Перевод: со всех языков на английский

с английского на все языки

शिवकर्णी

  • 61 अभियुक्त _abhiyukta

    अभियुक्त p. p.
    1 (a) Engaged or occupied or absorbed in, applying oneself to, intent on; स्वस्वकर्म- ण्यधिकतरमभियुक्तः परिजनः Mu.1. (b) Diligent, persevering, resolute, zealous, intent, assiduous, zealously engaged, attentive, careful; इदं विश्वं पाल्यं विधिवदभियुक्तेन मनसा U.3.3; Mu.1.13; Dk.55; अश्वावेक्षणे$नभि- युक्ते Mu.3; भवतु भूयो$भियुक्तः स्वख्यक्तिमुपलप्स्ये Mu.1; तेषां नित्याभियुक्तानां योगक्षेमं वहाम्यहम् Bg.9.22; Kām.5.77.
    -2 Well-versed or proficient in; शास्त्रार्थेष्वभियुक्तानां पुरुषाणाम् Kumārila.
    -3 (Hence) Learned, of acknowledged position; a competent judge, an expert, connoisseur, a learned person (m. also in this sense); न हि शक्यते दैव- मन्यथाकर्तुमभियुक्तेनापि K.62; अन्ये$भियुक्ता अपि नैवेदमन्यथा मन्यन्ते Ve.2; सूक्तमिदमभियुक्तैः प्रकृतिर्दुस्त्यजेति ibid.
    -4 Attacked, assailed; अभियुक्तं त्वयैनं ते गन्तारस्त्वामतः परे Śi.2. 11; Mu.3.25.
    -5 Accused, charged, indicted; Mk. 9.9; prosecuted; a defendant; अभियुक्तो$भियोगस्य यदि कुर्यादपह्नवम् Nārada.
    -6 Appointed. अभियुक्ताश्च ये यत्र यन्निबन्धं नियोजयेत् Śukra 4.545.
    -7 Said, spoken.
    -8 Proper, just; श्रेयो$भियुक्तं धर्म्यं च Rām.7.11.38.
    -9 Believing, putting faith in; हितेष्वनभियुक्तेन सो$यमासादितस्त्वया Mb.6.63.2.

    Sanskrit-English dictionary > अभियुक्त _abhiyukta

  • 62 अवकर्ण् _avakarṇ

    अवकर्ण् 1 P. To hear; सहसावकर्ण्य निरियाय संसदः Śi. 15.67.

    Sanskrit-English dictionary > अवकर्ण् _avakarṇ

  • 63 अवकर्तः _avakartḥ

    अवकर्तः A part cut off, a strip; वस्त्रावकर्तेन संवीता Nala.1.22.

    Sanskrit-English dictionary > अवकर्तः _avakartḥ

  • 64 अवकर्तनम् _avakartanam

    अवकर्तनम् 1 Cutting off, excision; वस्त्रार्धस्यावकर्तनम् Nala.1.16.
    -2 Battle field; एकमुक्त्वा तु गांधारी कुरूणामव- कर्तनम् । अपश्यत्तत्र तिष्ठन्ती सर्वं दिव्येन चक्षुषा Mb.11.16.1.

    Sanskrit-English dictionary > अवकर्तनम् _avakartanam

  • 65 अवकर्तिन् _avakartin

    अवकर्तिन् a. Cutting off or out; चर्म˚ यशश्चर्मावकर्तिनः (अन्नमादत्ते) Ms.4.218.

    Sanskrit-English dictionary > अवकर्तिन् _avakartin

  • 66 अवेद्य _avēdya

    अवेद्य a.
    1 Unknowable, secret.
    -2 Unattainable.
    -द्यः A calf
    -द्या (A woman) not to be married; व्यभिचारेण वर्णानामवेद्यावेदनेन च । स्वकर्मणां च त्यागेन जायन्ते वर्णसंकराः ॥ Ms.1.24.

    Sanskrit-English dictionary > अवेद्य _avēdya

  • 67 अशुचि _aśuci

    अशुचि a.
    1 Not clean, dirty, foul, impure; पतन्ति नरके$शुचौ Bg.16.16. सो$शुचिः सर्वकर्मसु; in mourning; त्रिरात्रमशुचिर्भवेत्.
    -2 Black.
    -चिः The black colour.
    -चिः f.
    1 Impurity.
    -2 Degradation;
    ˚ता (= ग्रीष्माभावः)
    1 Absence of purity.
    -2 (= ग्रीष्माभावः) The months of ज्येष्ठ and आषाढ (cf. वैशाखे माधवो, राधो ज्येष्ठः शुक्रः शुचिस्त्वयम् । आषाढे श्रावणे तु स्यात् नभाः श्रावणिकश्च सः ॥ Ak.; अशुचिता यदि केलिवने, कथं शुचिरवचिरवाचितषटपदैः । Rām. Ch.5.2.

