-
1 Iэнэ
I валок, рядок сена/ Аргъынэу илъ мэкъу, зэщIэмыкъуэжа мэкъу.Iэнэ щтэн собрать сено в валках и сложить в охапки.II низкий, круглый столик из цельного дерева на трёх ножках/ ЗытешхыкI унэлъащIэ, мылъагэу, лъакъуищ щIэту, зы пхъэм къыхахауэ.Iэнэ пэрысын.* Iэнэ щагъэувым щохуэх, фадэ щаIэтым щохутэ. (погов.)Iэнэ зэтегъэувэн накрывать стол.Iэнэ зехьэн обслуживать стол.Iэнэ къэгъэувын подать на стол.Iэнэ къэщтэн угощать кого-л., накрывать стол для кого-л.* ГуфIэгъуэкIэ ди унэ къихьэм ди гуапэщ, Iэнэ къэтщтэнущ. Щ. Ам.Iэнэ къегъэщтэн заказать стол; позволить кому-л. накрыть стол.Iэнэ къыхуэщтэн угостить кого-л. ; накрыть в честь кого-л. стол, устроить трапезу.Iэнэ къыхузэтегъэувэн богато накрыть стол для кого-л.Iэнэ ухуэн сервировать стол, расставлять блюда.Iэнэ хуэщтэн = Iэнэ къыхуэщтэн.Iэнэ хузэблэхын щедро угощать кого-л. разнообразными блюдами, разной едой.Iэнэр зэтетщ стол накрыт.Iэнэр къэгъэбжьыфIэн украсить стол.Iэнэр къекъутэ стол ломится ( от яств).* Iэнэр ерыскъым къекъутэ. Щ. Ам.Iэнэр ухъуэнщIын (къэухъуэнщIын) опустошить стол; съесть жадно все, что на столе.Iэнэр хьэзырщ = Iэнэр зэтетщ.Iэнэр Iухыжын закончить угощение (букв. унести стол). -
2 Iэнэ
ана, низкий круглый столик на трёх ножкахзытетхыкI Iэнэ письменный столIэнэм телъхьэн накрыть на стол -
3 зэкIуж Iэнэ
зэщыIеяхэр зэрызэкIужам теухуа Iэнэ
стол в честь примирения недругов -
4 адыгэ Iэнэ
адыгский трехногий столик, за которым сидели и ели хлеб-соль многие знаменитости и простые гости Адыгской Земли – Черкесии с незапамятных времен -
5 тхьэрыкъуэф Iэнэ
гъуэгурыкIуэхэм е губгъуэрылажьэхэм я гъуэмылэр зытралъхьэ тхьэрыкъуэф тхьэмпэхэрщ
листья лопуха, используемые путниками или в полевых условиях как стол для снеди -
6 къыхузэтегъэувэн
Iэнэ къыхузэтегъэувэн см. Iэнэ. -
7 сыны
Iэнэ лъакъуэхэм къатепх хъу Iэнащхьэт, ерыскъыр зэрытелъу къахьурэ лъакъуэхэм тралъхьэжу
переносной верх национального трехножного столика, который приносили с блюдами и ставили на ножки -
8 Iужэ
Iэнэ къыздаIэтым нэс, фадэм зи IумпIэр иIыгъ цIыху унэхъуа
выпивоха -
9 адыгэ
