षड्वदन

अयि ind.

1 As a gentle address in the sense of 'friend', 'oh', 'ah' (कोमलामन्त्रणे); or simply as a vocative parti- cle; अयि विवेकविश्रान्तमभिहितम् M.1; अयि कठोर U.3.27 Oh you ruthless one; अयि भो महर्षिपुत्र S.7; अयि विद्युत्प्रमदानां त्वमपि च दुखं न जानासि Mk.5.32; अयि मातर्देवयजनसंभवे देवि सीते U.4; see also Bv.1.5,11,44.

-2 As a particle of entreaty or solicitation (अनुनय), 'I pray', 'prythee'; अयि संप्रति हि दर्शनम् Ku.4.28; also of encouragement or persuation; अयि मन्दस्मितमधुरं वदनं तन्वङ्गि यदि मनाक्कुरुषे Bv.2.15.

-3 As a particle of gentle or kind inquiry (प्रश्न); अयि जीवितनाथ जीवसि Ku.4.3; अयीदमेवं परिहासः 5.62; अयि जानीषे रेभिलस्य सार्थवाहस्य गृहम् Mk.3. cf. अयि प्रश्नानुनययोः...Nm.

अरुन्धती [न रुन्धती प्रतिरोधकारिणी]

1 A medicinal climbing plant.

-2 N. of the wife of Vasiṣṭha; अन्वासितमरुन्धत्या स्वाहयेव हविर्भुजम् R.1.56.

-3 The morning star personified as the wife of Vasiṣṭha; one of the Pleiades.

-4 N. of the daughter of प्राचेतसदक्ष, one of the 1 wives of Dharma. [In mythology Arundhatī is represented as the wife of the sage Vasiṣṭha, one of the 7 sages. She was one of the 9 daughters of Kardama Prajāpati by Devahūti. She is regarded as the highest pattern of conjugal excellence and wifely devotion and is so invoked by the bridegroom at nuptial ceremonies. Though a woman she was regarded with the same, even more, veneration as the Saptarṣis; cf. Ku.6.12; तामगौरवभेदेन मुनींश्चापश्यदीश्वरः । स्त्री पुमानि- त्यनास्थैषा वृत्तं हि महितं सताम् ॥ cf. also Janaka's remarks in U.4.1. She, like her husband, was the guide and controller of Raghu's line in her own department and acted as guardian angel to Sitā after she had been abandoned by Rāma. It is said that Arundhatī (the star) is not seen by persons whose end has approached. cf. Suśruta. न पश्यति सनक्षत्रां यस्तु देवीमरुन्धतीम् । ध्रुवमाकाशगङ्गां च तं वदन्ति गतायुषम् ॥; See H.1.66. also].

-5 The tongue (personified).

-Comp. -जानिः, -नाथः -पतिः N. of Vasiṣṭha one of the seven Ṛiṣis or stars in the Ursa Major. -दर्शनन्यायः see under न्याय.

अलीक a. [अल्-बीकन् Uṇ.4.25 निपातः]

1 Unpleasing, disagreeable; आ मे शृणुतासिता अलीकाः Av.5.13.5.

-2 Untrue, false, pretended; ˚मुग्धः K.84; अलीककोप- कान्तेन K.147; ˚वचन Amaru.27,37,48.

-3 Little, not much, few.

-कम् The forehead; दिशामलीकालकभङ्गतां गतः K.4.

-2 Anything displeasing; यद्यथा स महाराजो नालीकमधिगच्छति Rām.2.52.26. falsehood, untruth. गुरोश्चालीकनिर्बन्धः समानि ब्रह्महत्यया Ms.11.55. सज्जनस्य हृदयं नवनीतं यद् वदन्ति कवयस्तदलीकम् । अन्यदेहविलसत्परितापात् सज्जनो द्रवति नो नवनीतम् ॥ Subh&amacrṣ.

-3 Heaven.

-4 Sorrow; अलीकं मानसं त्वेकं हृदयं मम Rām.2.19.6. अलीकं त्वप्रिये स्वर्गे सङ्घे$नृतललाटयोः

-Comp. -मत्स्य a kind of dish resembling the taste of fish ('mock-fish').

-सुप्त, -सुप्तक a. pretended sleep; Ks.

अश्वः [अश्नुते अध्वानं व्याप्नोति, महाशनो वा भवति Nir.; अश्-क्वन् Uṇ.1.149]

1 A horse; the horses are said to have 7 breeds:- अमृताद् बाष्पतो वह्नेर्वेदेभ्यो$ण़्डाच्च गर्भतः । साम्नो हयानामुत्पत्तिः सप्तधा परिकीर्तिता ॥

-2 A symbolical expression for the number 'seven' (that being the number of the horses of the Sun) सूर्याश्वैर्मसजस्तताः सगुरवः शार्दूलविक्रीडितम् V. Ratn.

-3 A race of men (horselike in strength); काष्ठतुल्यवपुर्धृष्यो मिथ्याचारश्च निर्भयः । द्वादशाङ्गुलमेढ्रश्च दरिद्रस्तु हयो मतः ॥

-श्वौ (du.) A horse and a mare.

-श्वाः horses and mares. [cf. L. equus; Gr. hippos; Zend aspa; Pers. asp.]

-Comp. -अक्षः N. of a plant देवसर्षप.

-अजनी a whip अश्वाजनि प्रचेतसो$श्वान् त्समत्सु चोदय Rv.6.75.13.

-अधिक a. strong in cavalry, superior in horses.

-अध्यक्षः a guardian of horses, commander of horse-cavalry.

-अनीकम् a troop of horse- men, cavalry.

-अरिः a buffalo.

-अवरोहकः N. of a tree अश्वगन्धा.

-आयुर्वेदः veterinary science concerning hores.

-आरूढ a. mounted, sitting on horse-back.

-आरोह a. riding or mounted on horse. (

-हः)

1 a horseman, rider.

-2 one who is fighting.

-3 a ride.

(-हा), -आरोहकः N. of the plant अश्वगन्धा.

-आरोहणीयम् Horsemen, cavalry. इदानीमश्वारोहणीयं क्व गतम् Pratijñā. 1.

-आरोहिन् a. mounted or riding on horseback.

-इषित a. hurried along by horses.

- उरस a. broad-chested like a horse. (

-सम्) the chief or principal horse.

-कन्दा, -कन्दिका N. of a plant अश्वगन्धा.

-कर्णः, -कर्णकः 1 a kind of tree (Vatica Robusta; Mar. साग, राळ) Rām.1.24.15; Māl.9.

-2 the ear of a horse.

-3 a term in surgery for a particular fracture of the bones. (

-र्णः) N. of a mountain.

-कुटी a stable for horses; Pt.5.

-कुशल, -कोविद a. skilled in managing horses.

-क्रन्दः 1 N. of a bird.

-2 a general of the army of the gods.

-खरजः [अश्वश्च खरी च अश्वा च खरश्च वा ताभ्यां जायते पुंवद्भावः Tv.] a kind of horse, mule.

-खुरः 1 a horse's hoof.