    Sanskrit-English dictionary > अशुचि _aśuci

  • 68 अष्टन् _aṣṭan

    अष्टन् num. a. [अश-व्याप्तौ कनिन् तुट् च Uṇ.1.154.] (nom., acc. अष्ट-ष्टौ) Eight. It often occurs in comp. as अष्टा with numerals and some other nouns; as अष्टादशन्, अष्टाविंशतिः, अष्टापद &c. [cf. L. octo; Gr. okto; Zend astani Pers. hasht.].
    -Comp. -अक्षर a. consisting of eight letters or parts; अष्टाक्षरं ह वा एकं गायत्र्यै पदम् Bṛi. Up.5.14.1. (
    -रः) N. of a metre.
    -अङ्ग a. consisting of eight parts or members.
    (-ङ्गम्) 1 the eight parts of the body with which a very low obeisance is performed; ˚पातः, -प्रणामः, साष्टाङ्गनमस्कारः a respectful obeisance made by the prostration of the eight limbs of the body; साष्टाङ्गपातं प्रणनाम fell prostrate on the ground in reverence; (जानुभ्यां च तथा पद्भ्यां पाणिभ्यामुरसा धिया । शिरसा वचसा दृष्टया प्रणामो$- ष्टाङ्ग ईरितः). cf. also उरसा शिरसा दृष्टया वचसा मनसा तथा । पद्भ्यां कराभ्यां जानुभ्यां प्रणामो$ष्टाङ्ग उच्यते ॥ The eight limbs of the body in नमस्कार.
    -2 the 8 parts of yoga or concen- tration; यमो नियमश्चासनं च प्राणायामस्ततः परम् । प्रत्याहारो धारणा च घ्यानं सार्धं समाधिना । अष्टाङ्गान्याहुरेतानि योगिनां योगसिद्धये ॥
    -3 materials of worship taken collectively, namely, water, milk, ghee, curds, दर्भ, rice, barley, mustard seed.
    -4 the eight parts of every medical science; (they are:-- शल्यम्, शालाक्यम्, कायचिकित्सा, भूतविद्या, कौमारभृत्यम्, अगदतन्त्रम्, रसायनतन्त्रम्, and वाजीकरणतन्त्रम्.)
    -5 the eight parts of a court; 1 the law, 2 the judge, 3 assessors, 4 scribe, 5 astrologer, 6 gold, 7 fire, and 8 water.
    -6 any whole consisting of eight parts.
    -7 a die, dice.
    -8 The eight functions of intellect (बुद्धि) are शुश्रूषा, श्रवण, ग्रहण, धारणा, चिन्तन, ऊहापोह, अर्थविज्ञान and तत्त्वज्ञान; बुद्धया ह्यष्टाङ्गया युक्तं त्वमेवार्हसि भाषितुम् Rām.6.113.24. ˚अर्घ्यम् an offering of eight articles. ˚धूपः a sort of medical incense removing fever. ˚मैथुनम् sexual enjoyment of 8 kinds'; the eight stages in the progress of a love suit; स्मरणं कीर्तनं केलिः प्रेक्षणं गुह्यभाषणम् । संकल्पो$ध्यवसायश्च क्रियानिष्पत्तिरेव च ॥
    ˚वैद्यकम् It is constituted of द्रव्याभिधान, गदनिश्चय, काय- सौख्य, शल्यादि, भूतनिग्रह, विषनिग्रह, बालवैद्यक, and रसायन. ˚हृदयम् N. of a medical work.
    -अधिकाराः जलाधिकारः, स्थलाधिकारः, ग्रामाधिकारः, कुललेखनम्, ब्रह्मासनम्, दण़्डविनि- योगः, पौरोहित्यम्.
    -अध्यायी N. of Pāṇinī's gramma- tical work consisting of 8 Adhyāyas or chapters.
    -अन्नानि The eight types of food भोज्य, पेय, चोष्य, लेह्य, खाद्य, चर्व्य, निःपेय, भक्ष्य.
    -अर a. having a wheel with 8 spokes.
    -अस्रम् an octagon.
    -अस्रः A kind of single-storeyed building octangular in plan.
    -अस्रिय a. octangular.
    -अह् (न्) a. lasting for 8 days.
    -आदिशाब्दिकाः the first eight expounders of the science of words (grammar); इन्द्रश्चन्द्रः काशकृत्स्नापिशली शाकटायनः । पाणिन्यमरजैनेन्द्रा जयन्त्यष्टादिशाब्दिकाः ॥
    -आपाद्य Multiplied by eight. अष्टापाद्यं तु शूद्रस्य स्तेये भवति किल्बिषम् । Ms.8.337.
    -उपद्वीपानि स्वर्णप्रस्थ, चन्द्राशुक्ल, आवर्तन, रमणक, मन्दरहरिण, पाञ्चजन्य, सिंहल, and लङ्का.
    -कपाल a. (˚ष्टा˚) prepared or offered in 'eight' pans. (
    -लः) a sacrifice in which ghee is offered in eight pans.
    -कर्ण a. one who has the number eight as a mark burnt in his ears (P.VI.3.115). (
    -र्णः) eight- eared, an epithet of Brahmā. (
    -कर्मन् m.),
    -गतिकः a king who has 8 duties to perform; (they are:-- आदाने च विसर्गे च तथा प्रैषनिषेधयोः । पञ्चमे चार्थवचने व्यवहारस्य चेक्षणे ॥ दण्डशुद्धयोः सदा रक्तस्तेनाष्टगतिको नृपः ।
    -कुलम् (Probably) Village jury. (Bh. List No. 1267).
    -कुलाचलाः Eight principal mountains; नील, निषध, विन्ध्याचल, माल्यवान्, मलय, गंधमादन, हेमकूट, and हिमालय. (
    -मर्यादागिरयः) हिमालय, हेमकूट, निषध, गन्धमादन, नील, श्वेत, शृङ्गवार and माल्यवान्.
    -कृत्वस् ind. eight times. चतु- र्नमो अष्टकृत्वो भवाय Av.11.2.9.
    -कोणः 1 an octagon.
    -2 a kind of machine.
    -खण्डः a title of a collection of several sections of the Ṛigveda.
    -गन्धाः Eight fragrant substances (Mar. चन्दन, अगरु, देवदार, कोळिंजन, कुसुम, शैलज, जटामांसी, सुर-गोरोचन).
    -गवम् [अष्टानां गवां समाहारः] a flock of 8 cows.
    -गाढ् m.
    1 a fabulous animal supposed to have eight legs.
    -2 a spider.
    -गुण a. eightfold; अन्नादष्टगुणं चूर्णम्; दाप्यो$ष्टगुणमत्ययम् Ms.8.4. (
    -णम्) the eight qualities which a Brāhmaṇa should possess; दया सर्वभूतेषु, क्षान्तिः, अनसूया, शौचम्, अनायासः, मङ्गलम्, अकार्पण्यम्, अस्पृहा चेति ॥ Gautamasūtra. ˚आश्रय a. endowed with these eight qualities.
    -ष्ट (˚ष्टा˚) चत्वारिंशत् a. forty-eight.
    -तय a. eight-fold.
    -तारिणी the eight forms of the goddess तारिणी; तारा- चोग्रा महोग्रा च वज्रा काली सरस्वती । कावेश्वरी च चामुण्डा इत्यष्टौ तारिण्यो मताः ॥.
    -तालम् A kind of sculptural measure- ment in which the whole height of an idol is generally eight times that of the face.
    -त्रिंशत् -(˚ष्टा˚) a. thirty-eight.
    -त्रिकम् [अष्टावृत्तम् त्रिकम्] the number 24.
    -दलम् 1 a lotus having eight petals.
    -2 an octagon.
    -दशन् (˚ष्टा˚) see above after अष्टातय.
    -दिश् f. [कर्म˚ स. संज्ञात्वान्न द्विगुः दिक् सङ्ख्ये संज्ञायाम् P.II.1.5.] the eight cardinal points; पूर्वाग्नेयी दक्षिणा च नैर्ऋती पश्चिमा तथा । वायवी चोत्तरैशानी दिशा अष्टाविमाः स्मृताः ॥. ˚करिण्यः the eight female elephants living in the eight points; करिण्यो$भ्रमुकपिलापिङ्गलानुपमाः क्रमात् । ताम्रकर्णी शुभ्रदन्ती चाङ्गना चाञ्जनावती ॥ Ak. ˚पालाः the eight regents of the cardinal points; इन्द्रो वह्निः पितृपतिः (यमः) नैर्ऋतो वरुणो मरुत् (वायुः) । कुबेरे ईशः पतयः पूर्वादीनां दिशां क्रमात् ॥ Ak. ˚गजाः the eight elephants guarding the 8 quarters; ऐरावतः पुण्डरीको वामनः कुमुदो$ञ्जनः । पुष्पदन्तः सार्वभौमः सुप्रतीकश्च दिग्गजाः ॥ Ak.
    -देहाः (पिण्डब्रह्माण्डात्मकाः) Gross and subtle bodies; स्थूल, सूक्ष्म, कारण, महाकारण, विराट्, हिरण्य, अव्याकृत, मूलप्रकृति.
    -द्रव्यम् the eight materials of a sacrifice; अश्वत्थोदुम्बुरप्लक्षन्यग्रोधसमिधस्तिलाः । सिद्धार्थपायसाज्यानि द्रव्याण्यष्टौ विदुर्बुधाः ॥
    -धातुः the eight metals taken collectively; स्वर्णं रूप्यं च ताम्रं च रङ्गं यशदमेव च । शीसं लौहं रसश्चेति धातवो$ष्टौ प्रकीर्किताः ॥
    -नागाः (Serpents) अनन्त, वासुकि, तक्षक, कर्कोटक, शङ्ख, कुलिक, पद्म, and महापद्म.
