Перевод: со всех языков на английский

с английского на все языки

शक्रपर्याय

  • 101 दारः _dārḥ

    दारः 1 A rent, gap, cleft, hole.
    -2 A ploughed field.
    -राः [दारयन्ति (भ्रातॄन्) इति दाराः; cf P.III.3.2. Vārt.] -m. (pl.) A wife; एते वयममी दाराः कन्येयं कुलजीवितम् Ku.6.63; दशरथदारानधिष्ठाय वसिष्ठः प्राप्तः U.4. Pt.1.1; Ms.1.112;2.217; Ś.4.17; 5.29.
    -Comp. -अधिगम- नम् marriage; Ms.1.112.
    -अधीन a. dependent on a wife; दाराधीनस्तथा स्वर्गः पितॄणामात्मनश्च ह Ms.9.24.
    -उप- संग्रहः, -संग्रहः, -ग्रहः, -परिग्रहः, -ग्रहणम् marriage; नवे दारपरिग्रहे U.1.19; ततस्तद्वचसा चक्रे स मतिं दारसंग्रहे Bm.1.95;1.462; यदुच्यते द्विजातीनां शूद्राद्दारोपसंग्रहः । नैतन्मम मतम् Y.1.56.
    -कर्मन् n.,
    -क्रिया marriage; असपिण्डा च या मातुरसगोत्रा च या पितुः । सा प्रशस्ता द्विजातीनां दारकर्मणि मैथुने ॥ Ms.3.5; सवर्णाग्रे द्विजातीनां प्रशस्ता दारकर्मणि 12; अथ राजा दशरथस्तेषां दारक्रियां प्रति (चिन्तयामास) Rām.1.18.37; (विचिन्त्य) दारक्रियायोग्यदशं च पुत्रम् R.5.4.
    -बलिभुज् m. a crane, crow.

    Sanskrit-English dictionary > दारः _dārḥ

  • 102 दैव _daiva

    दैव a. (
    -वी f.) [देवादागतः अण्]
    1 Relating to gods, caused by or coming from gods, divine, celestial; संस्कृतं नाम दैवी वागन्वाख्याता महर्षिभिः Kāv.1.33; दैवीनां मानुषीणां च प्रतिहर्ता त्वमापदाम् R.1.6; Y.2.235; Bg.4.25; 9.13;16.3; Ms.3.75.
    -2 Royal; दैवी वाग्यस्य नाभवत् Rāj. T.5.26.
    -3 Depending on fate, fatal.
    -4 Possessing the quality of सत्त्व.
    -वः 1 (i. e. विवाहः) One of the eight forms of marriage, that in which the daughter is given away at a sacrifice to the offi- ciating priest; यज्ञस्य ऋत्विजे दैवः Y.1.59 (for the eight forms of marriage see उद्वाह or Ms.3.21).
    -2 A worshipper of god (देवभक्त); दैवान् सर्वे गुणवन्तो भवन्ति Mb. 12.158.35.
    -वम् 1 Fate, destiny, luck, fortune; पूर्वजन्म- कृतं कर्म तद्दैवमिति कथ्यते H. दैवमविद्वांसः प्रमाणयन्ति Mu.3; विना पुरुषकारेण दैवमत्र न सिध्यति 'God helps those who help themselves'; दैवं निहत्य कुरु पौरुषमात्मशक्त्या Pt.1.361. (दैवात् by chance, luckily, accidentally.)
    -2 A god, deity.
    -3 A religious rite or offering, an oblation to gods; उत्तिष्ठ नरशार्दूल कर्तव्यं दैवमाह्निकम् Rām.1.23.2.
    -4 A kind of Śrāddha ceremony.
    -5 Parts of the hands sacred to the gods, i. e. the tips of the fingers; cf. Ms.2.59.
    -6 Royal duties; न तु केवलदैवेन प्रजाभावेन रेमिरे Mb.1.222.1.
    -7 A science phenomena, unusuals (उत्पातs); Ch. Up. 7.1.2.
    -वी 1 A woman married according to the form of marriage called daiva q. v. above.
    -2 a. Divine, super-human; दैवी संपद्विमोक्षाय निबन्धायासुरी मता Bg.16.5.
    -3 A division of medicine (the medical use of charms, prayers &c.).
    -Comp. -अत्ययः evil resulting from un- usual natural phenomena.
    -अधीन, -आयत्त a. depen- dent on fate; दैवायत्तं कुले जन्म मदायत्तं तु पौरुषम् Ve.3.33.
    -अहोरात्रः a day of the gods i. e. the human year.
    -इज्य a. sacred to Jupiter (गुरु), -topaz.
    - उपहत a. ill- fated, unfortunate; दैवेनोपहतस्य बुद्धिरथवा सर्वा विपर्यस्यति Mu.6.8.
    -ऊढा a woman married according to the Daiva ritual. ˚ज the son of such a woman; दैवोढाजः सुतश्चैव सप्त सप्त परावरान् Ms.3.38.
    -कर्मन् n. offering, oblations to gods.
    -कृत a.
    1 fated.
    -2 natural.
    -कोविद्, -चिन्तकः, -ज्ञः an astrologer, a fortune-teller, पुरोहित प्रकुर्वीत दैवज्ञमुदितोदितम् Y.1.313; Kām.9,25.
    -गतिः f. turn or course of fate; मुक्ताजालं चिरपरिचितं त्याजितो दैवगत्या Me.96.; Pt.3.174.
    -चिन्ता fatalism; astrology.
    -ज्ञ a. knowing fate or men's destinies.
    -तन्त्र a. dependent on fate.
    -दत्त a. innate, natural.
    -दीपः the eye.
    -दुर्विपाकः hardness of fortune, adverseness or unpropitiousness of fate, an evil turn of fate; U.1.4.
    -दोषः badness of fate.
    -पर a.
    1 trusting to fate, fatalist.
    -2 fated. predestined.
    -प्रश्नः 1 fortune-telling, astrology.
    -2 a voice from heaven. नक्तं निर्गत्य यत्किञ्चिच्छुभाशुभकरं वचः । श्रूयते तद्विदुर्धीरा दैवप्रश्नमुपश्रुतिम् ॥
    -युगम् 'a Yuga of the gods' said to consist of 12 divine years, but see Kull. on एतद् द्वादशसाहस्रं देवानां युगमुच्यते Ms.1.71.
    -योगः a lucky coincidence, fortuitous combination, fortune, chance. (दैवयोगेन, दैवयोगात् fortunately, accidentally.)
    -रक्षित a. guarded by the gods; अरक्षितं तिष्ठति दैवरक्षितम् Subhāṣ.
    -लेखकः a fortune-teller, an astrologer.
    -वशः, -शम् the power of destiny, subjection to fate.
    -वाणी 1 a voice from heaven.
    -2 the Sanskrit language; cf. Kāv.1.33. quoted above.
    -विद् m. an astrologer.
    -सभेयम् a variety of sandal-wood red and smelling like a lotus-flower; Kau. A.2.11.
    -हत a. ill-fated; सुरक्षितं दैवहतं विनश्यति Subhāṣ.
    -हीन a. ill-fated, unfortu- nate, unlucky.