-2 a kind of perfume. (

-रा) N. of the plant अपराजिता.

-गति f.

1 the pace of a horse.

-2 N. of a metre containing four lines of sixteen syllables in each.

-गन्धा [अश्वस्य गन्ध एकदेशो मेढ्रमिव मूलमस्याः] N. of a plant Physalis Flexuosa Lin; ˚तैलम् a kind of oil.

-गुप्तः N. of a Buddhist teacher.

-गोयुगः, -गम् a pair of horses.

-गोष्ठम् a stable.

-ग्रीवः 1 N. of a demon who was a foe of Viṣṇu.

-घासः a pasture for horses.

-घासकायस्थः An officer in charge of the fodder for the horses Rāj. T.3.489.

-घोषः N. of a Buddhist writer.

-घ्नः [अश्वं हन्ति अमनुष्यकर्तृकत्वात्]

1 a horse-bane.

-2 N. of a kind of Oleander, Nerium Odorum Ait. (Mar. पांढरी कण्हेर)

-चक्रम् 1 a collection of horses.

-2 a kind of wheel.

-चर्या Taking care of a horse; तस्या- श्वचर्यां काकुस्थ दृढधन्वा महारथः (अंशुमानकरोत्) Rām.1.396-7.

-चलनशाला a riding house.

-चिकित्सकः, -वैद्यः a far- rier, a veterinary surgeon.

-चिकिसा farriery, veteri- nary science.

-चेष्टितम् 1 the motion of horses.

-2 an omen, auspicious or inauspicious.

-जघनः a kind of centaur; a creature having his lower limbs like those of a horse.

-जित् a. gaining horses by conquest. Rv.2.21.1; पवस्व गोजिदश्वजित् Rv.9.59.1.

-जीवनः gram.

-तीर्थम् N. of a place of pilgrimage near Kānyakubja on the Gaṅgā; अदूरे कान्यकुब्जस्य गङ्गायास्तीर- मुत्तमम् । अश्वतीर्थं तदद्यापि मानैवः परिचक्ष्यते ॥ Mb.13.4.17

-द a. giving horses; Ms.4.231.

-दंष्ट्रा the plant Tribulus Lanuginosus (गोक्षुर, Mar. गोखरू).

-दाः, -दावन् m. giving horses. अरिष्टो येषां रथो व्यश्वदावन्नीयते Rv.5.18. 3.

-दूतः a riding messenger.

-नदी N. of a river.

-नाथः one who has the charge of a drove of grazing horses; a horse herd.

-निबन्धिकः a groom, a horse- fastener.

-निर्णिज् a. Ved. decorated or embellished with horses, गोअर्णसि त्वाष्ट्रे अश्वनिर्णिजि Rv.1.76.3.

-पः Ved. a groom; Vāj.3.11.

-पतिः 1 lord of horses Rv.8.21.3.

-2 N. of several persons; of a king of Madra and father of Sāvitri.

-पर्ण a. [अश्वानां पर्णं गमनं यत्र]

1 having horses (as a chariot); Rv.1.88.1.

-2 a cloud (that penetrates everywhere).

-पालः, -पालकः, -रक्षः a horse-groom.

-पुच्छी N. of the tree माषपर्णी Glycine Debilis. (Mar. रान उडीद).

-पृष्ठम् horse back.

-पेशस् a. decorated or embellished with horses; ये स्तोतृभ्यो गोअग्रामश्वपेशसम् Rv.2.1.16.

-बन्धः a groom.

-बन्धन a. used for fastening horses. (

-नम्) fastening of horses.

-बला N. of a vegetable (Mar. मेथी).

-बालः 1 a kind of reed, Saccharum Spontaneum Lin. (Mar. बोरू).

-2 the tail or hair of a horse.

-बुध्न a. Ved. based on horses, standing on horses, i. e. on a carriage drawn by horses; अस्य पत्मन्नरुषीरश्ववुध्ना Rv.1.8.3.

-बुध्य a. Ved. based on horses, having its origin in horses (wealth); distinguished by horses Rv.1.121. 14.

-भा lightning.

-मन्दुरा A stable of horses.

-महिषिका [अश्वमहिषयोर्वैरं वुन्] the natural enmity be- tween a horse and a buffalo.

-मारः, -मारकः, -हन्तृ m. 'horse-destroying', a kind of Oleander, Nerium Odorum Ait. (Mar. पांढरी कण्हेर).

-मालः a kind of serpent.

-मुख a. [अश्वस्य मुखमिव मुखमस्य] having the head or face of a horse. (

-खः) a horse-faced creature, a Kinnara or celestial chorister; (according to others) a kind of demigod distinct from the preceding. (

-खी) a Kinnara woman; भिन्दन्ति मन्दां गतिमश्वमुख्यः Ku.1.11.

-मुक् m. a horse-stealer.

-मेधः [अश्वः प्रधानतया मेध्यते हिंस्यते$त्र, मेध् हिंसने घञ्] a horse-sacrifice; यथाश्वमेधः क्रतुराट् सर्वपापापनोदनः Ms.11.26. [In Vedic times this sacrifice was performed by kings desirous of offspring; but subsequently it was performed only by kings and implied that he who instituted it, was a conqueror and king of kings. A horse was turned loose to wander at will for a year, attended by a guardian; when the horse entered a foreign country, the ruler was bound either to submit or to fight. In this way the horse returned at the end of a year, the guardian obtaining or enforcing the submission of princes whom he brought in his train. After the successful return of the horse, the rite called Asva- medha was performed amidst great rejoicings. It was believed that the performance of 1 such sacrifices would lead to the attainment of the seat or world of Indra, who is, therefore, always repre- sented as trying to prevent the completion of the hundredth sacrifice. cf. Rv.1.162-163 hymns; Vāj.22 seq.]

˚काण्डम् N. of the thirteenth book of the Śatapatha Brāhmaṇa.

-मेधिक, -मेधीय a. fit for a horse-sacrifice, or relating to it. (

-कः, -यः) a horse fit for the Aśvamedha sacrifice. (

-कम्) the fourteenth parvan in the Mahābhārata; ततो$श्वमेधिकं पर्व प्रोक्तं तच्च चतुर्दशम् Mb.

-युज् a.

1 yoking the horses; वयोवृधो अश्वयुजः परिज्रयः Rv.5.54.2.

-2 having horses yoked to it (as a carriage); रथेनाश्वयुजा Rām.

-3 born under the constellation अश्वयुज्. (f.)

1 N. of a constellation, the head of Aries.

-2 the first lunar mansion.

-3 the month of Āśvina.

-4 a chariot having horses.

-यूपः the post to which the sacrificial horse was bound; ये अश्वयूपाय तक्षति Rv.1.162.6.

-योग a.

1 causing the yoking of horses.

-2 joining or reaching as quickly as horses; उत न ईं मतयो$श्वयोगाः Rv.1.186.7.

-रक्षः the keeper or rider of a horse, a groom.

-रथः a carriage drawn by horses. (

-था) N. of a river near गन्धमादन.