    -नायिकाः (of श्रीकृष्ण) रुक्मिणी, सत्यभामा, जाम्बवती, कालिन्दी, मित्रवृन्दा, याज्ञजिती, भद्रा, and लक्ष्मणा. (of इन्द्र) उर्वशी, मेनका, रम्भा, पूर्वचिती, स्वयंप्रभा, भिन्नकेशी जनवल्लभा and घृताची (तिलोत्तमा). (In Erotics) वासकसज्जा, विरहोत्कण्ठिता, स्वाधीनभर्तृका, कलहान्तरिता, खण्डिता, विप्रलब्धा, प्रोषितभर्तृका, and अभिसारिका.
    -पक्ष a. Having eight side- pillars; अष्टपक्षां दशपक्षां शालाम् Av.9.3.21.
    -पद, -द् (˚ष्ट˚ or ˚ष्टा˚) a.
    1 eight-footed.
    -2 a term for a pregnant animal.
    -पदः (˚ष्ट˚)
    1 a spider.
    -2 a fabulous animal called Śarabha.
    -3 a worm.
    -4 a wild sort of jasmin.
    -5 a pin or bolt.
    -6 the mountain Kailāsa (the abode of Kubera). (
    -दः, -दम्) [अष्टसु धातुषु पदं प्रतिष्ठा यस्य Malli.]
    1 gold; आवर्जिताष्टापदकुम्भतोयैः Ku.7.1; Śi.3.28.
    -2 a kind of chequered cloth or a board for drafts, dice-board (Mar. पट); ˚परिचयचतुराभिः K.196. ˚पत्रम् a sheet of gold.
    -प (पा)दिका N. of a plant.
    -पदी (˚ष्ट-ष्टा˚)
    1 wild sort of jasmin (Mar. वेलमोगरी); श्यामान्वारणपुष्पांश्च तथा$- ष्टपदिका लताः Mb.13.54.6.
    -2 a variety of metre, often used in Jayadeva's Gītagovinda.
    -पलम् a kind of medicinal preparation of ghee.
    -पाद्य a. (˚ष्टा˚) eight-fold.
    -पुत्र a. Having eight sons; अष्टयोनिरदितिरष्ट- पुत्रा Av.8.9.21.
    -(देह)-प्रकृतयः पञ्चमहाभूतानि, मनः, बुद्धिः and अहङ्कारः.
    -प्रधानाः, वैद्य, उपाध्याय, सचिव, मन्त्री, प्रतिनिधि, राजाध्यक्ष, प्रधान and अमात्य. (of शिवाजी) प्रधान, अमात्य, सचिव, मन्त्री, डबीर, न्यायाधीश, न्यायशास्त्री and सेनापति.
    -भावाः (a) स्तम्भ, स्वेद, रोमाञ्च, वैस्वर्य, कम्प, वैवर्ण्य, अश्रुपात, and प्रलय (b) कम्प, रोमाञ्च, स्फुरण, प्रेमाश्रु, स्वेद, हास्य, लास्य, and गायन.
    -भैरवाः (शिवगणाः) असिताङ्ग, संहार, रुरु, काल, क्रोध, ताम्रचूड, चन्द्रचूड and महाभैरव, (इतरे- कपाल, रुद्र, भीषण उन्मत्त, कुपित इत्यादयः).
    -भोगाः अन्न, उदक, ताम्बूल, पुष्प, चन्दन, वसन, शय्या, and अलंकार.
    -मङ्गलः a horse with a white face, tail, mane, breast and hoofs. (
    -लम्) [अष्ट- गुणितं मङ्गलं शा. क. त.] a collection of eight lucky things; according to some they are:-- मृगराजो वृषो नागः कलशो व्यञ्जनं तथा । वैजयन्ती तथा भेरी दीप इत्यष्टमङ्गलम् ॥ according to others लोके$स्मिन्मङ्गलान्यष्टौ ब्राह्मणो गौर्हुताशनः । हिरण्यं सर्पि- रादित्य आपो राजा तथाष्टमः ॥
    -मङ्गलघृत Ghee mixed with Orris-root (Mar. वेखंड), Costus Arabicus (कोष्ट), ब्राह्मी Siphonanthus Indica, mustard, सैन्धव, पिप्पली, and (Mar. उपळसरी).
    -मधु Eight Kinds of honey माक्षिक, भ्रामर, क्षौद्र, पोतिका, छात्रक, अर्घ्य, औदाल, दाल.
    -महारसाः Eight रसs in Āyurveda, namely वैक्रान्तमणि, हिंगूळ, पारा, हलाहल, कान्तलोह, अभ्रक, स्वर्णमाक्षी, रौप्यमाक्षी.
    -महारोगाः वातव्याधि, अश्मरी, कुष्ट, मेह, उदक, भगन्दर, अर्श, and संग्रहणी.
    -महासिद्धयः (n.) अणिमा, महिमा, लघिमा, प्राप्ति, प्राकाश्य, ईशिता, वशिता, and प्राकाम्य. (b) अणिमा, महिमा, मघिमा, गरिमा, प्राप्ति, प्राकाम्य, ईशिता and वशिता.
    -मातृकाः ब्राह्मी, माहेश्वरी, कौमारी, वैष्णवी, वाराही, इन्द्राणी, कौबेरी, and चामुण्डा.
    -मुद्राः सुरभी, चक्र, ध्यान, योनि, कूर्म, पङ्कज, लिङ्ग and निर्याण.
    -मानम् one kuḍava.
    -मासिक a. occurring once in 8 months.
    -मुष्टिः a. measure called कुञ्चि; अष्टमुष्टिर्भवेत् कुञ्चिः कुञ्चयो$ष्टौ च पुष्कलः । हेमाद्रिः
    -मूत्राणि Urines of a cow, a sheep, a goat, a buffallo, a horse, an elephant, a camel, an ass.
    -मूर्तिः the 'eight-formed', an epithet of Śiva; the 8 forms being, the 5 elements (earth, water, fire, air and ether), the Sun and the Moon and the sacrificing priest; cf. Ś.1.1 -या सृष्टिः स्रष्टुराद्या वहति विधिहुतं या हविर्या च होत्री । ये द्वे कालं विधत्तः श्रुतिविषयगुणा या स्थिता व्याप्य विश्वम् । यामाहुः सर्वभूत- प्रकृतिरिति यया प्राणिनः प्राणवन्तः । प्रत्यक्षाभिः प्रपन्नस्तनुभिरवतु वस्ताभिरष्टाभिरीशः ॥; or briefly expressed, the names in Sanskrit (in the above order) are:-- जलं वह्निस्तथा यष्टा सूर्याचन्द्रमसौ तथा । आकाशं वायुरवनी मूर्तयो$ष्टौ पिनाकिनः ॥. ˚धरः 'having 8 forms', Śiva.
    -मूर्तयः Eight kinds of idols शैली, दारुमयी, लौही, लेप्या, लेख्या, सैकती, मनोमयी, and मणिमयी
    -योगिन्यः (Friends of पार्वती) (a) मङ्गला, पिङ्गला, धन्या, भ्रामरी, भद्रिका, उल्का, सिद्धा, and सङ्कटा. (b) मार्जनी, कर्पूर- तिलका, मलयगन्धिनी, कौमुदिका, भेरुण्डा, मातालि, नायकी and जया (शुभाचारा) (sometimes सुलक्षणा and सुनन्दा).
    -रत्नम् the eight jewels taken collectively; the title of a collection of 8 Ślokas on morality.
    -रसाः the 8 sentiments in dramas &c.; शृङ्गारहास्यकरुणरौद्रवीरभयानकाः । बीभत्साद्भुतसंज्ञौ चेत्यष्टौ नाटये रसाः स्मृताः ॥ K. P.4 (to which is sometimes added a 9th Rasa called शान्त; निर्वेदस्थायिभावो$स्ति शान्तो$पि नवमो रसः ibid.); ˚आश्रय a. embodying or representing the eight sentiments; V.2.18.
    -लवणानि अजमोदा, आम्लवेतस, एलची (cardamom), Black salt (Mar. पादेलोण), Garcinia Mangostona (Mar. आमसोल), Cinnamo- mum aromaticum (Mar. दालचिनी), Black peppar (Mar. मिरीं).
    -लोहकम् a class of 8 metals; सुवर्णं रजतं ताम्रं सीसकं कान्तिकं तथा । वङ्गं लौहं तीक्ष्णलौहं लौहान्यष्टाविमानि तु ॥
    -वर्गः 1 a sort of diagram (चक्र) showing the good or bad stars of a person.
    -2 the 8 classes of letters; (अवर्ग, क˚, च˚, ट˚, त˚, प˚, य˚, श˚,).
    -3 a class of three principal medicaments, Namely ऋषभ, जीवक, मेद, महामेद, ऋद्धि, वृद्धि, काकोली, and क्षीरकाकोली cf. जीवकर्षभकौ मेदौ काकोल्यावृद्धिवृद्धिकी.
    -वक्रः (ष्टा) See below.
    -वर्ष a. Eight years old; त्र्यष्टवर्षो$ष्टवर्षां वा धर्मे सीदति सत्वरः Ms.9.94.
    -वसु The eight वसुs in the present मन्वन्तर are (a) धर, ध्रुव, सोम, आप, अनिल, अनल, प्रत्यूष, प्रभास. (b) द्रोण, प्राण, ध्रुव, अर्क, अग्नि, दोष, वसु, विभावसु.
    -वायनानि हरिद्रा, पूगीफल, दक्षिणा, शूर्प, कङ्कण, काचमणि, धान्य, वस्त्र (Mar. खण).
    -विना- यकाः The eight Gaṇapatis at मोरगांव (Dist. Poona), पाली (Dist. कुलाबा), भढ (near Karjat, dist. कुलाब), थेऊर (near लोणी, dist. Poona), जुन्नर (dist. Poona), ओझर (near जुन्नर, Dist. Poona). रांजणगांव (Poona- Nagar Road). सिद्धटेक (near दौंड, Dist. Ahmednagar).
    -विवाहाः बाह्य, दैव, आर्ष, गान्धर्व, राक्षस, प्राजापत्य, आसुर, पैशाच.
    -विध a. [अष्टाविधाः प्रकाराः अस्य] eight-fold, of eight kinds.
    -विंशतिः f. (˚ष्टा˚) [अष्टाधिका विंशतिः शाक. त.] the number twentyeight.
    -शतम् 1 One hundred and eight.
    -2 eight hundred.
    -श्रवणः, -श्रवस् N. of Brahmā (having 8 ears or four heads.)
    -समाधयः यम, नियम, आसन, प्राणायाम, प्रत्याहार, धारणा, ध्यान, and समाधि.
    -सिद्धयः (See --महा- सिद्धयः).

