Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

योगवत्

  • 61 अष्टादशन् _aṣṭādaśan

    अष्टादशन् a. [अष्ट च दश च] Eighteen; अगाहताष्टादशतां जिगीषया नवद्वयद्वीपपृथग्जश्रियाम् N.1.5.
    -Comp. -अङ्गः -ङ्गम् the eighteen parts of medical science.
    -उपचारः [कर्म. स. संज्ञात्वान्न द्विगुः] the eighteen modes of showing respect or worshipping; आसनं स्वागतं पाद्यमर्घ्यमाचमनीयकम् । स्नानं वस्त्रोपवीतं च भूषणानि च सर्वशः । गन्धपुष्पे तथा धूपदीपावन्नं च तर्पणम् । माल्यानुलेपनं चैव नमस्कारविसर्जने । अष्टादशोपचारैस्तु मन्त्री पूजां समाचरेत् Tantra.
    -उपपुराणम् a secondary or minor Purāṇa; अष्टान्युपपुराणानि मुनिभिः कथितानि तु । आद्यं सनत्कुमारोक्तं नारसिंहमतः परम् । तृतीयं नारदं प्रोक्तं कुमारेण तु भाषितम् । चतुर्थं शिवधर्माख्यं साक्षान्नन्दीशभाषितम् । दुर्वाससोक्तमाचर्यं नारदोक्तमतः परम् । कापिलं मानवं चैव तथैवोशनसेरितम् । ब्रह्माण्डं वारुणं चाथ कालिकाह्वयमेव च । माहेश्वरं तथा शाम्बं सौरं सर्वार्थसंचयम् । पराशरोक्तं प्रवरं तथा भागवतद्वयम् । इदमष्टादशं प्रोक्तं पुराणं कौर्मसंज्ञितम् । चतुर्धा संस्थितं पुण्यं संहितानां प्रभेदतः ॥ Hemādri.
    -तत्त्वानि Eighteen fundamental principles; महत्, अहंकार, मनस्, पञ्चतन्मात्रs; देशेन्द्रियाणि.
    -धान्यम् the 18 kinds of corn; यवगोधूमधान्यानि तिलाः कङ्गुकुलन्थकाः । माषा मुद्रा मसूराश्च निष्पावाः श्यामसर्षपाः ॥ गवेधुकाश्च नीवारा ओढक्यो$थ सतीनकाः । चणकाश्चीनकाश्चैव धान्यान्यष्टा- दशैव तु ॥.
    -पर्वाणि The eighteen पर्वs of Mahābhārata are आदि, सभा, वन, विराट्, उद्योग, भीष्म, द्रोण, कर्ण, शल्य, सौप्तिक, स्त्री, शान्ति, अनुशासन, अश्वमेध, आश्रमवासि, मौसल, महाप्रस्थानक, स्वर्गारोहण.
    -पुराणम् the eighteen Purāṇas - ब्राह्मं पद्मं वैष्णवं च शैवं भागवतं तथा । तथान्यन्नारदीयं च मार्कण्डेयं च सप्तमम् ॥ आग्नेयमष्टकं प्रोक्तं भविष्यन्नवमं तथा । दशमं ब्रह्मवैवर्तं लिङ्गमेकादशं तथा ॥ वाराहं द्वादशं प्रोक्तं स्कान्दं चात्र त्रयोदशम् । चतुदर्शं वामनं च कौर्मं पञ्चदशं तथा ॥ मत्स्यं च गारुडं चैव ब्रह्माण्डाष्टादशं तथा ॥.
    -भुजा an epithet of the goddess महालक्ष्मी.
    -मूलम् The roots of the eighteen plants (Mar. बेल, ऐरणी, टेंटू, शिवण, पहाडमूळ, पुनर्नवा, रानउडीद, चिकणा, एरंड, जीवक, ऋषभक, जीवंती, शतावरी, तिरकांडें, ऊस, दर्भ, कसई, साळी).
    -विद्या the eighteen kinds of learning or lores; अङ्गानि वेदाश्चत्वारो मीमांसा न्यायविस्तरः । धर्मशास्त्रं पुराणं च विद्या ह्येताश्चतुर्दश ॥ आयुर्वेदो धनुर्वेदो गान्धर्वश्चेति ते त्रयः । अर्थशास्त्रं चतुर्थं तु विद्या ह्यष्टादशैव तु ॥
    -विवादपदम् the eighteen subjects of litigation (causes of dispute); see Ms.8.4-7.
    -शिल्पशास्त्रोपदेशकाः Eighteen ancient writers on the scienee of Architecture; भृगुरत्रिर्वसिष्ठश्च विश्वकर्मा मयस्तथा । नारदो नग्नजिच्चैव विशालाक्षः पुरन्दरः ॥ 1 ॥ ब्रह्मा कुमारो नन्दीशः शौनको गर्ग एव च । वासुदेवो$निरुद्धश्च तथा शुक्रबृहस्पती ॥ 2 ॥ अष्टादशैते विख्याताः शिल्पशास्त्रोपदेशकाः ॥ Matsya P.
    -स्मृतिकारिन् m. pl. the eighteen Smṛitikāras or law-givers of the Āryas; विष्णुः पराशरो दक्षः संवर्तव्यासहारिताः । शातातपो वसिष्ठश्च यमापस्तम्बगौतमाः । देवलः शङ्खलिखितौ भरद्वाजोशनो$त्रयः । शौनको याज्ञवल्क्यश्च दशाष्टौ स्मृतिकारिणः ॥