-रत्नम्, -राजः the best or lord of horses; i. e. उच्चैःश्रवस्.

-राधस् a. Ved. furnishing horses; शुम्भन्त्यश्वराधसः Rv.1.21.2.

-रिपुः A buffalo; Bhāvaprakāśa.

-रोधकः N. of a plant (अंश्वमार); see अश्वघ्न.

-लक्षणम् a sign or mark of a horse.

-ललितम् N. of a species of the Vikṛiti metre.

-लाला a kind of snake.

-लोमन् n. horse-hair; a kind of snake.

-वक्त्रः = अश्वमुख q. v.; a Kinnara or Gandharva.

-वडवम् a stud of horses and mares; P.II.4.12,27. mares.

-वदनः = ˚मुख.

-वहः a horseman.

-वाजिन् a. Having the strength of a horse; स मातरिश्वा विभुरश्ववाजी Mb.13.158.2.

-वारः, -वालः, -वारकः [अश्वं वारयति उप. स.] a horseman, groom; दुःखेन निश्चक्रमुरश्ववाराः Śi.3.66.

-वारणम् N. of the Bos Gavaeus (गवय).

-वाहः, -वाहकः [अश्वं वाहयति चालयति] a horseman.

-विक्रयिन् a. a horse-dealer.

-विद् a.

1 skilled in taming or managing horses.

-2 [अश्वं विन्दते विद्-क्विप्] procuring horses; उत नो गोविद- श्ववित् Rv.9.55.3. (m.)

1 a jockey.

-2 an epithet of Nala.

-वृषः a stallion; वडवेतराभवदश्ववृष इतरः Bṛi. Up.1.4.4.

-वैद्यः a farrier.

-व्रतम् N. of sāman.

-शकृत् n.,

-शकम् Ved.

1 excrements of a horse, horse-dung.

-2 N. of a river.

-शङ्कुः a pillar to tie a horse.

-शाला a stable;

-शावः a colt, a foal.

-शास्त्रम् 1 manual or text-book of veterinary science;

-2 N. of the work of Nakula.

-शिरस् a. having the head of a horse, an epithet of Nārāyaṇa. (n.)

1 a horse's head.

-2 N. of a Dānava.

-शृगालिका [अश्वशृगालयोर्वैरं द्वन्द्वाद् वैरे वुन्] the natural enmity between a horse and a jackal.

-षङ्गवम् a set or team of six horses.

-सधर्मन् a. Resembling horses in work; अश्वसधर्माणो हि मनुष्याः नियुक्ताः कर्मसु विकुर्वते । Kau. A.2.9.

-सनि, -षा, -सा a. Ved. (P.VIII.3.11 and Mbh.) gaining or procuring horses, giving horses; यस्ते$अश्वसनिर्भक्षो Vāj.8. 12.

-सादः, -सादिन् m. a horseman, a rider, a horse- soldier; पूर्वं प्रहर्ता न जघान भूयः प्रतिप्रहाराक्षममश्वसादी R.7. 47; Vāj.3-13.

-सारथ्यम् coachmanship, charioteer- ship, management of horses and chariots; सूतानाम- श्वसारथ्यम् Ms.1.47.

-सूक्तिन् N. of the author of the hymns Rv.8.14.15.

-सूत्रम् A text book of the management of horses.

-सूनृत a. Ved.

1 praised sincerely for (the gift of) horses; cf. Rv.5.79,1-1.

-2 whose praise for (giving) horses is agreeable and true.

-सेनः 1 N. of a king.

-2 N. of a Nāga.

-3 N. of the father of the twentythird Arhat of the present Avasarpiṇī.

-स्तोमीय a. relating to the praise of the sacrificial horse. N. of the Ṛigvedic hymn 1. 162.

-स्थान a. born in a stable. (

-नम्) a stable or stall for horses; Y.1.279.

-हन्तृ a. killing a horse, (

-ता) N. of a fragrant plant.

-हय a. [अश्वेन हिनोति गच्छति हि कर्तरि अच्]

1 driving or spurring a horse, riding a horse; प्रत्यर्धिर्यज्ञानामश्वहयो रथानाम् Rv.1.26. 5.

-2 to be traversed by a horse; समस्य हरिं हरयो मृजन्त्यश्वहयैरनिशितं नमोभिः Rv.9.96.2.

-हारकः a horse- stealer; पङ्गुतामश्वहारकः Ms.11.51.

-हृदयम् [अश्वस्य हृदय- मनोगतभावादि]

1 the desire or intention of a horse.

-2 a kind of veterinary science.

-3 horsemanship; अश्वहृदये निवेश्यात्मानम् K.8.

-या N. of the Apsaras रम्भा.

असिः [अस्यते क्षिप्यते; अस्-इन् Uṇ.4.139]

1 A sword

-2 A knife used for killing animals.

-3 [अस्यति सेवनेन पापानि] N. of a river to the south of Benares.

-4 Breath (श्वास).

-सि ind. The 2nd pers. sing. of the present of अस् to be, used as an indeclinable in the sense of 'त्वम्' thou; as in कृतवानसि विप्रियं न मे Ku.4.7 (where however असि may be taken as a verb).

-Comp. -असि ind. sword against sword.

-गण्डः a small pillow for the cheeks; (असिः क्षिप्तो गण्डो यत्र Tv.).

-चार्य exercise or practice of arms; Mb.1.

-जीविन् a. one who earns his livelihood by means of swords, a soldier fighting for wages.

-दंष्ट्रः, दंष्ट्रकः the marine monster makara or crocodile (painted on the banner of Kāmadeva).

-दन्तः a crocodile.

-धारा the edge of a sword; सुरगज इवं दन्तैर्भग्नदैत्यासिधारैः R.1.86,41.

-धाराव्रतम् [असिधारायां स्थितिरिव दुष्करं व्रतम्]

1 (according to some) the vow of standing on the edge of a sword; (according to others) the vow of keeping constant company with a young wife and yet steadily resisting the tempta- tion of sexual intercourse with her; यत्रैकशयनस्थापि प्रमदा नोपभुज्यते । असिधाराव्रतं नाम वदन्ति मुनिपुंगवाः ॥ or शयने मध्ये खड्गं विधाय स्त्रीपुंसौ यत्र ब्रह्मचर्येण स्वपतस्तत्; or युवा युवत्या सार्धं यन्मुग्धभर्तृवदाचरेत् । अन्तर्निवृत्तसङ्गः स्यादसिधाराव्रतं हि तत् Yādava.

-2 (hence fig.) any hopelssly difficult task; सतां केनोद्दिष्टं विषममसिधाराव्रतमिदम् Bh.2.28,64; असिधारा- व्रतमिदं यदरिणा सह संवासः Pt.3.

-धावः, -धावकः an armourer, furbisher. वाद्यविद्याविदग्धाश्च लुब्धकाश्चासिधावकाः । Śiva. B.31.21.

-धेनुः, -धेनुका [असिर्धेनुरिव यस्याः वा कप् or असेर्धेनुका (धेनुशब्देन स्त्रीवाचकत्वं संदृश्यते)] a knife; Vikr.4.69; cf. स्याच्छस्त्री चासिपुत्री च च्छुरिका चासिधेनुका । Ak.2.8.92.