    Sanskrit-English dictionary > दैव _daiva

  • 103 निषेव् _niṣēv

    निषेव् 1 Ā.
    1 To pursue, follow, attach oneself to, practise; वैखानसं किमनया व्रतमा प्रदानाद् व्यापाररोधि मदनस्य निषेवितव्यम् Ś.1.27.
    -2 To enjoy; निषेवते श्रान्तमना विविक्तम् Ś.5.5; Ku.1.5.
    -3 To enjoy carnally; यथा यथा तामरसेक्षणा मया पुनः सरागं नितरां निषेविता Bv.2.155; कौलिको विष्णुरूपेण राजकन्यां निषेवते Pt.1.22.
    -4 To resort to, inhabit, frequent; विपत्प्रतीकारपरेण मङ्गलं निषेव्यते भूतिस- मुत्सुकेन वा Ku.5.76.
    -5 To use, employ; विषतां निषे- वितमपक्रियया समुपैति सर्वमिति सत्यमदः Śi.9.68.
    -6 To wait upon, attend.
    -7 To adore, worship.
    -8 To draw near, approach.
    -9 To suffer, experience; स दुःखे लभते दुःखं द्वावनर्थौ निषेवते Pt.1.334. -Caus. To fall into (hell &c.); ते रौरवादीनि निषेवयन्ति Pt.3.156.

