Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

सर्वसत्त्वौजोहारी

  • 41 गर्भः _garbhḥ

    गर्भः [गॄ-भन् Uṇ.3.152]
    1 The womb, the belly; गर्भेषु वसतिः Pt.1; पुनर्गर्भे च संभवम् Ms.6.63.
    -2 A fœtus, embryo; act of conception, pregnancy; conception; नरपतिकुलभूत्यै गर्भमाधत्त राज्ञी P.2.75; गर्भो$भवद्भूधरराज- पत्न्याः Ku.1.19; गर्भं वहति Pt.1.3 bears a child in the womb.
    -3 The time of conception; गर्भाष्टमे$ब्दे कुर्वित ब्राह्मणस्योपनायनम् Ms.2.36.
    -4 The child (in the womb); Ś.6; ततः कुमारं सुरगर्भकल्पम् Bu. Ch.2.19; cf. 'गर्भो भ्रूणे$- र्भके कुक्षौ' Medinī.
    -5 A child, brood or offspring of birds.
    -6 The inside, middle, or interior of anything (in comp. in this sense and translated by 'full of', 'filled with', 'containing' &c); हिमगर्भैर्मयूखैः Ś.3.4; शुक˚ कोटर 1.14;7.7; ˚पत्रम् U.3.5. inwardly situated; अग्निगर्भां शमीमिव Ś.4.4; R.3.9;5.17;9.55; Śi.9.62; Māl.3.12; Mu.1.12.
    -7 The offspring of the sky, i. e. the vapours and fogs drawn upwards by the rays of the sun during 8 months and sent down again in the rainy season; cf. Ms.9.35; नवमासधृतं गर्भं भास्करस्य गभस्तिभिः Rām.4.28.3.
    -8 An inner apartment, a lying-in-chamber.
    -9 Any interior chamber.
    -1 A hole.
    -11 Fire.
    -12 Food.
    -13 The rough coat of the jack-fruit (पनसकण्टक).
    -14 the bed of a river, especially of the Ganges on the fourteenth day of the dark half of Bhādrapada or in the very height of the rains when the river is fullest.
    -15 The fruit (of plants).
    -16 Joining, union.
    -17 The calyx of the lotus.
    -18 (In dramas) One of the Sandhis q. v.
    -Comp. -अङ्कः (also गर्भे$ङ्कः) an interlude during an act, as the scene of the birth of Kuśa and Lava in U.7, or the सीतास्वयंवर in Bālarāmāyaṇa. The S. D. thus defines it:-- अङ्कोदर- प्रविष्टो यो रङ्गद्वारामुखादिमान् । अङ्को$परः स गर्भाङ्कः सबीजः फलवानपि ॥ 279.
    -अवक्रान्तिः f. descent of the soul into the womb.
    -अवटः see गर्भभाजनम्.
    -अष्टमः 1 the eighth month from conception.
    -2 the eighth year from conception.
    -अस्पन्दनम् non-quickening of the fœtus.
    -आगारम् 1 uterus.
    -2 an inner and private room, the female apartments.
    -3 a lying-in-chamber.
    -4 the body or sanctuary of a temple, the chamber where the image of a deity is placed; एकैव देवं द्रष्टुं च गर्भागारमथाविशत् Ks.7.71.
    -आधानम् 1 impregnation; गर्भाधानक्षणपरिच- यान्नूनमाबद्धमालाः (बलाकाः) Me.9.
    -2 one of the Saṁskāras or purificatory ceremonies performed after men- struation to ensure or facilitate conception; (this cere- mony legalizes in a religious sense the consummation of marriage); Y.1.11.
    -आशयः the uterus, the womb.
    -आस्रावः mis-carriage, abortion.
    -ईश्वरः one born rich (cf. 'born in the purple'); a sovereign or rich man by birth. ˚ता sovereignty attained by inheritance; प्राप्तैश्वर्यो भवेन्मूढो गर्भेश्वरतयान्यथा Rāj. T.5.199.
    -उत्पत्तिः f. the formation of the embryo.
    -उपघातः miscarriage of the embryo (applied to the sky); Bṛi. S.21.25.
    -उपघातिनी a cow or female miscarrying from unsea- sonable gestation.
    -उपपत्तिः f. formation of the embryo.
    -कर, -कार a. impregnating, procreative.
    -कालः 1 time of impregnation.
    -2 the time when the vapour collected in the air shows the first signs of life.
    -कोशः, -षः uterus.
    -क्लेशः pains caused by the embryo, the throes of partu- rition or childbirth.
    -क्षयः miscarriage.
    -गृहम्, -भवनम्, -वेश्मन् n.
    1 an inner apartment, the body of a house; Mb.5.118.19; R.19.42.
    -2 a lying-in-chamber.
    -3 the sanctuary or body of a temple; निर्गत्य गर्भभवनात् Māl.1.
    -ग्रहणम् impregnation, conception.
    -ग्राहिका a midwife; Ks.34.
    -घातिन् a. causing abortion.
    -चलनम् quickening, motion of the fœtus in the uterus.
    -चेटः a servant by birth; नर्मभिर्गर्भचेटानां द्वास्थानां विक्रियाक्रमैः Rāj. T.3.153.
    -च्युत a.
    1 fallen from the womb (as a child).
    -2 miscarrying.
    -च्युतिः f.
    1 birth; delivery.
    -2 miscarriage.
    -दासः, -सी a slave by birth; (often used as a term of abuse or reproach.); यथा गर्भदासः कर्मार्थ एव स्वामिनो$नड्वाँश्च क्रीयते । ŚB. on MS.3.1.2.
    -दिवसाः certain days on which the vapours collected in the air show signs of life; Bṛi.21.5.
    -द्रुह् a. (nom. sing. ˚ध्रुक्-ड्) causing abortion.
    -धम् Ved. semen virile.
    -धरा pregnant.
    -धारणम्, -धारणा gestation, impregnation.
    -धिः Ved.
    1 a breeding place, a nest; कपोत इव गर्भधिम् Rv.1.3.4.
    -2 cohabitation.
    -ध्वंसः abortion.
    -नाडी the umbilical cord.
    -नुद् a. causing abortion.
    -न्यासः 1 laying the foundation.
    -2 the foun- dations.
    -परिस्रवः secundines or fœtal membranes collectively.
    -पाकिन् m. rice ripening in sixty days.
    -पातः miscarriage after the fourth month of pregnancy.
    -पोषणम्, -भर्मन् n. nourishment of the fœtus, gesta- tion; अनुष्ठिते भिषग्भिराप्तैरथ गर्भभर्मणि R.3.12.
    -भाजनम् the foundation pit, the excavation.
    -मण्डपः an inner apartment, a bed-chamber.
    -मासः month of pregnancy.
    -मोचनम् delivery, birth.
    -योपा a pregnant woman; (fig.) the Ganges overflowing its banks.
    -रक्षणम् protecting the fœtus.
    -रन्धिः complete cooking; स्थाल्य- ग्नितापात्पयसो$मितापस्तत्तापतस्तण्डुलगर्भरन्धिः Bhāg.5.1.22.
    -रूप a. childish, youthful, juvenile.
    -रूपः, -रूपकः a child, an infant, a youth.
    -लक्षण a. observing the signs of the rainy season. (
    -णम्) a symptom of preg- nancy.
    -लम्भनम् a ceremony performed for the sake of facilitating and developing pregnancy.
    -वसतिः f.,
    -वासः 1 the womb; असकृद्गर्भवासेषु वासं जन्म च दारुणम् Ms.12.78.
    -2 being in the womb.
    -विच्युतिः f. abor- tion in the beginning of pregnancy.
    -विपत्तिः death of the fœtus.
    -वेदना throes of child-birth.
    -व्याकरणम् the formation of the embryo.
    -शङ्कुः a kind of instrument for extracting the dead fœtus.
    -शय्या the abode of the fœtus or uterus.
    -संभवः, -संभूतिः f. becoming preg- nant; वर्षद्वयं प्रविष्टस्य वर्तत$न्तःपुरे$त्र मे । तदेषा गर्भसंभूतिः कुतः संप्रति कथ्यताम् Ks.5.61.
    -संभवा a kind of cardamoms (Mar. एलची).
    -स्थ a.
    1 situated in the womb.
    -2 inte- rior, internal.
    -स्रावः abortion, miscarriage; वरं गर्भस्रावः Pt.1; Y.3.2; Ms.5.66.