-पत्र a. having sword-shaped leaves; जातं तमात्मन्यसिपत्रवृक्षम् R.14.48.

(-त्रः) 1 the sugar-cane.

-2 a kind of tree which grows in the lower world. (Mar. त्रिधारी निवडुंग.)

-3 a hell paved with swords.

(-त्रम्) 1 the blade of a sword.

-2 a sheath, a scabbard. ˚वनम् a hell where the trees have leaves as sharp as swords. असिपत्रवनं चैव निशितं क्षुरसंवृतम् (ददर्श) Mb.18.2. 23; असिपत्रवनं चैव लोहदारकमेव च । Ms.4.9;

-पत्रकः 1 a sugar-cane.

-2 white दर्भ grass, Bhāg.5.26.7.

-पथः, -थम् the course of the breath.

-पुच्छः, -पुच्छकः the Gangetic porpoise; see शिशुमार.

-पुत्रिका, -पुत्री a knife (असेः पुत्रीव).

-मेदः [असिरिव तीक्ष्णो मेदो निर्यासो यस्य] the fetid Khadira. (विट्खदिर; Mar. शेण्याखैर).

-लता the blade of a sword; ददृशुरुल्लसितासिलतासिताः Śi.6.51.

-हत्य a. to be killed with a sword. (

-त्यम्) fighting with knives or swords.

-हस्तः killing by right hand sword; (असिहस्तो दक्षिणबाहुविभ्रान्तच्छेदः । इति नीलकण़्ठटीका); असिहस्तापहस्ताभ्यां तेषां गात्राण्यकृन्तत Mb.6.9.45.

-हेतिः [असिर्हेतिः साधनमस्य] a swordsman.

आघाटः [आ-हन् घञ् निपातः]

1 Killing, striking (some- times used as an adj.)

-2 A musical instrument.

-3 A cymbal or rattle; उत यत्राघाटाः कर्कर्यः संवदन्ति Av.4.37.5.

-4 Boundary, limit.

-5 N. af a plant (अपामार्ग; Mar. आघाडा).

आतप a. Ved. Causing pain or affliction; भीमस्तुवि- ष्माञ्चर्षणिभ्य आतपः Rv.1.55.1.

-पः Heat (of the sun, fire &c.), sunshine; आतपायोज्झितं धान्यम् Mb. exposed to the sun; तमातपक्लान्तम् R.2.13; शीतातपाभिघातान् Ms.12.77; प्रचण्ड˚ Rs.1.11; सूर्य˚ 1; Me.11; बालातपः Ms.4.69 the morning sun; ˚आक्रान्त exposed to heat.

-2 Light; छायातपौ ब्रह्मविदो वदन्ति Kaṭh.3.1.

-Comp. -अत्ययः passing of the sun's heat, sunset; आतपात्यय- संक्षिप्तनीवारासु R.1.52.

-अभावः non-existence of the sun's heat, shadow.

-उदकम् mirage.

-त्रम्, -त्रकम् [आतपात् त्रायते, त्रै-क] an umbrella (of silk or leaves used as a parasol); तमातपक्लान्तमनातपत्रम् R.2.13,47; पद्म˚ 4.5; राज्यं स्वहस्तधृतदण्डमिवातपत्रम् Ś.5.6.

-लङ्घनम् being exposed to heat, catching the sun-stroke; आतप- लङ्घनाद्बलवदस्वस्थशरीरा शकुन्तला Ś.3.

-वर्ष्य a. (water &c.) produced by rain during sunshine.

-वारणम् [आतापं वारयति] an umbrella, parasol; नृपतिककुदं दत्त्वा यूने सितातपवारणम् R.3.7,9.15.

-शुष्क a. dried in the sunshine.

आयुधः धम् [आयुध्-घञर्थे क]

1 A weapon, shield &c.; it is of 3 kinds (1) प्रहरण, e. g. a sword; (2) हस्तमुक्त, e. g. a disc; (3) यन्त्रमुक्त, e. g. an arrow; आयुधानामहं वज्रम् Bg.1.28. न मे त्वदन्येन विसोढमायुधम् R.3.63. An implement; वशाया यज्ञ आयुधम् Av.1.1.18.

-2 A vessel (Ved.).

-धम् 1 Gold used for ornaments.

-2 (pl.) Water (Ved.).

-Comp. (-अ) आगारम् an armoury, arsenal; अहमप्यायुधागारं प्रविश्यायुधसहायो भवामि Ve.1; Ms.9.28.

-आगारिकः Governor of an arsenal.

-जीविन् a. living by one's weapon. (m.) a warrior, soldier.

-धर्मिणी the tree called जयन्ती (रोगनाशने तस्या आयुधधर्मत्वात्).

-पालः the governor of an arsenal; Hariv.

-पिशाचिका 'devil of arms', devilish warlike spirit; Mv.3; A. R.4; B. R.4.

-शाला see आयुधागार.

इन्दुः [उनत्ति क्लेदयति चन्द्रिकया भुवनं उन्द्-उ आदेरिच्च Uṇ.1.12]

1 The moon; दिलीप इति राजेन्दुरिन्दुः क्षीरनिधाविव R.1.12 (इन्दु is said to mean in the Veda a drop of Soma juice, a bright drop or spark; सुतास इन्दवः Rv.1.16.6).

-2 The मृगशिरस् Nakṣatra.

-3 (in Math.) The number 'one'.

-4 Camphor.

-5 The point on a die; तेभ्यो व इन्दवो हविषा विधेम Av.7.19.6.

-6 Designation of the अनुस्वार. - (pl.)

1 The periodical changes of the moon.

-2 The time of moon-light, night.

-Comp. -कमलम् the white lotus.

-कला 1 a digit of the moon. (These are 16, each of which is mythologically said to be devoured by 16 deities in succession).

-2 N. of several plants; अमृता, गुडूची, सोम- लता.

-कलिका 1 N. of a plant (केतकी).

-2 a digit of the moon.

-कान्तः the moon-stone.

(-ता) 1 night.

-2 N. of a plant (केतकी).

-क्षयः 1 waning or disappear- ance of the moon.

-2 the new moon day. Ms.3.122.

-जः, -पुत्रः the planet Mercury. (

-जा) N. of the river Revā or Narmadā.

-जनकः 1 the ocean (the moon being produced amongst other jewels at the churning of the ocean)

-2 the sage अत्रि.

-दलः a digit, crescent.

-पुष्पिका N. of a plant (कलिकारी or जांगली).

-भम् 1 the sign called Cancer.

-2 the Nakṣatra called मृगशिरस्.

-भा a kind of water-lily.

-भृत्, -शेखरः, -मौलिः 'the moon-crested god, epithets of Śiva.

-मणिः 1 the moon-stone.

-2 a pearl.

-मुखी A lotus-creeper.

-मण्डलम् the orb or disc of the moon.

-रत्नम् a pearl.

-ले (रे) खा 1 a digit of the moon.