    Sanskrit-English dictionary > निषेव् _niṣēv

  • 104 पर _para

    पर a. [पॄ-भावे-अप्, कर्तरि अच्-वा] (Declined optional- ly like a pronoun in nom. voc. pl., and abl. and loc. sing. when it denotes relative position)
    1 Other, differ- ent, another; see पर m also.
    -2 Distant, removed, remote; अपरं भवतो जन्म परं जन्म विवस्वतः Bg.4.4.
    -3 Beyond, further, on the other side of; म्लेच्छदेशस्ततः परः Ms.2.23;7.158.
    -4 Subsequent, following, next to, future, after (usually with abl.); बाल्यात् परामिव दशां मदनो$ध्युवास R.5.63; Ku.1.31.
    -5 Higher, superior; सिकतात्वादपि परां प्रपेदे परमाणुताम् R.15.22; इन्द्रियाणि पराण्याहु- रिन्द्रियेभ्यः परं मनः । मनसस्तु परा बुद्धिर्यो बुद्धेः परतस्तु सः ॥ Bg.3.42.
    -9 Highest, greatest, most distinguished, pre-eminent, chief, best, principal; क्षत्रात् परं नास्ति Bṛi. Up.1.4.11. न त्वया द्रष्टव्यानां परं दृष्टम् Ś.2; Ki.5.18; परतो$पि परः Ku.2.14 'higher than the highest'; 6.19; Ś7.27.
    -7 Having as a following letter or sound, followed by (in comp.).
    -8 Alien, estranged, stranger.
    -9 Hostile, inimical, adverse,
    -1 Exceeding, having a surplus or remainder, left over; as in परं शतम् 'exceeding or more than a hundred.
    -11 Final, last.
    -12 (At the end of comp.) Having anything as the highest ob- ject, absorbed or engrossed in, intent on, solely devoted to, wholly engaged or occupied in; परिचर्यापरः R.1.91; so ध्यानपर, शोकपर, दैवपर, चिन्तापर &c.
    -रः 1 Another person, a stranger, foreigner; oft. in pl. in this sense; यतः परेषां गुणग्रहीतासि Bv.1.9; Śi.2.74; see एक, अन्य also.
    -2 A foe, an enemy, adversary; उत्तिष्ठमानस्तु परो नोपेक्ष्यः पथ्यभिच्छता Śi.2.1; Pt.2.158; R.3.21.
    -3 The Almighty; तावदध्यासते लोकं परस्य परचिन्तकाः Bhāg.3.32.8.
    -रम् 1 The highest point or pitch, culminating point.
    -2 The Supreme Sprit; तेषामादित्यवज्ज्ञानं प्रकाशयति तत् परम् Bg.5.16.
    -3 Final beatitude; असक्तो ह्याचरन् कर्म परमाप्नोति पूरुषः Bg.3.19.
    -4 The secondary meaning of a word.
    -5 (In logic) One of the two kinds of सामान्य or generality of notion; more extensive kind, (comprehending more objects); e. g. पृथ्वी is पर with respect to a घट).
    -6 The other or future world; परासक्ते च वस्तस्मिन् कथमासीन्मनस्तदा Mb.6.14.55. Note-- The acc., instr. and loc. singulars of पर are used adverbi- ally; e. g. (a) परम्
    1 beyond, over, out of (with abl.); वर्त्मनः परम् R.1.17.
    -2 after (with abl.); अस्मात् परम् Ś.6.24; R.1.66;3.39; Me.12; भाग्यायत्त- मतः परम् Ś.4.17; ततः परम् &c.
    -3 thereupon, there- after.
    -4 but, however.
    -5 otherwise.
    -6 in a high degree, excessively, very much, completely, quite; परं दुःखितो$स्मि &c.
    -7 most willingly.
    -8 only.
    -9 at the utmost. (b) परेण
    1 farther, beyond, more than; किं वा मृत्योः परेण विधास्यति Māl.2.2.
    -2 afterwards; मयि तु कृतनिधाने किं विदध्याः परेण Mv.2.49.
    -3 after (with abl.) स्तन्यत्यागात् परेण U.2.7. (c) परे
    1 afterwards, thereupon; अथ तेन दशाहतः परे R.8.73.
    -2 in future.
    -Comp. -अङ्गम् the hinder part of the body.
    -अङ्गदः an epithet of Śiva.
    -अणुः See परमाणु; Bhāg.1.14.11.
    -अदनः a horse found in the country of Persia or Arabia.
    -अधिकारचर्चा officiousness, meddlesomeness.
    -अधीन a. dependent on another, subject, subservient; अन्नमेषां पराधीनं देयं स्याद्भिन्नभाजने Ms.1.54,83; H.1.119.
    -अन्तः final death. (
    -ताः) m. (pl.) N. of a people.
    -अन्तकः an epithet of Śiva.
    -2 a frontier.
    -अन्तकालः the time of death; ते ब्रह्मलोकेषु परान्तकाले परामृताः परिमुच्यन्ति सर्वे Muṇḍ.3.2.6.
    -अन्न a. living or subsisting on another's food. (
    -न्नम्) the food of another; परगृहललिताः परान्नपुष्टाः Mk.4.28. ˚परिपुष्टता being fed with the food of others; Y.3.241. ˚भोजिन् a. subsisting on the food of others; रोगी चिरप्रवासी परान्नभोजी परावसथशायी । यज्जीवति तन्मरणं यन्मरणं सो$स्य विश्रामः ॥ H.1.12.
    1 far and near, remote and proximate.
    -2 prior and posterior.
    -3 before and beyond, earlier and later.
    -4 higher and lower, best and worst. (
    -रः) a Guru of an intermediate class. (
    -रम्) (in logic) a property intermediate between the greatest and smallest numbers, a species (as existing between the genus and individual); e. g. पृथ्वी which is पर with 1respect to a घट is अपर with respect to द्रव्य; द्रव्यत्वादिक- जातिस्तु परापरतयोच्यते Bhāṣā. P.8.
    -अभिध्यानम् self-conceit; high opinion for self or body (देहाभिमान); स्वयं पराभिध्यानेन विभ्रंशितस्मृतिः Bhāg.5.14.1.
    -अमृतम् rain.
    1 attached or devoted to, adhering to.
    -2 depending on, subject to.
    -3 intent on, solely devoted to or absorbed in (at the end of comp.); प्रभुर्धनपरायणः Bh.2.56; so मोह˚; अथ मोहपरायणा सती विवशा कामवधूर्विबोधिता Ku.4.1; अग्निहोत्र˚ &c.
    -4 connected with.
    -5 being a protector (त्राता); अबर्हाश्चरणैर्हीनाः पूर्वेषां वः परायणाः Mb.1.23.4.
    -6 leading or conducive to.
    -(णम्) 1 the principal or highest objest, chief aim, best or last resort; एतत् परायणम् Praśna Up.1.1; तपसश्च परायणम् Rām.1.21.1; Mb.12.179.12.
    -2 essence, sum.
    -3 Ved. going away, departure, exit.
    -4 firm devotion.
    -5 a universal medicine, panacea.
    -6 a religious order.
    -अर्थ a.
    1 having another aim or meaning.
    -2 intended or designed for another, done for another.
    (-र्थः) 1 the highest interest or advan- tage.
    -2 the interest of another (opp. स्वार्थ); स्वार्थो यस्य परार्थ एव स पुमानेकः सतामग्रणीः Subhāṣ.; R.1.29.
    -3 the chief or highest meaning.
    -4 the highest object (i.e. sexual intercourse).