    Sanskrit-English dictionary > गर्भः _garbhḥ

  • 42 वनम् _vanam

    वनम् [वन्-अच्]
    1 A forest, wood, thicket of trees; एको वासः पत्तने वा वने वा Bh.3.12; वने$पि दोषाः प्रभवन्ति रागिणाम्.
    -2 A cluster, group, a quantity of lotuses or other plants growing in a thick bed; चित्रद्विपाः पद्मवनाव- तीर्णाः R.16.16;6.86.
    -3 A place of abode, residence, house.
    -4 A fountain, spring (of water).
    -5 Water in general; गगनं... वनौघनमदभ्रम् Śi.6.73.
    -6 A wooden vessel.
    -7 Wood, timber.
    -8 Dwelling in a forest, living abroad.
    -9 Ved. A cloud.
    -1 Light, a ray of light.
    -11 Worshipping.
    -12 A mountain; L. D. B.
    -13 Plenty, abundance. (As the first member of comp. वन may be translated by 'wild', 'forest'; वनवराहः, वनकदली, वनपुष्पम् &c.)
    -Comp. -अग्निः a forest conflagra- tion.
    -अजः the wild goat.
    -अन्तः 1 the skirts or borders of a forest; वृत्तः स नौ संगतयोर्वनान्ते R.2.58.
    -2 the forest region itself, wood; वनान्तशय्याकठिनीकृताकृती Ki.1.36; अन्तःकूजन् मुखरशकुनो यत्र रम्यो वनान्तः U.2.25.
    -अन्तरम् 1 another wood.
    -2 the interior of a forest; अपि वनान्तरमल्पकुचान्तरा श्रयति पर्वत पर्वसु संनता V.4.49.
    -अब्जिनी a lotus-plant growing in water.
    -अरिष्टा wild turmeric.
    -अर्चकः a florist, maker of garlands.
    -अलक्तम् red earth or ruddle.
    -अलिका a sun-flower.
    -आखुः a hare.
    -आखुकः a kind of bean.
    -आपगा 'wood-river', a forest-stream; महार्णवं समासाद्य वनापगशतं यथा Rām.7.19. 17.
    -आर्द्रकम् the root of wild ginger. (
    -का) wild ginger.
    -आश a. living on water; कुतः क्षीरं... वनाशानां वनाश्रम- निवासिनाम् Mb.13.14.124.
    (-शः) 1 dining in a wood, a picnic; क्वचिद्वनाशाय मनो दधद् व्रजात् प्रातः समुत्थाय वयस्य- वत्सपान् Bhāg.1.12.1.
    -2 a kind of small barley.
    -आश्रमः abode in the woods, the third stage in the re- ligious life of a Brāhmaṇa.
    -आश्रमिन् m. an anchorite, a hermit.
    -आश्रयः 1 an inhabitant of the wood.
    -2 a sort of crow or raven.
    -उत्साहः a rhinoceros.
    -उद्धवा the wild cotton plant.
    -उपप्लवः a forest conflagration.
    -उपलः shaped and dried cow dung (Mar. गोवरी).
    -ओकस् m.
    1 an inhabitant of a wood, a forester.
    -2 an anchorite, a hermit.
    -3 a wild animal such as a monkey, boar &c.; तस्य त्यक्तस्वभावस्य घृणेर्मायावनौकसः Bhāg. 7.2.7.
    -ओषधिः a medicinal herb growing in a forest or growing wild.
    -कणा wild pepper.
    -कदली wild plantain.
    -करिन् m.,
    -कुञ्जरः, -गजः a wild elephant.
    -काम a. fond of a forest.
    -कार्पासी (
    -सिः f.) the wild cotton tree.
    -कुक्कुटः a wild fowl.
    -कोलिः f. the wild jujube tree.
    -खण्डम् a forest.
    -ग a. inhabitant of a forest.
    -गवः the wild ox.
    -गहनम् a thicket, the thick part of a forest; इति चालयन्नचलसानुवनगहनजानुमापतिः ।
    -गुप्तः a spy.
    -गुल्मः a wild or forest shrub.
    -गोचर a.
    1 frequenting woods.
    -2 living in water; जहास चाहो वन- गोचरो मृगः Bhāg.3.18.2.
    (-रः) 1 a hunter.
    -2 a for- ester. (
    -रम्) a forest.
    -ग्रहणम् surrounding a forest and stopping all egress.
    -ग्राहिन् a beater of the forest, one who surrounds a forest; तेन हि निवर्तय पूर्वगतान् वन- ग्राहिणः Ś.2.6/7.
    -ग्रामकः a forest village, a poor village.
    -चन्दनम् 1 the Devadāru tree.
    -2 aloe-wood.
    -चन्द्रिका, -ज्योत्स्ना a kind of jasmine.
    -चम्पकः the wild Cham- paka tree.
    -चर a. living in a forest, haunting woods, sylvan.
    (-रः) 1 a forester, forest-dweller, woodman; उपतस्थुरास्तितविषादधियः शतयज्वनो वनचरा वसतिम् Ki.6.29; Me.12.
    -2 a wild animal.
