld 112: reka aptr kaup sín, to recall, make void, Nj. 32: to refute, N. G. L. i. 240:—reka fyrir, to expel, cp. Germ. ver-treiben, hann görði frið fyrir norðan fjall, ok rak fyrir vikinga, Ver. 45; þá vóru villumenn fyrir reknir, 54; fyrir reka argan goðvarg, Bs. i. 13 (in a verse):—reka út, to expel.
    II. to perform business or the like; reka hernað, to wage war. Fms. i. 105, xi. 91; reka eyrendi, Ld. 92; þat er lítið starf at reka þetta erendi. Eg. 408; reka sýslu, to transact business, Grág. ii. 332; reka hjúskap, to live in wedlock, H. E. i. 450.
    III. to thrust, throw, push violently; hann rak hann niðr mikit fall, Fms. i. 83; rak hann útbyrðis. Eg. 221; rak hann at höfði í soðketilinn, Nj. 248; Flosi kastaði af sér skikkluni ok rak í fang henni, 176: of a weapon, to run, hann rekr atgeirinn í gegnum hann, he ran it through his body, 115, 119, 264; hann rak á honum tálgu-kníf, stabbed him. Band. 14: reka fót undan e-m, to back the foot clean off, Sturl. iii. 6.
    2. reka aptr hurð, dyrr, to bolt, bar, Eg. 749, Fms. ix. 518; þeir ráku þegar aptr stöpulinn, viii. 247; hón rak lás fyrir kistuna, Grett. 159; reka hendr e-s á bak aptr, to tie one’s hands to the back, pinion, Fms. xi. 146.
    IV. various phrases; reka auga, skygnur á e-t, to cast one’s eyes upon, see by chance, hit with the eye, Ld. 154: svá langt at hann mátti hvergi auga yfir reka, so far that he could not reach it with his eyes, Fms. xi. 6; reka minni til, to remember, vi. 256, vii. 35 (of some never-to-be-forgotttn thing); reka fréttir um e-t, to enquire into, i. 73; reka sparmæli við e-n, Grett. 74; reka ættar-tölur (better rekja), Landn. 168, v. l.; reka upp hljóð, skræk, to lift up the voice, scream aloud; these phrases seem to belong to a different root, cp. the remarks s. v. rekja and réttr.
    V. to beat iron, metal; reka járn, Grett. 129 A (= drepa járn); reka nagla, hæl, saum, to drive a nail, a peg (rek-saumr); selrinn gékk þá niðr við sem hann ræki hæl, Eb. 272.
    VI. impers. to be drifted, tossed; skipit rak inn á sundit, Fms. x. 136; skipit rak í haf út, Sæm. 33; rak þangat skipit, Eg. 600; rekr hann (acc.) ofan á vaðit, Nj. 108:—to be drifted ashore, viðuna rak víða um Eyjar, hornstafina rak í þá ey er Stafey heitir síðan, Ld. 326; ef þar rekr fiska, fugla eðr sela, ef við rekr á fjöru … nú rekr hval, Grág. ii. 337; borð ný-rekit, Fs. 25; hann blótaði til þess at þar ræki tré sextugt, Gísl. 140; hafði rekit upp reyði mikla, Eb. 292; fundu þeir í vík einni hvar upp var rekin kista Kveldúlfs, Eg. 129:—e-n rekr undan, to escape, Nj. 155:—of a tempest, þá rak á fyrir þeim hrið (acc.), a tempest arose, Fs. 108; rekr á storma, myrkr, hafvillur, þoku, to be overtaken by a storm, … fog.
    VII. reflex. to be tossed, wander; ek hefi rekisk úti á skógum í allan vetr, Fms. ii. 59; görask at kaupmanni ok rekask landa í milli, 79; lítið er mér um at rekask milli kaupstaða á haustdegi, Ld. 312; ok ef Kjartan skal nú undan rekask ( escape), 222; at hann rækisk eigi lengr af eignum sínum ok óðulum, Fms. ix. 443; hann bað yðr standa í mót ok rekask af höndum óaldar-flokka slíka, Ó. H. 213.
    VIII. with gen. to wreak or take vengeance; þér hafit rekit margra manna sneypu ok svívirðinga, Fbr. 30; en áttu at reka harma sinna í Noregi, Fb. ii. 120: ok ef þér rekit eigi þessa réttar, þá munu þér engra skamma reka, Nj. 63; þér vilduð eigi eitt orð þola, er mæltt var við yðr, svá at þér rækit eigi, Hom. 32; frændr vára, þá er réttar vilja reka, Eg. 458; mjök lögðu menn til orðs, er hann rak eigi þessa réttar, Ld. 250; átru vér þá Guðs réttar at reka, Ó. H. 205.
    IX. part., þykki mér ok rekin ván, at …, all hope past, that …, Ld. 216. 2. rekinn = inlaid, mounted; öxi rekna, Ld. 288; hand-öxi sína ina reknu, Lv. 30; öxi forna ok rekna, Sturl. ii. 220, Gullþ. 20.
    3. a triple or complex circumlocution is called rekit; fyrst heita kenningar ( simple), annat tvíkennt ( double), þriðja rekit, þat er kenning at kalla ‘flein-brag’ orrostu, en þat er tvíkennt at kalla ‘fleinbraks-fur’ sverðit, en þá er rekit er lengra er, Edda 122; cp. rek-stefja.