    Sanskrit-English dictionary > अष्टन् _aṣṭan

  • 69 अष्टादशन् _aṣṭādaśan

    अष्टादशन् a. [अष्ट च दश च] Eighteen; अगाहताष्टादशतां जिगीषया नवद्वयद्वीपपृथग्जश्रियाम् N.1.5.
    -Comp. -अङ्गः -ङ्गम् the eighteen parts of medical science.
    -उपचारः [कर्म. स. संज्ञात्वान्न द्विगुः] the eighteen modes of showing respect or worshipping; आसनं स्वागतं पाद्यमर्घ्यमाचमनीयकम् । स्नानं वस्त्रोपवीतं च भूषणानि च सर्वशः । गन्धपुष्पे तथा धूपदीपावन्नं च तर्पणम् । माल्यानुलेपनं चैव नमस्कारविसर्जने । अष्टादशोपचारैस्तु मन्त्री पूजां समाचरेत् Tantra.
    -उपपुराणम् a secondary or minor Purāṇa; अष्टान्युपपुराणानि मुनिभिः कथितानि तु । आद्यं सनत्कुमारोक्तं नारसिंहमतः परम् । तृतीयं नारदं प्रोक्तं कुमारेण तु भाषितम् । चतुर्थं शिवधर्माख्यं साक्षान्नन्दीशभाषितम् । दुर्वाससोक्तमाचर्यं नारदोक्तमतः परम् । कापिलं मानवं चैव तथैवोशनसेरितम् । ब्रह्माण्डं वारुणं चाथ कालिकाह्वयमेव च । माहेश्वरं तथा शाम्बं सौरं सर्वार्थसंचयम् । पराशरोक्तं प्रवरं तथा भागवतद्वयम् । इदमष्टादशं प्रोक्तं पुराणं कौर्मसंज्ञितम् । चतुर्धा संस्थितं पुण्यं संहितानां प्रभेदतः ॥ Hemādri.
    -तत्त्वानि Eighteen fundamental principles; महत्, अहंकार, मनस्, पञ्चतन्मात्रs; देशेन्द्रियाणि.
    -धान्यम् the 18 kinds of corn; यवगोधूमधान्यानि तिलाः कङ्गुकुलन्थकाः । माषा मुद्रा मसूराश्च निष्पावाः श्यामसर्षपाः ॥ गवेधुकाश्च नीवारा ओढक्यो$थ सतीनकाः । चणकाश्चीनकाश्चैव धान्यान्यष्टा- दशैव तु ॥.
    -पर्वाणि The eighteen पर्वs of Mahābhārata are आदि, सभा, वन, विराट्, उद्योग, भीष्म, द्रोण, कर्ण, शल्य, सौप्तिक, स्त्री, शान्ति, अनुशासन, अश्वमेध, आश्रमवासि, मौसल, महाप्रस्थानक, स्वर्गारोहण.
    -पुराणम् the eighteen Purāṇas - ब्राह्मं पद्मं वैष्णवं च शैवं भागवतं तथा । तथान्यन्नारदीयं च मार्कण्डेयं च सप्तमम् ॥ आग्नेयमष्टकं प्रोक्तं भविष्यन्नवमं तथा । दशमं ब्रह्मवैवर्तं लिङ्गमेकादशं तथा ॥ वाराहं द्वादशं प्रोक्तं स्कान्दं चात्र त्रयोदशम् । चतुदर्शं वामनं च कौर्मं पञ्चदशं तथा ॥ मत्स्यं च गारुडं चैव ब्रह्माण्डाष्टादशं तथा ॥.
    -भुजा an epithet of the goddess महालक्ष्मी.
    -मूलम् The roots of the eighteen plants (Mar. बेल, ऐरणी, टेंटू, शिवण, पहाडमूळ, पुनर्नवा, रानउडीद, चिकणा, एरंड, जीवक, ऋषभक, जीवंती, शतावरी, तिरकांडें, ऊस, दर्भ, कसई, साळी).
    -विद्या the eighteen kinds of learning or lores; अङ्गानि वेदाश्चत्वारो मीमांसा न्यायविस्तरः । धर्मशास्त्रं पुराणं च विद्या ह्येताश्चतुर्दश ॥ आयुर्वेदो धनुर्वेदो गान्धर्वश्चेति ते त्रयः । अर्थशास्त्रं चतुर्थं तु विद्या ह्यष्टादशैव तु ॥
    -विवादपदम् the eighteen subjects of litigation (causes of dispute); see Ms.8.4-7.
    -शिल्पशास्त्रोपदेशकाः Eighteen ancient writers on the scienee of Architecture; भृगुरत्रिर्वसिष्ठश्च विश्वकर्मा मयस्तथा । नारदो नग्नजिच्चैव विशालाक्षः पुरन्दरः ॥ 1 ॥ ब्रह्मा कुमारो नन्दीशः शौनको गर्ग एव च । वासुदेवो$निरुद्धश्च तथा शुक्रबृहस्पती ॥ 2 ॥ अष्टादशैते विख्याताः शिल्पशास्त्रोपदेशकाः ॥ Matsya P.
    -स्मृतिकारिन् m. pl. the eighteen Smṛitikāras or law-givers of the Āryas; विष्णुः पराशरो दक्षः संवर्तव्यासहारिताः । शातातपो वसिष्ठश्च यमापस्तम्बगौतमाः । देवलः शङ्खलिखितौ भरद्वाजोशनो$त्रयः । शौनको याज्ञवल्क्यश्च दशाष्टौ स्मृतिकारिणः ॥