адыги (самоназвание адыгейцев, кабардинцев и черкесов)/ Адыгэ лъэпкъхэр (адыгейхэр, къэбэрдейхэр, шэрджэсхэр) зэрызэджэж цIэ.* Дэ, адыгэхэм, ди нэхъыжьыр ди гъуазэщ. Ад. фольк. Адыгэм я нэхъ мыгъуэми шыгъурэ пIастэрэ уигъэшхынщ. (погов.)адыгэ къамэ адыгский кинжал/ Адыгэхэм нэхъ зэрахьэу щыта къамэ лIэужьыгъуэ (къамалъэм и Iумрэ и кIэмрэ дыжьынкIэ гъэщIэрэщIащ, и кур лъахъстэн фIыцIэщ).адыгэ къэб тыква/ Адыгэхэм хадэм щыхасэ къэб лъэпкъыгъуэ (и тхьэмпэхэр инщ, гъуэжьу мэгъагъэ, къэб къыщIэкIэхэр хъурейщ, шэжыпсыфэщ).адыгэ пхъэIэщэ см. пхъэIэщэ./ Адыгэхэм япэм ящIу щыта унэ кIыхь, и гупэ псом кIэлындор (пырхъуэ) ирикIуэу Iуту.Абы я пщIантIэм адыгэ унэ кIыхь дэтт.адыгэ фащэ адыгская национальная одежда/ Адыгэхэм зэрахьэ лъэпкъ щыгъыныгъуэхэр.* - Дауэ сщIыну, - игукIэ жиIэу лIыжьым адыгэ фащэ къыхуахьар щетIагъэ. Хь. Хь.адыгэ хабзэ адыгский этикет/ Адыгэхэм я дуней тетыкIэ, я хьэл-щэн, я нэмыс, я зэхущытыкIэ.* Михаил Ивановичыр адыгэ хабзэм щыгъуазэти, тхьэмадэ тIысыпIэр иубыдын идакъым: - Ар хъункъым, сэр нэхърэ нэхъыжь мыбы щIэсщ. Т. Хь.Адыгэ хабзэ хуэщIэн соблюдать адыгский этикет по отношению к кому-л.адыгэ цей черкеска/ Хьэзырхэр и бгъэм тедарэ и бгыр идыкIауэ адыгэ цIыхухъу щыгъын щIыIутель.адыгэ цIыхубз зэхь женщина, воспитанная в традициях адыгского этикета/ Адыгэ хабзэм щIапIыкIа, адыгэ нэмыс зыхэлъ цIыхубз.адыгэ шхын адыгское национальное блюдо/ Адыгэхэм я лъэпкъ шхыныгъуэхэр.Iэнэр адыгэ шхынхэмкIэ узэдат.адыгэ Iэнэ адыгский трехногий столик/ Лъакъуищ щIэту адыгэхэм зэрахьэ Iэнэ хъурей. -
10 зэтегъэувэн
(зэтрегъэувэ) перех. гл. поставить что-л. одно на другое/ Зыр зым тегъэувэн.ЩIалэм шэнтитI зэтригъэуващ.Iэнэ зэтегъэувэн см. Iэнэ. -
11 къэщтэн
I (къещтэ) перех. гл. 1. взять кого-что-л. ( руками)/ Убыдын, къэпхъуэтэн (IэкIэ).* {Цурэ}.. чысэ кIыхьыр къищтащ.. тутын тхьэрыкъуэф гъум ишыхьащ. Къ. Хь.2. занять, захватить что-л. (напр. крепость)/ Къэубыдын, къэзэун (быдапIэ). ЩIыпIэр къэщтэн.* Трояр къарукIэ мыхъуу бзаджагъэкIэ къащтэн мурадыр ящIащ грекхэм. Ижь. д. и ист.3. согласиться с чем-л., принять что-л./ ЗыгуэркIэ арэзы хъун, зыгуэрым теубыдэн.* Сэ сыпсэуху фэ зэкъуэшитIым сырещанэу сыныфхыхьэнщ, си къуэшыгъэр къафщтэмэ. фольк.4. предпочесть, выбрать что-л./ Зыгуэр къыхэхын.* Жьым щытхъуи щIэр къащтэ. (погов.)5. принять, утвердить что-л./ Зыгуэр (унафэ сыт хуэдэхэр) IэрыIэткIэ гъэбыдэн. Лэжьыгъэм и планыр къэщтэн.6. дай, дай сюда ( в данном значении употребляется только в императиве)/ Къызэт, къэхь(унафэ щIыныгъэ наклоненэм иту).