    Íslensk-ensk orðabók > REKA

  • 10 SLÁ

    * * *
    I)
    (slæ; sló, slógum; sleginn; pret. also sleri), v.
    1) to smite, strike (slá e-n högg, kinnhest);
    2) slá hörpu, fiðlu, to strike the harp, fiddle;
    slá leik, to strike up, begin, a game;
    slá vef, to strike the web, to weave;
    3) to hammer, forge (slá gull, silfr, sverð);
    slá e-t e-u, to mount with (járnum sleginn);
    4) to cut grass, mow (slá hey, töðu, tún, eng);
    5) to slay, kill (síns bróður sló hann handbana);
    6) fig., slá kaupi, to strike a bargain;
    slá máli í sátt, to refer a matter to arbitration;
    slá hring um, to surround;
    slá manngarð, mannhring, to form a ring of men round;
    slá eldi í e-t, to set fire to;
    slá landtjöldum, to pitch a tent, or also, to strike a tent, take it down;
    slá festum, to unmoor a ship;
    slá netjum, to put out the nets;
    slá hundum lausum, to slip the hounds;
    7) with preps.:
    slá e-t af, to cut off;
    slá e-n af, to kill, slaughter;
    slá á e-t, to take to a thing;
    slá á glens ok glúmur, to take to play and sport;
    slá e-u á sik, to take upon one-self;
    slá á sik sótt, to feign illness;
    slá á sik úlfúð, to show anger or ill-will;
    ekki skaltu slíku á þik slá, do not betake thyself to that;
    impers., sló á hann hlátri, he was taken with a fit of laughter;
    sló ótta á marga, many were seized with fear;
    því slær á, at, it so happens that;
    ljóssi sleri (= sló) fyrir hann, a light flashed upon him;
    slá í deilu, to begin quarrelling (eitt kveld, er þeir drukku, slógu þeir í deilu mikla);
    impers., slær í e-t, it arises;
    slær þegar í bardaga, it came to a fight;
    slá niðr e-u, to put an end to;
    nú er niðr slegit allri vináttu, now there is an end to all friendship;
    slá sér niðr, to lie down, take to one’s bed;
    slá e-n niðr, to kill;
    slá e-u saman, to join (þeir slá þá saman öllu liðinu í eina fylking);
    slá til e-s, to aim a blow at one, strike at one;
    slá undan höfuð-bendunum, to slacken the stays;
    slá e-u upp, to spread a report;
    slá upp herópi, to raise the war-cry;
    impers., loganum sló upp ór keröldunum, the flame burst out of the vessels;
    slá út e-u, to pour out (þá er full er mundlaugin, gengr hón ok slær út eitrinu);
    slá e-u við, to take into use (þá var slegit við öllum búnaði);
    slá við segli, to spread the sail;
    ek hefi þó náliga öllu við slegit, því er ek hefi í minni fest, I have put forth almost all that I recollected;
    slá beizli við hest, to put a bridle on a horse;
    e-u slær yfir, it comes over, arises (slær yfir þoku svá myrkri, at engi þeirra sá annan);
    8) refl., slást;
    (sláða, sláðr), v. to bar (hliðit var slát rammliga).
    (pl. slár), f. bar, bolt, cross-beam (slá ein var um þvert skipit).
    * * *
    pres. slæ, slær, slær; pl. slám (m. sláum), sláið, slá: pret. sló, slótt, slóttú (mod. slóst, slóstu), sló; pl. slógu (slósk = slógusk, Sturl. ii. 208 C): subj. slægi: imperat. slá, sláðú: part. sleginn: a pret. sleri or slöri occurs as a provincialism in the old vellum Ágrip—sløru, Fms. x. 403; sleri, 394; slæri, i. e. slöri, 379: [Ulf. slahan = τύπτειν, παίειν; A. S. sleân, slæge; Engl. slay; Dan.-Swed. slaa; O. H. G. slahan; Germ. schlagen.]
    A. To smite, strike, Dropl. 13; slá með steini, Fms. viii. 388; slá e-n til bana, ii. 183; slá e-n högg, kinnhest, i. 150, ix. 469, 522, Ld. 134; slá knött, Vígl. 24; slá til e-s, to strike at one, Finnb. 306, Sturl. ii. 24 C; slá í höfuð e-m, Fms. v. 173.
    2. slá hörpu, fiðlu, to strike the harp, fiddle, Vsp. 34, Fdda 76, Am. 62, Bs. i. 155, Fb. i. 348, Fms. vii. 356 (in a verse), Sks. 704, Grett. 168 (hörpu-sláttr); slá hljóðfæri, Fms, iii. 184; slá slag, to strike up a tune; hann sló þann slag, … sló hann þá Gýgjar-slag… þann streng er hann hafði ekki fyrr slegit, Fas. iii. 222, 223, cp. drápa and drepa: slá leik, to strike up for a dance or game to begin, hann sá at leikr var sleginn skamt frá garði, Sturl. ii. 190; so in embroidery (see borð), slá danz, 117, Karl. 52: slá eld, to strike fire, Fms. ix. 234: slá vef, to strike the loom, in weaving, xi. 49, Darr.; slá borða, Fas. i. 193, 205.
    3. to hammer, forge; slá hamri, Vkv. 18; slá sverð, Þiðr. 21; slá þvertré af silfri í hofit, Landn. 313; slá saum, Fms. ii. 218, ix. 377, Stj. 451; hann sló gull rautt, Vkv. 5; slá herspora, Fms. vii. 183; sleginn fram broddr ferstrendr, Eg. 285; slá öxar eða gref, Stj. 451: to mount, járnum sleginn, Fms. v. 339, Fas. iii. 574: to strike off, of coin.
    4. to mow, cut grass; slegin tún, Nj. 112; þrælar níu slógu hey, Edda 48; ek mun láta bera út ljá í dag ok slá undir sem mest … slá töðu, Eb. 150, Fb. i. 522; slá teig þann er heitir Gullteigr, Ísl. ii. 344; slá afrétt, Grág. ii. 303; slá eng, 281, Gþl. 360: absol., þeir slóu (sic) allir í skyrtum, Ísl. ii. 349, Grág. ii. 281.
    5. to slay, smite, kill, Stj. passim, but little used in classical writings, where drepa is the word; sverði sleginn, 656 C. 4; slá af, to slay. Bs. ii. 56, 89, Stj. 183; slá af hest, to kill a horse, send it to the knacker: to smite with sickness, slá með likþrá, blindleik, blindi, Stj.; harmi sleginn, Fms. iii. 11.
    II. metaph. phrases; slá kaupi, to strike a bargain, Ld. 30, Fms. ii. 80; slá máli í sátt, to put it to arbitration, Fms. x. 403; slá kaupi saman, Fb. ii. 79: slá fylking, to dress up a line of battle, Fms. viii. 408; slá öllu fólki í mannhringa, x. 229; slá hring um, to surround, Nj. 275. Fas. ii. 523; slá manngarð, mannhring, to form a ring of men round, Eg. 80, 88, Fms. viii. 67, x. 229; eldi um sleginn, Sól.: slá í lás, to slam, lock, Sturl. i. 63: slá eldi í, to set fire to, Fms. vii. 83, xi. 420, Hdl. 47; slá beisli við hest, to put a bridle in a horse’s mouth. Fas. ii. 508: slá landtjöldum, to pitch a tent, Eg. 291, Fms. ii. 264; or also, to strike a tent, take it down, Fær. 147; slá landtjalds-stöngunum, to loosen them, Hkr. i. 26; slá festum, to unmoor a ship, ii. 222, Fms. viii. 288, 379; slá undan höfuð-bendunum, to slacken the stays, Al. 67; slá netjum, to put out the nets. Bs. ii. 145; slá hundum (or slá hundum lausum, Fms. ii. 174, x. 326), to slip the hounds, Hom. 120.
    2. with prepp.; slá e-n við, to display; slá við segli, to spread the sail, Fas. ii. 523; þá var slegit við öllum búnaði, all was taken into use, Fms. x. 36; ek hefi þó náliga öllu við slegit, því er ek hefi í minni fest, I have put forth all that I recollected, Bs. i. 59: slá e-n upp, to spread a report (upp-sláttr), Fms, viii. 232, ix. 358: slá niðr, to throw down, Hom. 110; hann sló sér niðr, he lay down, Fms. ii. 194; hann slær sér niðr ( takes to his bed) sem hann sé sjúkr, Stj. 520; nú er niðr slegit allri vináttu, an end to all friendship, Fms. vi. 286, xi. 72: slá út, to throw out, N. G. L. i. 31; slá út eitrinu, to pour it out, Edda 40: slá saman liðinu, to join the army, Fms. x. 268: slá upp ópi, to strike up, raise a cry, viii. 414, Fb. ii. 125: slá í sundr kjöptunum, ii. 26: slá á e-t, to take to a thing; slá á glens ok glímur, he took to play and sport, Fms. ii. 182; hann sló á fagrmæli við þá, begun flattering, Nj. 167; slá í rán, to betake oneself to robbery, Stj. 400: slá á heit, to take to making a vow, Fs. 91: slá á, to take on oneself; slá á sik sótt, to feign illness, Fms. vi. 32; slá á sik úlfúð, to show anger, ill-will, Eb. 114; skaltú ekki slíku á þik slá, at þrá eptir einni konu, do not betake thyself to that, Ísl. ii. 250: slá e-u af, to put off; eg hefi slegið því af.
    III. impers., it strikes or breaks out to a thing, i. e. the thing happens; loganum sló út um keröldin, flames broke out round the casks, Fms. i. 128; þá sleri ljósi fyrir hann sem elding væri, x. 394; sló á hann hlátri, he was taken in a fit of laughter, vii. 150; sló ópi á herinn, the men fell a-shouting, viii. 225; þá sleri á uþefjani ok ýldu, x. 379; sló þá í verkjum fyrir brjóstið, Sturl. ii. 127 C. Bs. i. 119; sló þá felmt ok flótta á liðit, the men were panic-stricken and took to flight, Fms. i. 45; þótt þunga eðr geispa slái á hana, vi. 199; sló mikilli hræðslu á konu þá, viii. 8; sló ifa í skap honum, 655 xii. 3, Stj. 424; því slær á ( it so happens), at hann réttir höndina í ljósit, Bs. i. 462; slær þegar í bardaga, it came to a fight, Fms. xi. 32; sló með þeim í mestu deilu, x. 99; í kappmæli, Fb. i. 327; hér slær í allmikit úefni, Nj. 246; var mjök í gadda slegit, at hann mundi fá hennar (cp. Dan. klapped og klart), 280; þá sló því á þá, at þeir fóru í á með net, Bs. i. 119.
    B. Reflex. to throw oneself, betake oneself; slósk hón at fram eldinum, she rushed to the fireside, Fms iv. 339; slásk á bak e-m, to go behind another, Sturl. i. 197 C; slásk aptr, to draw back; gæta þess at eigi slægisk aptr liðit, Ó. H. 214; þeir kómu í Valadal, ok slósk (sic = slógusk) þar inn, broke into the houses, Sturl. ii. 208 C; þá slógusk í Suðreyjar víkingar, Vikings infested, invaded the islands, Fms. i. 245; slásk í för með e-m, to join another in a journey, xi. 129; ef nokkurr slæsk í mat eðr mungát, ok rækir þat meirr enn þingit, Gþl. 15; hann slósk á tal við Guðrúnu, entered into conversation with G., Nj. 129; slásk í sveit með e-m, Ó. H. 202; slásk á spurdaga við e-n, to ask questions, Sks. 302 B; slásk á svikræði, Fms. vi. 179. ☞ The slæsk in Ld. 144 is an error for slævask, see sljófa.
    II. recipr. to fight; hann slóst við Enska í hafi, Ann. 1420, cp. Dan. slaaes, but it is unclass., for berjask is the right word.
    III. part. sleginn; með slegnu hári, with dishevelled hair, Finnb. 250: hón var mörgu sleginn, whimsical, Gþl. 3 (= blandin): sleginn, surrounded, Akv. 14, 29; sleginn regni, beaten with rain, Vtkv. 5: sleginn, coined, N. G. L. i. 5.