    Sanskrit-English dictionary > अष्टादशन् _aṣṭādaśan

  • 70 इतर _itara

    इतर pron. a. (
    -रा f.,
    -रत् n.)
    1 Another, the other (of two), the remaining one of the two; इतरो दहने स्वकर्मणाम् R.8.2 v. l.
    -2 The rest or other (pl.). what is left. इतरदधिकार्थे˚ । MS.7.1.16 (on which शबर writes इतरदधिकार्थे समानमितरत् समानमधिकमित्यर्थः ।).
    -3 Other than, different fr om (with abl.); इतरताप- शतानि यथेच्छया वितर तानि सहे चतुरानन Udb.; इतरो रावणादेष राघवानुचरो यदि Bk.8.16.
    -4 Opposite of, either used by itself as an adj. or at the end of comp.; जङ्गमानीत- राणि च Rām.; विजयायेतराय वा Mb.; सुलभेतरसंप्रयोगाम् M.5.3 opposite of, other than easy, difficult; so दक्षिण˚ left; वाम˚ right &c.
    -5 Low, mean, vulgar, ordinary; इतर इव परिभूय ज्ञानं मन्मथेन जडीकृतः K.154,16,23,273. इतर-इतर the one-the other, this-that.
    -Comp. -इतर pron. a. respective, reciprocal, one with another (chiefly in oblique cases or in comp.); वियुक्तावितरेतरम् Ms.9.12; ˚काम्यया 3.35; R.7.54. ˚आश्रयः mutual dependence, inter-connection. ˚योगः
    1 mutual connection or union, मोदितालिरितरेतरयोगात् Śi.1.24.
    -2 a variety of the Dvandva compound (opp. समाहारद्वन्द्व) where each member of the compound is viewed separately; as प्लक्षन्यग्रोधौ छिनत्ति.
    -जनाः (pl.)
    1 other men.
    -2 euphe- mistically said of certain beings considered as spirits of darkness of which Kubera is one.
    -जातीय a. Ordinary, common-place.

    Sanskrit-English dictionary > इतर _itara

  • 71 उद् _ud

    1
    उद् ind. A prefix to verbs and nouns. G. M. gives the following senses with illustrations:- (1) Superiority in place, rank or power; up, upwards, upon, on, over, above (उद्बल). (2) Separation, disjunction उत्कञ्चुकः; out, out off, from, apart &c.; उद्गच्छति. (3) Motion upwards (उत्कन्धरः, उत्पताक, उत्तिष्ठति) पुरन्दर- श्रीः परमुत्पताकं प्रविश्य पौरैरभिनन्द्यमानः R.2.74. (4) acqui- sition, gain; उपार्जति. (5) Publicity; उच्चरति. (6) Won- der; anxiety; उत्सुक. (7) Liberation; उद्गत. (8) Ab- sence; उत्पथ. (9) Blowing, expanding, opening; उत्फुल्ल. (1) Pre-eminence; उद्दिष्ट. (11) Power; उत्साहः; उत् प्राबल्यवियोगोर्ध्वकर्मलाभप्रकाशाश्चर्यमोक्षणाभावदलप्राधान्यशक्तिषु. With nouns it forms adj. and adv. compounds; उदर्चिस्, उच्छिख, उद्बाहु, उन्निद्रम्, उत्पथम्, उद्दामम् &c. It is sometimes used in the Veda as an expletive simply to fill out the verse.
    2
    उद् = उन्द् q. v.

    Sanskrit-English dictionary > उद् _ud

  • 72 उन्नी _unnī

    उन्नी 1 P.
    1 To lead upwards, bring up; ऊर्ध्वं प्राणमुन्नयति Kaṭh.2.5.3; ब्रह्मादित्य मुन्नयति Mb.3.313.46.
    -2 To raise, erect, lift up; (Ā.) दण्डमुन्नयते Sk.; स्वदंष्ट्रोन्नीतधरो वराहः Bhāg.
    -3 To bring out of, free from, help, rescue, redeem; रसाया लीलयोन्नीतां उर्वीम् Bhāg.
    -4 To draw up (as water); वने निपूतं वन उन्नयध्वम् Rv.2.14.9.
    -5 To stroke; straighten out.
    -6 To lead out or aside, lead away; एकान्तमुन्नीय Mb.
    -7 To press out, extract.
    -8 To infer, ascertain, guess, conjecture; कथमपि स इत्युन्नेतव्यस्तथापि दृशोः प्रियः U.3.22,1.29,6.26; V.4; प्रकृतिप्रत्ययाद्यर्थैः संकीर्णे लिङ्गमुन्नयेत् Ak.
    -9 To fill completely.
    -1 To lead off (in singing), काचित्समं मुकुन्देन स्वरजातीरमिश्रिताः । उन्निन्ये पूजिता तेन प्रीयतां साधु- साध्विति ॥ Bhāg.1.33.1.
    -11 To lead aside, separate; दैवेनैकत्र नीतानामुन्नीतानां स्वकर्मभिः Bhāg.7.2.21.

    Sanskrit-English dictionary > उन्नी _unnī

  • 73 उपपद् _upapad

    उपपद् 4 Ā.
    1 To reach, come to, approach, go near; यमुनातटमुपपेदे Pt.1; उपपद्यख स्वकर्मोचितां गतिम् Dk.93.
    -2 To be got or obtained, fall to one's share; त्वदन्यः संशयस्यास्य छेत्ता न ह्युपपद्यते Bg.6.39;13.18.
    -3 To take place, occur, happen, be produced; देवि एवमुपपद्यते M.1 even as you say, just so; अर्थास्तस्योपपत्स्यन्ते Mb.; उपपन्ना हि दारेषु प्रभुता सर्वतोमुखी Ś.5.26.
    -4 To be possible; कर्तव्यं वो न पश्यामि स्याच्चेत्किं नोपपद्यते Ku.6.61; Ms.9.121,4; 1.12; नेश्वरो जगतः कारणमुपपद्यते Ś. B.
    -5 To be suitable, be fit for, be adequate for, fit, suit (with loc.); क्लैब्यं मा स्म गमः पार्थ नैतत्त्वरय्युपपद्यते Bg.2.3;18.7; उपपद्यते it is fit; ते गुणाः परस्मिन् ब्रह्मण्युपपद्यन्ते Ś. B.
    -6 To go against, attack.
    -7 To put in a word or statement; इति ह विश्वामित्र उपपपाद Ait. Br. -Caus.
    1 To bring into any state, cause to arrive or be obtained; विश्वासमुपपादिता Rām. inspired with confidence; get ready; रथमुपपादय Ve.2.
    -2 To offer, present any one with (acc.), bring to; दिष्टया त्वमसि मे धात्रा भीतेनेवोपपादितः R.15.18,14.8;16.32; Ms.9.72,73;3.96; sometimes with dat.; सर्वस्वं वेद- विदुषे ब्राह्मणायोपपादयेत् Ms.11.76;9.244; or with loc.; अक्षयो$यं निधी राज्ञां यद्विप्रेषूपपादितम् Y.1.315.
    -3 (a) To cause to happen or occur, bring about; मरणमुपपादयेत K.36. (b) To accomplish, effect, cause, do, perform; यावत्तु मानुष्यके शक्यमुपपादयितुम् K.62,113,12,134; देव- कार्यम् R.11.91;17.55; Me.29.
    -4 (a) To make a statement, adduce, put forward. (b) To justify.
    -5 To make good, establish, prove; कथमीश्वरं विनाशधर्मिणमुप- पादयसि Prab.
    -6 To pronounce, declare.
    -7 To make fit or adequate for; कालोपपादिते क्षेत्रे Ms.9.36.
    -8 To furnish with, endow with; Kām.11.57; K.2; आत्मानं प्रथमं राजा विनयेनोपपादयेत् Subhāṣ.
    -9 To find out, ascertain; दक्षिणाप्रवणं चैव प्रयत्नेनोपपादयेत् Ms.3.26.
    -1 To examine.