* - УзгъэгуфIэнущ., Ларисэ. къащтэ гуфIапщIэ, - тхьэмадэр унэкум йоувэ. Щ. Ам. Къащтэт мыдэ уи тхылъыр. Щ. I.Бэджэнду къэщтэн см. бэджэнд.Диныр къэщтэн см. дин.{И} емыкIу къэщтэн см. емыкIу.Къалэн къэщтэн см. къалэн.ЛэжьапIэ къэщтэн см. лэжьапIэ.Мэ къэщтэн см. мэ.Нэм къищтэн см. нэ.Нэхъ къэщтэн см. нэхъ.Псэм къищтэн см. псэ.ТхьэкIумэм къищтэн см. тхьэкIумэ.Унафэ къэщтэн см. унафэ.Хьэл къэщтэн см. хьэл.Хьэхуу къэщтэн см. хьэху.Шынэ къэщтэн см. шынэ.ЩIыхуэ къэщтэн см. щIыхуэ.Iэнэ къэщтэн см. Iэнэ.Iэщэ къэщтэн см. Iэщэ.II (къощтэ) неперех. гл. испугаться, вздрогнуть (от неожиданности, страха)/ КъэскIэн, къыхэщтыкIын, шынэн.* - Дэнэ щыIэ Быцэ? - къэщтауэ щIоупщIэ Маржэнэт икIи и нэр къихуу зеплъыхь. Къ. Хь. -
12 къегъэтIылъэкIын
а) (кърегъэтIылъэкI) перех. гл. обложить что-л. чем-л./ Зыгуэрым ихъуреягъкIэ зыгуэр гъэтIылъын, къэгъэтIылъыхьын.* ЩIакIуэ фIыцIэ инхэр {щIалэхэм} яшыхьри тетIысхьэпIэ папщIэу Iэнэхэм кърагъэтIылъэкIауэ бгъэдэлът. КI. А.б) (къегъэтIылъэкIащ) неперех. гл. лежать вокруг кого-чего-л., вдоль чего-л./ Зыгуэрым и хъуреягъкIэ, и бгъумкIэ зыгуэр щылъын.* Унэ лъэгу дыдэм Iэнэ лъахъшэ зытIущ итщ, Iэнэ къэсыху щхьэнтэ щабэ зыщыплI къегъэтIылъэкIащ. Щ. А. -
13 къыхуэщтэн
I (къыхуещтэ) перех. гл. взять что-л. для кого-л./ Зыгуэрым папщIэ зыгуэр къэщтэн.Гъуэмылэ къыхуэщтэн.Iэнэ къыхуэщтэн см. Iэнэ.{И} щхьэ къыхуэщтэн см. щхьэ.II (къыхуощтэ) неперех. гл. смочь поднять, взять (напр. незаметно кого-что-л.)/ Къэщтэфын.Хьэлъэр къыхуэщтэн. -
14 мэкъу
сено/ Мэкъумылэ, паупщIу ягъэгъужа удз.Мэкъу кIэпIинэ. Мэкъу пыпхъуэ.Мэкъу еуэн косить сено.* Мэкъу еуэм зегъазэри кхъуей зыхузыр тхьэмыщкIэщ. (погов.)мэкъу гуахъуэбжьэ навильник, охапка сена/ Гуахъуэбжьэм тез мэкъу.Мэкъу гуахъуэбжьэ къэщтэн.мэкъу дыгъэл хорошо просушенное на солнце сено/ Дыгъэм фIыуэ игъэгъуа мэкъуфI.Iэщым мэкъу дыгъэл ират.мэкъу хьэвэ стог сена/ Мэкъу Iэтэшхуэ.Мэкъу хьэвэ мастэ хэкIуэдэн исчезнуть бесследно.мэкъу Iэнащтэ уборка сена/ Мэкъу зэщIэкъуэныгъэ.мэкъу Iэнэ скошенное, но не сложенное в кучи сено/ Шэмэджым къызэрыщIэкIауэ, Iэмбатэ мыщIауэ щылъ мэкъу.Мэкъу Iэнэ щтэн сложить высушенное сено в кучи. -
15 тхьэрыкъуэф