    Sanskrit-English dictionary > अष्टादशन् _aṣṭādaśan

  • 62 असृज् _asṛj

    असृज् n. [न सृज्यते इतररागवत् संसृज्यते सहजत्वात् न-सृज्- क्विन् Tv.]
    1 Blood; भूम्या असुरसृगात्मा क्व स्वित् Rv.1.164.4.
    -2 The planet Mars.
    -3 Saffron. m. N. of the 16th of the 27 Yogas; धनी कुरूपः कुमतिर्दुरात्मा विदेशगामी रुधिरप्रकोपः महाप्रलोभी पुरुषो बलीयानसृक्प्रसूतौ किल यस्य जन्तोः ॥ Śabdak.
    -Comp. -करः [असृक् शोणितं करोति कृ-ट] the essence of the body; lymph, serum; (the process of रस turning into blood &c., is thus described by Suśr.:-- रसाद्रक्तं ततो मांसं मांसान्मेदः प्रजायते । मेदसो- स्थि ततो मज्जा मज्ज्नः शुक्रस्य संभवः).
    -ग्रहः Mars. Bṛi. S.
    -दरः an irregular or excessive menstruation, mœnorrha- gia.
    -दोहः shedding blood.
    -धरा the skin.
    -धारा 1 a stream of blood.
    -2 the skin.
    -पः, -पाः 'a blood- drinker', a Rākṣasa.
    -पातः the falling of blood; कृच्छ्रातिकृच्छ्रो$सृक्पाते Y.3.292 (pl.) drops of blood; यथा नयत्यसृक्पातैर्मृगस्य मृगयुः पदम् Ms.8.44.
    -वन् a. Ved. drinking blood; अरायमसृक्वानं यश्च स्फातिं जिहीर्षति Av.2. 25.3.
    -वहा a blood-vessel; pulse.
    -विमोक्षणम् blood- letting, bleeding.
    -श्रा (स्रा) वः bleeding.

    Sanskrit-English dictionary > असृज् _asṛj

  • 63 आलयः _ālayḥ _यम् _yam

    आलयः यम् [आलीयते$स्मिन्, आली-अच्]
    1 An abode, a house, a dwelling; आलयं देवशत्रूणां सुघोरं खाण्डवं वनम् Mb.1.223.75; न हि दुष्टात्मनामार्या निवसन्त्यालये चिरम् Rām.; सर्वाञ्जनस्थानकृतालयान् Rām. who lived or dwelt in Janasthāna.
    -2 A village; मन्दरस्य च ये कोटिं संश्रिताः केचिदालयाः Rām.4.4.25.
    -3 A receptacle, seat, place; हिमालयो नाम नगाधिराजः Ku.1.1; so देवालयम्, विद्यालयम् &c; fig. also; दुःख˚ Bg.8.15; गुण˚.
    -4 Contact.
    -यम् ind. Till destruction, death; पिबत भागवतं रसमालयम् Bhāg.