    Sanskrit-English dictionary > उपपद् _upapad

  • 74 उशत् _uśat

    उशत् a.
    1 Beautiful; तेनायं स अशत्तमः Bhāg.1.3.14. जायेव पत्य उशती सुवासाः Mbh.1.1.1.
    -2 Dear, beloved; बद्धः स्वकर्मभिरुशत्तम ते$ङ्घ्रिमूलम् Bhāg.7.9.16.
    -3 Pure, sinless; विवेकेनोशतात्मना Bhāg.7.7.24; उशतीं गिरम् 4.2. 13.
    -4 Impure, obscene; वर्जयेदुशतीं वाचम् Mb.12.235.1.

    Sanskrit-English dictionary > उशत् _uśat

  • 75 ऊर्ध्व _ūrdhva

    ऊर्ध्व a. Erect, upright, above; ˚केश &c.; rising or tending upwards.
    -2 Raised, elevated, erected; हस्तः, ˚पादः &c.
    -3 High, superior, upper.
    -4 Not sitting (opp. आसीन).
    -5 Torn (as hair).
    -6 Thrown up.
    -र्ध्वम् Elevation, height.
    -र्ध्वम् -ind.
    1 Upwards, aloft, above. अधश्चोर्ध्वं च प्रसृतम् Muṇḍ. Up.2.2.11; अधश्चोर्ध्वं प्रसृतास्तस्य शाखाः Bg.15.1.
    -2 In the sequel (= उपरिष्टात्).
    -3 In a high tone, aloud.
    -4 Afterwards, subsequent to (with abl.); शरीरभेदादूर्ध्वमुत्क्रम्य पुनः Ait. Up.4.6. ते त्र्यहादूर्ध्वमाख्याय Ku.6.93; ऊर्ध्वं संवत्सरात् Ms.9.77; Y.1.53; R.14.66; Bk.18.36; पितुरूर्ध्वम् Ms.9.14 after the father's death; अत ऊर्ध्वम् hence forward, hereafter.
    -Comp. -अङ्गुलि a. with uplifted finger.
    - अयन a. going upwards. (
    -नम्) motion above.
    -आवर्तः rearing of a horse.
    -आसितः the plant Momordica Charantia (कारवेल्ल; Mar. कारलें)
    -ईहः motion or tendency upwards.
    -कच, -केश a.
    1 having the hair erect.
    -2 one whose hair is torn.
    -कचः 1 The descending node.
    -2 N. of Ketu.
    -केशी N. of a goddess; ऊर्ध्वकेशी विरूपाक्षी मांसशोणितभोजने Sandhyā.
    -कण्ठ a. with the neck upraised. (
    -ण्ठी) N. of a plant (महाशतावरी).
    -कर्ण a. with the ears pricked up or erect; निभृतोर्ध्वकर्णाः Ś.1.8.
    -कर्मन् n.
    -क्रिया 1 motion upwards.
    -2 action for attaining a high place. -m. N. of Viṣṇu.
    -कायः, -यम् the upper part of the body.
    -कृशन a. having the sharp qualities stirred up (Soma) efferves- cing (?); अयं बिभर्त्यूर्ध्वकृशनं मदम् Rv.1.144.2.
    -ग, -गामिन् a.
    1 going upwards, ascended, rising; भुवा सहोष्माणममुञ्चदूर्ध्वगम् Ku.5.23.
    -2 being on high.
    -3 virtuous, pious.
    (-गः) 1 a kind of disease.
    -2 N. of of Viṣṇu; ˚पुरम् the city of Hariśchandra.
    -गत a. gone up, risen, ascended.
    -गति a. going upwards. (
    -तिः f.)
    -गमः, -गमनम् 1 ascent, elevation.
    -2 going to heaven.
    -3 going above (as life).
    -4 Fire.
    -चरण, -पाद a. having the feet upwards.
    (-णः) 1 A kind of ascetic or devotee.
    -2 a fabulous animal called Śarabha. (
    -पादम्) A kind of dance; Dk.2.8.
    -चित् a. Ved. collecting, piling or heaping up.
    -जानु, -ज्ञ, -ज्ञु a. [ऊर्ध्वमुच्चं जानु यस्य]
    1 raising the knees, sitting on the hams; क्षणमयमनुभूय स्वप्नमूर्ध्वज्ञुरेव Śi.11.11.
    -2 long-shanked.
    -तालः A kind of time (ताल in music).
    -तिलकिन् a. having a sectarian mark on the forehead.
    -दंष्ट्र (ष्ट्रा) केश N. of Śiva (whose teeth and hair are erect).
    -दृश् m. A Crab.
    -दृष्टि, -नेत्र a.
    1 looking upwards.
    -2 (fig.) aspiring, ambitious. (
    -ष्टिः f.) concentrating the sight on the spot between the eyebrows (in Yoga Phil.)
    -द्वारम् The gate opening into heaven.
    -देवः a superior deity, i. e. Viṣṇu.
    -देहः a funeral ceremony; ˚निमित्तार्थमहं दातुं जला- ञ्जलिम् Rām.
    -नभस् a. being above in the clouds.
    -पथः the upper region, the ether.
    -पातनम् causing to ascend, sublimation (as of mercury),
    -पात्रम् a sacrificial vessel; सौवर्णराजताब्जानामूर्ध्वपात्रग्रहाश्मनाम् Y.1.182.
    -पुण्ड्रः, -ण्ड्रकः a perpendicular sign of sandal on the forehead of a Brāhmaṇa.
    -पूरम् ind. full to the brim, full to overflowing; ˚रं पूर्यते Sk.
    -पृश्नि a. Ved. spotted above. (
    -श्निः) a sacrificial beast.
    -प्रमाणम् Height altitude.
    -बर्हिस् a. Ved. being above the sacrificial grass. -m. a kind of manes called सोमप.
    -बाहुः a devotee who constantly holds his arms above his head till they are fixed in that position. ऊर्ध्वबाहुर्विरौम्येष न च कश्चित् शृणोति माम् Mb.
    -बुध्न a. Ved. upside- down, topsy-turvy; अर्वाग्विलश्चमस ऊर्ध्वबुध्नः Bṛi. Up. 2.2.3.
    -भागः 1 the upper part.
    -2 any part of a word coming after another part.
    -भाज् a.
    1 being upwards.
    -2 enjoying the upper part. (-m.) the submarine fire.
    -मन्थिन् a. living in perpetual chastity, a Brahmachārin; वाताशना य ऋषयः श्रमणा ऊर्ध्व- मन्थिनः Bhāg.11.6.48.
    -मानम् an instrument for measuring altitudes; ऊर्ध्वमानं किलोन्मानं परिमाणं तु सर्वतः Mbh. on P.V.1.19.
    -मायु a. sending forth a loud noise.
    -मारुतम् pressure of the wind (of the body) upwards.
    -मुख a. having the mouth or opening upwards; cast or directed upwards; प्रबोधयत्यूर्ध्वमुखैर्मुयूखैः Ku.1.16; R.3.57. (
    -खम्) the upper part of the mouth.
    -मूल a. having the roots upwards. ऊर्ध्वमूलमधः शाखमश्वत्थं प्राहुरव्यम् । छन्दांसि यस्य पर्णानि यस्तं वेद स वेदवित् ॥ Bg.15.1.9.
    -मौहूर्तिक a. happening after a short time.
    -रेत, -रेतस् a. [ऊर्ध्वमूर्ध्वगं नाधः पतत् रेतो यस्य] one who lives in perpetual celibacy or abstains from sexual inter- course; यतीनामूर्ध्वरेतसाम् Mb.3.233.44. (-m.)
    1 N. of Śiva.
    -2 Bhīṣma.
    -लिङ्गः, -लिङ्गिन् N. of Śiva. (Having the membrum virile above, i. e. chaste)
    -लोकः the upper world, heaven.
    -वक्त्रः (pl.) N. of a class of deities.
    -वर्त्मन् m. the atmosphere.
    -वातः, -वायुः the wind in the upper part of the body (उदान).
    -वालम् Yak-tail (चमरीपुच्छ); परिधायोर्ध्ववालं तु Mb.12.165.72.
    -वृत a. put on above, put over the head or shoulder (as the sacred thread of a Brāhmaṇa); कार्पासमुपवीतं स्याद्विप्रस्योर्ध्ववृतं त्रिवृत् Ms.2.44.
    -शायिन् a. sleeping with the face upwards (as a child). (-m.) N. of Śiva.
    -शोधनम् vomiting.
    -शोधनः Soap-nut tree and fruit, Sapindus Emarginatus (Mar. रिठा).
    -शोषम् ind. so as to dry (anything) above; यद्वोर्ध्वशोषं तृणवद् विशुल्कः Bk.3.14.
    -श्वासः expiration; a kind of asthma.
    -सानु a. rising higher and higher; surpassing; कनिक्रदत् पतयदूर्ध्वसानुः Rv.1.152.5. (-m., -n.) the top of a mountain.
    -स्थ a. being above, superior.
    -स्थितिः f.
    1 the rearing of a horse.
    -2 a horse's back.
    -3 eleva- tion, superiority.
    -स्रोतस् m.
    1 an ascetic who abstains from sexual intercourse; cf. ऊर्ध्वरेतस्.
    -2 N. of a creation of beings whose stream of life or current of nutriment tends upwards.
    -3 a plant.