    -5 the supreme good (मोक्ष); ज्ञात्वा प्रजहि कालेन परार्थमनुदृश्य च Mb.12.288.9.
    -6 Something else. Hence परार्थता or परार्थत्व means 'being subsidiary to something else; परार्थता हि गुणभावः ŚB. on MS.4.3.
    -7 an object which is meant for another's use (Sāṅ. Phil.); सङ्घातपरार्थत्वात् त्रिगुणादिविपर्ययादधिष्ठानात् Sāṅ. K.17. ˚वादिन् a. speaking for another; mediator, substitute.
    -अर्थिन् a. striving for the supreme good. (
    -र्थम् -र्थे) ind. for the sake of another.
    -अर्धम् 1 the other part (opp. पूर्वार्ध); the latter half; दिनस्य पूर्वार्धपरार्धभिन्ना छायेव मैत्री खलसज्जनानाम् Bh.2.6.
    -2 a particular high number; i. e. 1,,,,,; एकत्वादिपरार्धपर्यन्ता संख्या T. S.
    -अर्धक a. One half of anything.
    -अर्ध्य a.
    1 being on the farther side or half.
    -2 most distant in number; हेमन्तो वसन्तात् परार्ध्यः Śat. Br.
    -3 most excellent, best, most exalted, highly esteemed, highest, supreme; R.3.27;8.27;1.64;16;39; आबद्धप्रचुरपरार्ध्यकिंकिणीकः Śi.8.45.
    -4 most costly; Śi.4.11; श्रियं परार्ध्यां विदधद् विधातृभिः Bu. Ch.1.1.
    -5 most beautiful or lovely, finest; R.6.4; परस्परस्पर्धिपरार्ध्यरूपाः पौरस्त्रियो यत्र विधाय वेधाः Śi.3.58.
    -6 Divine: असावाटीत् सङ्ख्ये परार्ध्यवत् Bk.9.64.
    (-र्ध्यम्) 1 a maximum.
    -2 an infinite number.
    1 far and near; परावराणां स्रष्टारं पुराणं परमव्ययम् Mb.1.1.23.
    -2 earlier and later.
    -3 prior and posterior or subsequent.
    -4 higher and lower.
    -5 traditional; पुनाति पङ्क्तिं वंश्यांश्च सप्त सप्त परावरान् Ms.1. 15.
    -6 all-including; परावरज्ञो$सि परावरस्त्वम् Mb.3.232. 18. (
    -रा) descendants.
    (-रम्) 1 cause and effect.
    -2 the whole extent of an idea.
    -3 the universe.
    -4 totality. ˚ज्ञ, ˚दृश् a. knowing both the past and the future; परावरज्ञो ब्रह्मर्षिः Mb.1.6.5.
    -अवसथ- शायिन् a. sleeping in another's house; H.1.12.
    -अहः the next day.
    -अह्णः the afternoon, the latter part of the day.
    -आगमः attack of an enemy.
    -आचित a. fostered or brought up by another. (
    -तः) a slave.
    -आत्मन् m. the Supreme Spirit.
    -आयत्त a.
    1 depend- ent on another, subject, subservient; परायत्तः प्रीतेः कथमिव रसं वेत्तु पुरुषः Mu.3.4.
    -2 Wholly subdued or over- whelmed by.
    -आयुस् m. an epithet of Brahman; नाहं परायुर्ऋषयो न मरीचिमुख्या जानन्ति यद्विरचितं खलु सत्त्वसर्गाः Bhāg.8.1.12.
    -आविद्धः 1 an epithet of Kubera.
    -2 of Viṣṇu.
    -आश्रय a. dependent upon another.
    (-यः) 1 dependence upon another.
    -2 the retreat of enemies. (
    -या) a plant growing on another tree.
    -आसङ्गः dependence upon another.
    -आस्कन्दिन् m. a thief, robber.
    1 other than inimical; i. e. friendly, kind.
    -2 one's own; विधाय रक्षान् परितः परेतरान् Ki.1.14.
    -ईशः 1 an epithet of Brahman.
    -2 of Viṣṇu.
    -इष्टिः N. of Brahman.
    -इष्टुका a cow which has often calved.
    -उत्कर्षः another's prosperity.
    -उद्वहः the Indian cuckoo.
    -उपकारः doing good to others, benevolence, beneficence, charity; परोपकारः पुण्याय पापाय परपीडनम्.
    -उपकारिन् a. benevolent, kind to others.
    -उपजापः causing dissension among enemies; परोपजापात् संरक्षेत् प्रधानान् क्षुद्रकान् अपि Kau. A.1.13.
    -उपदेशः advising others; परोपदेशे पाण्डित्यम्.
    -उपरुद्ध a. besieged by an enemy.
    -उपसर्पणम् approaching another; begging.
    -ऊढा another's wife.
    -एधित a. fostered or brought up by another.
    (-तः) 1 a servant.
    -2 the (Indian) cuckoo.
    -कर्मन् n. service for another. ˚निरतः a servant.
    -कलत्रम् another's wife. ˚अभिगमनम् adultery; वरं क्लैब्यं पुसां न च परकलत्राभिगमनम् H.1.116.
    -कायप्रवेशनम् entering another's body (a supernatural art).
    -कारः The deeds of the enemy; राज्ञः समीपे परकारमाह प्रज्ञापनैषा विबि- धोपदिष्टा Kau. A.2.1.
    -कार्यम् another's business or work. ˚निरतः
    1 a benevolent man.
    -2 a slave, servant.
    -काल a. relating to a later time, mentioned later.
    -कृतिः an example or precedent, a passage descriptive of the doings of men; MS.6.7.26.
    -क्रमः doubling the second letter of a conjunction of consonants.
    -क्रान्तिः f. inclination of the ecliptic.
    -क्षेत्रम् 1 another's body.
    -2 another's field; ये$क्षेत्रिणो बीजवन्तः परक्षेत्रप्रवापिणः । ते वै सस्यस्य जातस्य न लभन्ते फलं क्वचित् ॥ Ms.9.49.
    -3 another's wife; तौ तु जातौ परक्षेत्रे Ms.3.175.
    -गामिन् a.
    1 being with another.
    -2 relating to another.
    -3 beneficial to another.
    -गुण a. beneficial to another. (
    -णः) the virtue of another; परगुणपरमाणून् पर्वतीकृत्य नित्यम् Bh.2.78.
    -ग्रन्थिः joint (as of a finger); an articu- lation.
    -ग्लानिः f. subjugation of an enemy; आत्मोदयः परग्लानिर्द्वयं नीतिरितीयती Śi.2.3.
    -चक्रम् 1 the army of an enemy.
    -2 invasion by an enemy, one of the six itis q. v.
    -3 a hostile prince.
    -छन्द a. dependent.
    (-दः) 1 the will of another.
    -2 dependence. ˚अनुवर्तनम् following the will of another.
    -छिद्रम् a weak or vulnerable point of another, a defect in another.
    -ज a.
    1 stranger.
    -2 coming from a foe.
    -3 inferior.
    -जनः a stranger (opp. स्वजन); शक्तः परजने दाता Ms.11.9.
    -जन्मन् n. a future birth.
    -जात a.
    1 born of another.
    -2 dependent on another for livelihood. (
    -तः) a servant.
    -जित a.
    1 conquered by another.
    -2 main- tained by another. (
    -तः) the (Indian) cuckoo.
    -तन्त्र a. dependent on another, dependent, subservient.
    -तन्त्रम् (a common group of) subsidiaries belonging to another; जैमिनेः परतन्त्रापत्तेः स्वतन्त्रप्रतिषेधः स्यात् MS.12.1.8. (see तन्त्रम्).