    -3 the fabulous eight-leg- ged animal called Śarabha.
    -चर्या roaming about or residence in a forest.
    -छागः 1 a wild goat.
    -2 a boar.
    -छिद् m. a wood-cutter.
    -जः 1 an elephant.
    -2 a kind of fragrant grass.
    -3 the wild citron tree.
    -4 a wood- man. (
    -जम्) a blue lotus-flower.
    -जा 1 wild ginger.
    -2 the wild cotton tree.
    -जीविन् a forester, woodman.
    -तिक्तः the yellow myrobalan tree.
    -दः a cloud.
    -दाहः a forest-conflagration.
    -दीपः = ˚चम्पकः.
    -देवता a sylvan deity, a dryad; शुश्राव कुञ्जेषु यशः स्वमुच्चैरुद्गीयमानं वनदेवताभिः R.2.12;9.52; Ś.4.5; अनुप्रयाता वनदेवताभ्यामदृश्यत स्थावरराजकन्या Ku.3.52;6.39.
    -द्रुमः a tree growing wild in a forest.
    -धारा an avenue of trees.
    -धितिः f. Ved. a hatchet.
    -धेनुः f. the female of the wild ox or Bos gavœus.
    -पः a woodman; यथा वनान्ते वनपैर्विसृष्टः कक्षं देहत्कृष्णगतिः सुघोषः Mb.9.24.63.
    -पल्लवः the शोभाञ्जन tree.
    -पांसुलः a hunter.
    -पार्श्वम् the neighbourhood of a wood, the forest region itself.
    -पुष्पम् a forest-flower.
    -पूरकः the wild citron tree.
    -प्रवेशः commencing a hermit's life.
    -प्रस्थ a. retiring into a wood, leading the life of a hermit. (
    -स्थः) a wood situated on a table- land.
    -प्रियः the cuckoo. (
    -यम्) the cinnamon tree.
    -बर्हिणः, -वर्हिणः a wild peacock.
    -भूः f.,
    -भूमिः f. forest ground.
    -भूषणी the female of the Indian cuckoo.
    -मक्षिका a gad-fly.
    -मल्ली wild-jasmine.
    -माला a gar- land of wood-flowers, such as was usually worn by Kṛiṣṇa; ग्रथितमौलिरसौ वनमालया R.9.51; it is thus des- cribed:- आजानुलम्बिनी माला सर्वर्तुकुसुमोज्ज्वला । मध्ये स्थूल- कदम्बाढ्या वनमालेति कीर्तिता ॥ ˚धरः an epithet of Kṛiṣṇa.
    -मालिन् a. adorned with a chaplet of wood-flowers (-m.) an epithet of Kṛiṣṇa; धीरसमीरे यमुनातीरे वसति वने वनमाली Gīt.5; तव विरहे वनमाली सखि सीदति ibid.
    -मालिनी N. of the town of Dvārakā.
    -मुच् a. pouring water; R.9.22. (-m.),
    -भूतः a cloud.
    -मुद्गः a kind of kidney-bean.
    -मोचा wild plantain.
    -रक्षकः a forest-keeper.
    -राजः the lion.
    -राजिः, -जी f.
    1 a grove or long row of trees.
    -2 a long tract of forest.
    -3 a path in a forest.
    -रुहम् a lotus-flower; वनरुहाननं बिभ्रदावृतम् Bhāg.1.31.12.
    -लक्ष्मी f.
    1 an ornament or beauty of the wood.
    -2 the plan- tain.
    -लता a forest-creeper; दूरीकृताः खलु गुणैरुद्यानलता वन- लताभिः Ś.1.17.
    -वर्तिका a kind of quail.
    -वह्निः, -हुता- शनः a forest-conflagration.
    -वासः 1 living in a wood, residence in a forest; अनुमतगमना शकुन्तला तरुभिरियं वनवास- बन्धुभिः Ś.4.1.
    -2 a wild or nomadic life.
    -3 a forest- dweller, a forester.
    -वासनः a civet-cat.
    -वासिन् m.
    1 a forest-dweller, forester.
    -2 a hermit; so वनस्थायिन्.
    -वीजः, -वीजकः the wild citron tree.
    -वृन्ताकी the egg- plant.
    -व्रीहिः wild rice.
    -शृङ्गाटः Tribulus Lanuginosus (Mar. सराटा).
    -शोभनम् a lotus.
    -श्वन् m.
    1 a jackal.
    -2 a tiger.
    -3 a civet-cat.
    -सङ्कटः a kind of pulse.
    -सद्, -संवासिन् m. a forester; प्रणुदन्ववौ वनसदां परिश्रमम् Ki.12. 5.
    -समूहः a thick wood.
    -संप्रवेशः a solemn proces- sion into a forest for the purpose of cutting wood for an idol.
    -सरोजिनी f. the wild cotton plant.
    -स्थः 1 a deer.
    -2 a hermit; कुतः क्षीरं वनस्थानाम् Mb.13.14.124.
    -स्था, -स्थी the holy fig tree.
    -स्थली a wood, forest ground; नखक्षतानीव वनस्थलीनाम् Ku.3.29.
    -स्रज् f. a garland of forest flowers.
    -हासः, -हासकः 1 the Kāsa grass.
    -2 N. of the flower-plant Kunda.