    Sanskrit-English dictionary > आलयः _ālayḥ _यम् _yam

  • 64 कादम्बः _kādambḥ

    कादम्बः [cf. Uṇ.4.83]
    1 A kind of goose (कलहंस); क्वचित्खगानां प्रियमानसानां कादम्बसंसर्गवतीव भूमिः R.13.55; Ṛs.4.9.
    -2 An arrow; कादम्बानामेकपातैरसीव्यम् Śi.18.29; cf. कादम्बमार्गणशराः Ak.
    -3 A sugar-cane.
    -4 The Kadamba tree.
    -म्बम् Flower of the Kadamba tree; कादम्बमर्धोद्गतकेसरं च R.13.27.

    Sanskrit-English dictionary > कादम्बः _kādambḥ

  • 65 गु _gu

    गु I. 6 P. (गुवति, गून) To void by stool, void ex- crement, discharge fæces. -II. 1 Ā. Ved. (गवते) To speak indistinctly.

    Sanskrit-English dictionary > गु _gu

  • 66 गुच्छालः _gucchālḥ

    गुच्छालः The plant Andropogon Schœnanthus (Mar. गवती चहा).

    Sanskrit-English dictionary > गुच्छालः _gucchālḥ

  • 67 गो _gō

    गो m. f. (Nom. गौः) [गच्छत्यनेन, गम् करणे डो Tv.]
    1 Cattle, kine (pl.)
    -2 Anything coming from a cow; such as milk, flesh, leather &c.
    -3 The stars; वि रश्मिभिः ससृजे सूर्यो गाः Rv.7.36.1.
    -4 The sky.
    -5 The thunder- bolt of Indra; Ki.8.1.
    -6 A ray of light; नान्यस्तप्ता विद्यते गोषु देव Mb.1.232.11; बालो$यं गिरिशिखरेषु चारयन् गाः त्रैलोक्यं तिमिरभरेण दुष्टमेतत् (रविः नैर्मल्यं नयति) । Rām. Ch. 7.6.
    -7 A diamond.
    -8 Heaven.
    -9 An arrow. -f.
    1 A cow; जुगोप गोरूपधरामिवोर्वीम् R.2.3; क्षीरिण्यः सन्तु गावः Mk.1.6.
    -2 The earth; दुदोह गां स यज्ञाय R.1.26; गामात्तसारां रघुरप्यवेक्ष्य 5.26;11.36; Bg.15.13; सेको$- नुगृह्णातु गाम् Mu.3.2; Me.3; cf. also the quotation for (
    -6).
    -3 Speech, words; कुलानि समुपेतानि गोभिः पुरुषतो$- र्थतः Mb.5.28; रघोरुदारामपि गां निशम्य R.5.12;2.59; Ki.4.2.
    -4 The goddess of speech, Sarasvatī.
    -5 A mother.
    -6 A quarter of the compass.
    -7 Water; सायं भेजे दिशं पश्चाद्गविष्ठो गां गतस्तदा Bhāg.1.1.36; also pl.; Bhāg.11.7.5.
    -8 The eye; गोकर्णा सुमुखी कृतेन इषुणा गोपुत्रसंप्रेषिता Mb.8.9.42.
    -9 A region of the sky. -m. A bull, an ox; असंजातकिणस्कन्धः सुखं स्वपिति गौर्गडिः K. P.1; Ms.4.72; cf. चरद्गव.
    -2 The hair of the body.
    -3 An organ of sense; अदान्तगोभिर्विशतां तमिस्रं पुनः पुनश्चर्वितचर्वणानाम् Bhāg..7.5.3.
    -4 The sign Taurus of the zodiac; Bṛi. S.49.
    -5 The sun.
    -6 The number 'nine' (in math.).
    -7 The moon.
    -8 A singer.
    -9 A billion.
    -1 A cow-sacrifice
    -11 A house; cf. गौर्वज्रं गौः प्रभा भूमिर्वाणी तोयं त्रिविष्टपम् । धेनुर्बस्तो वृषो दिग्गौर्नेत्रं लज्जा गुरू रमा ॥ इन्द्रियं श्रीरुमा... Enm.
    -Comp. -कण्टकः, -कम् 1 a road or spot trodden down by oxen and thus made im- passable.
    -2 the cow's hoof.
    -3 the print of a cow's hoof.
    -कर्ण a. having cow's ears.
    (-र्णः) 1 a cow's ear; गोकर्णसदृशौ कृत्वा करावाबद्धसारणौ Ks.6.57.
    -2 a mule.
    -3 a snake; Mb.8.9.42.
    -4 a span (from the tip of the thumb to that of the ring-finger); गोकर्णशिथिल- श्चरन् Mb.2.68.75; तालः स्मृतो मध्यमया गोकर्णश्चाप्यनामया Brahmāṇḍa P.
