-
61 अवसक्त _avasakta
अवसक्त p. p.1 Suspended from, placed; कर्णावसक्ता- मलदन्तपत्रम् Ku.7.23, K.26; Ki.7.4; Śi.5.16,18, 9.7, Ch. P.4.-2 In contact with, bound round, touching; अविज्ञातावसक्तेन दूषिता मम वाससा Mk.1.54.-3 Engaged in, intent on, eager.-क्तम् Contact. -
62 अश्रान्त _aśrānta
अश्रान्त a.1 Unwearied, not fatigued, untired.-2 Incessant, continual; अश्रान्तपुण्यकर्माणः Mv.1.26.-न्तम् Absence of rest.-न्तम् ind. Incessantly, continually; मयूखैरश्रान्तं तपति यदि देवो दिनकरः U.6.14; अश्रान्तश्रुतिपाठपूत- रसनाविर्भूतभूरिस्तवा N. -
63 आचारः _ācārḥ
आचारः [आचार-भावे घञ्]1 Conduct, behaviour, manner of action or of conducting oneself; सदाचारः good conduct; नीच˚ &c.; लोकाचारविवर्जिताः Pt.5.4 ignorant of the ways of the world.-2 Good conduct or behaviour; न शौचं नापि चाचारो न सत्यं तेषु विद्यते Bg. 16.7; Ms.1.19,5.4,3.165.-3 A custom, usage, practice; तस्मिन्देशे य आचारः पारंपर्यक्रमागतः Ms.2.18; Y. 1.343.-4 An established usage, fixed rule of conduct in life, customary law, institute or precept (opp. व्यवहार in law); आचार्य आचाराणाम् K.56; Ms.1.19; oft. as the first member of comp. in the sense of 'cus- tomary', 'usual', 'as is the custom', 'according to form', 'as a formality'; ˚पुष्पग्रहणार्थम् M.4; see ˚धूम, ˚लाज below; परिकर्मन् Ś.2.-5 (a) Any customary observance or duty; ˚प्रयतः V.3.2; गृहाचारव्यपदेशेन U.3. (b) A form, forma- lity; आचार इत्यवहितेन मया गृहीता Ś.5.3; Mv.3.26. (c) The customary salutation or bow, usual formality; आचारं प्रतिपद्यस्व Ś.4; V.2; अविषयस्तावदाचारस्य Mv.2.-6 Diet.-7 A rule (of conduct).-Comp. -अङ्गम् title of the first of the twelve sacred books of the Jainas-चक्रिन् N. of a Vaiṣṇava sect.-चन्द्रिका N. of a work on the religious customs of the Śūdras-तन्त्रम् one of the four classes of the Tantras (with Buddhists).-दीपः [आचारार्थः नीराजनार्थो दीपः]1 'a lamp of religious customs', title of a work.-2 a lamp waved about a person as a formality and token of auspiciousness.-धूमग्रहणम् inhaling smoke as a customary rite (as of the sacrificial ceremony) R.7.27; वधूमुखं क्लान्तयवाव- तंसमाचारधूमग्रहणाद् बभूव Ku.7.82.-पूत a. purified by customary observances, of pure conduct; तमातपक्लान्त- मनातपत्रमाचारपूतं पवनः सिषेवे R.2.13.-भेदः difference in the customary law.-भ्रष्ट, -पतित a. apostate, fallen from established usages or rules of conduct.-मयूखः 'Ray of religious customs'; N. of a work.-लाज (m. pl.) fried grain customarily showered upon a king or other important personage as a mark of respect (as when he passes through the streets of his capital); अवाकिरन्बाललताः प्रसूनैराचारलाजैरिव पौरकन्याः R.2.1.-वर्जित, -व्यपेत, -हीन a.1 irregular, out of rule.-2 outcast, who has renounced all customary observances. स्मृत्याचारव्यपेतेन Y.2.5; Ms.3.165.-वेदी [आचारस्य वेदीव] 'altar of religious customs', N. of Āryāvarta, the sacred region of the Āryas. -
64 आधा _ādhā
आधा 3 U.1 To put, place, deposit, implant, lodge; ब्रह्मण्याधाय कर्माणि Bg.5.1;8.12. जनपदे न गदः पदमादधौ R.9.4; Bg.5.1; दुष्यन्तेनाहितं तेजः Ś.4.4; आहितो जयविपर्ययो$पि मे R.11.86 inflicted on me 19.26; संभृते शिखिनि गूढमादधुः 19.54 consigned to the flames, burnt; धैर्यं चा$$धिषताधिकम् Bk.7.12 plucked up greater courage.-2 To apply, propose, fix upon, direct towards; प्रतिपात्रमाधीयतां यत्नः Ś.1; मय्येव मन आधत्स्व Bg.12.8; गमने मतिमाधत्त Rām.; Ś.2.3; आधीयतां धैर्ये धर्मे च धीः K.63 direct; सर्वकार्येष्वाहितमतिः K.56.-3 To appropriate to oneself, hold, possess, take, carry, have, bear; भूयो बभौ दर्पणमादधानाम् Ku.7.26; आधत्ते कनकमयातपत्रलक्ष्मीम् Ki.5.39. takes or assumes; गर्भमाधत्त राज्ञी R.2.75,5.57; आहितक्रोधा Amaru.21.-4 To bear up, uphold, support; शेषः सदैवाहितभूमिभारः Ś.5.4.-5 To cause, produce, create, rouse, excite (fear, wonder &c.); छायाश्चरन्ति बहुधा भयमादधानाः Ś.3.26; Ki.4.12,6.19,8.46,57; Ku.6.2; Bk.2.8; विस्मयमादधाति M.5.17; K.246; नवरसरुचिरां निर्मितिमादधती भारती K. P.1; to put in, infuse; Śi.2.76.-6 To supply, give, impart (with dat., gen. or loc.); शुद्धिमादधाना R.1.85; इन्द्रं त्रैलोक्यमाधाय Mb.-8 To appoint; तमेव चाधाय विवाहसाक्ष्ये R.7.2.-8 To consecrate (as fire); तत्राग्निमाधाय समित्समिद्धम् Ku.1.57.-9 To perform, practise (as a vow &c.). -
65 आविर्भू _āvirbhū
आविर्भू 1 P. To become manifest, appear, become visible, show oneself to; तमस्तपति घर्मांशौ कथमाविर्भष्यति Ś.5.14; तेषामाविरभूद् ब्रह्मा परिम्लानमुखश्रियाम् Ku.2.2; आविर्बभूव कुशगर्भमुखं मृगाणां यूथम् R.9.55; आविर्भूतप्रथममुकुलाः कन्दलीश्चानुकच्छम् Me. -
66 आवरण _āvaraṇa
आवरण a. Covering, hiding, obscuring, obstructing; नेत्रावरणमश्रु R.14.71.-णम् 1 Covering, concealing, hiding, obscuring; सूर्ये तपत्यावरणाय दृष्टेः कल्पेत लोकस्य कथं तमिस्रा R.5.13,19.46,19.16.-2 Shutting, enclosing, fencing.-3 A covering, anything that covers or protects &c.; हस्तौ स्वौ नयति स्तनावरणताम् M.4. 14; Ś.3.21; (fig.) protection, defence; शीलमावरणं स्त्रियाः Rām.; चरित्रावरणाः स्त्रियः Chāṇ.76.-4 Obstruction, interruption, restraint (of bashfulness &c.); कालेनावरणात्ययात् U.1.39.-5 An enclosure, fence, surrounding wall; लब्धान्तरा सावरणे$पि गेहे R.16.7; Ki.5.25.-6 A bolt, latch.-7 A shield.-8 An armour; आक्षिप्तचापावरणेषु जालानि Ki.17.59.-9 (in phil.) mental blindness (Jaina).-Comp. -शक्तिः mental ignorance (which veils the real nature of things). -
67 आस्पदम् _āspadam