    Sanskrit-English dictionary > वनम् _vanam

  • 43 अतिवह् _ativah

    अतिवह् 1 P. To carry over or across. -Caus.
    1 To spend, pass (as time); किं वा मयापि न दिनान्यतिवाहितानि Māl.6.13; अतिवाहयां बभूवत्रियामाम् R.9.7; ऋतून् 19.47.
    -2 To let pass over, get through successfully; गुहा- विसारीण्यतिवाहितानि मया कथंचिद् घनगर्जितानि R.13.28 allowed to pass over my head, endured; स शापस्तेनातिवाहितः Ks. 33.91.
    -3 To rid oneself of, elude, avoid; अस्मिंस्तमाल- विटपान्धकारे प्रविश्य एनमतिवाहयावः Ratn.2; get out of his way, elude his pursuit (and thus cheat him).
    -4 To transplant, remove (to another place), bring or carry over; अलकामतिवाह्यैव वसतिं वसुसंपदाम् Ku.6.37.
    -5 To follow, tread (as a path; लोकातिवाहिते मार्गे Śarva. Ś.

    Sanskrit-English dictionary > अतिवह् _ativah

  • 44 अधिरुह् _adhiruh

    1
    अधिरुह् 1 P.
    1 To ascend, mount (a throne, hill &c.); go up to, find access to, sit in or on (acc.); पादाहतं यदुत्थाय मूर्धानमधिरोहति Śi.2.46; पुराधिरूढः शयनं महाधनं Ki.1.38. lying on; तुरगाधिरूढं R.7.37 riding a horse; विमानरत्नाधिरूढः 12.14; बन्धुजनाधिरूढैर्गजानां वृन्दैः Ku.7.52 mounted or seated on; योगाधिरूढाः R.13.52; engaged or lost in contemplation; so Pt.1; सद्यः परस्पर- तुलामधिरोहतां द्वे R.5.68 bear or acquire; प्रतिज्ञाम्˚ enter on; कीर्तिर्द्यामधिरोहति Śi.2.52; सर्वमनोरथानामग्रमिवाधिरूढा K.158 mounted on the summit or pinnacle; त्वां धूरियं योग्यतयाधिरूढा Ki.3.5 this responsibility lies on your shoulders.
    -2 To string; अधिरोहति गाण्डीवं महेषौ Ki.13. 16.
    -3 (Intran.) To rise or grow over or above. -Caus. [रोह-(प) यति]
    1 To raise, place, seat, cause to mount or ascend; ताः स्वमङ्कमधिरोप्य R.19.44 having placed or seated; जनः समेनैव पथाधिरोहति Śi.12.46.
    -2 To restore, give back; पुराणशोभामधिरोपितायां (वसतौ) R. 16.42 restored to its former grandeur.
    -3 To string (as a bow); कार्मुकं च बलिनाधिरोपितम् R.11.81.
    -4 To give, confer &c.; उदारक इति प्रीतलोकाधिरोपिता- परश्लाध्यनामनि Dk.5.
    2
    अधिरुह् a. (At the end of comp.) Growing on; धरणिरुहाधिरुहो लतायाः Śi.7.46.

    Sanskrit-English dictionary > अधिरुह् _adhiruh

  • 45 अधिष्ठा _adhiṣṭhā

    अधिष्ठा 1 P. (used with acc. P.I.4.46.)
    1 (a) To stand on or upon, to sit in or upon, occupy (as a seat &c.), resort to; अर्धासनं गोत्रभिदो$धितष्ठौ R.6.73; शाखिनः केचिदध्यष्ठुः Bk.15.31; प्रतनुबलान्यधितिष्ठतस्तपांसि Ki.1.16 practising; मामधिष्ठाय Rām. depending on me. (b) To stand, be; अध्यतिष्ठदङ्गुष्ठेन शतं समाः Mb. (c) To stand over, mount. (d) To stand by, be near; आश्रमबहिर्वृक्षमू- लमधितिष्ठति U.4.
    -2 To be in, dwell in, inhabit, reside, stay; भुजङ्गपिहितद्वारं पातालमधितिष्ठति R.1.8; माधिष्ठा निर्जनं वनम् Bk.8.79; श्रीजयदेवभणितमधितिष्ठतु कण्ठतटीमविरतम् Git.11.
    -3 To make oneself master of, seize, take possession of, overpower, conquer; संग्रामे तानधिष्ठास्यन् Bk.9.72; त्वमधिष्ठास्यसि द्विषः 16.4; स सदा फलशालिनीं क्रियां शरदं लोक इवाधितिष्ठति Ki.2.31 obtains; अधितिष्ठति लोकमोजसा स विवस्वानिव मेदिनी- पतिः 2.38; यक्षः कुतश्चिदधिष्ठाय बालचन्द्रिकां निवसति Dk.18.
    -4 (a) To lead, conduct as head or chief; महाराज- दशरथस्य दारानधिष्ठाय वसिष्ठः प्राप्तः U.4, See अधिष्ठित also. (b) To be at the head of, govern, direct, preside over, rule, superintend; प्रकृतिं स्वामधिष्ठाय Bg.4.6 governing, controlling; श्रोत्रं चक्षुः स्पर्शनं च रसनं घ्राणमेव च । अधिष्ठाय मनश्चायं विषयानुपसेवते 15.9 presiding over and thus turning to use.
    -5 To use, employ.