    -तर्ककः a suppliant, beggar; Dānasāgara, Bib- liotheca Indica, 274, Fascicule 1, p.15; also परतर्कुक.
    -तल्पगामिन् m. One who approaches another man's wife.
    -तार्थिकः The adherent of another sect.
    -दाराः m. (pl.) another's wife; ˚अभिगमनम्, ˚अभिमर्षः Adultery.
    -दारिन् m. an adulterer.
    -दुःखम् the sorrow or grief of another; विरलः परदुःखदुःखितो जनः; महदपि परदुःखं शीतलं सम्यगाहुः V.4.13.
    -देवता the Supreme Being.
    -देशः a hostile or foreign country.
    -देशिन् m. a foreigner.
    -द्रोहिन्, -द्वेषिन् a. hating others, hostile, inimical.
    -धनम् another's property.
    -धर्मः 1 the religion of another; स्वधर्मे निधनं श्रेयः परधर्मो भयावहः Bg.3.35.
    -2 another's duty or business.
    -3 the duties of another caste; परधर्मेण जीवन् हि सद्यः पतति जातितः Ms.1.97.
    -ध्यानम् absolute meditation or contemplation; ध्येये मनो निश्चलतां याति ध्येयं विचिन्तयत् । यत् तद् ध्यानं परं प्रोक्तं मुनिभिर्ध्यानचिन्तकैः ॥ Garuḍa P.
    -निपातः the irregular posteriority of a word in a compound; i. e. भूतपूर्वः where the sense is पूर्वं भूतः; so राजदन्तः, अग्न्याहितः &c.
    -निर्वाणम् the highest निर्वाण; (Buddh.).
    -पक्षः the side or party of an enemy.
    -पदम् 1 the highest position, eminence.
    -2 final beati- tude.
    -परिग्रह a. see पराधीन; स्ववीर्यविजये युक्ता नैते पर- परिग्रहाः Mb.7.144.22.
    -हः another's property (as wife &c); यथा बीजं न वप्तव्यं पुंसा परपरिग्रहे Ms.9.42-3.
    -परिभवः humiliation or injury suffered from others.
    -पाकनिवृत्त a. One who does not depend on others for his sustenance and performs the पञ्चयज्ञs faultlessly and takes food in his own house.
    -पाकरत a. one who depends upon others for his sustenance but performs the usual ceremonies before cooking; पञ्चयज्ञान् स्वयं कृत्वा परान्नमुपजीवति । सततं प्रातरुत्थाय परपाकरतस्तु सः ॥
    -पाकरुचिः having a liking for others' food; परपाकरुचिर्न स्यादनिन्द्या- मन्त्रणादृते Y.1.112.
    -पिण्डः another's food, food given by another. ˚अद् a., ˚भक्षक a. one who eats another's food or one who feeds at the cost of another; यादृशो$हं परपिण्डभक्षको भूतः Mk.8.25/26; (-m.) a servant. ˚रत a. feeding upon another's food; परपिण्डरता मनुष्याः Bh.
    -पुरञ्जयः a conqueror, hero.
    -पुरुषः 1 another man, a stranger.
    -2 the Supreme Spirit, Viṣṇu.
    -3 the hus- band of another woman.
    -पुष्ट a.
    1 fed or nourished by another.
    -2 Stranger. (
    -ष्टः) the (Indian) cuckoo. ˚महोत्सवः the mango tree.
    -पुष्टा 1 the (Indian) cuckoo.
    -2 a parasitical plant.
    -3 a harlot, prostitute.
    -पूर्वा a woman who has or had a former husband; Ms.3.166; पतिं हित्वा$पकृष्टं स्वमुत्कृष्टं या निषेवते । निन्द्यैव सा भवेल्लोके परपूर्वेति चोच्यते Ms.5.163.
    -प्रतिनप्तृ m. son of the great grand son.
    -प्रपौत्रः (see प्रतिनप्तृ).
    -प्रेष्यः a servant, menial, slave.
    -ब्रह्मन् n. the Supreme Spirit; cf. लीने परे ब्रह्मणि Bh. परे ब्रह्मणि को$पि न लग्नः Śaṅkara (चर्पटपञ्जरिका 7).
    -भागः 1 another's share.
    -2 superior merit.
    -3 good fortune, prosperity.
    -4 (a) excellence, superority, supremacy; दुरधिगमः परभागो यावत् पुरुषेण पौरुषं न कृतम् Pt.1.33;5.34. (b) excess, abundance, height; स्थलकमलगञ्जनं मम हृदय- रञ्जनम् जनितरतिरङ्गपरभागम् Gīt.1; आभाति लब्धपरभागतया- धरोष्ठे R.5.7; Ku.7.17; Ki.5.3;8.42; Śi.7.33; 8.51;1.86;12.15.
    -5 the last part, remainder.
    -भाव a. loving another.
    -भावः the being second member in a compound.
    -भाषा a foreign tongue.
    -भुक्त a. enjoyed or used by another; परभुक्तां च कान्तां च यो भुङ्क्ते स नराधमः । स पच्यते कालसूत्रे यावच्चन्द्रदिवाकरौ ॥ Brav. P.
    -भूत a. following, subsequent (as words).
    -भृत् m. a crow (said to nourish the cuckoo).
    -भृत a. nourished by another.
    -भृतः, -ता the (Indian) cuckoo; (so called because she is nouri- shed by another i. e. by a crow); प्रागन्तरिक्षगमनात्- स्वमपत्यजातमन्यैर्द्विजैः परभृताः खलु पोषयन्ति Ś.5.22; Ku.6.2; R.9.43; Ś.4.1.
    -भतम् 1 another's opinion.
    -2 dif- ferent opinion or doctrine; heterodoxy.
    -मर्मज्ञ a. knowing the secrets of another.
    -मृत्युः a crow.
    -रमणः a married woman's gallant or paramour; स्वाधीने पररमणे धन्यास्तारुण्यफलभाजः Pt.1.18.
    -लोकः the next (or fur- ture) world; परलोकनवप्रवासिनः प्रतिपत्स्ये पदवीमहं तव Ku. 4.1. ˚गमः, ˚यानम् death. ˚विधि funeral rites; परलोक- विधौ च माधव स्मरमुद्दिश्य (निबपेः सहकारमञ्जरीः) Ku.4.38.
    -वश, -वश्य a. subject to another, dependent, depen- dent on others; सर्वं परवशं दुःखं सर्वमात्मवशं सुखम्.
    -वाच्यम् a fault or a defect of another; प्रकटान्यपि नैपुणं महत् परवाच्यानि चिराय गोपितुम् Śi.16.3.
    -वाणिः 1 a judge.
    -2 a year.
    -3 N. of the peacock of Kārtikeya.
    -वादः 1 rumour, report.
    -2 Objection, controversy.
    -वादिन् m. a disputant, controversialist.
    -वेश्मन् n. the abode of the Supreme Being.
    -व्रतः an epithet of Dhṛitarāṣṭra.
    -शब्दः a word expressive of something else; परशब्दस्य परत्र वृत्तौ तद्वद् भावो गम्यते ŚB. on MS.7.2.1.
    -श्वस् ind. the day after tomorrow.
    -संगत a.
    1 asso- ciated with another.
    -2 fighting with another.
    -संज्ञकः the soul.
    -सवर्ण a. homogeneous with a following letter (in gram.).
    -सात् ind. into the hands of an- other. ˚कृता a woman given in marriage.
    -सेवा service of another.
    -स्त्री another's wife.
    -स्वम् another's pro- perty; व्यावृता यत् परस्वेभ्यः श्रुतौ तस्करता स्थिता R.1.27; Ms.7.123. ˚हरणम् seizing another's property.
    -हन् a. killing enemies.
    -हित a.
    1 benevolent.
    -2 profitable to another.
    -तम् the welfare of another; सन्तः स्वयं परहिताभिहिताभियोगाः Bh.