-2 N. of several plants, especially, plant Flacourtia Sapida. Its seed is much used by women as a detergent to their oiled hair (Mar. बांवच्या).

-3 Ligusticum Ajwaen (Mar. ओंवा). see इन्दुकला.

-लोकः the world of the moon.

-लोहकम्, लौहम् silver.

-वदना A moon-faced lady. N. of a metre; see Appendix.

-वल्ली The Soma plant.

-वारः a kind of yoga in Astrology.

-वासरः Monday.

-व्रतम् a religious observance depending on the age of the moon. It consists in diminishing the quantity of food by a certain portion daily, for a fortnight or a month; cf. चान्द्रायण. इन्दुव्रतसहस्रं तु यश्चरेत्कायशोधनम् Mb.13.26.39.

-शफरिन् A tree, Bauhinia tomentosa (Mar. आपटा)

-सुतः or

-सूनुः N. of the planet Mercury.

उद्योगिन् a. Active, diligent, persevering, industri- ous; उद्योगिनं पुरुषसिंहमुपैति लक्ष्मीर्दैवं हि दैवमिति कापुरुषा वदन्ति Pt.1.361,2.134.

उपपद् 4 Ā.

1 To reach, come to, approach, go near; यमुनातटमुपपेदे Pt.1; उपपद्यख स्वकर्मोचितां गतिम् Dk.93.

-2 To be got or obtained, fall to one's share; त्वदन्यः संशयस्यास्य छेत्ता न ह्युपपद्यते Bg.6.39;13.18.

-3 To take place, occur, happen, be produced; देवि एवमुपपद्यते M.1 even as you say, just so; अर्थास्तस्योपपत्स्यन्ते Mb.; उपपन्ना हि दारेषु प्रभुता सर्वतोमुखी Ś.5.26.

-4 To be possible; कर्तव्यं वो न पश्यामि स्याच्चेत्किं नोपपद्यते Ku.6.61; Ms.9.121,4; 1.12; नेश्वरो जगतः कारणमुपपद्यते Ś. B.

-5 To be suitable, be fit for, be adequate for, fit, suit (with loc.); क्लैब्यं मा स्म गमः पार्थ नैतत्त्वरय्युपपद्यते Bg.2.3;18.7; उपपद्यते it is fit; ते गुणाः परस्मिन् ब्रह्मण्युपपद्यन्ते Ś. B.

-6 To go against, attack.

-7 To put in a word or statement; इति ह विश्वामित्र उपपपाद Ait. Br. -Caus.

1 To bring into any state, cause to arrive or be obtained; विश्वासमुपपादिता Rām. inspired with confidence; get ready; रथमुपपादय Ve.2.

-2 To offer, present any one with (acc.), bring to; दिष्टया त्वमसि मे धात्रा भीतेनेवोपपादितः R.15.18,14.8;16.32; Ms.9.72,73;3.96; sometimes with dat.; सर्वस्वं वेद- विदुषे ब्राह्मणायोपपादयेत् Ms.11.76;9.244; or with loc.; अक्षयो$यं निधी राज्ञां यद्विप्रेषूपपादितम् Y.1.315.

-3 (a) To cause to happen or occur, bring about; मरणमुपपादयेत K.36. (b) To accomplish, effect, cause, do, perform; यावत्तु मानुष्यके शक्यमुपपादयितुम् K.62,113,12,134; देव- कार्यम् R.11.91;17.55; Me.29.

-4 (a) To make a statement, adduce, put forward. (b) To justify.

-5 To make good, establish, prove; कथमीश्वरं विनाशधर्मिणमुप- पादयसि Prab.

-6 To pronounce, declare.

-7 To make fit or adequate for; कालोपपादिते क्षेत्रे Ms.9.36.

-8 To furnish with, endow with; Kām.11.57; K.2; आत्मानं प्रथमं राजा विनयेनोपपादयेत् Subhāṣ.

-9 To find out, ascertain; दक्षिणाप्रवणं चैव प्रयत्नेनोपपादयेत् Ms.3.26.

-1 To examine.

एतावत् a. So much, so great, so many, of such extent, so far, of such quality or kind; एतावदुक्त्वा विरते मृगेन्द्रे R.2.51; Ku.6.89; एतावान्मे विभवो भवन्तं सेवितुम् M.2 so far; oft. used in connection with a relative pronoun which generally follows; एतावता नन्वनुमेयशोभि... आरोपितं यद् गिरिशेन पश्चादङ्कम् Ku.1.37. -ind. So far, so much, in such a degree, thus; नैतावदन्ये मरुतो यथेमे Rv.7.57.3.

कङ्कः 1 A heron; Mb.11.16.7.

-2 A variety of mango.

-3 N. of Yama.

-4 A Kṣatriya.

-5 A Vṛiṣṇi.

-6 A false or pretended Brāhmaṇa.

-7 Name assumed by Yudhiṣṭhira in the palace of Virāṭa.

-8 One of the 18 divisions of the continent.

-9 N. of a people (pl.); cf. कङ्कस्तरङ्गे गुप्ते च गृध्ने काके युधिष्ठिरे । कूले मधुरिपौ कोके पिके वैवस्वते$प्यथ ॥ Nm.

-ङ्का 1 A sort of sandal.

-2 Scent of the lotus.

-Comp. -त्रोटः, -टिः a kind of fish.

-पत्र a. furnished with the feathers of a heron. (

-त्रः) an arrow furnished with a heron's feathers; नखप्रभाभूषितकङ्कपत्रे R.2.31; U.4.2; Mv.1.18. (

-त्रम्) a heron's feather fixed on an arrow.

-पत्रिन् m. = कङ्कपत्रः.

-माला 1 a kind of musical instrument.

-2 beating time by the clapping of hands.

-मुख, -वदन a. shaped like a heron's mouth.

(-खः, -खम्), -वदनम् a pair of tongs; शल्यानि व्यपनीयकङ्कवदनैरुन्मोचिते कङ्कटे Ve.5.1.

-वासस् m. An arrow (कङ्कपत्र); असंपातं करिष्यन्ति पतन्तः कङ्कवाससः Rām.5.21.26.

-शायः a dog (sleeping like a heron).

कराल a.

1 Dreadful, formidable, frightful, terrible; U.5.5,6.1; Māl.3; Bg.11.23,25,27; वपुर्महोरगस्येव करालफणमण्डलम् R.12.98; Mv.3.48.

-2 Gaping, opening wide; करालवक्त्र U.5.6.

-3 Great, large, high, lofty.

-4 Uneven, jagged; pointed; प्रालेयमिश्रमकरन्द- करालकोशैः (पुष्पैः) Ve.2.6; Māl.1.38.

-5 Harsh, क्वणितकरालकिंकिणीकः Māl.5.3.

-6 Wide, spacious; सन्धिः करालो भवेत् Mk.3.12.

-7 Deformed.

-8 Having projecting teeth; करालो दन्तुरे तुङ्गे विकृतोज्ज्वलयोरपि । विग्रहे भीषणे... ॥ Nm.

-लः 1 Resin, pitch.

