सामान्यक्रमवृत्ति

m. one who does not belong to the Āṡramas;

mfn. relating to residence in a hermitage;

m. an inhabitant of a hermitage, an ascetic Ṡak.

f. gradual growth orﾠ increase MBh. XII, 3308.

m. N. of wks.

mfn. possessing intense diligence, prowess, haughtiness andﾠ pride Hit.

n. (= - jala);

mfn. dispelling fatigue (in adhva-ṡr-v-) Megh.

m. the act of dispelling fatigue VarBṛS.

f. N. of wks.

m. (ifc. f. ā) fatigue, weariness, exhaustion RV. etc. etc.;

as, am m. n. ( ṡram), a hermitage, the abode of ascetics, the cell of a hermit orﾠ of retired saints orﾠ sages Mn. R. Daṡ. Ragh. Megh. etc.;

अकर्तृ m. [न. त] Not an agent; अकर्तरि च कारके P.III. 3.19; actionless; चातुर्वर्ण्यं मया सृष्टं गुणकर्मविभागशः । तस्य कर्तार- मपि मां विद्ध्यकर्तारमव्ययम् ॥ Bg.4.13. पुरुषो$कर्ता भोक्ता Sāṅkhya; a subordinate agent; ˚त्वम्-ता an inferior or subordinate position.

-Comp. -भावः the state of non-agent; द्रष्टृत्वमकर्तृ- भावश्च । Sāṅkhya. K.19.

अति ind. [अत्-इ]

1 A prefix used with adjectives and adverbs, meaning 'very', 'too', 'exceedingly', 'excessively', 'very much', and showing उत्कर्ष; Sur- passing, superior अत्याश्रमानयं सर्वानू Mb.12.12.6. नातिदूरे not very far from; ˚कृश very lean; ˚भृशम् +very much; also with verbs or verbal forms; ˚सिक्तमेव भवता Sk.; स्वभावो ह्यतिरिच्यते &c.

-2 (With verbs) Over, beyond; अति-इ go beyond, overstep; so ˚क्रम् ˚चर् ˚वह् &c. In this case अति is regarded as a preposition उपसर्ग.

-3 (a) (With nouns or pronouns) Beyond, past, sur- passing, superior to, eminent, respectable, distingui- shed, higher, above, (used with acc. as a कर्मप्रवचनीय, or as first member of Bah. or Tat. Comp. ज्याशब्दस्तावुभौ शब्दावति रामस्य शुश्रुवे Rām. 6.75.37. in which last case it has usually the sense of eminence or higher degree: अतिगो, ˚गार्ग्यः, = प्रशस्ता गौः, शोभनो गार्ग्यः; ˚राजन् an excellent king; or the sense of अतिक्रान्त must be understood with the latter member which will then stand in the accusative case; अतिमर्त्यः = मर्त्यमतिक्रान्तः; ˚मालः, अतिक्रान्तो मालाम्; so अतिकाय, ˚केशर, q. v.):, अत्यादित्यं + हुतवहमुखे संभृतं तद्धि तेजः Me 1.45. Surpassing the sun. अति देवानू कृष्णः Sk.; मानुषानतिगन्धर्वान् सर्वान्गन्धर्व लक्षये /Mb; ˚मानुषं कर्म a deed which is beyond human power, i. e. a superhuman action; ˚कशः past the whip (as a horse), unmanageable; ˚त्यद् surpassing that; ˚त्वाम्, ˚त्वान् him or them that surpasses or surpass thee, so ˚मां, ˚यूयं +&c. +(b) (With nouns derived from roots) Extravagant, exaggerated, inordinate, excessive, extraordinary; e. g. ˚आदरः excessive regard; ˚आशा extravagant hope; so + ˚भयं, ˚तृष्णा, ˚आनन्दः &c. &c.; अतिदानाद् बलिर्बद्धो नष्टो मानात्सुयोधनः । विनष्टो रावणो लौल्यादति सर्वत्र वर्जयेत् ॥ cf. 'ex- tremes are ever bad.' (c) Unfit, idle, improper, in the sense of असंप्रति or क्षेप 'censure'; अतिनिद्रम् = निद्रा सम्प्रति न युज्यते Sk. The गणरत्नमहोदधि gives the following senses of अतिः--विक्रमातिक्रमाबुद्धिभृशार्थातिशयेष्वति । e. g. अतिरथः रथाधिकं विक्रमवान्; ˚मतिः बुद्ध्यतिक्रमः; ˚गहनं वुद्धेरविषयः; ˚तप्तं भृशतप्तं; ˚वेगः अतिशयितो वेगः. Cf. also प्रकर्षे लङ्घने$प्यति Nm.

अनाश्रव a.