    Sanskrit-English dictionary > ऊर्ध्व _ūrdhva

  • 76 कारु _kāru

    कारु a. (
    -रू f.) [कृ-उण् Uṇ.1.1]
    1 A maker, doer, an agent, servant; राघवस्य ततः कार्यं कारुर्वानरपुङ्गवः Bk.7.28.
    -2 An artisan, mechanic, artist; कारुभिः कारितं तेन कृत्रिमं स्वप्नहेतवे Vb.1.13; इति स्म सा कारुतरेण लेखितं नलस्य च स्वस्य च सख्यमीक्षते N.1.38; Y.2.249,1.187; Ms.5.129;1.12. (They are:-- तक्षा च तन्त्रवायश्च नापितो रजकस्तथा । पञ्चमश्चर्मकारश्च कारवः शिल्पिनो मताः ॥)
    -3 Terrible, horrible; जरेति क्षयमाहुर्वै दारुणं कारुसंज्ञितम् Mb.1.4.3.
    -रुः 1 An epithet of विश्वकर्मन् the architect of the gods.
    -2 An art, a science.
    -Comp. -चौरः one who commits burglary, a dacoit.
    -जः1 a piece of mechanism, any product of manufacture.
    -2 a young elephant.
    -3 a hillock, an ant-hill.
    -4 froth.
    -5 sesamum growing spontaneously.
    -6 red orpiment.
    -शिल्पिगणः a. corporation of artisens and handi- craftsmen; Kau. A.2.6.
    -हस्तः the hand of an artisan; नित्यं शुद्धः कारुहस्तः Ms.5.129.

    Sanskrit-English dictionary > कारु _kāru

  • 77 कृत्रिम _kṛtrima

    कृत्रिम a. [कृत्या निर्मितम्; cf. P.IV.4.2]
    1 Artificial, fictitious, not spontaneous, acquired; ˚मित्रम्, ˚शत्रुः &c.; न स्यन्दनैस्तुलितकृत्रिमभक्तिशोभाः R.13.75;14.17.
    -2 Adopt- ed (as a child); see below.
    -3 Adorned, ornamented; तदप्रमेयप्रतिकारकृत्रिमं कृतं स्वयं साध्विति विश्वकर्मणा Rām.5.8.2.
    -मः, ˚पुत्रः an artificial or adopted son; one of the 12 kinds of sons recognised by the Hindu law; he is a grown up son adopted without the consent of his natural parents;
    ˚पुत्रिका adopted daughter; अद्यैव नर्मणा सा हि कृतकृत्रिमपुत्रिका Ks.24.29; cf. कृत्रिमः स्यात्स्वयं कृतः Y.2.131; cf. also Ms.9.169.
    -2 Incense. olibanum.
    -3 Benzoin.
    -मम् 1 A kind of salt.
    -2 A kind of perfume.
    -Comp. -धूपः, -धूपकः incense, a kind of perfume.
    -पुत्रः see
    कृत्रिमः, -पुत्रकः a doll, puppet; मन्दाकिनीसैकतवेदिकाभिः सा कन्दुकैः कृत्रिमपुत्रकैश्च (रेमे) Ku.1.29
    -भूमिः f. an artificial floor.
    -वनम् a park, garden.

    Sanskrit-English dictionary > कृत्रिम _kṛtrima

  • 78 चर्मन् _carman

    चर्मन् n. [चर्-मनिन् Uṇ.4.144] Skin (of the body).
    -2 Leather, hide; Ms.2.41,174.
    -3 The sense of touch.
    -4 A shield; Śi.18.21.
    -Comp. -अन्तः a piece or strap of leather.
    -अम्भस् n. lymph.
    -अवकर्तन working in leather.
    -अवकर्तिन्, अवकर्तृ m. a shoe-maker; तक्ष्णश्चर्मावकर्तुश्च Mb.12.36.29; आयुः सुवर्णकाराणां यशश्चर्माव- कर्तिना Ms.4.218
    -कषा N. of a plant, Mimosa abster- gens (Mar. शिकेकाई).
    -कारः, -कारिन्, -कृत् m.
    1 a shoe-maker, currier; वंशचर्मकृतस्तथा Rām.
    -2 a mixed caste (from a Chāṇḍāla woman and fisher- man).
    -कारकः a worker in leather.
    -कलिः, -लम् a wart.
    -चटकः, -का, -चटिका, -चटी a bat.
    -चित्रकम् white leprosy.
    -जम् 1 hair.
    -2 blood.
    -तरङ्गः a wrinkle.
    -तिल a. covered with pimples.
    -दण्डः, -नालिका, -नासिका a whip.
    -दलम्, -दूषिका a kind of leprosy, cutaneous disease.
    -द्रुमः, -वृक्षः the Bhūrja tree.
    -पट्टिका a flat piece of leather for playing upon with dice.
    -पत्रा a bat, the small house-bat.
    -पादुका a leather shoe.
    -पुटः, -पुटकः A leather bag for carrying water. L. D. B.
    -प्रभेदिका a shoe maker's awl.
    -प्रसेवकः, -प्रसेविका a bellows.
    -बन्धः a leather band or strap.
    -मुण्डा an epithet of Durgā.
    -म्नः A warrior using leather-armour; चर्मम्णा अभितो जनाः Rv.8.5.38.
    -यष्टिः f. a whip.
    -रङ्गाः m. (pl.) N. of a people in the north-west of Madhyadeśa; मरुकुत्सचर्मरङ्गाख्याः Bṛi. S.14. 23.
    -वसनः 'clad in skin', N. of Śiva.
    -वाद्यम् a drum tabor &c.
    -संभवा large cardamoms.
    -सारः lymph, serum.