    Sanskrit-English dictionary > पर _para

  • 105 परागः _parāgḥ

    परागः 1 The pollen of a flower; स्फुटपरागपरागतपङ्कजम् Śi.6.2; Amaru.54.
    -2 Dust in general; प्रतापो$ग्रे ततः शब्दः परागस्तदनन्तरम् R.4.3.
    -3 Fragrant power used after bathing.
    -4 Sandal.
    -5 An eclipse of the sun or moon.
    -6 Fame, celebrity.
    -7 Independence, self-will.
    -8 Medicinal powder; Mātaṅga L.11.28.
    -9 Powder; काये$पि कर्पूरपरागपूरः Mv.7.17.

    Sanskrit-English dictionary > परागः _parāgḥ

  • 106 परिकर्मन् _parikarman

    परिकर्मन् m. A servant. -n.
    1 Painting or perfuming the body, personal decoration, dressing, toilet; कृताचारपरिकर्माणम् Ś.2.
    -2 Painting or dyeing the foot; असमाप्ते परिकर्मणि स्मृतः Ku.4.19.
    -3 Preparation.
    -4 Worship, adoration; अविक्लमस्ते परिकर्मणि स्थितः Bhāg. 2.9.29.
    -5 (In Yoga phil.) Purifying, a means of purifying the mind; मैञ्यादिचित्तपरिकर्मविदो विधाय क्लेशप्रहाण- मिह लब्धसबीजयोगाः Śi.4.55. (see Malli. thereon).
    -6 An arithmetical operation (of which there are 8 divi- sions).
    -Comp. -अष्टकम् the eight fundamental rules of arithmetic viz. (addition, subtraction, multiplication, division, finding the square, extracting the square root, finding the cube, extracting the cube root).

    Sanskrit-English dictionary > परिकर्मन् _parikarman

  • 107 परिक्षिप्त _parikṣipta

    परिक्षिप्त p. p.
    1 Scattered, diffused.
    -2 Encircled, surrounded; कुशचीरपरिक्षिप्तम् Rām.3.1.2. वेतसपरिक्षिप्ते मण्डपे Ś.3.
    -3 Intrenched.
    -4 Overspread, overlaid.
    -5 Left, abandoned.

    Sanskrit-English dictionary > परिक्षिप्त _parikṣipta

  • 108 परिक्षेपः _parikṣēpḥ

    परिक्षेपः 1 Moving about, walking to and fro.
    -2 Scattering, spreading.
    -3 Surrounding, encircling, circumfluence; circuit; अहोरात्रपरिक्षेपम् Mb.14.45.3.
    -2 An enclosing belt or boundary, that by which anything is surrounded; महार्णवपरिक्षेपं लङ्कायाः परिखालघुम् (मेने) R.12.66.
    -5 Abandoning, leaving.
    -6 An organ of sense.

    Sanskrit-English dictionary > परिक्षेपः _parikṣēpḥ

  • 109 परिगम् _parigam

    परिगम् 1 P.
    1 To go or walk round; तं हयं तत्र परिगम्य Rām.; यथा हि मेरुः सूर्येण नित्यशः परिगम्यते Mb.
    -2 To surround; विशदप्रभापरिगतम् Śi.9.26; Bk.1.1; सेनापरिगत &c.
    -3 To spread everywhere, pervade all directions.
    -4 To attain to, obtain; वृषलताम् &c.
    -5 To know, understand, learn; प्रथमपरिगतार्थस्तं रघुः संनिवृत्तम् R.7.71.
    -6 To die, go forth (from this world); वयं येभ्यो जाताश्चिरपरिगता एव खलु ते Bh.3.38.
    -7 To over- power, affect; as in क्षुधया परिगतः. -Caus. To pass or spend (time).