    Sanskrit-English dictionary > अधिष्ठा _adhiṣṭhā

  • 46 अध्याक्रान्त _adhyākrānta

    अध्याक्रान्त a. Taken possession of, occupied; ˚ता वसतिरमुना Ś.2.15.

    Sanskrit-English dictionary > अध्याक्रान्त _adhyākrānta

  • 47 अध्याशयः _adhyāśayḥ

    अध्याशयः (उत्कृष्टः आशयः कर्णिकाख्यः) the pericarp; अध्याशयो वा स्फुटपुण्डरीकं पुराधिराजं तदलञ्चकार । Bu. Ch.1.9. the commentator explains the word also as 'Jīva' अधि प्रधानभूत आशेते निवसति शरीर इत्यध्याशयो जिवः ।

    Sanskrit-English dictionary > अध्याशयः _adhyāśayḥ

  • 48 अनुवासः _anuvāsḥ _सनम् _sanam

    अनुवासः सनम् 1 Perfuming or scenting (in general) with incense &c.
    -2 Perfuming clothes by dipping the ends.
    -3 (˚नः also) A syringe, clyster-pipe (Mar. पिचकारी); an oily enema or the operation itself; असाध्यता विकाराणां स्यादेषामनुवासनात् Suśr.; द्विधा बस्तिः परिज्ञेयो निरूहश्चानुवासनम् । कषायाद्यैर्निरूहः स्यात् स्नेहाद्यैरनुबासनम् ॥ (अनुवसति अनुवासरं वा दीयते अनुवसन्नपि न दुष्यति अनुदिवसं वा दीयते इति अनुवासनः)

    Sanskrit-English dictionary > अनुवासः _anuvāsḥ _सनम् _sanam

  • 49 अन्तरि _antari _री _rī _क्षम् _kṣam

    अन्तरि री क्षम् [अन्तः स्वर्गपृथिव्योर्मध्ये ईक्ष्यते, ईक्ष् कर्मणि घञ्, अन्तः ऋक्षाणि अस्य वा पृषो˚पक्षे ह्रस्वः ऋकारस्य रिर्त्व वा Tv., according to Nir. अन्तरा द्यावापृथिव्योः क्षान्तं अवस्थितं भवति, or अन्तरा इमे द्यावापृथिव्यौ क्षयति निवसति; or शरीरेष्वन्तः अक्षयं न पृथिव्यादिवत् क्षीयते] 1 The intermediate region between heaven and earth; the air, atmosphere, sky (अन्तरा द्यावापृथिव्योर्मध्ये ईक्ष्यमाणं व्योम Śay.) दिवं च पृथिवीं चान्तरिक्षमथो स्वः Sandhyā Mantra; यो$न्तरेणाकाश आसीत्तदन्त- रिक्षमभवदीक्षं हैतन्नाम ततः पुरान्तरा वा इदमीक्षमभूदिति तस्मादन्तरिक्षं Śat. Br. दिव्यन्तरिक्षे भूमौ च घोरमुत्पातजं भयम् Rām.2.1. 43
    -2 The middle of the three spheres or regions of life.
    -3 Talc. (Mar. अभ्रक)
    -4 A synonym of a pent- roof. Māna.18.174-75.
    -Comp. -उदर a. whose inside is as wide as the atmosphere. (
    -रम्) the interior of the atmosphere.
    -कान्तः a class of ten-storyed buildings. Māna.28.14.15.
    -क्षित्, -सद् a. dwelling in the atmosphere.
    -गः, -चरः a bird (moving through the atmosphere). ततो$न्तरिक्षगो वाचं व्याजहार नलं तदा Mb.3. 53.2.
    -गत a. moving in air; अब्रवीच्च तदा वाक्यं जातक्रोधो विभीषणः । अन्तरिक्षगतः Rām.6.16.18.
    -जलम् water of the atmosphere, dew.
    -प्रा a. [अन्तरिक्षं प्राति पूरयति, प्रा-विच्] filling the atmosphere; illuminating the sky, travelling through the atmosphere.
    -प्रुत् a. [अन्तरिक्षं प्रवते गच्छति, प्रु क्विप्] floating over the atmosphere, sweeping or going through it.
    -लोकः the intermediate region, regarded as a distinct world; त्रयो लोका एत एव वागेवायं लोकः (earth) मनोन्तरिक्षलोकः, प्राणो$सौ लोकः (heaven) Śat. Br.
    -शंसित a. sharpened in the atmosphere.
    -सद्यम् [अन्तरिक्षे सद्यं सदनं, सद् भावे यत्] dwelling or residence in the atmosphere.