    -5 N. of a place of pilgrimage in the south, sacred to Śiva. श्रितगोकर्णनिकेतमीश्वरम् R.8.33.
    -6 a kind of deer.
    -7 a kind of arrow; Mb.8.9.42.
    -किराटा -किराटिका the Sārikā bird.
    -किलः, -कीलः 1 a plough
    -2 a pestle.
    -कुलम् 1 a herd of kine; वृष्टिव्याकुलगोकुलावनरसादुद्धृत्य गोवर्धनम् Gīt.4; गोकुलस्य तृषा- र्तस्य Mb.
    -2 a cow-house.
    -3 N. of a village (where Kṛiṣṇa was brought up).
    -कुलिक a.
    1 one who does not help a cow in the mud.
    -2 squint-eyed.
    -कुलोद्भवा an epithet of Durgā.
    -कृतम् cow-dung.
    -क्षीरम् cow's milk.
    -क्षुरम्, -रकम् a cow's hoof.
    -खरः a beast (पशु); यत्तीर्थबुद्धिः सलिले न कर्हिचिज्जनेष्वभिज्ञेषु स एव गोखरः Bhāg.1.84.13.
    -खा a nail.
    -गृष्टिः a young cow which has had only one calf.
    -गोयुगम् a pair of oxen.
    -गोष्ठम् a cow-pen, cattle-shed.
    -ग्रन्थिः 1 dried cowdung.
    -2 a cow-house.
    -ग्रहः capture of cattle (गवालम्भ); Mb.12.265.2.
    -ग्रासः the ceremony of offering a morsel (of grass) to a cow when performing an expiatory rite.
    -घातः, -घातकः, -घातिन् m. a cow-killer.
    -घृतम् 1 rain-water.
    -2 clarified butter coming from a cow.
    -घ्न a.
    1 destructive to cows.
    -2 one who has killed a cow.
    -3 one for whom a cow is killed, a guest.
    -चन्दनम् a kind of sandal-wood.
    -चर a.
    1 grazed over by cattle.
    -2 frequenting, dwelling, resorting to, haunting पितृसद्मगोचरः Ku.5.77.
    -3 within the scope, power, or range of; अवाङ्मनसगोचरम् R.1.15; so बुद्धि˚, दृष्टि˚, श्रवण˚ स्वगोचरे दीप्ततरा बभूव Bu. Ch.1.13.
    -4 moving on earth.
    -5 accessible to, attainable; त्याग- सूक्ष्मानुगः क्षेम्यः शौचगो ध्यागोचरः Mb.12.236.12.
    -6 circulating, having a particular meaning, prevalent.
    (-रः) 1 the range of cattle, pasturage; उपारताः पश्चिम- रात्रिगोचरात् Ki.4.1.
    -2 (a) a district, department, province, sphere. (b) an abode, dwelling-place, a place of resort; Śi.1.21; Ms.1.39.
    -3 range of the organs of sense, an object of sense; श्रवणगोचरे तिष्ठ be within ear-shot; नयनगोचरं या to become visible.
    -4 scope, range, in general; हर्तुर्याति न गोचरम् Bh.2.16.
    -5 (fig.) grip, hold, power, influence, control; कः कालस्य न गोचरा- न्तरगतः Pt.1.146; गोचरीभूतमक्ष्णोः U.6.26; Māl.5.24; अपि नाम मनागवतीर्णो$सि रतिरमणबाणगोचरम् Māl.1.
    -6 horizon.
    -7 field for action, scope; इन्द्रियाणि हयानाहुर्विषयांस्तेषु गोचरान् Kaṭh.3.4.
    -8 the range of the planets from the Lagna or from each other.
    ˚पीडा in- auspicious position of stars within the ecliptic; गोचर- पीडायामपि राशिर्बलिभिः शुभग्रहैर्दृष्टः (पीडां न करोति) Bṛi.S.41.13. (गोचरीकृ to place within the range (of sight), make current).
    -चर्मन् n.
    1 a cow's hide.
    -2 a particular measure of surface thus defined by Vasiṣṭha:-- दशहस्तेन वंशेन दशवंशान् समन्ततः । पञ्च चाभ्यधिकान् दद्यादेतद्गोचर्म चोच्यते ॥ ˚वसनः an epithet of Śiva.