    Íslensk-ensk orðabók > SLÁ

  • 11 fyrir

    [fɪ:rɪr̬]
    I praep
    1. (D)

    opna (dyr) fyrir e-m — открывать кому-л. (дверь)

    vera fyrir e-m — стоять у кого-л. на пути

    2) за, до
    3) из-за, от, по причине

    fyrir hverju — почему?, отчего?

    4)

    skemma e-ð fyrir e-m — испортить кому-л. что-л.

    þeir, sem verða fyrir honum — те, кого он встречает

    flýja fyrir e-m — бежать от кого-л.

    2. (A)

    hættulegt fyrir e-n — опасно для кого-л.

    4) за

    auga fyrir auga og tönn fyrir tönn — око за око, зуб за зуб

    5) за, вместо

    gera e-ð fyrir e-n — делать что-л. за кого-л.

    skrifaðu þetta fyrir mig — напиши это за [вместо] меня

    6)

    leggja spurningu fyrir e-n — задать кому-л. вопрос

    fyrir munn e-s — от чьего-л. имени

    fyrir alla muni — прежде всего, любой ценой

    II adv
    впереди, спереди

    þetta mælist vel fyrir — об этом хорошо говорят, это производит хорошее впечатление

    vera mikill [lítill] fyrir sér — быть сильным [слабым]