-2 A disease of the teeth.

-3 Black Tulasī.

-ला A terrific form of Durgā; ˚आयतनम्; न करालोपहलाराच्च फलमन्यद्विभाव्यते Māl.5. 33.

-ली One of the seven tongues of fire. काली कराली च मनोजवा च Muṇḍ.1.2.4.

-लम् A particular condiment.

-Comp. -दंष्ट्र a. having terrific teeth.

-वदना an epithet of Durgā.

कर्णिक a.

1 Having ears.

-2 Having a helm.

-कः A steersman.

-का 1 An ear-ring; रत्नरञ्जितकर्णिकाम् Śiva. B.2.5; वदनेनाकुलकर्णिकोज्जवलेन Bu. Ch.5.55.

-2 A knot, round protuberance.

-3 Pericarp of a lotus.

-4 A small brush or pen.

-5 The middle finger.

-6 A fruit-stalk.

-7 The tip of an elephant's trunk.

-8 Chalk.

-9 A trowel.

-1 A bawd.

-Comp. -अचलः N. of the mountain सुमेरु.

कश्मल a. [Uṇ 1.16.] Foul, dirty, disgraceful, ignominious; मत्सबंधात्कश्मला किंवदन्ती स्याच्चेदस्मिन्हन्त धिङ् मामधन्यम् U.1.42.

-लम् 1 Dejection of mind, lowness or depression of spirits; delusion (मोह); यदाश्रौषं कश्मलेना- भितन्ने Mb.1.1.181. कश्मलं महदाविशत Mb; कुतस्त्वा कश्मल- मिदं विषमे समुपस्थितम् Bg.2.2.

-2 Sin.

-3 A swoon. शोचन्विमुह्यन्नुपयाति कश्मलम् Bhāg.5.13.7.

-4 Consterna- tion, alarm.

काञ्चन a. (

-नी f.) [काञ्च्-ल्युट्] Golden, made of gold; तन्मध्ये च स्फटिकफलका काञ्चनी वासयष्टिः Me.81; काञ्चनं वलयम् Ś.6.8; Ms.5.112.

-नम् 1 Gold; समलोष्टाश्मकाञ्चनः Bg. 14.24. (ग्राह्यम्) अमेध्यादपि काञ्चनम् Ms.2.239.

-2 Lustre, brilliancy.

-3 Property, wealth, money.

-4 The filament of a lotus.

-5 Yellow orpiment.

-6 A binding.

-नः 1 The Dhattūra plant.

-2 The Champaka tree.

-नी 1 Turmeric.

-2 Yellow orpiment.

-Comp. -अङ्गी a woman with a golden (i. e. yellow) complexion; त्वं चेदञ्चसि काञ्चनाङ्गि वदनाम्भोजे विकासश्रियम् Bv.2.72.

-कन्दरः a gold-mine.

-गिरिः N. of the mountain Meru; Bhāg.5.16.28.

-भूः f.

1 golden (yellow) soil.

-2 gold-dust.

-सन्धिः a treaty of alliance between two parties on terms of equality; cf. संगतः सन्धिरेवायं प्रकृष्टत्वात्सुवर्णवत् । तथान्यैः सन्धिकुशलैः काञ्चनः स उदाहृतः ॥ H.4.113.

किल ind.

1 Verily, indeed, assuredly, certainly; अर्हति किल कितव उपद्रवम् M.4; इदं किलाव्याजमनोहरं वपुः Ś.1. 18.

-2 As they say, as is reported (showing report or tradition ऐतिह्य); बभूव योगी किल कार्तवीर्यः R.6.38,13. 51; जघान कंसं किल वासुदेवः Mbh.

-3 A feigned action (अलीक); प्रसह्य सिंहः किल तां चकर्ष R.2.27; Mu. 7.9; पयस्यगाधे किल जातसंभ्रमा Ki.8.48,11.2.

-4 Hope, expectation or probability; पार्थः किल विजेष्यते कुरून् G. M.

-5 Dissatisfaction, dislike; एवं किल केचिद्वदन्ति G. M.

-6 Contempt; त्वं किल योत्स्यसे G. M.

-7 Cause, reason (हेतु); (very rare) स किलैवमुक्तवान् G. M. 'for he said so'.

कुलाभिः m. a. A treasure.

*****

कुलायः, 1-यम् .1 .The .nest .of .a .bird; कूज<?>न्तकपोत- कुक्कुटकुलाः कूले कुलायद्रुमाः U.2.9; N.1.141.

-2 The body; त्वदनुपथं कुलायमिदमात्मसुहृत्प्रियवत् (चरति) Bhāg.1.87.22, प्राणेन रक्षन्नवरं कुलायम् Bṛi. Up.4.3.12.

-3 A place or spot in general; विश्वंभरकुलाये तं न पश्यन्ति Bṛi. Up.1.4.7.

-4 A woven texture, a web.

-5 A case or receptacle.

-Comp. -निलायः the act of sitting in a nest, hatching, brooding; खगकुलाय-कुलायनिलायिनाम् Śi.

-स्थः a bird.

कृत p. p. [कृ-क्त]

1 Done, performed, made, effected accomplished, manufactured &c.; (p. p. of कृ 8. U. q. v.) ते करान् संप्रयच्छन्तु सुवर्णं च कृताकृतम् Mb.3.255.17; दिव्याः प्रसन्ना विविधाः सुराः कृतसुरा अपि Rām.5.11.22; natural and manufactured wines.

-2 Wounded, hurt; सिद्ध्येत ते कृतमनोभवधर्षितायाः Bhāg.3.23.11.

-3 Acquired, bought (a kind of son); Mb.13.49.4.

-4 Cultivated; अकृतं च कृतात्क्षेत्राद् गौरजाविकमेव च Ms.1.114.

-5 Appointed (as a duty); सो$पि यत्नेन संरक्ष्यो धर्मो राजकृतश्च यः Y.2.186.

-6 Relating to, referring to; पतनीयकृते क्षेपे Y.2.21.

-तम् 1 Work, deed, action; कृतं न वेत्ति Pt.1.424; un- grateful; Ms.7.197.

-2 Service, benefit.

-3 Conse- quence, result.

-4 Aim, object.

-5 N. of that side of a die which is marked with four points; this is lucky; cf. Vāj.3.18.

-6 N. of the first of the four Yugas of the world extending over 1728 years of men (see Ms.1.69 and Kull. thereon).

-7 The number '4'.

-8 A stake at a game.

-9 Prize or booty gained in a battle.

-1 An offering.

-11 Magic sorcery.

-Comp. -अकृत a. done and not done; i. e. done in part but not completed; कृताकृतस्यैव च काञ्चनस्य Bu. Ch.2.2; that which is done and that which is not done (Dvandva Comp.) मा त्वा ताप्तां कृताकृते Mbh. on P.II.2.29; कृताकृतप्रसङ्गि नित्यम्. (

-तः) the Supreme Being.

-अङ्क a.

1 marked, branded; कठ्यां कृताङ्को निर्वास्यः Ms.8.281.