    Sanskrit-English dictionary > अन्तरि _antari _री _rī _क्षम् _kṣam

  • 50 अन्त्य _antya

    अन्त्य a. [अन्ते भवति वसति &c., अन्ताय हितः; अन्त-यत्]
    1 Last, final (as a letter, word &c.); last (in time, order or place) P.I.1.47; as ह of letters, Revatī of asterisms, Mīna of the zodiacal signs. &c.; अन्त्ये वयसि in old age R.9.79; अन्त्यं ऋणम् R.1.71 last debt; ˚मण़्डनम् 8.71 last funeral decoration, Ku.4.22.
    -2 Immediately following (in comp.); अष्टम˚ ninth.
    -3 perishable, transitory; देहाद्यपार्थमसदन्यमभिज्ञमात्रं (विन्देत) Bhāg.12.8.44.
    -4 Lowest (in rank, degree or position), undermost, worst, inferior, base, vile, wretched; ˚अवस्थां गतः Pt.4.11 reduced to the worst plight; अन्त्यासु दशासु Pt.1.336 at perilous (critical) times; belonging to the lowest caste; चण्डाल ˚स्त्रियःMs.11.175; ˚स्त्रीनिषेविणः 12.59; अन्त्यादपि वरं रत्नं स्त्रीरत्नं दुष्कुलादपि; शूद्राश्च सन्तः शूद्राणामन्त्यानामन्त्ययोनयः (साक्ष्यं कुर्युः) 8.68, 3.9; 4.79; Y.1.148, 2.294.
    -न्त्यः 1 A man of the lowest caste; see above.
    -2 N. of a plant (मुस्ता Mar. नागर- मोथा) (f. also) (the roots of which are prescribed for colic).
    -3 The last syllable of a word.
    -4 The last lunar month i. e. Fālguna.
    -5 A Mlechcha, foreigner, barbarian. अन्त्येषु स विनिक्षिप्य पुत्रान् यदुपुरोगमान् Mb.1.86.12.
    -6 (In Vaiśeṣika Phil.) A name for the category विशेष; अन्त्यो नित्यद्रव्यवृत्तिर्विशेषः परिकीर्तितः Bhāṣā P.
    -न्त्या 1 A technical name for त्रिज्या in astronomy.
    -2 A woman of the lowest tribe.
    -न्त्यम् 1 A measure of number; 1 billions (1,,,,.)
    -2 The 12th sign of the zodiac.
    -3 The last member or term of a progression (series), the last figure; स्थाप्योन्तवर्गो द्विगुणान्त्यनिघ्नः Līlā.
    -Comp. -अनुप्रासः see under अनुप्रास.
    -अवसायिन् m., f. (
    ˚यी, ˚यिनी) a man or woman of the lowest caste, begotten by a chāṇḍāla on a Niṣādī woman; निषादस्त्री तु चाण्डालात्पुत्रमन्त्यावसा- यितम् । स्मशानगोचरं सूते बाह्यानामपि गर्हितम् ॥ Ms.1.39; the following 7 are regarded as belonging to this class; चाण्डालः श्वपचः क्षत्ता सूतो वैदेहकस्तथा । मागधायोगवौ चैव सप्तैते$- न्त्यावसायिनः ॥ सो$हमन्त्यावसायानां हराम्येनां प्रतिगृहात् Mb.12.141.41. see अन्तेवसायिन्.
    -आश्रमिन् m. one who belongs to the last or mendicant order.
    -आहुतिः -इष्टिः f.
    -कर्मन्, -क्रिया last or funeral oblations, sacrifices or rites; ˚कर्म Ms.11.197,5.168; अन्त्याहुतिं हावयितुं सविप्राः Bk.
    -ऋणम् the last of the three debts which every one has to pay, i. e. begetting children; see अनृण.
    -गमनम् intercourse by a woman of the higher caste with a man of the lowest caste.
    -ज. a
    1 latest born, younger
    -2 belonging to the lowest caste; ˚जैर्नृभिः Ms.4.61; ˚स्त्री 8.385.
    (-जः) 1 a śūdra (अन्त्यः सन् जायते, वर्णमध्ये शेषभवत्वात्).
    -2 one of the 7 inferior tribes; chāṇḍāla &c.; रजकश्चर्मकारश्च नटो वरुड एव च । कैवर्तमेदभिल्लाश्च सप्तैते चान्त्यजाः स्मृता ॥ Yama; also Ms.8.279; Y.1.273.
    (-जा) a woman of the lowest caste; Ms.11.59.171; Y.3.231.
    -जन्मन्, -जाति, -जातीय a.
    1 one belonging to the lowest caste; प्रतिग्रहस्तु क्रियते शूद्रादप्यन्त्यजन्मनः Ms.1.11.
    -2 a Śūdra; ˚तिता Ms.12.9.
    -3 a chāṇḍāla.
    -धनम् the last term of a progression or series.
    -पदम्, -मूलम् the last or greatest root (in a square).
    -भम् 1 the last lunar mansion रेवती.
    -2 the last sign of zodiac; मीन Pisces..
    -युगम् the last or Kali age.
    -योनि. a. of the lowest origin; अन्त्याना- मन्त्ययोनयः (साक्ष्यम्) Ms.8.68. (
    -निः) the lowest source or origin.
    -लोपः dropping of the last letter or syllable of a word.
    -वर्णः, -वर्णा a man or woman of the lowest caste, a śūdra male or female.
    -विपुला N. of a metre.