    Sanskrit-English dictionary > चर्मन् _carman

  • 79 ज्ञानम् _jñānam

    ज्ञानम् [ज्ञा-भावे ल्युट्]
    1 Knowing, understanding, becoming acquainted with, proficiency; सांख्यस्य योगस्य च ज्ञानम् Māl.1.7.
    -2 Knowledge, learning; तथेन्द्रियाकुलीभावे ज्ञेयं ज्ञानेन शुध्यति Mb.12.24.2; बुद्धिर्ज्ञानेन शुध्यति Ms.5.19; ज्ञाने मौनं क्षमा शत्रौ R.1.22.
    -3 Consciousness, cognizance, knowledge; ज्ञानतो$ज्ञानतो वापि Ms.8.288 knowingly or unknowingly, consciously or unconsciously.
    -4 Sacred knowledge; especially, knowledge derived from medi- tation on the higher truths of religion and philosophy which teaches man how to understand his own nature and how he may be reunited to the Supreme Spirit (opp. कर्मन्); cf. ज्ञानयोग and कर्मयोग in Bg.3.3.
    -5 The organ of intelligence, sense, intellect; कच्चिज्ज्ञानानि सर्वाणि प्रसन्नानि तवाच्युत Mb.12.54.18.
    -6 Conscience.
    -7 The Supreme spirit.
    -8 An epithet of Viṣṇu.
    -9 The Vedas taken collectively.
    -1 Means of knowing; औत्पक्तिकस्तु शब्दस्यार्थेन सम्बन्धस्तस्य ज्ञानम्˚ । MS.1.1.5.
    -11 An opinion, a view; बलदेवस्य वाक्यं तु मम ज्ञाने न युज्यते Mb.5.4.3.
    -Comp. -अग्निः knowledge-fire; ज्ञानाग्निः सर्वकर्माणि भस्मसात्कुरुते$र्जन Bg.4.37.
    -अनुत्पादः ignorance, folly.
    -अपोहः forgetfulness.
    -अभ्यासः 1 study.
    -2 thinking, reflection.
    -आत्मन् a. all wise.
    -इन्द्रियम् an organ of perception; (these are five त्वच्, रसना, चक्षुस्, कर्ण and घ्राण- the skin, tongue, eye, ear and nose; see बुद्धीन्द्रिय under इन्द्रिय).
    -काण्डम् that inner or esoteric portion of Veda which refers to true spiritual knowledge, or know- ledge of the Supreme spirit, as distinguished from the knowledge of ceremonial rites (opp. कर्मकाण्ड).
    -कृत a. done knowingly or intentionally.
    -गम्य a. attainable by the understanding.
    -घन m. pure or mere know- ledge; निर्विशेषाय साम्याय नमो ज्ञानघनाय च Bhāg.8.3.12; तं त्वामहं ज्ञानघनं...कथं...परिभावयामि ibid 9.8.24.
    -चक्षुस् n. the eye of intelligence, the mind's eye, intellectual vision (opp. चर्मचक्षुस्); सर्वं तु समवेक्ष्येदं निखिलं ज्ञानचक्षुषा Ms.2.8;4.24. (-m.) a wise and learned man.
    -तत्त्वम् true knowledge, knowledge of God.
    -तपस् n. penance consisting in the acquisition of true knowledge.
    -दः a preceptor.
    -दा an epithet of Sarasvatī.
    -दुर्बल a. wanting in knowledge.
    -निश्चयः certainty, ascertain- ment.
    -निष्ठ a. intent on acquiring true (spiritual) knowledge; ज्ञानिनिष्ठा द्विजाः केचित् Ms.3.134.
    -पतिः 1 the Supreme spirit.
    -2 a teacher, preceptor.
    -पूर्व a. prece- ded by knowledge, well-considered; निष्कामं ज्ञानपूर्वं तु निवृत्तमुपदिश्यते Ms.12.89.
    -बोधिनी f. N. of a Vedāntic treatise.
    -मुद्र a. 'having the impress of wisdom', wise.
    -मूल a. founded on spiritual knowledge.
    -यज्ञः a man possessed of true or spiritual knowledge, philosopher.
    -योगः contemplation as the principal means of, attaining the Supreme spirit or acquiring true or spiritual knowledge; ज्ञानयोगेन सांख्यानां कर्मयोगेण योगिनाम् Bg.3.3.
    -लक्षणम्, -णा 1 indication, sign, a means of knowing or inferring.
    -2 (in logic) sign or proof of knowledge; subsequent derived from antecedent knowledge.
    -विज्ञानम् 1 sacred and miscellaneous knowledge; तत्प्राज्ञेन विनीतेन ज्ञानविज्ञानवेदिनाMs.18.41.
    -2 the Vedas with the supplementary branches of knowledge, such as medicine, arms &c.
    -वृद्ध advanced in knowledge; ज्ञानवृद्धो वयोबालो मृदुर्वीर्यगुणान्वितः Rām.2.45.8.
    -शास्त्रम् the science of fortune-telling.
    -साधनम् 1 a means of acquiring true or spiritual knowledge.
    -2 an organ of perception.

    Sanskrit-English dictionary > ज्ञानम् _jñānam

  • 80 ज्ञानमय _jñānamaya

    ज्ञानमय a.
    1 Consisting of knowledge, spiritual; इतरो दहने स्वकर्मणां ववृते ज्ञानमयेन वह्निना R.8.2.
    -2 Containing knowledge.
    -यः 1 The Supreme spirit.
    -2 An epithet of Śiva.

    Sanskrit-English dictionary > ज्ञानमय _jñānamaya

Страницы

См. также в других словарях:

  • List of Marathi writers — This article contains a list of Marathi writers arranged in the English alphabetical order of the writers last names. (A list in Marathi of many Marathi writers and links to Wikipedia articles in Marathi concerning those writers are available in… …   Wikipedia

  • Vishvakarman — Hdeity infobox| Caption = The divine architect of Universe Name = Vishwakarma Devanagari = विश्वकर्मा Sanskrit Transliteration = viśvakarmā Pali Transliteration = Tamil script = Affiliation = Deva God of = Craftsmen and architects Abode = Mantra …   Wikipedia

  • Mangesh Keshav Padgaonkar — मंगेश पाडगावकर Born March 10, 1929 (1929 03 10) (age 82) Vengurla, Sindhudurg District, Maharashtra …   Wikipedia

  • Nikki Bedi — is a television and radio presenter, born Nikki Moolgaoker (Marathi: निक्की मुळगावकर) in Aylesbury to an Indian father of Maharashtrian origin and an English mother. Famously married to Kabir Bedi from 1992 to 2005, retaining her married name… …   Wikipedia

  • Glossary of terms in Hinduism — The following is a glossary of terms and concepts in Hinduism. The list consists of concepts that are derived from both Hinduism and Hindu tradition, which are expressed as words in Sanskrit as well as other languages of India. The main purpose… …   Wikipedia

  • Ruplal Bishvakarma — (रूपलाल विश्वकर्मा) was a Nepalese communist politician, peasant leader and Dalit activist. Ruplal hailed from a middle peasant family in the Chitwan district. Something of an oddity amongst Nepalese communist leaders, Ruplal belonged to a Shudra …   Wikipedia

  • Sachin (actor) — Sachin Pilgaonkar (Marathi: सचिन पिळगांवकर), often known by his first name as just Sachin, is an Indian movie and TV actor as well as producer. He has acted in a substantial number of Marathi and Hindi movies as well, and has produced and… …   Wikipedia

  • Supriya Pilgaonkar — (Marathi : सुप्रिया पिळगांवकर), often known by her screen name Supriya (Marathi : सुप्रिया), is a Marathi actress. She is the wife of Marathi actor Sachin Pilgaonkar. Her claim to fame is her role of a harried daughter in law to Reema Lagoo s… …   Wikipedia

  • Viswakarma — Lord Viswakarma, (Sanskrit: विश्वकर्मा ) the Principal Universal Architect , the architect who fabricated and designed the divine architecture of the Universe at the behest of Brahma, the Lord of Creation.In Hindu mythology, Viswakarma is… …   Wikipedia

  • Vishvakarma — Vishvakarma, l architecte de l univers Vishvakarma, parmi les divinités du Sanatana Dharma (Hindouisme), (sanscrit विश्वकर्मा viśvá karman « littéralement : « faire toutes les actions ») est l’architecte de l’Univers. Il est… …   Wikipédia en Français

  • Viśvakarma — En el marco del hinduismo Vishvákarma es el dios de los artesanos y los arquitectos.[1] Vishuá Karma …   Wikipedia Español

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»