    Íslensk-Russian dictionary > fyrir

  • 12 HALDA

    * * *
    (held; hélt, héldum; haldinn), v.
    I. with dat.
    1) to hold fast (Gunnarr var kyrr svá at honum hélt einn maðr);
    to keep back, restrain (Hrafn fekk eigi haldit henni heima);
    2) to withhold (héldu bœndrgjaldinu);
    3) to keep, retain (þú skalt jafhan þessu sæti halda);
    to preserve (halda virðingu sinni, lífi ok limum);
    halda vöku sinni, to keep oneself awake;
    4) to hold, keep one’s stock;
    also ellipt. (vetr var illr ok héldu menn illa);
    5) phrases, halda njósnum, to keep watch, to spy (= halda njósnum til um e-t);
    halda (hendi) fyrir auga, to hold (the hand) before the eyes, shade the eyes;
    halda hendi yfir e-m, to protect one;
    6) to hold, stand, steer, ellipt., þeir héldu aptr (held back again) um haustit;
    þeir héldu út eptir fírði, they stood out the firth;
    halda heim, to steer homewards;
    7) to graze, put in the field (halda fé til haga);
    8) impers. to continue, last (hélt því lengi um vetrinn);
    II. with acc.
    1) to hold in possession, a fief, land, estate (þeir héldu alla hina beztu staði með sjónum);
    2) to hold, keep, observe, a feast, holiday (í hvers minning heldr þú þenna. dag?);
    3) to keep (halda orð sín, eið, sættir, frið);
    to observe (halda guðs lög ok landsins);
    4) to uphold, maintain, support (halda vini sína, halda e-n til ríkis);
    5) halda sik, to comport oneself (kunna halda sik með hófi);
    halda sik ríkmannliga, to fare sumptuously;
    halda sik aptr af e-u, to abstain from;
    6) to hold, consider, deem (hón hélt engan hans jafningja);
    7) to hold, keep up;
    halda varnir, to keep up a defence;
    halda vörð, to keep watch;
    8) to hold, compel, bind (heldr mik þá ekki til útanferðar);
    þó heldr þik várkunn til at leita á, thou hast some excuse for trying;
    III. with preps.:
    halda á e-u, to hold, wield in the hand (halda á sverði);
    to hold to a thing, go on with it, be busy about (halda á drykkju, á ferð sinni, á sýslu);
    halda e-t af e-m, to hold (land, office) from or of one (þeir er höfðu haldið land af Danakonungi);
    halda mikit af e-m, to make much of one;
    halda eptir e-m, to pursue one;
    halda e-u eptir, to keep back;
    halda sik frá e-u, to keep oneself back from, refrain from;
    halda e-u fram, to uphold, support;
    halda e-u fyrir e-u, to withhold from one;
    to protect against (héldu engar grindr fénu fyrir birninum);
    halda e-n fyrir e-t, to hold, consider one to be so and so (síðan hélt konungr Erling fyrir tryggvan vin);
    halda í e-t, to hold fast, grasp (þú skalt halda í hurðarhringinn);
    halda til e-s, to be the cause of, be conducive to;
    heldr þar margt til þess, there are many reasons for this;
    hélt til þess (conduced to it) góðgirni hans;
    halda til e-s, to be bent on, fond of (halda mjök til skarts, til gleði);
    halda til jafns við e-n, to bear up against one, to be a match for one;
    halda um e-t, to grasp with the hand (= halda hendi um e-t);
    halda barni undir skírn, to hold at baptism;
    halda e-u upp, to hold aloft, lift (halda upp höndum);
    halda upp árum, to hold up the oars, cease pulling;
    to uphold, maintain, support (halda upp hofum, kristninni);
    to keep going (halda upp bardaga);
    to discharge (halda upp kostnaði, bótum);
    halda upp bœnum fyrir e-m, to pray for one;
    halda e-u við, to maintain a thing;
    halda við e-m, to stand against (hvar sem harm kom fram, hélt ekki við honum);
    hélt þá við atgöngu (acc.), they were near coming to fight;
    heldr nú við hót, it is little short of threats;
    IV. refl., haldast.
    * * *
    pret. hélt (= Goth. haihald), 2nd pérs. hélt, mod. hélzt, pl. héldum; pres. held, pl. höldum; pret. subj. héldi; part. haldinn; imperat. hald and haltú: [Ulf. haldan = βόσκειν, ποιμαίνειν, whereas he renders to keep, hold by other words; Hel. haldan = alere, fovere, colere, which thus seems to be the primitive sense of the word, and to be akin to Lat. cŏlo; again, A. S. healdan, Engl. hold, O. H. G. haltan, Germ. halten, Swed. hålla, halda, Dan. holde, are all of them used in a more general sense]:—to hold.
    A. WITH DAT. to hold to:
    I. to hold fast by; with the notion of restraint or force, tók Gizurr förunaut Ögmundar ok hélt honum, Sturl. i. 150; Gunnarr var kyrr svá at honum hélt einn maðr, Nj. 92; ef maðr heldr manni …, varðar fjörbaugs-garð, Grág. ii. 110; h. e-m undir drep, 17; h. skipum ( to grapple the ships) með stafnljám, Fms. ii. 315: to keep back, Hrafn fékk eigi haldit henni heima þar, Ísl. ii. 249; ok halda þeim veðr í enni sömu höfn, Grág. i. 92; h. (sér) í e-t, to hold oneself fast by, grasp, þú skalt h. í hurðar-hringinn, Dropl. 29; heldr sér í faxit, Sd. 177.
    β. so in the phrases, halda barni (manni) undir skírn, vatn, primsignan, biskups hönd, eccl. to hold a bairn ( man) at baptism, prima signatio, confirmation, Grág. i. 29; h. vatni (tárum), to hold one’s tears, 623. 56, Fms. viii. 232, vi. (in a verse); halda munni, to hold one’s tongue, be silent, vii. 227; halda tungu sinni, Þórð.
    2. to withhold; þá megu þeir h. tíundum hans í móti, K. Þ. K. 62; h. vætti, Grág. i. 42; h. gögnum, 56; ef goði heldr tylftar-kvið, er hann heldr kviðnum, 58; halda matinum fyrir honum, 47; h. sköttum fyrir e-m, Nj. 8; h. skógar-manni fyrir e-m, Finnb. 334; um þat er hann hefir konunni haldit, Grág. i. 313; héldu bændr gjaldinu, Fms. vii. 302; hélt ek því (i. e. the money) fyrir honum, i. e. paid it not, Ísl. ii. 244.
    II. to hold, of a rope or the like; sá maðr hugði h. mundu er festi, … ok h. mundu í slíku veðri, Grág. ii. 361; reip þau tíu er tveggja manna afli haldi hvert, id.; skal hann svá göra at haldi fyrir fyrnsku, 268.
    β. to hold, hold out, last; optast halda þar íllviðri litla hríð, Sks. 212; sunnudags-helgi ríss upp á laugardegi, ok heldr ( lasts) til mánadags, N. G. L. i. 138.
    III. to keep, retain, Germ. behalten; fá-ein skip héldu seglum sinum, Fms. x. 143; þú skalt jafnan þessu sæti h., Nj. 6; h. bústað sínum, Ld. 26; h. ríki sínu, Al. 58, Fms. i. 13; h. öllum Noregi, viii. 155; h. frelsi ok eignum, vi. 40; h. hlut sínum, to uphold one’s right, Eg. passim; halt sömum vinum sem ek hefi haft, Fas. i. 375; h. hreinleik sínum, Al. 58.