    Sanskrit-English dictionary > अन्त्य _antya

  • 51 अप _apa

    अप ind. [न पाति रक्षति पतनात् पा-ड Tv.]
    1 (As a prefix to verbs it means) (a) Away, away from, denoting वियोग; अपयाति, अपनयति; (b) deterioration (विकृति); अपकरोति does wrongly or badly; (c) opposition, negation, contradiction (विपरीत); अपकर्षति, अपचिनोति; (d) direction or mention or illustration (निदर्शन); अपदिशति; (e) exclusion (वर्जन); अपवह्, अपसृ Caus. (f) joy, merriment or laughter (आनन्द); अपहसति; (g) concealment or denial (चौर्य); अपलपति, अपवदते.
    -2 As first member of Tat. or Bahuvrīhi comp. it has all the above senses; अपयानम्, अपकर्म, अपपाठः; अपशब्दः a bad or corrupt word; ˚भी fearless; ˚कल्मष stainless; अपरागः discontent (opp. to अनुराग); ˚मेघोदयं वर्षम् Ku.6.54 &c. In most cases अप may be translated by 'bad', 'inferior', 'corrupt', 'wrong', 'unworthy', &c. It also means 'going downwards' as in अपानः.
    -3 As a separable preposition (with a noun in the abl.) (a) away from; यत्संप्रत्यप लोकेभ्यो लङ्कायां वसतिर्भयात् Rām; (b) without, on the outside of; अप हरेः संसारः Sk.; (c) with the exception of, excepting; अप त्रिगर्तेभ्यो वृष्टो देवः Sk. on the outside of, with the exception of. In these senses अप may form adverbial compounds also (P.II.1.12); ˚विष्णु संसारः Sk. without Viṣṇu; ˚त्रिगर्तं वृष्टो देवः excepting त्रिगर्त &c. It also implies negation, contradiction &c.; ˚कामम्, ˚शङ्कम्. The senses of this word as given by G. M. may be thus put in verse; वर्जने विकृतौ चौर्ये विपरीतवियोगयोः । अपकृष्टे च निर्देशे हर्षे चापः प्रयुज्यते. [cf. L. ab; Gr. apo; Goth. af. Eng. of or off; Zend apa].

    Sanskrit-English dictionary > अप _apa

  • 52 अप्रगल्भ _apragalbha

    अप्रगल्भ a. Not bold, bashful, modest (opp. धृष्ट); धृष्टः पार्श्वे वसति नियतं दूरतश्चाप्रगल्भः H.2.26.
    -2 Coward, fearful; (विहगा जलचारिणः) नावगाहन्ति सलिलमप्रगल्भा इवाहवम् Rām.3.16.22.

    Sanskrit-English dictionary > अप्रगल्भ _apragalbha

  • 53 अभिजनः _abhijanḥ

    अभिजनः 1 (a) A family, race, lineage; कलहंस- कादभिजनं ज्ञात्वा Māl.8; नाभिजनमीक्षते K.14; पतिं त्यक्त्वा देवं भुवनपतिमुच्चैरभिजनम् Mu.6.6; Ms.4.18; Dk.135,17; U.4. (b) Birth, extraction, descent; तुल्याभिजनेषु भूमिभरेषु (धरेषु ?) राज्ञां वृत्तिः M.1; Ms.1.1; Y.1.123.
    -2 High or noble descent, noble birth or family; तान्गुणान्संप्रधार्याहमग्ऱ्यं चाभिजनं तव Rām.4.17.2; स्तुतं तन्माहात्म्यं यदभिजनतो यच्च गुणतः Māl.2.13; शीलं शैलतटात्पत- त्वभिजनः संदह्यतां वह्निना Bh.2.39. M.5.
    -3 Forefathers, ancestors; अभिजनाः पूर्वे बान्धवाः Kāśi. on P.IV.3.9; also descendants.
    -4 Native country, motherland, ancestral abode (opp. निवास); cf. Sk. on P.IV.3.9 यत्र स्वयं वसति स निवासः (यत्र संप्रति उष्यते Mbh.); यत्र पूर्वैरुषितं सो$भिजनः इति विवेकः
    -5 Fame, celebrity.
    -6 The head or ornament of family; यद्विद्वानपि तादृशे$प्यभिजने धर्म्यात्पथो विच्युतः Mv.1.33.
    -7 Attendants, retinue (परिजन q. v.); वयसा शास्त्रतो धैर्यात् कुलेनाभिजनेन च Mb.5.12.15.

    Sanskrit-English dictionary > अभिजनः _abhijanḥ

  • 54 अमात्यः _amātyḥ

    अमात्यः [अमा सह वसति, अमा-त्यप्, अव्ययात्त्यप् P. IV. 2.14. Vārt. अमेहक्वतसित्रेभ्य एव]
    1 One living with or near another, an inmate of the same house or family (Ved.).
    -2 A companion or follower of a king, minister; तस्यामात्या गुणैरासन्निक्ष्वाकोः सुमहात्मनः Rām.1.7.1; अमात्याः सर्व एवैते कार्याः स्युर्न तु मन्त्रिणः Kau. A.1.8.
    -अमात्यिका f. M. Bh. on P.VII.3.1.
    -Comp. -उत्पत्तिः f. Creation of ministers Kau. A.1.8. अमात्य- पुत्रैः सवयोभिरन्वितः R.3.28.

    Sanskrit-English dictionary > अमात्यः _amātyḥ

  • 55 अमावस्या _amāvasyā _वास्या _vāsyā _वसी _vasī _वासी _vāsī

    अमावस्या वास्या वसी वासी (also written अमा- मसी-मासी) [अमावस् -ण्यत्, अमा सह वसतः चन्द्रार्कौ अस्यां सा. अमावस्यर्दन्यतरस्याम् P.III.1.122 Sk.]
    1 The day of new moon, when the sun and moon dwell together or are in conjunction; the 15th day of the dark half of every lunar month; सूर्याजन्द्रमसोः यः परः सन्निकर्षः सा$मावस्या Gobhila; अमावास्यायां दीक्षित्वा Ch. Up.5.2.4.
    -2 A sacrifice offered at that time.
    -3 The sacrificial oblation.