आस्पदम् [आ-पद्-घ सुट् च]1 A place, site, seat, room; तस्यास्पदं श्रीर्युवराजसंज्ञितम् R.3.36; ध्यानास्पदं भूतपतेर्विवेश Ku.3.43,5.1,48,69; कथं तादृशानां गिरि वैतथ्यमास्पदं कुर्यात् K.174; राजन्यास्पदमलभत Dk.16 obtained a hold on the king.-2 (Fig.) An abode, subject, receptacle; निधनता सर्वापदामास्पदम् Mk.1.14; करिण्यः कारुण्यास्पदम् Bv.1.2. आस्पदं त्वमसि सर्वसंपदाम् Ki.13.39; so दोष˚, उपहास˚ &c.-3 Rank, position, station; काव्यार्थभावनेनायमपि सभ्यपदास्प- दम् D.-4 Dignity, authority, office; लब्धास्पदो$स्मीति विवादभीरोः M.1.17.-5 Business, affair.-6 Prop, sup- port.-7 The tenth place from the लग्न (in Astrol.) q. v. -
68 इन _ina
इन a.1 Able, strong, powerful, mighty.-2 Bold, determined.-3 Glorious.-नः 1 A lord, master. लोके भवाञ्जगदिनः कलयावतीर्णः Bhāg.1.7.27.-2 The sun; तपत्विनः Śi.2.65. भजति कल्पमिनः प्रतिपद्ययम् Rām. Ch.4.21. (cf. इनो भागो धामनिधिरंशुमाल्यब्जिनीपतिः Ak.-3 A king; न न महीनमहीनपराक्रमम् R.9.5.-4 The lunar mansion Hasta.-Comp. -कान्तः sunstone (सूर्यकान्त); Bh.2.37. यदचेतनो$ पि पादैः स्पृष्टः प्रज्वलति सवितुरिनकान्तः.-सभम् a royal court or assembly. P.II.4.23. -
69 उच्छ्वसित _ucchvasita
उच्छ्वसित p. p. (Used actively).1 Heaving, breathing; U.3.-2 Emitting or sending out vapour (refreshed); V.4.-3 Full blown, opened, expanded; Māl.4; ˚मूर्तिः K.92 raised up, Ch. P.13.-4 (a) Enlivened, gladdened, refreshed; त्वन्निष्यन्दोच्छ्वसित- वसुधागन्धसंपर्करम्यः Me.44. (b) Inspired or animated with hope; कामस्योच्छ्वसितं मनः Ku.6.14.-5 Breathing a sigh of relief; हृदयमुच्छ्वसितं मम विक्लवम् M.3.6; R.1.73; K.181.-6 Consoled; उत्कण्ठोच्छ्वसितहृदया Me.12.-7 Waving, dishevelled; ˚अलकम् R.8.55.-8 Effaced; (सम्˚) किंचित्समुच्छ्वासितपत्रलेखनम् Ku.3.38.-तम् 1 Breath, the (very) life; सा कुलपतेरुच्छ्वसितमिव Ś.3; Ku.7.4.-2 Blooming, blowing.-3 Exhalation; विशदोच्छ्वसितेन मेदिनी कथयामास कृतार्थतामिव R.8.3.-4 Heaving upheaval, throbbing; केयूरबन्धोच्छ्वसितैर्नुनोद R.6.68; V.1.-5 Becoming loose or relaxed.-6 Sighing.-7 The vital airs of the body. -
70 उत्पिञ्जर _utpiñjara _ल _l
उत्पिञ्जर ल a.1 Unconfined, uncaged.-2 Out of order, excessively confused, disordered; कुर्वाणमुत्पिञ्जल- जातपत्रैः Śi.4.6. -
71 उद्गमनीय _udgamanīya
उद्गमनीय pot. p. To be gone up or ascended.-यम् A pair of bleached or washed clothes (तत्स्यादुद्गमनीयं यद्धौतयोर्वस्त्रयोर्युगम्); धौतोद्गमनीयवासिनी Dk.42; गृहीतपत्युद्गमनीय- वस्त्रा Ku.7.11 (where Malli. renders उ˚ by धौतवस्त्रम्, and says युगग्रहणं तु प्रायिकाभिप्रायम् &c; see ad loc.). -
72 उद्दण्ड _uddaṇḍa
उद्दण्ड a.1 With the stalk, stem, or staff raised or rising up; उद्दण्डपद्मं गृहदीर्घिकाणाम् R.16.46; ˚धवलातपत्राः Māl.6 long; H.2.29.-2 Formidable, terrific.-ण्डः A kind of time (in music).-Comp. -पालः 1 a punisher (whether king or magistrate).-2 a kind of fish.-3 a kind of serpent; cf. (उदण्डपाल). -
73 उपकृ _upakṛ
उपकृ 8 U. (a) उपकरोति-कुरुते.1 To place or bring near, furnish or provide with, do or render; किं ते भूयः प्रियमुपकरोतु पाकशासनः V.5; Ms.2.149,245;5.32.-2 To assist, serve, befriend, oblige, favour, benefit, help; प्राणैरप्युपकुर्वते Pt.1.83; Bk.8.18; (oft. with gen. of person); सा लक्ष्मीरुपकुरुते यया परेषाम् Ki.7.28,8.13; आत्मनश्चोपकर्तुम् Me.13; Śi.2.74; K.174; न हि दीपौ परस्परस्योपकुरुतः Ś. B.; sometimes with loc. also; Me.8.394.-3 To foster, take care of.-4 To render homage, serve, wait or attend upon (with acc.), हरिमुपकुरुते Sk.-5 To begin, set about anything (with dat.).-6 To subdue, overcome. (b) उपस्करोति, -स्कुरुते.1 To add, supply (वाक्याध्याहारे); उपस्कृतं ब्रूते P. VI.1.139. Sk.-2 To provide or furnish with; सिता- तपत्रव्यजनैरुपस्कृतः Bhāg.-3 To attend or wait on, serve.-4 To adorn, decorate, elaborate, refine, polish, pre- pare, perfect; राजतं चानुपस्कृतम् Ms.5.112; उपस्कृता कन्या Sk.; शास्त्रोपस्कृतशव्दसुन्दरगिरः Bh.2.15.-5 (a) To care for, take care of (with acc. of person); P.I.3.32, VI.1.139. (b) To make efforts (with gen. of thing); एधोदकस्योपस्कुरुते, मा कस्यचिदुपस्कृथाः Bk.8.19,119.-6 To furnish badly, deform; मांसं यच्चानुपस्कृतम् Ms.3.257.-7 To corrupt, defile, censure; एषो$नुपस्कृतः प्रोक्तो योध- धमः सनातनः 7.98.-8 To bring or call together; उपस्कृता ब्राह्मणाः (= समुदिताः Sk.). -
74 उब्ज् _ubj
उब्ज् 6 P. (उब्जति, उब्जाञ्चकार, औब्जीत्, उब्जित)1 To press down, subdue, keep under or check. इन्द्रासोमा तपतं रक्ष उब्जतम् Av.8.4.1.-2 To make straight. -
75 उल्लस् _ullas
उल्लस् 1 P.1 To jump up, sport, play, wave, flutter; उल्लसितासितपताकासहस्रम् K.96; Śi.5.47,53.-2 To flash, shine, glitter, sparkle; उल्लसत्काञ्चनकुण्डलाग्रम् Śi.3.5, 33;5.55;16.61;2.56; (fig.) to brighten or cheer up; K.189.-3 To rise, appear forth; अर्कोपलोल्लसितवह्नि- भिरह्नि तप्ताः Śi.4.58,6.51,16.51; यदुल्लसितविस्मयाः Māl. 9.38.-4 To be reflected;... उल्लसन्त्यः विदधति दशनानां सीत्कृताविष्कृतानामभिनवरविभासः पद्मरागानुकारम् Śi.11.54.-5 To blow, open, be expanded. -Caus.1 To cause to jump up or play.-2 To brighten, illuminate, grace; क्रोधोल्ला- सितशोणितारुणगदस्योच्छिन्दतः कौरवानद्यैकं दिवसं ममासि न गुरुर्नाहं विधेयस्तवः ॥ Ve.1.12; U.4.-3 To divert, delight;-4 To shake, move K.22; जिह्वाशतान्युल्लसयन्त्यजस्रम् Ki.16.37. -
76 लॄ _lॄ