бот. лопух ( Apctium)/ Тхьэмпэ бгъуэшхуэхэр зиIэ удзыжь.Тхьэрыкъуэф тхьэмпэ. Тхьэрыкъуэф Iэнэ.Зы тхьэрыкъуэф Iэнэ тешхыкIащ друзья, товарищи.тутын тхьэрыкъуэф см. тутын I. -
16 ухуэн
I (еухуэ) перех. гл. 1. строить что-л./ Зыгуэр (завод, унэ) щIын.ПсэупIэ унэ ухуэн.2. созидать, создавать что-л./ Iуэху гуэр къызэгъэпэщын, унэтIын.II (еухуэ) перех. гл. сделать кривым, искривить что-л./ Зыгуэр къуаншэ щIын, къэгъэшын.* ГъущI жьэражьэр Лъэпщ къиубыдри иухуащ. Нарт. Ар допщейри шыбгыр еухуэ. фольк. -
17 хузэблэхын
II (хузэблох) неперех. гл. смочь разнести что-л./ Зэблэхыфын.* Дурэшыр зэвти матитI щыпхузэблэхынутэкъым. фольк.И лъакъуэ хузэблэмыхын см. лъакъуэ.Iэнэ (ерыс-къы) хузэблэхын см. Iэнэ. -
18 щтэн
I (ещтэ) перех. гл. взять с собой кого-что-л./ Iэбэу зыгуэр и пIэм къихын, здехьэжьэн, здешэжьэн.* ИIэ псынщIэу, гъуэмылэр щтэи, нежьэ. Iуащхь.Андез щтэн см. андез.Гъаблэгу щтэн см. гъаблэгу.Iэнэ щтэн см. Iэнэ.II (мащтэ) неперех. гл. испугаться/ Зэуэ укъигъаскIэу шынагъэ, гузэвэгъуэ гуэр зыхэщIэн.ТхьэкIумэкIыхьыр щтэри щIэпхъуэжащ. -
19 tezgâh
щэпIэ Iан/ щапIэ Iэнэ, 2.кIыщ Iан/ кIыщ Iэнэ -
20 бгъэдэгъэувэн
/ Бгъэдэувэн псалъэм и каузатив.2. поставить кого-что-л. около кого-чего-л., рядом с кем-чем-л./ Зыгуэрым и гъунэгъуу зыгуэр гъэувын.* Адыгэ Iэнэ цIыкIур Данэ къыщIехьэри Бэчмырзэ бгъэдегъэувэ. Ш. А.
См. также в других словарях:
лъакъо — (лъакъор, лъакъохэр) 1. нога Псэушъхьэхэр зэрыкIоу акIэтыр ары Чэм лъакъо, цIыф лъакъо Чэм лъакъо шкIэ ыукIырэп гущ. 2. Iэнэ лъакъо, стол лъакъу Iэнэ лъакъор кIэутыгъ … Адыгабзэм изэхэф гущыIалъ
молэ — (молэр, молэхэр) жъы. мулла МакIэу еджэгъэ ефэнд Молэ мыхъу, Iэнэ хъункI Молэхэр искъатым щызэрэлIых, лIагъэм щызэшIужьых гущ … Адыгабзэм изэхэф гущыIалъ
плIэмый — (плIэмыер, плIэмыехэр) квадратный, ая, ое, прямоугольный, ая, ое Iэнэ плIэмый Пхъэмбгъу плIэмый … Адыгабзэм изэхэф гущыIалъ
шIыгъэ — (шIыгъэр) бл. уахъ. иприч. готовый, ая, ое Iэнэ шIыгъэ зэгъэфагъэм рихьылIагъ ПIэстэ шIыгъэ иIэп … Адыгабзэм изэхэф гущыIалъ
IэнакI — (IэнакIэр, IэнакIэхэр) 1. объедки Iанэм ныкъошхэу къытенэхэрэр ары Iанэр къызIуахыжькIэ, IэнакIэм агъэтIысыщтым ибылымтыгъошху Т. Ц. 2. новый Iэнэ шIыгъакI IэнакIэми Iэнэжъми шхыныр атиз ышIыгъ … Адыгабзэм изэхэф гущыIалъ