    Sanskrit-English dictionary > परिगम् _parigam

  • 110 परि _pari _ _री _rī _ _धानम् _dhānam

    परि (री) धानम् 1 Putting on a garment, dressing.
    -2 A garment, especially an under-garment, clothes in general; आत्तचित्रपरिधानविभूषाः Ki.9.1; Śi.1.61; 4.68; Pt.5.23 (fig.). A sword-sheath; समुल्लसत्तनुपरि- धानसंपदः (सदसिलताः) Śi.17.25.
    -3 Closing or concluding;
    -4 Ved. Putting round.

    Sanskrit-English dictionary > परि _pari _ _री _rī _ _धानम् _dhānam

  • 111 परिपूरणम् _paripūraṇam

    परिपूरणम् 1 Filling; त्वक्साररन्ध्रपरिपूरणलब्धगीतिः Śi. 4.61.
    -2 Perfecting, making complete.

    Sanskrit-English dictionary > परिपूरणम् _paripūraṇam

  • 112 परिब _pariba _ _व _v _ _र्हः _rhḥ

    परिब (व) र्हः 1 Retinue, train, attendants; इयं प्रचुरपरिबर्हया भवत्या संवर्ध्यताम् Dk.18; महता परिबर्हेण राज- योग्येन संवृतः Mb.3.264.7.
    -2 Furniture; (निवेश्य) चमूं विधानैः परिबर्हशोभिनीम् Rām.2.83.26. परिबर्हवन्ति वेश्मानि R.14.15 'rooms properly furnished or provided with furniture'; अर्हेण परिबर्हेण संस्तवेन स्तवेन च Śiva B.11.27.
    -3 Royal insignia.
    -4 The necessaries of life.
    -5 Pro- perty, wealth.
    -6 A present, presentation; अहं च तस्मिन् भवताभिकामये सहोपनीतं परिबर्हमर्हितुम् Bhāg.4.3.9.

    Sanskrit-English dictionary > परिब _pariba _ _व _v _ _र्हः _rhḥ

  • 113 परिभ्रम् _paribhram

    परिभ्रम् 1, 4 P.
    1 To rove, wander about, ramble, move to and fro; परिभ्रमसि किं वृथा क्वचन चित्त विश्रम्यताम् Bh.3.137.
    -2 To hover, whirl round; परिभ्रमन्मूर्धजषट्- पदाकुलैः Ki.5.14.
    -3 To revolve, rotate, move or turn round.
    -4 To wander or roam over (with acc.); भुवं परिबभ्राम.
    -5 To turn round (anything), circumam- bulate.
    -6 To encircle. -Caus. To bewilder, over- whelm, overpower; चिरपरिचितास्ते ते भावाः परिभ्रमयन्ति माम् U.3.32 (v. l.).

    Sanskrit-English dictionary > परिभ्रम् _paribhram

  • 114 परिमण्डल _parimaṇḍala

    परिमण्डल a.
    1 Globular, round, circular.
    -2 Of the measure of an atom.
    -लम् 1 A globe, sphere.
    -2 A ball.
    -3 A circle.
    -4 An orb.
    -5 The felly of a wheel (नेमि); अव्यक्तनाभं व्यक्तारं विकारपरिमण्डलम् । क्षेत्रज्ञाधिष्ठितं चक्रं स्निग्धाक्षं वर्तते ध्रुवम् ॥ Mb.12.211.8.
    -लः A species of venomous gnat.

    Sanskrit-English dictionary > परिमण्डल _parimaṇḍala

  • 115 परि _pari _ _री _rī _ _वर्तः _vartḥ

    परि (री) वर्तः 1 Revolving, revolution (as of a planet); न यत्र भूयः परिवर्त उग्रः Bhāg.1.3.39.
    -2 A period, lapse or expiration of time; युगशतपरिवर्तान् Ś.7.34.
    -3 The expiration of a Yuga; जनैस्तदा युगपरि- वर्तवायुभिर्विवर्तिता Śi.17.12.
    -4 Repetition; recurrence.
    -5 Change, alteration; तदीदृशो जीवलोकस्य परिवर्तः U.3. 'changed condition of life', 'change in circumstances'; so जीवलोकपरिवर्तमनुभवामि Māl.7; स्वरपरिवर्तः Mk.1.
    -6 Retreat, flight, desertion
    -7 A year.
    -8 Repeated birth, transmigration.
    -9 Barter, exchange; अन्योन्य- वस्त्रपरिवर्तमिव व्यधत्ताम् Śi.5.39.
    -1 Requital, return.
    -11 An abode.
    -12 A chapter or section of a work.
    -13 N. of the Kūrma or second incarnation of Viṣṇu.
    -14 A turning round or derangement; अधन्यस्य मम कोकिलानामक्षिपरिवर्त इव कुक्षिपरिवर्तः संवृत्तः Svapna.4.
    -15 Moving to and fro, stirring; चरितमहामृताब्धिपरिवर्तपरि- श्रमणाः Bhāg.1.87.21.

    Sanskrit-English dictionary > परि _pari _ _री _rī _ _वर्तः _vartḥ

  • 116 परिष्प _pariṣpa _ _स्प _spa _ _न्दः _ndḥ

    परिष्प (स्प) न्दः 1 A train, retinue.
    -2 Decorating the hair (with flowers &c.).
    -3 Ornament or decora- tion in general.
    -4 Throbbing, vibration, palpitation, movement; प्रतिहतपरिस्पन्दः Mv.1.51.
    -5 Provision, main- tenance; अग्निहोत्रपरिस्पन्दः Mb.13.141.49.
    -6 Crushing.
    -7 Valour.
    -8 An exploit; Partijñā.2; कर्णपूरस्य परि- स्पन्दो$ज्जुकया येन न दृष्टः Chārudatta 2.