-2 numbered. (ङ्कः) that side of a die which is marked with four points.

-अञ्जलि a. folding the hands in supplication; प्रणम्य शिरसा देवं कृताञ्जलिरभाषत Bg.11.14,35; Ms.4.154.

-अनुकर a. following another's example, subservient.

-अनुसारः custom, usage.

-अन्त a. bringing to an end, termi- nating.

(-तः) 1 Yama, the god of death; कृतान्त आसीत्समरो देवानां सह दानवैः Bhāg.9.6.13; द्वितीयं कृतान्त- मिवाटन्तं व्याधमपश्यत् H.1.

-2 fate, destiny; कृतान्त एव सौमित्रे द्रष्टव्यो मत्प्रवासने Rām.2.22.15; क्रूरस्तस्मिन्नपि न सहते संगमं नौ कृतान्तः Me.17.

-3 a demonstrated con- clusion, dogma, a proved doctrine; दैवं पुरुषकारश्च कृतान्ते- नोपपद्यते Mb.12.153.5; यथा लौकिकेषु वैदिकेषु च कृतान्तेषु Mbh. on P.I.1.1,56; साङ्ख्ये कृतान्ते प्रोक्तानि Bg.18.13.

-4 a sinful or inauspicious action.

-5 an epithet of Saturn.

-6 Saturday.

-7 the inevitable result of former actions.

-8 the second lunar mansion.

-9 the number 'two'. ˚कुशल an astrologer; आधिराज्ये$भिषेको मे ब्राह्मणैः पतिना सह । कृतान्त- कुशलैरुक्तं तत्सर्वं वितथीकृतम् Rām.6.48.14. ˚जनकः the sun.

-अन्नम् 1 cooked food. कृतान्नमुदकं स्त्रियः Ms.9.219;11.3.

-2 digested food.

-3 excrement.

-अपराध a. guilty, offender, criminal.

- अभय a. saved from fear or danger.

-अभिषेक a. crowned, inaugurated. (

-कः) a prince.

-अभ्यास a. practised.

-अयः the die called कृत marked with four points.

-अर्थ a.

1 having gained one's object, successful; एकः कृतार्थो भवते वीतशोकः Śwet. Up.2.14.

-2 satisfied; happy, contented; वयं कृतार्था इत्यभिमन्यन्ति बालाः Muṇḍ.1.2.9; कृतः कृतार्थो$स्मि निबर्हितांहसा Śi.1.29; R.8.3; Ki.4.9; Ś.2.1; Pt.1.194.

-3 clever.

-4 that which has served its purpose (and hence in- capable of yielding any further sense or serving any other purpose); पुरुषे यागं श्रावयित्वा कृतार्थः शब्द एकस्य द्वयोर्बहूनां वा यागं न वारयति । ŚB. on MS.6.2.3. सकृत् कृत्वा कृतार्थः शब्दः न नियमः पौनःपुन्ये । ŚB. on MS.6.2.27; सा चाकाङ्क्षा एकेनापि कृतार्था भवतीत्युक्तम् । ŚB. on MS.11.1.13. (कृतार्थीकृ

1 to render fruitful or successful; कृतार्थीकृत्य तं विप्रम् Ks.74.125.

-2 to make good; कान्तं प्रत्युपचारतश्चतुरया कोपः कृतार्थीकृतः Amaru.15; so कृतार्थयति to make fruitful; Māl.3.6.)

-अवधान a. careful, attentive.

-अवधि a.

1 fixed, appointed.

-2 bounded, limited.

-अवमर्ष a.

1 effacing from recollection.

-2 intolerant.

-अवस्थ a.

1 summoned, caused to be present; Ms.8.6.

-2 fixed, settled.

-अस्त्र a.

1 armed.

-2 trained in the science of arms or missiles; पित्रा संवर्धितो नित्यं कृतास्त्रः सांपरा- यिकः R.17.62.

- अहक a. having performed the daily ceremonies.

- आगम a. advanced, proficient, skilled. (-m.) the Supreme soul.

-आगस् a. guilty, offending, criminal, sinful; अध्ने प्र शिरो जहि ब्रह्मजस्य कृतागसः Av.12.5.6; कृतागाः कौटिल्यो मुजग इव निर्याय नगरात् Mu.3.11.

-आत्मन् a.

1 having control over oneself, self-possessed, of a selfgoverned spirit; कृतात्मा ब्रह्मलोकमभिसंभवामि Ch. Up.8.13.1; कृतात्मानो वीतरागाः प्रशान्ताः Muṇḍ. Up.3.2.5; Rām.5.61.6; ऐहिष्ट तं कारयितुं कृतात्मा Bk.1.11.

-2 purified in mind; magnanimous; तमरिघ्रं कृतात्मानं क्षिप्रं द्रक्ष्यसि राघवम् Rām.5.39.48.

- आभरण a. adorned.

-आयास a. labouring, suffering.

- आलय a. one who has taken up his abode in any place; यत्र ते दयिता भार्या तनयाश्च कृतालयाः Rām. (

-यः) a frog; dog ? M. W.

-आवास a lodging.

-आस्पद a.

1 governed; ruled.

-2 supporting, resting on.

-3 residing in.

-आहार a. having taken one's meals.

-आह्वान a. challenged.

-उत्साह a. diligent, making effort, striving.

- उदक a. one who had performed his ablutions; Mb.3.

-उद्वाह a.

1 married.

-2 practising penance by standing with up-lifted hands.

-उपकार a.

1 favoured, befriended, assisted; अज्ञातभर्तृव्यसना मुहूर्तं कृतोपकारेव रतिर्बभूव Ku.3.73.

-2 friendly.

-उपभोग a. used, enjoyed.

-कर, -कारिन् a. Enjoining what is already known or done; कृतकरो हि विधिरनर्थकः स्यात् ŚB. on MS.1.5.58; कृतकरं शास्त्रमनर्थकं स्यात् ŚB. on MS.1.7.25; कृतकारि खलु शास्त्रं पर्जन्यवत् Mbh. on P.I.2.9.

-कर्मन् a.

1 one who has done his work; R.9.3.

-2 skilful, clever. (-m.)

1 the Supreme spirit.

-2 a Saṁnyāsin.

-काम a. one whose desires are fulfilled.

-कार्य a.

1 one who has done his work or obtained his object.

-2 having no need of another's aid.

-काल a.

1 fixed or settled as to time.

-2 who has waited a certain time. (

-लः) appointed time; कृतशिल्पो$पि निवसेत्कृतकालं गुरोर्गृहे Y.2.184.

-कृत्य, -क्रिय a.

1 who has accomplished his object; Bg.15.2.

-2 satisfied, contented; Śānti.3.19; Māl.4.3.

-3 clever.

-4 having done his duty; कृतकृत्यो विधिर्मन्ये न वर्धयति तस्य ताम् Śi.2.32.

-क्रयः a purchaser.

-क्रियः 1 one who has accomplished any act.

-2 one who has fulfilled his duty.

-3 one who has performed a religious cere- mony; Ms.5.99.

-क्षण a.