    -चर्या seeking food like a cow; गोचर्यां नैगमश्चरेत् Bhāg.11.18.29.
    -चारकः cowherd.
    -चरणम् the tending or feeding of cows; Bhāg.1.38.8.
    -ज a.
    1 born in the earth (rice &c.).
    -2 produced by milk; अब्जा गोजा...... Kaṭh.5.2.
    -जरः an old ox or bull; नाद्रियन्ते यथापूर्वं कीनाशा इव गोजरम् Bhāg.3.3.13.
    -जलम् the urine of a bull or cow.
    -जागरिकम् auspi- ciousness, happiness. (
    -कः) a preparer of food, baker.
    -जात a. born in the heaven (gods); गोजाता अप्या मृळता च देवाः Rv.6.5.11.
    -जिह्वा N. of a plant (Mar. पाथरी).
    -जिह्विका the uvula.
    -जीव a. living on cattle (milk- man); Hch.1.7.
    -तल्लजः an excellent bull or cow.
    -तीर्थम् a cowhouse.
    -त्रम् [गां भूमिं त्रायते त्रै-क]
    1 a cow-pen.
    -2 a stable in general.
    -3 a family, race, lineage; गोत्रेण माठरो$स्मि Sk.; so कौशिकगोत्राः, वसिष्ठगोत्राः &c.; Ms.3.19,9.141.
    -4 a name, appellation; जगाद गोत्र- स्खलिते च का न तम् N.1.3; Ś.6.5; see ˚स्खलित below; मद्गोत्राङ्कं विरचितपदं गेयमुद्गातुकामा Me.88.
    -5 a multitude.
    -6 increase.
    -7 a forest.
    -8 a field.
    -9 a road.
    -1 possessions, wealth.
    -11 an umbrella, a parasol.
    -12 knowledge of futurity.
    -13 a genus, class, species.
    -14 a caste, tribe, caste according to families. (
    -त्रः) a mountain; 'गोत्रं नाम्नि कुले$प्यद्रौ' इति यादवः; Śi.9.8. Hence गोत्रोद्दलनः means Indra; cf. इन्द्रे तु गोत्रोद्दलनः कुलघ्ने गिरिदारणे Nm.
    (-त्रा) 1 a multitude of cows.
    -2 the earth.
    ˚उच्चारः recitation of family pedigree.
    ˚कर्तृ, -कारिन् m. the founder of a family.
    ˚कीला the earth.
    ˚ज a. born in the same family, gentile, a relation; Bhāg.3.7.24; Y.2.135.
    ˚पटः a genealogical table, pedigree.
    ˚प्रवरः the oldest member or founder of a family.
    -भिद् m. an epithet of Indra; हृदि क्षतो गोत्रभिदप्यमर्षणः R.3.53;6.73; Ku.2.52.
    ˚स्खलनम्, ˚स्खलितम् blundering or mistaking in calling (one) by his name, calling by a wrong name; स्मरसि स्मर मेखलागुणैरुत गौत्रस्खलितेषु बन्धनम् Ku.4.8.
    -द a. giving cows; Ms.4.231. (
    -दः) brain. (
    -दा) N. of the river Godāvarī.
    -दत्र a. Ved. giving cows. (
    -त्रः) an epithet of Indra. (
    -त्रम्) a crown (pro- tecting the head).
    -दन्त a. armed with a coat of mail.
    (-तम्) 1 yellow orpiment.
    -2 a white fossil substance.
    -दानम् 1 the gift of a cow.
    -2 the ceremony of tonsure or cutting the hair; रामलक्ष्मणयो राजन् गोदानं कारयस्व ह Rām.1.71.23; अथास्य गोदानविधेरनन्तरम् R.3. 33; (see Mallinātha's explanation of the word); कृत- गोदानमङ्गलाः U.1; अतोनं गोदानं दारकर्म च Kau. A.1.5; (Rām. explains the word differently).
    -3 the part of the head close to the right ear.
    -दाय a. intending to give cows.
    -दारणम् 1 a plough.
    -2 a spade, hoe.
    -दा, -दावरी N. of a river in the south.