    Sanskrit-English dictionary > अमावस्या _amāvasyā _वास्या _vāsyā _वसी _vasī _वासी _vāsī

  • 56 अलकः _alakḥ

    अलकः [अल-क्वुन्, अलति भूषयति मुखम्]
    1 A curl lock of hair, hair in general; ललाटिकाचन्दनधूसरालका Ku.5. 55; अस्पृष्टालकवेष्टनौ R.1,42;4.54; अलकभङ्गतां गतः K.4; अलके बालकुन्दानुविद्धम् Me.67 (the word is n. also, as appears from a quotation of Malli.: स्वभाववक्राण्यलकानि तासाम्).
    -2 Curls on the fore-head;...अलकः पुरोलम्बनकुन्तले Nm.
    -3 Saffron besmeared on the body.
    -4 mad dog (for अलर्क).
    -का A girl from eight to ten years of age.
    -2 N. of the capital of Kubera (situated on a peak of the Himālaya above the peak of Meru, inhabited also by Śiva), and of the lord of the Yakśas; अलकामतिवाह्यैव Ku.6.37; विभाति यस्यां ललितालकायां मनोहरा वैश्रवणस्य लक्ष्मीः Bv.2.1; गन्तव्या ते वसतिरलका नाम यक्षेश्वराणाम् Me.7.
    -Comp. -अधिपः, -पतिः, -ईश्वरः 'lord of Alakā', N. of Kubera; अत्यजीवदमरालके- श्वरौ R.19.15.
    -अन्तः the end of a curl or ringlet; Śi. 4.9; उद्गृहीतालकान्ताः प्रेक्षिष्यन्ते पथिकवनिताः Me.8.
    -आह्वयः Bergera Kaenigii (Mar. कढीनिंब).
    -नन्दा 1 N. of the Gaṅgā, or a river falling into it. ईक्षयालकनन्दाया विधूताशेष- कल्मषः Bhāg.11.29.42.
    -2 a girl from eight to ten years of age.
    -प्रभा N. of the capital of Kubera.
    -प्रियः N. of a tree (पीतसाल; Mar. आसणा).
    -संहतिः f. rows of curls; विलुलितालकसंहतिरामृशन्मृगदृशां श्रमवारि ललाटजम् Śi.6.3.

    Sanskrit-English dictionary > अलकः _alakḥ

  • 57 अवन्ध्य _avandhya

    अवन्ध्य a. Not barren, fruitful, productive; अव- न्ध्यवाञ्छितफलप्रदान K.26; अवन्ध्यपातेन बाणेन V.2.2; अवन्ध्यं दिवसं कुर्याद्दानाध्ययनकर्मसु H.2.1.
    -Comp. -काल a. Regularly and fruitfully working; निश्चित्य यः प्रक्रमते नान्तर्वसति कर्मणः । अवन्ध्यकालो वश्यात्मा स वै पण्डित उच्यते ॥ Mb.5.33.24.

    Sanskrit-English dictionary > अवन्ध्य _avandhya

  • 58 अस्ति _asti

    अस्ति ind. [अस्-शतिप्]
    1 Being, existent, present; as in अस्तिक्षीरा, ˚कायः
    -2 Often used at the commen- cement of a tale or narrative in the sense of 'so it is', 'there', or merely as an expletive; अस्ति सिंहः प्रतिवसति स्म Pt.4; अस्त्यत्र नगरे...त्रयः पुरुषा देवस्य श्रियं न सहन्ते Mu. 1,5; अस्ति पूर्वमहं व्योमचारी विद्याधरो$भवम् Ks.22.56,1. 27; अस्ति तत्रभवान् वृषलं याजयिष्यति P.III.3.146 is it that &c.
    -स्तिः f. N. of a sister of Prāpti, daughter of Jarāsandha and wife of Kaṁsa.
    -Comp. -कायः [अस्ति कायः स्वरूपं यस्य] a category or predicament (with the Jainas); these categories are 5; -जीव˚, पुद्गल˚, धर्म˚ अधर्म˚, and आकाश˚.
    -क्षीर a. [अस्ति क्षीरं यस्य P.II.2.24 Vārt.] having milk.
    -नास्ति ind. doubtful, partly true and partly not; ˚त्वम्, ˚ता doubt- ful or partial existence.
    -˚प्रवादः N. of the fourth of the fourteen Pūrvas or older writings of the Jainas.

    Sanskrit-English dictionary > अस्ति _asti

  • 59 अह _aha

    अह ind. A particle implying (a) praise (पूजा); (b) separation; (c) resolution, ascertainment, certain- ty; and translated by 'surely', 'certainly', 'yes', 'well'; (d) rejecting; (e) sending; (f) deviation from custom, impropriety) त्वमह ग्रामं गच्छ, त्वमह रथेनारण्यं गच्छ Sk. स्वयमह रथेन याति, उपाध्यायं पदातिं गमयति Sk. (g) hence, therefore (अथ); शर्वरीं भगवन्नद्य सत्यशील तवाश्रमे । उषिताः स्मो$ह वसतिमनुजानातु नो भवान् ॥ Rām.2.54.37.

    Sanskrit-English dictionary > अह _aha

  • 60 आनुवेश्यः _ānuvēśyḥ

    आनुवेश्यः [अनुवेशं वसति] A neighbour who lives next to the next-door neighbour; प्रातिवेश्यानुवेश्यौ च कल्याणे विंशतिद्विजे Ms.8.392; (on which Kull. says; निरन्तरगृहवासी प्रातिवेश्यः, तदनन्तरगृहवास्यानुवेश्यः). The word is also found to be witten as अनुवेश्य.

    Sanskrit-English dictionary > आनुवेश्यः _ānuvēśyḥ

Страницы

См. также в других словарях:

  • vasati — वसति …   Indonesian dictionary

  • vasatī — वसती …   Indonesian dictionary

  • vasatí — वसति …   Indonesian dictionary

  • vasatí-druma — वसतिद्रुम …   Indonesian dictionary

  • vasatī-várī — वसतीवरी …   Indonesian dictionary

  • a-viṡvasat — अविश्वसत् …   Indonesian dictionary

  • antar-vasat — अन्तर्वसत् …   Indonesian dictionary

  • devá-sattra — देवसत्त्र …   Indonesian dictionary

  • devá-sattva — देवसत्त्व …   Indonesian dictionary

  • devá-satyá — देवसत्य …   Indonesian dictionary

  • divasa-tithi — दिवसतिथि …   Indonesian dictionary

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»