लॄ f. A mother, a divine female. -m. Śiva. -f. =लृ. cf. लॄर्महात्मा सुरो बालो भूपः स्तोमः कथानकः (वक्ता) । मूर्खो शिश्नो गुदः कक्षा केशः पापरतो नरः ॥ Enm. एकान्वयो मम Ś.7; मनस्येकं वचस्येकं कर्मण्येकं महात्मनाम् H.1.197.-4 Firm, unchanged; एको ग्रहस्तु Pt.1.26.-5 Single of its kind, unique, singular.-6 Chief, supreme, prominent, sole; ब्राह्मण्यास्तद्धरेत्पुत्र एकांशं वै पितुर्धनात् Mb.13.47.11. ˚पार्थिव, ˚धनुर्धरः, ˚ऐश्वर्य M.1.1 sole sovereignty; एको रागिषु राजते Bh.3.121.-7 Peerless, matchless.-8 One of two or many; Me.3. एकः सख्यास्तव सह मया वामपादाभिलाषी Me.8.-9 Oft. used like the English indefinite article 'a', or 'an'; ज्योतिरेकम् Ś.5.3.-1 True.-11 Little. Oft. used in the middle of comp. in the sense of 'only', with an adjectival or adverbial force; दोषैकदृक् looking only to faults; त्वदेकेषु Ku.3.15 your arrow only; so भोगैकबद्धस्पृहः. एकः-अन्यः, or अपरः the one- the other; अजामेकां लोहित... नमामः । अजो ह्येको... अजोन्यः Śvet. Up.4.5; it is used in the plural in the sense of some, its correlative being अन्ये or अपरे (others); एके समूहुर्बलरेणुसंहतिं शिरोभिराज्ञामपरे महीभृतः ॥ Śi.12.45; see अन्य, अपर also.-कः N. of Viṣṇu. the ऴSupreme Being or Prajāpati; एक इति च प्रजापतेरभिधानमिति । ŚB. on MS. 1.3.13.(-कम्) 1 The mind; एकं विनिन्ये स जुगोप सप्त सप्तैव तत्याज ररक्ष पञ्च Bu. Ch.2.41.-2 unity, a unit; Hch.-का N. of Durgā. [cf. Persian yak; L. aequus].-Comp. -अंशः a separate part, part in general. विष्टभ्याह- मिदं कृत्स्नमेकांशेन स्थितो जगत् Bg.1.42. एकांशश्च प्रधानतः Ms. 9.15.-अक्ष a.1 having only one axle. द्विचक्रमेकाक्षम् (रथम्) Bhāg.4.26.1.-2 having one eye.-3 having an excellent eye.(-क्षः) 1 a crow.-2 N. of Śiva.-अक्षर a. monosyllabic. ओमित्येकाक्षरं ब्रह्म Bg.8.13.(-रम्) 1 a monosyllable.-2 the sacred syllable; ओम्; एकाक्षरं परं ब्रह्म Ms.2.83.-3 The sole imperishable thing; एका- क्षरमभिसंभूय Av.5.28.8.-4 N. of an Upaniṣad. ˚कोशः a vocabulary of monosyllabic words by Puruṣottama- deva. ˚रीभावः the production of only one syllable, con- traction.-अग्नि a. Keeping only one fire; Āpastamba Dharma Sūtra 2.21.21. (-कः) One and the same fire.-अग्र a.1 fixed on one object or point only.-2 closely attentive, concentrated, intent; तद्गीतश्रवणैकाग्रा R.15.66; K.49; कच्चिदेतच्छ्रुतं पार्थ त्वयैकाग्रेण चेतसा Bg.18.72; मनुमे- काग्रमासीनम् Ms.1.1.-3 unperplexed.-4 known, cele- brated.-5 single-pointed. (-ग्रः) (in Math.) the whole of the long side of a figure which is subdivided. ˚चित्त, ˚मनस् a. with a concentrated mind, with un- divided attention. ˚चित्तम्, ˚चित्तता intentness of purpose, concentration of mind; तत्रैकाग्रं मनःकृत्वा Bg.6.12;18.72. °reeदृष्टि a. fixing one's eye on one spot.-अग्ऱ्य = ˚अग्र. (-ग्ऱ्यम्) concentration.-अङ्गः 1 a body-guard.-2 the planet Mercury or Mars.-3 N. of Viṣṇu. ˚वधः Mutilation of a limb; Kau. A.4.-4 Having a unique or beautiful shape.(-अङ्गम्) 1 a single member or part.-2 sandal wood.-3 the head. (-ङ्गौ) a married couple. (-ङ्गी) Incomplete; ˚रूपक incomplete, simile.-अञ्जलिः A handful.-अङ्गिका preparation made with sandal-wood.-अण्डः a kind of horse.-अधिपतिः a sole monarch or sovereign.-अनंशा the only (day) receiving no part of the moon, an epithet of Kuhū or day of new moon (born together with Kṛiṣṇa and worshipped with Kṛiṣ&na and Bala- deva and identified with Durgā).-अनुदिष्ट a.1 left as a funeral feast or one who has recently partaken in it. (-ष्टम्) a funeral ceremony performed for only one ancestor (recently dead); see एकोद्दिष्ट; यावदेकानुदिष्टस्य गन्धो लेपश्च तिष्ठति Ms.4.111.-अन्त a.1 solitary, retired.-2 aside, apart.-3 directed towards one point or object only.-4 excessive, great; ˚शैत्यात्- कदलीविशेषाः Ku.1.36.-5 worshipping only one; devoted to only one (एकनिष्ठ); एकान्तजनप्रियः Bhāg.8.24.31.-6 absolute, invariable, perpetual; स्वायत्तमेकान्तगुणम् Bh.2.7; कस्यैकान्तं सुखमुपगतम् Me.111.(-तः) 1 a lonely or retired place, solitude; तासामेकान्तविन्यस्ते शयानां शयने द्युमे Rām.5.1.5. व्योम˚ विहारिणः Pt.2.2; H.1.49.-2 exclusiveness.-3 an invariable rule or course of conduct or action; तस्मादेकान्तमासाद्य Pt.3.7.-4 exclusive aim or boundary. (-तम्) an exclusive recourse, a settled rule or principle; तेजः क्षमा वा नैकान्तं काल- ज्ञस्य महीपतेः Śi.2.83. (-तम्, -तेन, -ततः, -ते) ind.1 solely, exclusively, invariably, always, absolutely, युद्धे नैकान्तेन भवेज्जयः Mb.5.64.27.-2 exceeding, quite, wholly, very much; वयमप्येकान्ततो निःस्पृहाः Bh.3.24; दुःखमेकान्ततो वा Me.111; oft. in comp.; ˚विध्वंसिन् sure or destined to perish; R.2.57; ˚भीरु Mu. 3.5 always timid; so एकान्तकरुण very weak &c.-3 alone, apart, privately. ˚भूत being alone or solitary; विलोक्यैकान्तभूतानि भूतान्यादौ प्रजापतिः Bhāg.6.18.3. ˚मति a. devoted to one object only. ˚विहारिन् a. a solitary wanderer. ˚सुषमा 'containing exclusively good years', a division of time with Jainas. ˚स्थित a. staying or remaining apart.-अन्तर a. next but one, separated by one remove; द्वन्द्वं दक्षमरीचिसंभवमिदं तत्स्रष्टुरेकान्तरम् Ś.7.27; V.1. (-रः) a kind of fever.-अन्तिक a. final, conclusive.-अन्तित्वम् devotion to one object.-अन्तिन् a. devoted to one object only; अहो अत्यद्भुतं ह्येतद् दुर्लभैकान्ति- नामपि Bhāg.7.1.15. -m. a worshipper of Viṣṇu.-अन्नम् one and the same food.(-न्नः), -˚आदिन् 1 a mess-mate.-2 One who lives on the alms from only one house; नैकान्नादी भवेद् व्रती Ms.2.188.-अपचयः, अपायः Diminution by one.-अब्दा a heifer one year old.- अयन a.1 passable for only one (as a foot-path) Mb.3.-2 fixing one's thoughts on one object, closely attentive, intent; see एकाग्र.(-नम्) 1 a lonely or retired place; एकायनगतः पथि Mb.1.176.5; Rām. 3.67.23.-2 a meeting-place, rendezvous. सर्वासामपां समुद्र एकायनम् Bṛi. Up.2.4.11.-3 union of thoughts.-4 monotheism.-5 the sole object; सा स्नेहस्य एकायनीभूता M.2.14; एकायनीभूय Mv.4 with one accord, unani- mously.-6 One and the same way, similarity; एकमेवायनगताः प्लवमाना गिरेर्गिरम् Rām.4.2.9.-7 Worldly wisdom (नीतिशास्त्र); नाम वै एकायनम् Ch. Up.7.1.2. ˚गत = एकायन q. v. तरुणः सुकृतैर्युक्त एकायनगतश्च ह Mb.7.12.22. ˚स्थः With only one resource open, driven to extremity; शूरश्चैकायनस्थश्च किमन्यत्प्रतिपद्यते Pratijñā.1.7.