    β. to hold, keep safe, preserve; h. hlut sínum, Ld. 54; h. heilsu, Grág. i. 145; h. virðingu sinni, Ld. 16; þá heldr hann kosti sínum, Grág. ii. 209; h. tíma ( honour) sínum, Al. 59; h. lífi ok limum, Eg. 89; h. lífinu, Nj. 111; h. trúnaði sínum, 109; vináttu sinni, Ld. 200; einorð sinni, Fb. ii. 265; h. sér réttum, to keep oneself right, Ld. 158; h. e-m heilum, Odd. 30; h. ríki fyrir e-m, Fms. v. 279; h. manna-forræði fyrir e-m, Hrafn. 19; h. réttu máli fyrir e-m, Fms. vii. 64.
    2. to continue to keep, keep all along; h. teknum hætti, Fms. iv. 254; h. vöku, to keep oneself awake, Ld. 152; but h. vöku fyrir e-m, to keep another awake; halda sýslu sinni, Fs. 36; h. högum, to keep grazing, Eb. 104, Ld. 148.
    3. to hold, keep one’s stock; ellipt., vetr var íllr ok héldu menn ílla, the winter was cold and it was ill to keep live stock, Sturl. ii. 143, (cp. fjár-höld); hann hélt vel svá at nær lifði hvat-vetna, Hrafn. 22: metaph., ílla hefir þinn faðir þá haldit, Fms. xi. 144; öld hefir ílla haldit, the people have had a sad loss, vi. (in a verse); h. fangi, and also ellipt. halda, of sheep and cattle, opp. to ‘to go back.’
    4. phrases, halda njósnum, to keep watch, to spy, Fms. viii. 146, Nj. 113; hann hélt njósnum til Önundar, Landn. 287; hélt konungr njósnum til, ef …, Fms. vii. 128; hann skyldi h. njósnum til ok gera orð konungi, i. 54; h. njósnum til um e-t, iv. 119, Nj. 93; halda njósn (sing.) um skip þat, Eg. 74; þér haldit njósnum nær færi gefr á Arnkatli, Eb. 186; hann lét h. njósnum uppi á landi, Fms. vii. 316; hann hélt fréttum til, ef …, iv. 349.
    β. halda (hendi) fyrir auga, to hold ( the hand) before the eyes, shade the eyes, Nj. 132, Fms. v. 196; h. fyrir munn e-m, to hold ( the hand) over one’s mouth; h. hendi yfir e-m, to hold the hand over one, protect one, Nj. 266, Fbr. 22, Korm.; h. hendi um háls e-m, to clasp the hands around one’s neck, Fms. i. 9; h. skildi fyrir e-n, to hold the shield for one as a second in a duel, Ísl. ii. 257, passim; h. e-m til náms, to hold one to the book, make one study, K. Þ. K. 56; h. e-m til virðingar, Ld. 98.
    IV. ellipt. (liði, skipi, för, stefnu, etc. understood), to hold, stand in a certain direction, esp. as a naut. term; þeir héldu aptr ( stood back again) um haustið, Eg. 69; treystisk hann eigi á haf at halda, Eb. 6; héldu þeir vestr um haf, id.; stigu þeir á skip sín, ok héldu út ( stood out) eptir firði, Fms. i. 63; þeir héldu þat sama sumar til Íslands, Ld. 6; hann hélt upp eptir hinni eystri kvísl, Fms. vii. 55; h. heim, to hold one’s course, stand homewards, Odd. 30; h. á braut, Grág. i. 92; Hrútr hélt suðr til Eyrar-sunds, Nj. 8; h. eptir e-m, to pursue one, 7; h. undan, to fly, Fms. x. 396, Nj. 98 (on land); kom móti þeim sunnan-veðr með myrkri, ok urðu þeir fyrir at h., to lay one’s course for the wind, A. A. 271; h. útleið, to stand on the outer tack, Eg. 78; h. til, to turn against, attack (on sea), Fms. xi. 72; hélt hann liði sínu suðr á Mæri, i. 62; þeir héldu liði sínu norðr til Þrándheims, id.; Haraldr konungr hélt norðan liði sínu, Eg. 32; héldu þeir skipi því suðr með landi, 69; skipi því lét hann halda vestr til Englands, id.; Unnr hélt skipinu í Orkneyjar, eptir þat hélt Unnr skipi sínu til Færeyja, Ld. 8.
    β. to graze, put in the field, of sheep, cattle; þykkir mér þat miklu skipta at þeim sé vel til haga haldit, Eg. 714; hvert Steinarr hafði látið nautum sínum halda, 715; ok bað hann h. nautunum annan veg, 716.
    γ. phrases, halda kyrru fyrir, to hold still, remain quiet, Ld. 216, Þórð. 30 new Ed., Nj. 223, 258; Hallr heldr nú til fangs ( went fishing) sem áðr, Ld. 38.
    V. with prep.; halda á e-u, to hold, wield in the hand, freq. in mod. usage, h. á bók, penna, fjöðr, hníf, skærum, nál, etc.; hafði hverr þat er hélt á, Nj. 279; h. á sverði, Fb. i. 33; hann tók við öxinni ok hélt (viz. á), ok sá á, Eg. 180: to hold fast, heldr nú maðr á manni, Fas. i. 12; eigi máttu helvítis byrgi h. á honum, 656 C. 6; ef hann heldr á fénu ( withholds it), Grág. i. 427.
    β. [Germ. anhalten], to hold to a thing, go on with, be busy about; h. á sýslu, to be busy, Rm. 14; h. á keri, qs. halda á drykkju, to go on drinking, carousing, Hm. 18: h. á hinni sömu bæn, Stj. 417; h. á fyrirsátrum við e-n, Þórð. 51 new Ed.; h. á búnaði sínum, Ld. 164; hélt hann þá á búnaði sínum sem skjótligast, Fms. ix. 215, x. 119, Sturl. ii. 245; þogar á bak Jólum hélt Ólafr konungr á búningi, Fms. v. 41; hann heldr nú á málinu, Nj. 259; nú heldr Þórðr á málinu ok verðr Oddný honum gipt, Bjarn. 11, Konr. (Fr.); h. á tilkalli, Fms. i. 84; h. á þessum sið, xi. 41; h. á för, to go on with one’s journey, Sighvat; gengu síðan brott ok héldu á ferð sinni, and went on their journey, Sturl.;—whence the mod. phrase, halda áfram, to go on, which seems not to occur in old writers.
    2. halda e-u fram, to hold up, make much of; bróðir minn mun mér mjök hafa fram haldit fyrir ástar sakir, Nj. 3.
    β. to hold on doing, (hence fram-hald, continuation); halda fram upp-teknu efni, Fms. i. 263; slíku hélt hann fram meðan hann lifði, iv. 254; hélt hann (fram) teknum hætti um veizlurnar, id., Grett. 14.
    3. halda saman, to hold together, Eluc. 6, Fms. vii. 140, Rb. 340.
    4. halda e-u upp, to hold aloft, Yngvarr hélt upp vísu þeirri, Eg. 152; steinninn heldr upp annarr öðrum, Rb. 390; h. upp árum, to hold up the oars, cease pulling, Fas. ii. 517, N. G. L. i. 65.
    β. to uphold, maintain, support; halda upp hofi, Landn. 64, Eb. 24; h. upp hofum ok efla blót, Fms. i. 91; h. upp kirkju, K. Þ. K. 52; h. upp Kristninni, Fms. i. 32: to keep going, h. upp bardaga, orrostu, xi. 66, 188, 340.
    γ. to discharge; h. upp féráns-dómi, Grág. i. 120; h. upp lögskilum, 145; h. upp svörum, Ó. H. 174; h. upp kostnaði, Eg. 77; h. upp gjaldi, Grág. i. 384; gjöldum, Fms. i. 81; h. upp bót, Grág. ii. 182; bótum, Eb. 100, 162, N. G. L. i. 311; ef hann heldr upp yfirbót ( penance) þeirri, Hom. 70; h. upp bænum fyrir e-m, to pray for one, Fms. xi. 271; hélt hann því vel upp sem vera átti, discharged it well, x. 93.
    δ. halda sér vel upp, to hold oneself well up, Sturl.