    -दुह् m.,
    -दुहः 'cow-milker', a cowherd; सुदुघामिव गोदुहे R.1.4.1; चिरं निदध्यौ दुहतः स गोदुहः Śi.
    -दोहः 1 the milking of cows.
    -2 the milk of cows.
    -3 the time of milking cows.
    -दोहनम् 1 the time of milking cows.
    -2 the milking of cows; न लक्ष्यते ह्यवस्थानमपि गोदोहनं क्वचित् Bhāg.1.19. 4.
    -दोहनी a milk-pail.
    -द्रवः the urine of a bull or cow.
    -धनम् 1 a herd or multitude of cows, cattle.
    -2 possession of cows. (
    -नः) a broad-pointed arrow.
    -धरः a mountain.
    -धर्मः the law of cattle, rules relating to cattle; (open and unconcealed intercourse of the sexes); गोधर्मं सौरभेयाच्च सो$धीत्य निखिलं मुनिः । प्रावर्तत तदा कर्तुं श्रद्धावांस्तमशङ्कया ॥ Mb.1.14.26.
    -धुमः, -धूमः 1 wheat; Bṛi. Up.6.3.13.
    -2 the orange. ˚चूर्णम् wheat flour;
    -सम्भवम् a sour paste.
    -धूलिः 'dust of the cows', the time of sunset or evening twilight (so called be- cause cows, which generally return home at about sunset, raise up clouds of dust by their treading on the earth).
    -धेनुः a milch-cow with a calf.
    -भ्रः a mountain.
    -नन्दा an epithet of the wife of Śiva.
    -नन्दी the female of the Sārasa bird.
    -नर्दः 1 the (Indian) crane.
    -2 an epithet of Śiva (bellowing like a bull).
    -3 N. of a country.
    -नर्दीयः an epithet of Patañjali, author of the Mahābhāṣya.
    -नसः, -नासः 1 a kind of snake.
    -2 a kind of gem.
    -नसा the mouth of a cow.
    -नाथः 1 a bull.
    -2 an owner of land.
    -3 a herdsman.
    -4 an owner of kine.
    -नायः a cowherd; तद्यथा गोनायो$श्वनायः पुरुषनाय इत्येवं तदप आचक्षते$शनायेति Ch. Up.6.8.3.
    -नाशनः a wolf.
    -नासा the projecting snout of a cow or ox.
    -नासम् a kind of gem.
    -निष्यन्दः cow's urine.
    -पः 1 a cowherd (considered as belonging to a mixed tribe); गोपवेशस्य विष्णोः Me.15.
    -2 the chief of a cowpen.
    -3 the superintendent of a village.
    -4 a king.
    -5 a protector, guardian; Rv.1.61.1.
    ˚अनसी the wood of a thatch; गोपानसीषु क्षणमास्थितानाम् Śi.3.49.
    ˚अष्टमी the eighth day of the bright fortnight of Kārttika when Kṛiṣṇa is said to have worn the dress of a cowherd.
    ˚आटविका a cowherd.
    ˚कन्या 1 the daughter of a cowherd.
    -2 a nymph of Vṛindāvana.
    ˚अध्यक्षः, ˚इन्द्रः, ˚ईशः the chief of herdsmen, an epithet of Kṛiṣṇa.
    ˚चापः the rainbow.
    ˚दलः the betel-nut tree.
    ˚भद्रम् the fibrous root of a water-lily.
    ˚रसः gum myrrh.
    ˚राष्ट्राः (pl.) N. of a people. ˚वधूः f. a cowherd's wife; Bhāg.1.9.4. ˚वधूटी a young cowherdess, a young wife of a cowherd; गोपवधूटीदुकूलचौराय Bhāṣā P.1.
    (-पकः) 1 the superin- tendent of a district.
    -2 myrrh.
    (-पिका) 1 a cowher- dess; Bhāg.1.9.14-15.
    -2 protectress. (
    -पी) a cowherd's wife (especially applied to the cowherdesses of Vṛindāvana, the companions of Kṛiṣṇa in his juvenile sports).
    -2 a milk-maid.