1 Not listening to, obstinate, turning a deaf ear to; तथानुशिष्टापि अनाश्रवैवासीत् Dk.57; K.35; भिषजामनाश्रवः R.19.49.

-2 Free from worldly torment or pain; सवितर्कविचारमवाप शान्तं प्रथमं ध्यानमनाश्रवप्रकारम् । Bu. ch.5.1.

अलकः [अल-क्वुन्, अलति भूषयति मुखम्]

1 A curl lock of hair, hair in general; ललाटिकाचन्दनधूसरालका Ku.5. 55; अस्पृष्टालकवेष्टनौ R.1,42;4.54; अलकभङ्गतां गतः K.4; अलके बालकुन्दानुविद्धम् Me.67 (the word is n. also, as appears from a quotation of Malli.: स्वभाववक्राण्यलकानि तासाम्).

-2 Curls on the fore-head;...अलकः पुरोलम्बनकुन्तले Nm.

-3 Saffron besmeared on the body.

-4 mad dog (for अलर्क).

-का A girl from eight to ten years of age.

-2 N. of the capital of Kubera (situated on a peak of the Himālaya above the peak of Meru, inhabited also by Śiva), and of the lord of the Yakśas; अलकामतिवाह्यैव Ku.6.37; विभाति यस्यां ललितालकायां मनोहरा वैश्रवणस्य लक्ष्मीः Bv.2.1; गन्तव्या ते वसतिरलका नाम यक्षेश्वराणाम् Me.7.

-Comp. -अधिपः, -पतिः, -ईश्वरः 'lord of Alakā', N. of Kubera; अत्यजीवदमरालके- श्वरौ R.19.15.

-अन्तः the end of a curl or ringlet; Śi. 4.9; उद्गृहीतालकान्ताः प्रेक्षिष्यन्ते पथिकवनिताः Me.8.

-आह्वयः Bergera Kaenigii (Mar. कढीनिंब).

-नन्दा 1 N. of the Gaṅgā, or a river falling into it. ईक्षयालकनन्दाया विधूताशेष- कल्मषः Bhāg.11.29.42.

-2 a girl from eight to ten years of age.

-प्रभा N. of the capital of Kubera.

-प्रियः N. of a tree (पीतसाल; Mar. आसणा).

-संहतिः f. rows of curls; विलुलितालकसंहतिरामृशन्मृगदृशां श्रमवारि ललाटजम् Śi.6.3.

अवरुध् 7 U.

1 To obstruct, hinder, stop, prevent, detain; मा गा इत्यवरुद्धया Ś.2.2.

-2 To shut up, besiege; अवारोधि गौर्गौपेन; अवारुद्ध गौः; (स्वयमेव) न रुधः P.III.1.64 Sk.; so पुरमवारुणत्; to confine, lock up (oft. with two acc.); शोकं चित्तमजारुधत् Bk.6.9; व्रजमवरुणद्धि गाम् Sk.; with loc. case also; आत्मानमात्मन्यवरुध्य Bhāg.

-3 To furnish, supply, procure, obtain (for one), get, attain to; कामम्, अन्नम्.

-4 To suspend; attach oneself.

अवाक् ind.

1 Downwards; ऊर्ध्वतिर्यगवाक्सर्गो रुद्रसर्गस्त- थैव च Bhāg.12.12.11.

-2 Southern, southward.

-Comp. -ज्ञानम् disrespect.

-पुष्पी [अवाक् अधोमुखं पुष्पमस्याः] N. of a plant Anethum Sowa Roxb (अधःपुष्पी).

-भागः the part below.

-भव a. southern.

-मुख a. (

-खी f.)

1 looking downwards, with the face hung downwards; अवाङ्मुखस्योपरि पुष्पवृष्टिः R.2.6; तस्थुस्ते$वाङ्मुखाः सर्वे 15.78.

-2 headlong. (

-खः) N. of a weapon,

-शाखः [अवाच्यः शाखा अस्य] 'having the branches turned downwards', epithet of the sacred fig-tree (अश्वत्थ) ऊर्ध्वमूलो$वाक्शाखः Kaṭh.2.6.1.

-शिरस a. having the head hung downwards; स मूढो नरकं याति कालसूत्रमवाक्शिराः Ms.3.249,8.94,11.73.

अवात a. [न. ब.]

1 Windless, not shaken by wind; मिहं कृण्वन्त्यवाताम् Rv.1.38.7.

-2 Not breathing the air.

-3 Not exposed to, or not dried up by wind; fresh; शुष्मा इन्द्रमवाता अह्नुतासवः Rv.1.52.4.

-4 Unattacked, unconquered (Ved.).

-तम् The windless atmosphere; आनीदवातं स्वधया तदेकम् Rv.1.129.2.

अवितृ a. A protector, favourer; त्रातारमिन्द्रमवितारमिन्द्रम् Mahanār. Up.2.3; Mb.12.