-अर्णवः general flood, universal deluge; अयं ह्युत्सहते क्रुद्धः कर्तुमे- कार्णवं जगत् Rām.5.49.2.-अर्थ a.1 having one and the same meaning, having the same object in view; राजन्यकान्युपायज्ञैरेकार्थानि चरैस्तव Śi.2.114.-2 (Rhet.) Tautological (as a sentence); Kāvyālaṅkāravṛitti. 2.1.11.(-र्थः) 1 the same thing, object, or intention.-2 the same meaning.-3 N. of a glossary (of synonymous words); cf. एकार्थनाममाला.- अवम a. inferior or less by one.- अवयव a. made up of the same components.-अशीत or ˚तितम a. eighty-first.-अशीतिः f. eighty-one.-अष्टका 1 the first or chief Aṣṭakā after the full moon; एकाष्टके सुप्रजसः सुवीरा Av.3.1.5.-2 the eighth day of the dark fortnight in the month of Māgha (on which a श्राद्ध is to be performed).-अष्ठीका (ला) The root of the trumpet-flower (Mar. पहाडमूळ).-अष्ठील a. having one kernel. (-लः) N. of a plant (बकवृक्ष); A white variety of Gigantic swallow- wort (Mar. रुईमांदार).-अहन् (ह) 1 the period of one day.-2 a sacrifice lasting for one day. ˚गमः, ˚अध्वा a day's journey.-आतपत्र a. characterized by only one umbrella (showing universal sovereignty); एकातपत्रं जगतः प्रभुत्वम् R.2.47. ˚त्रां भुवम् 18.4; K.26; Śi.12. 33; V.3.19.-आत्मन् a. depending solely on one-self, solitary.-आदेशः cf. Sk. on P.VI.1.11. one substitute for two or more letters (got by either dropping one vowel, or by the blending of both); as the आ in एकायन.-आयु a.1 providing the most excellent food.-2 the first living being. एकायुरग्रे विश आविवाससि Rv.1.31.5.-आवलिः, -ली f.1 a single string of pearls, beads &c.; सूत्रमेकावली शुद्धा Kau. A.2.11. एका- वली कण्ठविभूषणं वः Vikr.1.3; लताविटपे एकावली लग्ना V.1.-2 (in Rhetoric) Necklace- a series of statements in which there is a regular transition from a predicate to a subject, or from a subject to a predicate; स्थाप्यते$पोह्यते वापि यथापूर्वं परस्परम् । विशेषणतया यत्र वस्तु सैकावली द्विधा ॥ K. P.1; cf. Chandr.5.13-4; नेत्रे कर्णान्तविश्रान्ते कर्णो दोःस्तम्भदोलितौ &c. and Bk.2.19.-आहार्य a. having the same food; making no difference between allowed and forbidden food; एकहार्यं युगं सर्वम् Mb.3.19.41.-उक्तिः f. a single expression or word.-उत्तर a. greater or increasing by one.-उदकः (a relative) connected by the offering of funeral libations of water to the same deceased ancestor; जन्मन्येकोदकानां तु त्रिरात्राच्छुद्धिरिष्यते Ms.5.71.-उदरः, -रा uterine, (brother or sister).-उदात्त a. having one Udātta accent.-उद्दिष्टम् a Śrāddha or funeral rite performed for one definite individual deceased, not including other ancestors; see एकानुदिष्ट.-ऊन a. less by one, minus one.-ऋच् a. consisting of one verse (ऋच्). (-चम्) A Sūkta of one verse only; Av.19.23.2.-एक a. one by one, one taken singly, a single one; एकैकमप्यनर्थाय किमु यत्र चतुष्टयम् H. Pr.11; R.17.43.(-कम्), -एकैकशः, ind. one by one, singly, severally एकैकमत्र दिवसे दिवसे Ś.6.11; ˚कं निर्दिशन् Ś.7 pointing to each severally.-श्यम् (एककश्यम्) Single state, severally एकैकश्येनानुपूर्वं भूत्वा भूत्वेह जायते Bhāg.7.15.51.-˚श्येन (instrumental used as an adv.) individually, singly, one by one. ते यदि एकैकश्येनापि कुर्वन्ति तथापि सत्रक्रियामभिसमीक्ष्य बहव एव कुर्वन्तीति बहुवचनं भविष्यति । ŚB on MS.1.6.45.-ओघः 1 a continuous current.-2 A single flight (of arrows); एकौघेन स्वर्णपुङ्खैर्द्विषन्तः (आकिरन्ति स्म) Śi. 18.55.-कपाल a. consisting of or contained in one cup.-कर a. (-री f.)1 doing only one thing.-2 (-रा) one-handed.-3 one-rayed.-कार्य a.1 acting in concert with, co-operating, having made common cause with; co-worker; अस्माभिः सहैककार्याणाम् Mu.2; R.1.4.-2 answering the same end.-3 having the same occu- pation. (-र्यम्) sole or same business.-कालः 1 one time.-2 the same time, (-लम्, -ले) ind. at one time, at one and the same time; एककालं चरेद्भैक्षम् Ms.6.55. ˚भोजनम् eating but one meal in any given time.-कालिकम् Once a day; तेभ्यो लब्धेन भैक्ष्येण वर्तयन्नेककालिकम् Ms.11.123.-कालीन a.1 happening once only;-2 Contemporary, coeval.-कुण्डलः (लिन्) N. of Kubera; of Balabhadra and Śeṣa; गर्गस्रोतो महातीर्थमाजगामैककुण्डली Mb.9.37.14. cf. एककुण्डल आख्यातो बलरामे धनाधिपे Medini.-कुष्ठम् a kind of leprosy; कृष्णारुणं येन भवे- च्छरीरं तदेककुष्ठं प्रवदन्त्यसाध्यम् Suśr.-क्षीरम् the milk of one (nurse &c.).-गम्यः the supreme spirit.-गुरु, गुरुक a. having the same preceptor. (-रुः, -रुकः) a spiritual brother (pupil of the same preceptor).-ग्राम a. living in the same village. (-मः) the same village.-ग्रामीण a. Inhabiting the same village; नैकग्रामीणमतिथिम् Ms.3.13.-चक्र a.1 having only one wheel. (said of the sun's chariot); सप्त युञ्जन्ति रथमेक- चक्रम् Rv.1.164.2.-2 governed by one king only. (-क्रः) the chariot of the sun. ˚वर्तिन् m. sole master of the whole universe, universal monarch. (-क्रा) N. of the town Kīchakas.-चत्वारिंशत् f. forty-one.-चर a.1 wandering or living alone, alone; अयमेकचरो$ भिवर्तते माम् Ki.13.3;3.53. Kau. A.1.18. स्वच्छन्दमेकचरं Mudrā.-2 having one attendant.-3 living un- assisted.-4 going together or at the same time.-5 gregarious.-6 (Said of certain animals); न भक्षयेदेकचरान् Ms.5.17; Bhāg.5.8.18.(-रः) 1 a rhinoceros.-2 An ascetic (यति); नाराजके जनपदे चरत्येकचरो वशी Rām.2.67.23.- चरण a. having only one foot.-चारिन् a.1 living alone, solitary.-2 going alone or with one follower only.-3 An atten- dant of Buddha. (-णी) a loyal wife.-चित्त a. thinking of one thing only, absorbed in one object.(-त्तम्) 1 fixedness of thought upon one object.-2 unanimity एकचित्तीभूय H.1 unanimously; ˚ता fixedness of mind, agreement, unanimity.