1 waiting impatiently for the exact moment; कृतक्षणाहं भद्रं ते गमनं प्रति राघव Rām.2.29.15; वयं सर्वे सोत्सुकाः कृतक्षणास्तिष्ठामः Pt.1.

-2 one who has got an opportunity.

-घ्न a.

1 ungrateful; Ms.4.214;8.89.

-2 defeating all previous measures.

-चूडः a boy on whom the ceremony of tonsure has been performed; Ms.5.58,67; नृणामकृतचूडानां विशुद्धिर्नौशिकी स्मृता.

-जन्मन् a. planted; Ku.5.6.

-ज्ञ a.

1 grateful; Ms.7.29,21; Y.1.38.

-2 correct in conduct; कृतज्ञतामस्य वदन्ति सम्पदः Ki.

(-ज्ञः) 1 a dog.

-2 an epithet of Śiva.

-तीर्थ a.

1 one who has visited or frequented holy places.

-2 one who studies with a professional teacher.

-3 fertile in means or expedients.

-4 a guide.

-5 rendered accessible or easy; Ki.2.3.

-दार a. married.

-दासः a servant hired for a stated period, a hired servant.

-दूषणम् spoiling what is done; उद्धतायाः पुनरुद्धनने न हि किञ्चित्कार्यमस्ति । केवलं कृतदूषणं भवेत् । ृŚB. on MS.12.2.16. (see कृतदूषा)

-दूषा f. a blemish or vitiating factor for what is done; अकर्म वा कृतदूषा स्यात् MS.12.1.1. (कृतायाः दूषणम् ŚB).

-धी a.

1 prudent, considerate.

-2 learned, educated, wise; पुत्रेभ्यः कृतवेदिनां कृतधियां येषां न भिन्ना वयम् Mu.5.2; Bg.2.54; Śi.2.79.

-नामधेय a. named, called as; Ś6.

-निर्णेजनः a penitent. -a. one who has performed penance; कृतनिर्णेजनांश्चैव न जुगुप्सेत कर्हिचित् Ms.11.189.

-निश्चय a.

1 resolute, resolved; युद्धाय कृतनिश्चयः Bg.2.37.

-2 confident, sure.

-पुङ्ख a. skilled in archery.

-पूर्व a. done formerly.

-प्रतिकृतम् assault and counter-assault, attack and resistance; R.12.94.

-प्रतिज्ञ a.

1 one who has made an agreement or engagement.

-2 one who has fulfilled his promise.

-प्रयोजन a. one who has attained his object; Ks.13.158.

-फल n. successful. (

-लम्) result, consequence.

-बुद्धि a.

1 learned, educated, wise; विद्वत्सु कृतबुद्धयः (श्रेष्ठाः) Ms.1.97, 7.3.

-2 a man of resolute character.

-3 informed of one's duty.

-ब्रह्मन् a. Ved. one who has per- formed his devotions; कृतब्रह्मा शूशुवद् रातहव्य इत् Rv.2. 25.1.

-मङ्गल a. blessed, consecrated.

-मति a. firm, resolute.

-मन्यु a. indignant.

-मालः, -लकः 1 a kind of cassia.

-2 the spotted antelope.

-मुख a. learned, clever, wise.

-युगम् the first (golden) of the four ages.

-रूप one who knows the customary rites (कृतकल्प); Rām.2.1.2.

-लक्षण a.

1 stamped, marked.

-2 branded; ज्ञातिसम्बन्धिभिस्त्वेतास्त्यक्तव्याः कृत- लक्षणाः Ms.9.239.

-3 excellent, amiable.

-4 defined, dis- criminated.

-वर्मन् m. N. of a warrior on the side of the Kauravas who with Kṛipa and Aśvatthāman survived the general havoc of the great Bhārata war. He was afterwards slain by Sātyaki.

-वापः a penitent who has shaven his head and chin; Ms.11.18.

-विद् a. grateful; तस्यापवर्ग्यशरणं तव पादमूलं विस्मर्यते कृतविदा कथमार्तबन्धो Bhāg.4.9.8.

-विद्य a. learned, educated; शूरो$सि कृत- विद्यो$सि Pt.4.43; सुवर्णपुष्पितां पृथ्वीं विचिन्वन्ति त्रयो जनाः । शूरश्च कृतविद्यश्च यश्च जानाति सेवितुम् ॥ Pt.1.45.

-वीर्य a. being strong or powerful; Av.17.1.27. (

-र्यः) N. of the father of Sahasrārjuna.

-वेतन a. hired, paid (as a servant); प्रमादमृतनष्टांश्च प्रदाप्यः कृतवेतनः Y.2.164.

-वेदिन् a.

1 grateful; न तथा कृतवेदिनां करिष्यन्प्रियतामेति यथा कृता- वदानः Ki.13.32; see कृतज्ञ.

-2 observant of propriety.

-वेश a. attired, decorated; गतवति कृतवेशे केशवे कुञ्जशय्याम् Gīt.11.

-व्यावृत्ति a. dislodged or dismissed from office, set aside; Ku.2.27.

-शिल्प a. skilled in art or trade; कृतशिल्पो$पि निवसेत्कृतकालं गुरोर्गृहे Y.2.184.

-शोभ a.

1 splendid.

-2 beautiful.

-3 handy, dexterous.

-शौच a. purified; पुण़्डरीकमवाप्नोति कृतशौचो भवेच्च सः Mb.3.83.21.

-श्मश्रुः one who is shaven; न हि कृतश्मश्रुः पुनः श्मश्रूणि कार- यति Mbh. on P.I.2.9.

-श्रमः, -परिश्रमः one who has studied; कृतपरिश्रमो$स्मि ज्योतिःशास्त्रे Mu.1; I have devoted my time to (spent my labours on) the science of astro- nomy.

-संकल्प a. resolved, determined.

-संकेत a. making an appointment; नामसमेतं कृतसंकेतं वादयते मृदु वेणुम् Gīt.5.

-संज्ञ a.

1 having presence of mind... स्थापयेद् दासान् कृत- संज्ञान् समन्ततः Ms.

-2 restored to consciousness or senses.

-3 aroused.

-4 one to whom sign has been given; Rāj. T.4.221.

-संनाह a. clad in armour, accoutred.

-संस्कार a.

1 one who has performed all purificatory rites, ini- tiated; वैश्यस्तु कृतसंस्कारः Ms.9.326; R.1.78.

-2 Pre- pared, adorned.

-सापत्निका, -सापत्नी, सापत्नीका, -सापत्नका, सपत्निका a woman whose husband has mar- ried another wife, a married woman having a co-wife or a superseded wife.

-हस्त, -हस्तक a.

1 dexterous, clever, skilful, handy.

-2 skilled in archery.

-हस्तता 1 skill, dexterity;... संनिपाते । सुमहति कृतहस्ताः सैनिकास्तं ररक्षुः ॥ Śiva. B.13.3.47.

-2 skill in archery or generally in handling arms; कौरव्ये कृतहस्तता पुनरियं देवे यथा सीरिणि Ve.6.13; Mv.6.41.