    ε. metaph., skal-at hann lögvillr verða, svá at honum haldi þat uppi (i. e. went unpunished), Grág. i. 316; ok heldr honum þat uppi ( that will save him), ef hann er rétt-hafi at orðinn, ii. 242.
    5. halda e-u við, to maintain a thing, Hkr. i. 195.
    VI. impers.,
    1. to continue, last; hélt því nokkura stund dags, Fms. x. 125: hélt því lengi um vetrinn, Ld. 288; regni hélt haustnótt gegnum, Fms. vi. 83.
    2. with prep. við, to be on the brink of; hélt þá við atgöngu, they were within a hair’s breadth of coming to fight, Hkr. i. 143; hélt þá við vandræði, Fms. ix. 434; heldr við bardaga, vi. 8; heldr nú við hót, it is little short of a threat, i. 305; hélt við blót, x. 106; ok hélt við flótta, i. 174; hélt við meiðingar, Nj. 21, Sd. 143; henni hélt við, at hón mundi drepa hana, Nj. 118; þeim hélt við váða sjálfan, Ó. H. 168; konungi hélt við, hvárt hann mundi standask eðr eigi, Mag. 100; honum hélt við kafnan, Bs. i. 18; hélt þó við at þeir mundi berjask, Fs. 53.
    B. WITH ACC. to hold:
    I. to hold in possession, a fief, land, estate, office, or the like; þeir héldu alla hina beztu staði með sjónum, Fms. xi. 131; þeir er áðr höfðu haldit land af Dana-konungi, i. 232; Eirekr skyldi h. land af Aðalsteini konungi, 23; Vemundr hélt Firða-fylki, Eg. 12; hélt hann þat ríki undir Knút konungi, Ísl. ii. 242; í þeirri borg héldu þeir langfeðgar fimmtán konungdóma, Ver. 37; h. land sem leigu-land, Grág. ii. 278; konungrinn heldr af Guði nafnit, Sks. 599 B; prestar er kirkjur halda, H. E. i. 486; sá prestr er heldr Pétrs-kirkju, N. G. L. i. 312; presta þeirra er kirkju halda, 346; skal sá maðr ráða er kirkju heldr, K. Þ. K. 60; Ólafs kirkju þá er Væringjar halda (the parish church of W.), Hkr. iii. 408.
    2. halda ábyrgju, ábyrgð á e-n, to have the responsibility of a thing, Grág. ii. 399, K. Þ. K. 66; h. grip, to be in the possession of, Grág. i. 438, ii. 190; h. skóla, to keep a school, Mar.; h. fylgð, to perform, Fms. ix. 279; eiga vandræði at h., to be in a strait, difficulty, Eb. 108.
    II. to hold, keep, observe, a feast, holiday, or the like; halda kirkju-dag, K. Þ. K. 42; í hvers minning heldr þú þenna dag? Nj. 157; h. helgan þvátt-dag hvern, Pr. 437; h. helga daga, Sl.; h. Jóla-dag, Páska, Hvíta-sunnu, Rb. 134; minnstú að h. helgan hvíldar-daginn Drottins Guðs þíns (the Fourth Commandment in the Icel. version); h. heilagt, to keep holiday, Dipl. ii. 14; í dag þá hátíð höldum vér til himna sté vor Herra, Hólabók 54; er Júdar héldu hátíðligt, Stj. 110; (hence forn-haldinn, time-honoured): of the day-marks (vide dagr, p. 95), er þaðan haldinn miðr-morgin, Hrafn. 9.
    2. to keep; halda orð sín, to keep one’s word, Fms. x. 95; höldum öll einka-mál vár, vii. 305; h. sættir, Nj. 57; gerðú svá vel, félagi, at þú halt vel sætt þessa, 111, Sturl. iii. 153, Fs. 65, Gullþ. 20; hann kvaðsk vilja hafa svardaga af þeim ok festu, at halda, Nj. 164; h. eið, Sturl. iii. 153; h. frið, to keep peace, Greg. 7; ef þú vilt nokkura hluti eigi h. þá er ek hefi á lagt við þik, Eg. 738: to observe faith, law, rite, etc., halda átrúnað, Fms. i. 34, x. 277; h. Guðs lög ok landsins, vii. 305; h. lands lög, viii. 155; h. ein lög, 625. 52; hafa ok halda þau lög, Fms. i. 34; h. Kristilega trú, K. Á. 74; h. mál (orð) e-s, Greg. 17; h. alla hluti með athugasamlegu minni, Sks. 439.
    3. to keep, tend; halda geitr, Hkv. 2. 20 (exactly as in Gothic).
    III. to uphold, maintain, support; þykkir mér þér sé nú ísjár-vert, hvárt þú munt fá haldit þik eðr eigi, Nj. 155; munu vér þó ekki einhlitir at h. oss eptir þessi verk, Háv. 50; at hón mætti með valdi h. sik ok menn sína, Fas. i. 375; þat væri nokkurr várkunn, at þú héldir frænda þinn eðr fóstbróður, en þetta er alls engi (at) halda útlaga konungs, Ó. H. 145; enda ætla ek lítinn viljann til at h. vini þína, Fms. vii. 244; því at Eysteinn konungr kenndi Inga konungi, at hann héldi þá menn, 248; ef þú heldr hann ( upholdest him) til þess at ganga á vini mína, Eg. 339; viljum vér allir fylgja þér ok þik til konungs halda, Fms. i. 34; Stephanus skyldi h. hann til laga ok réttinda, Sks. 653; h. e-n til ríkis, Fb. i. 236; vinsæld föður hans hélt hann mest til alþýðu vináttu, Fms. vii. 175; þeir sem upp h. ( sustain) þenna líkama, Anecd. 4.
    β. phrases, halda e-m kost, borð, to keep at board, entertain, Fms. ix. 220, x. 105, 146, Nj. 6; or, halda e-n at klæðum ok drykk, Ó. H. 69; h. stríð, bellum gerere (not class.), Fms. x. 51; h. úfrið, Fas. ii. 539.
    2. halda sik, to comfort oneself, Sks. 281, Hom. 29; kunna sik með hófi at h., Sturl. iii. 108; h. sik ríkmannliga, to fare sumptuously, Ld. 234; hann hélt betr húskarla sína en aðrir, Fms. vii. 242; h. mjök til skarts, to dress fine, Ld. 196; þar var Hrefna ok hélt allmjök til skarts, id.; hann var hægr hvers-dagliga, ok hélt mjök til gleði, Sturl. iii. 123; hélt hann hér mjök til vinsælda ok virðinga, he enjoyed much popularity and fame, Ld. 298.
    β. ellipt. (sik understood), at h. til jafns við e-n, to bear up against one, to be a match for one, Ld. 40; ef þér hefir eigi til þess hug eðr afl at h. til jafns við e-n húskarl Þorsteins, Eg. 714; h. til fullnaðar, to stand on one’s full rights; ef þær taka eigi fullrétti, eðr h. eigi til fullnaðar, Grág. ii. 109; h. fullara, to hold one above other men, Ó. H. (in a verse); lét konungr þá h. mjök til ( make great preparations) at syngja messu hátíðliga, Hkr. i. 287.
    3. to hold forth, put forward; at þeim inyiidi þungbýlt vera í nánd honum, ef þeir héldi nokkurn annan fyrir betra mann en hann, Ld. 26; síðan hélt konungr Erling fyrir tryggvan mann, Fms. ix. 399.
    β. to hold, deem, be of opinion; the old writers seem not to use the word exactly in this sense, but near to it come such phrases as, hón hélt engan hans jafningja innan hirðar hvárki í orðum né öðrum hlutum, i. e. she held him to be above all men, Ld. 60; halda menn hann fyrir konung, Fb. i. 216; still closer, halda menn at Oddný sé nú betr gipt, Bjarn. 12 (but only preserved in a paper MS.): this sense is very freq. in mod. usage, to hold, mean, eg held það; eg held ekki, I think not; (hence hald, opinion.)
    γ. phrases, halda mikit upp á e-n, to hold one in much esteem, love, Stj. 33; halda af e-m, id., Fas. i. 458, ii. 63, 200, iii. 520, esp. freq. in mod. usage, (upp-á-hald, af-hald, esteem.)