-चिन्तनम् thinking of only one object.-चिन्मय a. Consisting of intelligence; Rāmt. Up.-चेतस्, -मनस् a. unanimous; see ˚चित्त.-चोदन a. Resting upon one rule. (-नम्) referring to in the singular number.-च्छत्र a. Ruled by one king solely.-च्छायाश्रित a. Involved in similarity (of debt) with one debtor (said of a surety); Y.2.56.-ज a.1 born alone or single.-2 growing alone (a tree); महानप्येकजो वृक्षो बलवान्सुप्रतिष्ठितः Pt.3.54.-3 alone of its kind.-4 uniform, unchanging.-जः, -जा a brother or sister of the same parents.-जटा N. of a goddess उग्रतारा.-जन्मन् m.1 a king.-2 a Śūdra; see ˚जाति below.-जात a. born of the same parents; Ms.9.148.-जाति a.1 once born.-2 belonging to the same family or caste. (-तिः) a Śūdra (opp. द्विजन्मन्); ब्राह्मणः क्षत्रियो वैश्यस्त्रयो वर्णा द्विजातयः । चतुर्थ एकजातिस्तु शूद्रो नास्ति तु पञ्चमः ॥ Ms.1.4;8.27.-जातीय a. of the same kind, species or family. ˚अनुसमयः performance of one detail with reference to all things or persons, then doing the second, then the third and so on (see पदार्थानुसमय) Ms.5.2.1-2.-जीववादः (in phil.) the assertion of a living soul only.-ज्या the chord of an arc; sine of 3˚.-ज्योतिस् m. N. of Śiva.-तान a. con- centrated or fixed on one object only, closely attentive; ब्रह्मैकतानमनसो हि वसिष्ठमिश्राः Mv.3.11.(-नः) 1 atten- tion fixed on one object only; A. Rām.6.2.2.-2 musical harmony, = ˚तालः-ताल a. Having a single palm tree; एकताल एवोत्पातपवनप्रेरितो गिरिः R.15.23.-तालः harmony, accurate adjustment of song, dance, and instrumental music (cf. तौर्यत्रिकम्).-लम् A kind of sculptural measurement. (-ली) an instrument for beating time, any instrument having but one note.-तीर्थिन् a.1 bathing in the same holy water.-2 belonging to the same religious order; क्रमेणाचार्यसच्छिष्य- धर्मभ्रात्रेकतीर्थिनः Y.2.137. -m. a fellow student, spiritual brother.-तेजन a. Ved. having only one shaft (an arrow).-त्रिंशत् f. thirty-one; ˚त्रिंश 31st.-त्रिकः a kind of sacrifice performed in or lasting for a day.-दंष्ट्रः, -दन्तः "one-tusked", epithets of Gaṇeśa (एकदंष्ट्रः) A kind of fever.-दण्डिन् m.1 N. of a class of Sannyāsins or beggars (otherwise called हंस). They are divided into four orders:-- कुटीचको बहूदको हंसश्चैव तृतीयकः । चतुर्थः परहंसश्च यो यः पश्चात्स उत्तमः ॥ Hārita.-2 N. of a Vedantic school.-दलः, -पत्रः N. of a plant (चन्डालकन्द).-दिश् a. living in the same region or quarter.-दुःखसुख a. sympathising, having the same joys and sorrows.-दृश्, -दृष्टि a. one-eyed. -m.1 a crow.-2 N. of Śiva.-3 a philosopher.-दृश्य a. the sole object of vision, alone being worthy of being seen. तमेकदृश्यं नयनैः पिबन्त्यो Ku.7.64.-दृष्टिः f. fixed or steady look.-देवः the Supreme god.-देवत, -दे(दै)वत्य a. devoted, directed or offered to one deity.-देश a. occupying the same place.(-शः) 1 one spot or place.-2 a part or portion (of the whole), one side; ˚अवतीर्णा K.22; तस्यैकदेशः U.4; Mv.2; विभावितैकदेशेन देयं यदभियुज्यते V.4.33 'what is claimed should be given by one who is proved to have got a part of it'; (this is sometimes called एकदेशविभावितन्याय) ˚क्षाण a. partly burnt. एकदेशक्षाणमपि क्षाणमेव । ŚB. on MS.6.4.18.-देशिन् a. consisting of parts or portions divided into parts. -m. A disputant knowing only part of the true state of the case.-देह, -देहिन् a.1 having only one body.-2 elegantly formed.(-हः) 1 the planet Mercury.-2 (du.) Husband and wife.-धनः a kind of jug with which water is taken up at certain religious ceremonies.(-नम्) 1 an excellent gift.-2 honorific offering.-धनिन् a. obtaining an honorific offering,-धर्मन्, -धर्मिन् a.1 possessing the same properties of the same kind.-2 professing the same religion.-धुर, -धुरावह, -धुरीण a.1 fit for but one kind of labour.-2 fit for but one yoke (as cattle for special burden; P.IV.4.79).-धुरा a particular load or con- veyance.-नक्षत्रम् a lunar mansion consisting of only one star.-नटः the principal actor in a drama, the manager (सूत्रधार) who recites the prologue.-नयनः The planet Venus.-नवतः ninety-first.-नवतिः f. ninety-one.-नाथ a. having one master.(-थः) 1 sole master or lord.-2 N. of an author.-नायकः N. of Śiva.-निश्चय a. come to the same conclusion or resolution, having the same aim. (-यः) general agreement or con- clusion, unanimity.-निपातः A particle which is a single word.-निष्ठ a.1 intently devoted or loyal (to one thing).-2 intently fixed on one object.-नेत्रः 1 N. of Śiva; (one-eyed).-2 (With Śaivas) One of the eight forms of Vidyeśvara.-पक्ष a.1 of the same side or party, an associate.-2 partial. (-क्षः) one side or party; ˚आश्रयविक्लवत्वात् R.14.34; ˚क्षे in one point of view, in one case.-पक्षीभावः The state of being the one alternative.-पञ्चाशत् f. fifty-one.-पतिक a. having the same husband.-पत्नी 1 a faithful wife (perfectly chaste); तां चावश्यं दिवसगणनातत्परामेकपत्नीम् Me.1.-2 the wife of a man who has no other wives; यो धर्म एकपत्नीनां काङ्क्षन्ती तमनुत्तमम् Ms.5.158.-3 the wife of the same man; a co-wife; सर्वासामेकपत्नीनामेका चेत्पुत्रिणी भवेत् Ms.9. 183. ˚व्रतम् a vow of perfect chastity; कामेकपत्नीव्रतदुःख- शीलाम् Ku.3.7.-पत्रिका the plant Ocimum Gratissimum (गन्धपत्रा; Mar. नागदवणी)-पद्, -पाद् a.1 one-footed, limping, lame.-2 incomplete. (-पाद्) m. N. of Śiva or Viṣṇu. (-पदी) a foot-path (for a single man to walk on). एकपद्या तया यान्ती नलिकायन्त्रतुल्यया Śiva. B.28.66-पद a.1 one-footed.-2 consisting of or named in one word.(-दम्) 1 a single step.-2 single or simple word.