    Sanskrit-English dictionary > परिष्प _pariṣpa _ _स्प _spa _ _न्दः _ndḥ

  • 117 परीणाहः _parīṇāhḥ

    परीणाहः 1 = परिणाह. नल्वमात्रपरीणाहो घनच्छायो वनस्पतिः Mb.12.154.7.
    -2 A piece of common land encircling a village.
    -3 An epithet of Śiva.
    *****
    परीताप, -परीपाक -परीवार, -वाह, परीहास &c. See परिताप &c.

    Sanskrit-English dictionary > परीणाहः _parīṇāhḥ

  • 118 परुष _paruṣa

    परुष a. [पॄ-उषन्]
    1 Hard, rough, rugged, stiff (opp. मृदु or श्लक्ष्ण); परुषं चर्म, परुषा माला &c.
    -2 Harsh, abusive, severe, unkind, cruel, stern (as words); (वाक्) अपरुषा परुषाक्षरमीरिता R.9.8; Pt.1.5; said also of a person; स्निग्धे यत् परुषासि Gīt.9; Y.1.31.
    -3 Harsh or disagreeable to the ear (as a sound &c.); तेन वज्रपरुषस्वनं धनुः R.11.46; Me.63.
    -4 Rough, coarse, rough to the touch, shaggy (as hair); शुद्धस्नानात् परुष- मलकम् Me.92.
    -5 Sharp, violent, strong, keen, piercing (wind &c.); निर्गच्छतस्तु शक्रस्य परुषः पवनो ववौ Rām.7.28. 28; परुषपवनवेगोत्क्षिप्तसंशुष्कपर्णः Rs.1.22;2.28.
    -6 Gross.
    -7 Dirty.
    -8 Spotted, variegated.
    -9 Ved. Knotted.
    -1 Similar; L. D. B.
    -षम् A harsh or abusive speech, abuse.
    -Comp. -अक्षर a. using harsh or abusive language; गीर्भिर्गुरूणां परुषाक्षराभिस्तिरस्कृता यान्ति नरा महत्त्वम्
    -आक्षेपः (In Rhet.) an objection or contradiction containing harsh words; इत्येष परुषाक्षेपः परुषाक्षरपूर्वकम् Kāv.2.144.
    - इतर a. other than rough, soft, mild; प्रस्पन्दमानपरुषेतरतारमन्तश्चक्षुः R.5.68.
    -उक्ति f.,
    -वचनम् abusive or harsh language.

    Sanskrit-English dictionary > परुष _paruṣa

  • 119 पर्यन्त _paryanta

    पर्यन्त a.
    1 Bounded by, extending as far as; समुद्र- पर्यन्ता पृथ्वी 'the oceanbounded earth'.
    -2 Adjoining, neighbouring; स वै विषयपर्यन्ते तव राजन् महातपाः Rām.7. 74.26.
    -तः 1 Circuit, circumference.
    -2 Skirt, edge, border, extremity, boundary; क्षुरपर्यन्तं (चक्रम्) Mb.1. 33.2; उटजपर्यन्तचारिणी Ś.4; पर्यन्तवनम् R.13.38; Ṛs.3.3.
    -3 Side, flank; पर्यन्ताश्रयिभिर्निजस्य सदृशं नाम्नः किरातैः कृतम् Ratn.2.3; R.18.43.
    -4 End, conclusion, termination; सहस्रयुगपर्यन्तमहर्यद्ब्रह्मणो विदुः Bg.8.17; यदादिमध्यपर्यन्तम् Mb 14.44.1; लभ्यन्ते भूमिपर्यन्तः Pt.1.125.
    -Comp. -देशः, -भूः, -भूमिः f. an adjoining district or region.
    -पर्वतः an adjoining hill.
    -स्थित a. limitative, confining.

    Sanskrit-English dictionary > पर्यन्त _paryanta

  • 120 पर्यासित _paryāsita

    पर्यासित a. Thrown down, annihilated; परैरपर्यासित- वीर्यसंपदां पराभवो$प्युत्सव एव मानिनाम् Ki.1.41; Māl.5.23.

    Sanskrit-English dictionary > पर्यासित _paryāsita

Страницы

См. также в других словарях:

  • Lok Sabha — House of the People लोक सभा Lōk sabhā 15th Lok Sabha Type …   Wikipedia

  • Mantrapushpanjali — (Sanskrit, Devanagari मंत्रपुष्पांजलि, IAST mantrapuṣpāñjali, IPA mɐn̪t̪rɐpuɕpɑːɲɟɐli) is a popular prayer in Maharashtra, and it means “a prayer with an offering of flowers”. It comprises four hymns from Vedic sources, and is the final prayer… …   Wikipedia

  • ágra-parṇī — अग्रपर्णी …   Indonesian dictionary

  • áṅgāra-paripācita — अङ्गारपरिपाचित …   Indonesian dictionary

  • áṅgāra-parṇa — अङ्गारपर्ण …   Indonesian dictionary

  • bhadrá-parṇā — भद्रपर्णा …   Indonesian dictionary

  • bhadrá-parṇī — भद्रपर्णी …   Indonesian dictionary

  • bhavá-lābha-lobha-satkāra-parāṅmukha — भवलाभलोभसत्कारपराङ्मुख …   Indonesian dictionary

  • cakrá-parivyādha — चक्रपरिव्याध …   Indonesian dictionary

  • cakrá-parṇī — चक्रपर्णी …   Indonesian dictionary

  • candrá-parvata — चन्द्रपर्वत …   Indonesian dictionary

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»