    4. to hold on, keep up; halda varnir, to keep up a defence, Sks. 583; halda vörð, to keep watch, Eg. 120, Grág. i. 32, 264; halda njósn, Eg. 72, 74, Fms. xi. 46; halda tal af e-m, to speak, communicate with one, ii. 88.
    5. to hold, be valid, be in force, a law term; á sú sekt öll at halda, Grág. i. 89; á þat at h. allt er þeir urðu á sáttir, 86; enda á þat at h. með þeim síðan, ii. 336.
    IV. to hold, compel, bind (with the notion of obligation or duty); heldr mik þá ekki til utan-ferðar, Nj. 112; þó heldr þik várkunn til at leita á, i. e. thou art excused, thou hast some excuse in trying, 21; var auðsætt hvat til hélt um sættir, Bjarn. 70; þik heldr eigi hér svá mart, at þú megir eigi vel bægja héraðs-vist þinni, Eb. 252; þar mælir þú þar, er þik heldr várkunn til at mæla, Nj. 227; ek mun vera vinr hans, ok alla þá, er at mínum orðum láta, halda til vináttu við hann, i. e. I will be his friend, and all those who lend ear to my words I will hold to friendship with him, Eg. 18.
    2. halda sik frá e-u, to keep oneself from, to refrain from a thing, Sks. 276 B; h. sik frá munaðlífi, Post. 656 A. ii. 16, Hom. 53, 135; h. sik aptr af e-u, to abstain from, Hkr. i. 512.
    V. absol. to be the cause of, be conducive to a thing; heldr þar margt til þess, there are many reasons for this, Nj. 192; vildim vér vita hvat til heldr, Fms. vii. 106; en hann vissi eigi hvat til hafði haldit, er hann kom eigi, xi. 11; margir hlutir héldu til þess, Eg. 38; þat hélt til þess, at …, Al. 94; hélt til þess ( conduced to it) góðgirnd hans, stórmennska ok vitsmunir, Fs. 29; hefir þat mjök til haldit, er ek hefi svá lengi dvalizt, at ek ætlaða, Ld. 32; hann lét bæði til h. vingan ok mágsemd, Fs. 24; heldr þat mest til at þá var komit útfall sjávar, Ld. 56; hélt þat mest til þess, at hann gafsk bezt í öllum mannraunum, 60; þat eitt hélt til, at þeir fóru eigi málum á hendr Þórði, at þeir höfðu eigi styrk til, 138.
    VI. to hold, comprise; sólar-öld heldr tuttugu ok átta ár, Rb. 510; h. skor (of weight), Grág. i. 500.
    ☞ In some instances the use of dat. and acc. wavers, e. g. halda húsum, to keep up the houses, Grág. ii. 278, 335; h. hliði, to keep the gate in repair, 265; but halda hlið (acc.), 332: to keep, observe, h. lögum, griðum, boðorðum, Glúm. 333, Grág. i. 357, ii. 166, 623. 28; hélt hann þessu sumu, Fms. x. 416 (Ágrip); halda ílla orðum, vii. (in a verse); þeir er því þingi áttu at h., Glúm. 386; h. sáttum, St. 17; h. eiðum, Bkv. 18; Gizuri þótti biskup h. ríkt ( protect strongly) brennu-mönnum, Sturl. i. 201 C; Guð er sínum skepnum heldr (keeps, protects) ok geymir, Mar.; þá hélt engi kirkju mönnum, … kept no man safe, Fms. ix. 508; h. njósn (acc.) um e-t, Eg. 74; h. til njósn, 72; njósnir, Fms. xi. 46. In most of these instances the acc. is the correct case, and the dat. is due either to careless transcribers or incorrect speaking: in some instances an enclitic um has been taken for a dative inflexion, thus e. g. sáttum haldi in Stor. l. c. is to be restored to sátt um haldi; eiðum haldit in Bkv. l. c. to eið (for eiða) um haldit; in others the prep. um has caused the confusion, as ‘halda njósn um at’ has been changed into halda njósnum at. But in the main the distinction between the use of dat. and acc. is fixed even at the present time: the acc. seems to represent the more primitive usage of this verb, the dat. the secondary.
    C. REFLEX.:
    I. to hold oneself, to stay; héldusk þeir þá ekki fyrir norðan Stað, Fms. i. 63; mátti hann eigi þar haldask, Landn. 246; h. á baki, to keep oneself on horseback, keep one’s seat, Grág. ii. 95; munu þeir skamma stund hér við haldask, Nj. 247: to be kept, remain, þá skal hann h. með Helju, Edda 39: to resist, megu vér ekki við h. fyrir ofreflis-mönnum þessum, Nj. 254; hélzk þá ekki við honum, Eg. 289; mann er svá hefir haldisk við höfuð-syndum, Hom. 157.
    β. to hold out, last, continue; ok hélzk ferillinn, Eg. 579; hélzk undr þetta allt til dags, Nj. 272 (twice); hélzk konungdómr í kyni hans, Rb. 394; lengi síðan hélzk bruna-öld með Svíum, Yngl. S.; lengi hélzk þat í ætt þeirri, at …, Eg. 770; hélzk vinátta með þeim, Nj. 66; þat hefir enn haldizk í ætt hans, Fms. iv. 8; ok hefir þat haldizk ( it has continued to be so) síðan er ek hefi hann séð, Ld. 174; honum haldisk (imperat.) sigr ok langt líf, Ver. 57; betr þætti mér, at hún héldisk þér, that it (the luck) would hold out for thee, Fb. ii. 74; ef hann helzk í útrú sinni, if he perseveres in his untruth, 623. 26.
    γ. to be kept safe and sound; menn allir héldusk ( all bands were saved) ok svá fé, Ld. 8, Fs. 143; þar héldusk menn allir ok mestr hluti fjár, Eg. 405; hafði fé vel haldizk, has been well kept, done well, Ld. 34.
    δ. to be valid, stand; eigu þau handsöl hennar at haldask, Grág. i. 334; engi má haldask dómr hans, Edda 15; skyldu þau (the truce) haldask um þingit, Nj. 348.
    2. impers., mér helzk, e-m helzk vel, ílla, á e-u, to have a good hold, have luck with a thing; mér helzk lítt á sauða-mönnum, Grett. 110 A.
    3. recipr., haldask á, to hold or pull one against another, wrestle, (hence á-höld); var sagt Magnúsi, at þeir héldisk á úti, that they were fighting outside, Sturl. ii. 44.
    II. part. pass. haldinn, [Dan. holden], so ‘holden,’ in such and such a state; vel haldinn, in good condition, faring well, well to do, Eg. 20, 234; hugðusk þar ok haldnir ( safe) mundu vera, Ver. 34; þungliga h., very sick, Eg. 565, Hkr. ii. 199; vel haldinn, doing well; tak heldr annat fé, svá mikit, at þú þykisk vel haldinn af, i. e. fully satisfied, having got full redress, Boll. 350; Sveinn sagði, at hann vill hafa tvá hluti fjárins, Hrani sagðisk ekki af því haldinn ( satisfied) vera, Fms. iv. 31: in the phrase, heilu ok höldnu, safe and sound, Bs. i. 191, Fms. xi. 376, Hkr. i. 319; með höldnu hljóði, preserving the sound, Skálda 175.
    2. ok mun þykkja sér misboðit ef þú ert haldinn (kept, protected), Finnb. 344.
    β. kept, observed, Fms. xi. 99.
    γ. held in custody, in prison, Bs. i. 419, Sturl. i. 151.
    III. gerund., haldandi, holding good, valid; sá dómr er eigi haldandi, is not valid, K. Á. 304; af öllu afli er friðr haldandi, Hom. 5.
    2. part. act., með upp haldandi höndum, with uplifted hands, Bs. i. 684.