-3 the time required to pronounce a single word.-4 present time, same time;(-दः) 1 a man having one foot.-2 a kind of coitus (रतिबन्ध). (-दे) ind. sudden- ly, all at once, abruptly; निहन्त्यरीनेकपदे य उदात्तः स्वरानिव Śi.2.95; R.8.48; K.45; V.4.3. (-दा) a verse con- sisting of only one Pāda or quarter stanza.(-दी) 1 a woman having one foot.-2 a Gāyatrī consisting of one Pāda. गायत्र्यस्येकपदी Bṛi. Up.5.14.7.-3 Foot-path (Mar. पाऊलवाट); इयमेकपदी राजन्यतो मे पितुराश्रमः Rām. 2.63.44.-पर a. Ved. an epithet of the dice in which one is decisive or of pre-eminent importance.-परि ind. one over or under, (a term at dice; cf. अक्षपरि). अक्षस्याह- मेकहरस्य हेतोः Rv.1.34.2.-पर्णा 1 N. of a younger sister of Durgā.-2 N. of Durgā.-3 a plant having one leaf only.-पलाशः a. a single Butea Frondosa.-पाटला N. of a younger sister of Durgā; N. of Durgā.-पाणः a single wager.-पात a. happening at once, sudden.-तः The first word of a Mantra (प्रतीक).-पतिन् a.1 sudden.-2 standing alone or solitary. (-नी) i. e. ऋक् a verse to be taken by itself or independently of the hymn to which it belongs.-पाद a.1 having only one foot; तत्र शिश्रिये$ज एकपादः Av.13.1.6.-2 using only one foot.(-दः) 1 one or single foot.-2 one and the same Pāda.-3 N. of Viṣṇu and Śiva.-पादिका a kind of posture of birds.-पार्थिवः Sole ruler or king; न केवलं तद्गुरुरेक- पार्थिवः R.3.31.-पिङ्गः, -पिङ्गलः N. of Kubera; having a yellow mark in place of one eye; (his eye was so made on account of a curse uttered by Pārvatī when he cast an evil eye at her;) Dk.2.4.-पिण्ड a. united by the offering of the funeral rice-ball;˚ता, -त्वम् consanguinity.-पुत्र a. having only one son.-पुरुषः 1 the Supreme Being; वेदान्तेषु यमाहुरेकपुरुषम् V.1.1;-2 the chief person. a. Consisting of only one man. तथैकपुरुषं राष्ट्रम् Bhāg.6.5.7.-पुष्कलः (रः) N. of a musical instrument (Mar. काहल); ततः प्रयाते दाशार्हे प्रावाद्यन्तैकपुष्कराः Mb.5.94.21.-प्रकार a. of the same kind.-प्रख्य a. singularly like.-प्रभुत्वम् sole sovereignty.-प्रयत्नः one effort (of the voice).-प्रस्थः a measure.-प्रहारिक a. killed by one blow. Mk.8.-प्राणयोगः union in one breath.-बुद्धि a. having only one thought.-भक्त a.1 serving one master only.-2 worshipping one deity.-3 eating together. (-भूक्तम्) N. of a religi- ous ceremony; eating but one meal (a day) Mb.3; Y.3.318. ˚व्रतम् eating but once a day as a religious observance.-भक्ति a.1 believing in one deity.-2 firmly devoted; तेषां ज्ञानी नित्ययुक्त एकभक्तिर्विशिष्यते Bg.7. 17. -f. eating but one meal a day.-भार्या a faithful or chaste wife. तामेकभार्यां परिवादभीरोः R.14.86 (-र्यः) one having one wife only.-भाव a. of the same or one nature.-2 sincerely devoted.-3 honest, sincerely disposed.(-वः) 1 one feeling, the same or unchanged devotion; दुर्ग्राह्यत्वान्नृपतिमनसां नैकभावाश्रयाणां सेवाधर्मः परमगहनः Pt.1.285;3.65. स्वतेजसा सत्त्वगुणप्रवाहमात्मैकभावेन भजध्वमद्धा Bhāg.-2 oneness, agreement. cf. एको भावः सदा शस्तो यतीनां भवितात्मनाम्-भूत a.1 being one, undivided-2 concentrated, closely attentive.-भूमः a palace having one floor.-भोजन, -भुक्त a.1 eating but one meal.-2 eating in common.-मति a.1 fixed on one object.-2 unanimous, thinking in the same way.-मनस् a. thinking with another, of one thought; ते निर्यान्तु मया सहैकमनसो येषामभीष्टं यशः Mu.2.13.-2 fixing the mind upon one object, closely attentive; गच्छन्तमेकमनसम् Mb.1.42.36. एकमनाः श्रोतुमर्हति देवः M.2.-मात्र a. of one syllable.-मुख a.1 having the face directed towards one place, direction of object; सहस्रं स एकमुखो ददाति Av.9.4.9.-2 having the same aim.-3 having one chief or head; द्यूतमेकमुखं कार्यम् Y.2.23.-4 having one door or entrance (as a मण्डप).(-खम्) 1 gambling.-2 a kind of fruit (रुद्राक्षफल).-मूर्धन् = ˚मुख q. v. Av.8.9.15.-मूला = अतसी q. v.-यष्टिः, -यष्टिका a single string of pearls.-योनि a.1 uterine.-2 of the same family or caste; एतद्विधानं विज्ञेयं विभाग- स्यैकयोनिषु Ms.9.148.-रजः the plant भृङ्गराज (Mar. माका).-रथः An eminent warrior; Mb.3.-रश्मि a. Lustrous Mb.4.-रस a.1 finding pleasure only in one thing, of one flavour; रसान्तराण्येकरसं यथा दिव्यं पयो$श्नुते R.1.17.-2 of one feeling or sentiment only; साहस˚ U.5.21 influenced only by rashness; विक्रम˚ K.7; भावैकरसं मनः Ku.5.82; M.3.1; Bv.2.155; Śi.6.26; V.1.9.-3 of one tenor, stable, equable; Māl.4.7; U.4.15.-4 solely or exclusively devoted (to one); अबलैकरसाः R.9.43,8.65.(-सः) 1 oneness of aim or feeling.-2 the only flavour or pleasure. (-सम्) a drama of one sentiment.-राज्, -राजः m. an absolute king; प्राङ् विशाम्पतिरेकराट् त्वं वि राज Av.3.4.1. a. Shining alone, alone visible; स वा एष तदा द्रष्टा नाप- श्यद् दृश्यमेकराट् Bhāg.3.5.24.-रात्रः a ceremony lasting one night. (-त्रम्) one night; एकरात्रं तु निवसन्नतिथिर्ब्राह्मणः स्मृतः Ms.3.12.-रात्रिक a. lasting or sufficient for one night only.-राशिः 1 a heap, crowd.-2 a sign of the zodiac. ˚भूत a. collected or heaped together.-रिक्थिन् m. a coheir; यद्येकरिक्थिनौ स्यातामौरसक्षेत्रजौ सुतौ Ms.9.162.-रूप a.1 of one form or kind, like, similar; आसवः प्रतिपदं प्रमदानां नैकरूपरसतामिव भेजे Ki.9.55.-2 uniform, one-coloured; Rv.1.169.2.(-पम्) 1 one form or kind;-2 The knowledge of reality. विमोचयत्येकरूपेण Sāṅ. K.63. ˚ता uniformity, invariableness; क्षणद्युतीनां दधुरेकरूपताम् Ki.8.2.-रूप्य a. formed or arising from one.-लिङ्गः 1 a word having one gender only.-2 N. of Kubera. (-ङ्गम्) a place in which for five krośas there is but one लिङ्ग (Phallus); पञ्चक्रोशान्तरे यत्र न लिङ्गान्तरमीक्ष्यते । तदेकलिङ्गमाख्यातं तत्र सिद्धिरनुत्तमा ॥ Śabdak.-वचनम् the singular number.-वर्ण a.1 of one colour.-2 identical, same.-3 of one tribe or caste.-4 involving the use of one letter (˚समीकरण).(-र्णः) 1 one form.-2 a Brāhmaṇa.-3 a word of one syllable.-4 a superior caste. (-र्णी) beating time, the instru- ment (castanet); ˚समीकरणम् an equation involving one unknown quantity.-वर्णिक a.1 of one colour.-2 of one caste.-वर्षिका a heifer one year old.-वस्त्र, -वसन a. having only one garment, in one dress (without उत्तरीय). (-स्त्रम्) a single garment.-वाक्यम् one or unanimous opinion; एकवाक्यं विवव्रः R.6.85 raised a unanimous cry; ˚ता consistency in meaning, unanimity, reconciling different statements, syntactical unity; प्रकरणाच्च ज्योतिष्टोमेनैकवाक्यता स्यात् । ŚB. on MS.1. 5.37.-वाक्यकृ 8 U. To effect syntactical unity, to construe as one sentence. तस्मात् प्रकृतानां... देवतानामन्यतमया देवतया प्रकृतत्वादेकवाक्यतां कृत्वा देवतामवगमिष्यामः । ŚB. on MS.1. 8.5.-वाक्यया 2 P. (with instrumental) To form one sentence with, to be syntactically connected with; न वै कृतं कर्म प्राकृतैरङ्गपदार्थैः सहैकवाक्यतां याति । ŚB. on MS.1. 1.2.˚त्वम् syntactical unity. The state of forming or being one sentence; एकवाक्यत्वाच्च । Ms.1.1.8.-वाचक a. Synonymous.-वादः 1 a kind of drum or tabor (Mar. डफ).-2 the unitarian doctrine, monotheism.-वारम्, -वारे ind.1 only once.-2 at once, suddenly.-3 at one time.-वासस् a. Clothed in only one garment.-वासा A woman; Nigh.-विंश a. twenty-first; consisting of twentyone. (-शः) the Ekaviṁśa- ṣ&tod;oma; Av.8.9.2.-विंशक a. The twentyfirst; दश पूर्वान्परान् वंश्यानात्मानं चैकविंशकम् । ब्राह्मीपुत्रः सुकृतकृन्मोचयेदेनसः पितॄन् ॥ Ms.3.37.-कम् The number twentyone; Y.3.224.-विंशतिः f. twentyone.-विजयः Complete victory; Kau. A.12.-विध a. of one kind; simple.-विलोचन a. one-eyed; see एकदृष्टि.-विषयिन् m. a rival (having a common object or end in view).-वीरः a pre-eminent warrior or hero; धर्म˚ Mv.5.48.-रा N. of a daughter of Śiva, a deity.-वृक्षः 1 one tree.-2 a district in which but one tree is seen for 4 Krośas.-वृत f. heaven.-वृन्दम 1 a peculiar disease of the throat.-2 one heap or collection.-वृषः Ved. the chief bull; the best or most excellent of a number.-वेणिः, -णी f. a single braid of hair (worn by a woman as a mark of her separation from her hus- band &c.); गण्डाभोगात्कठिनविषमामेकवेणीं करेण Me.93; ˚धरा Ś.7; धृत˚ Ś.7.21.-वेश्मन् n. a solitary house or room; विप्रदुष्टां स्त्रियं भर्ता निरुन्ध्यादेकवेश्मनि Ms.11.176.-व्यवसायिन् a. following the same profession.-व्याव- हारिकाः N. of a Buddhist school.-शत a. 11 st. (-तम्) 11; अत्रैतदेकशतं नाडीनां Prasna. Up.3.6.-शक a. whole-hoofed. (-फः) an animal whose hoof is not cloven (as a horse, ass &c.); अजाविकं सैकशफं न जातु विषमं भजेत् Ms.9.119.-शरणम् the sole recourse or refuge (especially applied to a deity).-शरीर a. of one body or blood, consanguineous. ˚अन्वयः consan- guineous descent. ˚अवयवः a descendant in a right line, blood-kinsman. ˚आरम्भः commencement of consangui- nity by the union of father and mother.-शल्यः A kind of fish; Rām.5.11.17.-शाख a. having one branch. (-खः) a Brāhmaṇa of the same branch or school.-शायिन् a. Sleeping alone, chaste; Mb.13.-शाला A single hall or room; (-लम् A house consisting of one hall; Matsya P.-शीर्षन् = ˚मुख q. v. Av.13.4.6.-शुङ्ग a. having one sheath. (-ङ्गा) N. of a medicinal plant.-शुल्कम् One and the same purchase money (given to the parents of a bride); अन्यां चेद्दर्शयित्वा$न्या वोढुः कन्या प्रदीयते । उभे ते एकशुल्केन वहेदित्यब्रवीन्मनुः ॥ Ms.8.24.-शृङ्ग a. having only one horn.(-ङ्गः) 1 a unicorn; rhinoceros.-2 N. of Viṣṇu.-3 a class of Pitṛis.-4 a mountain having one top.-शेपः a tree having one root.-शेषः 'the remainder of one', a species of Dvandva compound in which one of two or more words only is retained; e. g. पितरौ father and mother, parents, (= मातापितरौ); so श्वशुरौः, भ्रातरः &c.-श्रुत a. once heard. ˚धर a. keeping in mind what one has heard once.-श्रुतिः f.1 monotony.-2 the neutral accentless tone. (-ति) ind. in a monotonous manner.-श्रुष्टि a. Ved. obedient to one command.-षष्ट a. sixty-first.-षष्टिः f. sixty-one. ˚तम a. sixty first.-संस्थ a. dwelling in one place; R.6.29.-सप्तत, ˚तितम् a. seventy-first.-सप्ततिः f. seventy-one.-सभम् a common place of meeting.-सर्ग a. closely attentive. (-र्गः) concentration.-सहस्रम् 11 or one thousand; वृषभैकसहस्रा गा दद्यात्सुचरितव्रतः Ms.11.127.-साक्षिक a. witnessed by one.-सार्थम् ind. together, in one company.-सूत्रम् N. of a small double drum played by a string and ball attached to the body of it (Mar. डमरू).-स्तोमः N. of Soma ceremony.-स्थ a.1 being or centred in one place; in one man; ज्ञानमेकस्थमाचार्ये...... शौर्यमेकस्थमाचार्ये Mb.7.188.45. Ku. 1.49; हन्तैकस्थं क्वचिदपि न ते चण्डि सादृश्यमस्ति Me.16.-2 close-standing, standing side by side.-3 collected, combined.-स्थानम् one or the same place; एकस्थाने प्रसूते वाक् Pt.4.5.-2 Standing closely; विपक्षेणापि मरुता यथैकस्थानवीरुधः Pt.3.53.-हंसः the chief or highest Haṁsa (an allegorical designation of the soul). हिरण्मयः पुरुष एकहंसः Bṛi. Up.4.3.11.-हायन a. one year old; त्रस्तैकहायनकुरङ्गविलोलदृष्टिः Māl.4.8; U.3.28. (-नी) a heifer one year old. (-नम्) the period of one year. -
77 गण्डः _gaṇḍḥ
गण्डः 1 The cheek, the whole side of the face in- cluding the temples; गण्डाभोगे पुलकपटलम् Māl.2.5; तदीष- दार्द्रारुणगण्डलेखम् Ku.7.82; Me.26,93; Amaru.83; Ṛs.4.6;6.1; Ś.6.18; Śi.12.54.-2 An ele- phant's temple; गण्डोड्डीनालिमाला˚ Māl.1.1.-3 A bubble.-4 A boil, tumour, swelling, pimple; अयमपरो गण्डस्योपरि विस्फोटः Mu.5; तदा गण्डस्योपरि पिटिका संवृत्ता Ś.2.-5 Goitre and other excrescences of the neck.-6 A joint, knot.-7 A mark, spot; गण्डोज्ज्वलामुज्ज्वलनाभिचक्रया Śi.12.8.-8 A rhinoceros.-9 The bladder.-1 A hero, warrior.-11 Part of a horse's trappings, a stud or button fixed as an ornament upon the harness.-12 An unexpected combination of words consisting in putting one speech immediately after another, so as to be syntactically connected; see वीथि; e. g. राक्षसः- अपि नाम दुरात्मा चाणक्यबटुः । दौवारिकः -- जयतु । -रा˚ -अति- संधातुं शक्यः स्यात् । --दौ˚ -अमात्यः । Mu.4; so किमस्या न प्रेयो यदि पुनरसह्यस्तु विरहः. --दौ˚ -देव उपस्थितः U.1.-13 The tenth yoga or one of the twenty-seven portions of a circle on the plane of the ecliptic.-14 An astronomi- cal period.-Comp. -अङ्गः a rhinoceros.-उपधानम् a pillow; मृदुगण्डोपधानानि शयनानि सुखानि च Suśr.-कुसुमम् the juice that exudes from the elephant's temples during rut, ichor.-कूपः 1 a well on the peak or summit of a mountain.-2 Upper region or table-land of a mountain.-ग्रामः any large or considerable village.-देशः, -प्रदेशः, -स्थलम्, -पाली, -पिण्डः 1 the cheek, the temples of an elephant.-2 temple-region (in general); कण्डूलद्विपगण्डपिण्डकषणम् U.2.9; Māl.9.31.-फलकम् a broad cheek; धृतमुग्धगण्डफलकैर्विबभुर्विकसद्भिरास्यकमलैः प्रमदाः Śi.9.47.-भित्तिः f.1 the opening in the temples of an elephant from which ichor exudes during rut.-2 'a wall-like cheek', an excellent i. e. broad and expan- sive cheek; निर्धौतदानामलगण्डभित्तिः (गजः) R.5.43 (where Malli. says प्रशस्तौ गण्डौ गण्डभित्ति, see et seq.); 12.12.-भेदः a thief; गण़्डभेददास्याः शीलं जानन्नापि आत्मनो भोजनविस्रम्भेण छलितो$स्मि Avimāraka 2.-मालः, -माला inflammation of the glands of the neck.-मूर्ख a. exceedingly foolish, very stupid.-शिला any large rock; दृष्टो$ङ्गुष्ठशिरोमात्रः क्षणाद्गण्डशिलासमः Bhāg.3.13.22.-शैलः 1 a huge rock thrown down by an earthquake or storm; Ki.7.37; cf. also गण्डशैलैः कारवेल्लैर्लोहकण्टकवेष्टितैः । (अचलः परिपूर्णो$यम्...) Parṇāl 4.75.-2 the forehead; गण्डशैलः कपोले च द्रोणपाषा- णभेदयोः । Nm.; किं पुत्रि गण्डशैलभ्रमेण नवनीरदेषु निद्रासि । Āryā Saptaśatī.-साह्वया N. of a river, also called गण्डकी.-स्थलम्, -स्थली 1 the cheek; गण्डस्थलेषु मदवारिषु Pt.1.123; Ś. Til.7; गण्डस्थलीः प्रोषितपत्रलेखाः R.6.72; Amaru.82.-2 temples of an elephant. -
78 गात्रम् _gātram
गात्रम् [गै त्रन् गातुरिदम् वा, अण्; cf. Uṇ.4.168]1 The body; अपचितमपि गात्रं व्यायतत्वादलक्ष्यम् Ś.2.4; तपति तनु- गात्रि मदनः 3.16.-2 A limb or member of the body; गुरुपरितापानि न ते गात्रण्युपचारमर्हन्ति Ś.3.17; Ms.2.29; 5.19.-3 The fore-quarter of an elephant.-त्रा The earth.-Comp. -अनुलेपनी a fragrant unguent applied to the body.-आवरणम् a shield; Mb.7.2.28.-उत्सादनम् cleaning the body with perfumes; Ms.2.211.-कर्षण a. emaciating or weakening the body.-भङ्गः, -भञ्जनम् stretching one's limbs.-मार्जनी a towel.-यष्टिः f. a thin or slender body; रोमाञ्चलक्ष्येण स गात्रयष्टिं भित्त्वा निराक्रामद- रालकेश्याः R.6.81.-रुहम् the hair on the body; नेत्रे जलं गात्ररुहेषु हर्षः Bhāg.2.3.24.-लता a thin or tender body, slim figure.-वेष्टनम् spasmodic sensation; Charak 6.27.-संकोचिन् m. the pole-cat; (so called because it contracts its body in order to spring); a hedge- hog; cf. Vaj.24.36. com.-संप्लवः a small bird, the diver. -
79 घर्म _gharma
घर्म a. [घरति अङ्गात्; घृ-सेके कर्तरि मक् नि˚ गुणः Uṇ.1.146] Hot.-र्मः 1 Heat, warmth; घर्मार्तं न तथा सुशीतलजलैः स्नानम् H.1.93; U.3.5.-2 The hot season, summer; निःश्वासहार्यांशुकमाजगाम घर्मः प्रियावेशमिवोपदेष्टुम् R.16.49; U.2.9.-3 Sweat, perspiration; अघर्मघर्मोदक- बिन्दुमौक्तिकैरलंचकारास्य वधूरहस्करः Śi.1.58.-4 A cauldron, boiler.-5 Sunshine;-6 A cavity in the earth shaped like a boiler.-7 A hot day.-8 Ved. A sacrifice.-9 Juice.-1 Milk (of cows).-11 The प्रवर्ग्य ceremony.-12 A kind of deity; घर्मः स्यादातपे ग्रीष्मे प्रवर्ग्ये देवतान्तरे ।-Comp. -अंशुः the sun; तमस्तपति घर्मांशौ कथमाविर्भविष्यति Ś.5.14.-अन्तः the rainy season; घर्मान्तक्षुभितजलेव जह्नु- कन्या Ki.7.25.-अम्बु, -अम्भस् n.,-उदकम्, -जलम् sweat, perspiration; वदने घर्माम्भसां जालकम् Ś.1.29; Māl.9.17,1.37.-चर्चिका eruptions caused by heat and suppressed perspiration.-जातिः sweat-produced being; अहं भवो यूयमथो$सुरादयो मनुष्यतिर्यग्द्रुमघर्मजातयः Bhāg.8.5.21-छेदः cessation of heat.-दीधितिः the sun; यः ससोम इव घर्मदीधितिः R.11.64.-दुधा, -दुह् f. a cow giving warm milk for offerings; घर्मदुघे इव धेनू Av.4.22.4.-द्युतिः the sun; Ki.5.41.-पयस् n.1 sweat, perspiration; प्रतिकामिनीति ददृशुश्चकिताः स्मरजन्म- घर्मपयसोपचिताम् Śi.9.35.-2 warm water.-श्मिः 1 the sun.-2 heat, radiance.-स्वेद a. Ved. coming with splendour, or showering down water, or coming to the oblation (Sāy.); perspiring with heat; घर्मस्वेदेभिर्द्रविणं व्यानट् Rv.1.67.7. -
80 जरित _jarita
जरित a. [जरा-इतच्]1 Old, aged.-2 Decayed, infirm; पाण्डुरस्यातपत्रस्य च्छायायां जरितं मया Rām.2.2.7.
Страницы
См. также в других словарях:
tapa-tā — तपता … Indonesian dictionary
tapat — तपत् … Indonesian dictionary
tapatām-pati — तपताम्पति … Indonesian dictionary
añcita-pattra — अञ्चितपत्त्र … Indonesian dictionary
añcita-pattrâ̱ksha — अञ्चितपत्त्राक्ष … Indonesian dictionary
bhūtá-páti — भूतपति … Indonesian dictionary
bhūtá-pattrī — भूतपत्त्री … Indonesian dictionary
cīrita-pattrikā — चीरितपत्त्रिका … Indonesian dictionary
dánta-pattra — दन्तपत्त्र … Indonesian dictionary
dánta-pattraka — दन्तपत्त्रक … Indonesian dictionary
ekâ̱tapatra — एकातपत्र … Indonesian dictionary