    Íslensk-ensk orðabók > HALDA

  • 13 KLOFI

    m.
    1) cleft, rift (in a hill); cleft stick; verða í klofanum, to be caught in a trap;
    2) door-groove; lúka upp hurðu, or lúka aptr hurð, árniðjan klofa, to open, or shut, the door halfway; hurð hnigin á miðjan klofa, half shut; reka aptr hurðina (or lúka hurðinni) í klofa, to shut the door;
    3) the forks to support tents on board a ship (höggva tjöldin or klofum);
    * * *
    a, m. a cleft or rift in a hill closed at the upper end; metaph., þeir vóru komnir í svá mikinn klofa, at Ingjaldr var á aðra hönd, en Laxá á aðra hönd, i. e. they were ‘in a cleft stick,’—the enemy on one hand, the river on the other, Ld. 46; so also as a military term; at samnaðr væri á Rangár-völlum ok væri sú ráðagörð, at þeim sé ætlað at verða í klofanum, ‘were in a cleft stick,’ ‘caught in a trap,’ Sturl. i. 201; mun ek ok senda lið til fulltings við yðr, ok skal þat koma á bak þeim, svá at þeir verði í klofanum, Fas. i. 33; ok var svá stefnt at hann skyldi þaðan at koma, ok skyldi Þorfinnr verða í klofanum, Orkn. 68: fjalla-klofi, a ravine with a bottom, Stj. 87, Al. 26: landa-klofi, a delta at the fork of a river, Sks. 194, 199; lausa-klofi, gramm. a diphthong (au, ei, ey), Skálda 170: medic., gin-klofi, q. v.
    2. the groove (hurðar-klofi) in which the door moves up and down instend of moving on hinges (see hníga III); hence the phrases, lúka upp hurðu, or lúka aptr hurð á miðjan klofa, to open or shut the door to the middle of the groove, i. e. shut it half way, Bárð. 171, Fb. i. 547; hurð hnigin á miðjan klofa, half shut, Fms. iii. 74, Fas. iii. 546; hann gengr þar til er hann kemr at hurðu, hón var greypt í stokk ok hnigin eigi allt í klofa, Fb. i. 258; hann svarar ílla ok rak aptr hurðina í klofa, Gullþ. 15; eptir þat opar Þorbjörn inn undan, ok lauk hurðinni í klofa, 18.
    3. the forks to support tents on board a ship, Edda (Gl.); þá bað hann með sína ganga ytra með borðum, ok höggva tjöldin ór klofum, Eg. 122: a place in a ship = klofa-rúm, því skal hlaða í klofa inn, N. G. L. ii. 276.
    4. a forked mast, used in boats on the west coast of Icel.
    5. snuffers; göra skaltú klofa af gulli ljós at slökkva, Stj. 306. Exod. xxv. 38, Vm 36; kerta-pípa í staf ok klofi, Pm. 103; kerta-klofi, q. v.; horn-klofi, q. v.
    COMPDS: klofakerling, klofarúm, klofasigling, klofastef.

    Íslensk-ensk orðabók > KLOFI

См. также в других словарях:

  • Franco-normand — Normand  Cet article concerne la langue normande. Pour les Normands du Moyen Âge, voir Normands. Normand normaund Parlée en France et dans les Îles Anglo Normandes Région Normandie …   Wikipédia en Français

  • Langue normande — Normand  Cet article concerne la langue normande. Pour les Normands du Moyen Âge, voir Normands. Normand normaund Parlée en France et dans les Îles Anglo Normandes Région Normandie …   Wikipédia en Français

  • Normand — Cet article concerne la langue normande. Pour les Normands du Moyen Âge, voir Normands. Normand Nourmaund Parlée en France et dans les Îles Anglo Normandes Région Normandie …   Wikipédia en Français

  • MEMORY — holocaust literature in european languages historiography of the holocaust holocaust studies Documentation, Education, and Resource Centers memorials and monuments museums film survivor testimonies Holocaust Literature in European Languages The… …   Encyclopedia of Judaism

  • Liste des arts martiaux et sports de combat — Cette liste présente seulement les arts martiaux et sports de combat strictement sans armes. Les pratiques se faisant à la fois avec et sans armes ou avec l utilisation exclusive des armes sont présentées dans leurs pages respectives. Nom courant …   Wikipédia en Français

  • Liste Des Cratères De Mars — Sur Mars, on trouve des centaines de milliers de cratères d impact, mais seulement une partie sont nommés. En voici une liste. Les cratères martiens peuvent être nommés d après : des scientifiques des auteurs de science fiction de noms de… …   Wikipédia en Français

  • Liste des crateres de Mars — Liste des cratères de Mars Sur Mars, on trouve des centaines de milliers de cratères d impact, mais seulement une partie sont nommés. En voici une liste. Les cratères martiens peuvent être nommés d après : des scientifiques des auteurs de… …   Wikipédia en Français

  • Liste des cratères de Mars — Sur Mars, on trouve des centaines de milliers de cratères d impact, mais seulement une partie sont nommés. En voici une liste. Les cratères martiens peuvent être nommés d après : des scientifiques des auteurs de science fiction de noms de… …   Wikipédia en Français

  • Liste des cratères de mars — Sur Mars, on trouve des centaines de milliers de cratères d impact, mais seulement une partie sont nommés. En voici une liste. Les cratères martiens peuvent être nommés d après : des scientifiques des auteurs de science fiction de noms de… …   Wikipédia en Français

  • List of mathematics articles (B) — NOTOC B B spline B* algebra B* search algorithm B,C,K,W system BA model Ba space Babuška Lax Milgram theorem Baby Monster group Baby step giant step Babylonian mathematics Babylonian numerals Bach tensor Bach s algorithm Bachmann–Howard ordinal… …   Wikipedia

  • Peter Willers — 2007 in Riga Peter Willers (* 20. April 1935 in Bremen) ist ein deutscher Politiker und Umweltaktivist. Er war Gründungsmitglied der Bremer Grünen Liste, Mitglied der ersten Bremer Bürgerschaftsfraktion der Bremer Grünen Liste und Abgeordneter… …   Deutsch Wikipedia

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»