    -3 a protectress.
    -4 Nature, elementary nature.
    -पतिः 1 an owner of cows.
    -2 a bull.
    -3 a leader, chief.
    -4 the sun; नीहारमिव गोपतिः Bhāg.1.12.1; Mb.1.173.32.
    -5 Indra; सुराङ्गना गोपतिचापगोपुरं पुरम् (जहुः) Ki.8.1.
    -6 N. of Kṛiṣṇa.
    -7 N. of Śiva.
    -8 N. of Varuṇa; एष पुत्रो महाप्रज्ञो वरुणस्येह गोपतेः Mb.5.98.11.
    -9 a king; नासतो विद्यते राजन् स ह्यरण्येषु गोपतिः Mb.12.135.26.
    -पथः N. of a Brāhmaṇa of Av.
    -पर्वतम् the name of the place where Pāṇini is said to have performed penance and propitiated Śiva; गोपर्वतमिति स्थानं शम्भोः प्रख्यापितं मया । यत्र पाणिनिना लेभे वैयाकरणिकाग्ऱ्यता ॥ अरुणाचलमाहात्म्यम्- उत्तरार्धः 2 अ. 68 श्लो.
    -पशुः a sacrificial cow.
    -पाः m. Ved.
    1 a herdsman.
    -2 protector, or guardian; मन्द्राग्रे- त्वरी भुवनस्य गोपा Av.2.1.57.
    -पानसी a curved beam which supports a thatch; गोपानसी तु वलभिच्छादने वक्रदारुणि Ak.2.2.15.
    -पालः 1 a cowherd; Ms.4.253.
    -2 a king.
    -3 an epithet of Śiva.
    -4 an epithet of Kṛ&iṣṇa. ˚धानी a cow-pen, cow-shed.
    -पालकः 1 a cowherd.
    -2 a king.
    -3 an epithet of Śiva; also of Kṛiṣṇa.
    -पालिः an epithet of Śiva.
    -पालिका, -पाली the wife of a cowherd; पार्थः प्रस्थापयामास कृत्वा गोपालिकावपुः Mb.1.221.19.
    -पालितः N. of a lexicographer.
    -पित्तम् bile of cows, ox-bile (from which the yellow pigment गोरोचना is prepared; गोपित्ततो रोचना Pt.1.94.).
    -पीतः a species of wagtail.
    -पीथः protection; अस्माकमृषीणां गोपीथे न उरुष्यतम् Rv.5.65.6. (
    -थम्) a holy place, a place of pilgrimage.
    -पुच्छम् a cow's tail.
    -2 a particular point of an arrow.
    (-च्छः) 1 a sort of monkey; Bhāg.8.2.22.
    -2 a sort of necklace consisting of two or four or thirty-four strings.
    -3 a kind of drum.
    -पुटिकम् the head of Śiva's bull.
    -पुत्रः 1 a young bull.
    -2 an epithet of Karṇa.
    -पुरम् 1 a town-gate; उत्तुङ्गसौधसुरमन्दिरगोपुरम् Māl.9.1.
    -2 a principal gate; दधतमुच्चशिलान्तरगोपुराः Ki.5.5.
    -3 the ornamental gate- way of a temple.
    -पुरीषम् cowdung.
    -प्रकाण्डम् an ex- cellent cow or bull.
    -प्रचारः pasture-ground, pasturage for cattle; ग्राम्येच्छया गोप्रचारो भूमी राजवशेन वा Y.2.166.
    -प्रत (ता) रः 1 a ford for cattle.
    -2 a place of pilgrimage on the Śarayū; यद्गोप्रतरकल्पो$भूत्संमर्दस्तत्र मज्जताम् । अतस्तदाख्यया तीर्थं पावनं भुवि पप्रथे ॥ R.15.11.
    -प्रदानम् same as गोदान.
    -प्रवेशः the time when cows return home, sunset or evening-twilight; गोप्रवेशसमये Bṛi. S.24.35.
    -फणा 1 a bandage hollowed out so as to fit the chin or nose &c.
    -2 a sling.
    -बालः the hair of cows.
    -भुज् m. a king; गोभुजां वल्लभा लक्ष्मीः Rāj. T.5.6.
    -भृत् m.
    1 a mountain.
    -2 a king.
    -मक्षिका a gadfly.
    -मघ a. granting cattle or cows कदा गोमघा हवनानि गच्छाः Rv.6.35.3.
    -मंडलम् 1 the globe.
    -2 a multitude of cows.
    -मण़्डीरः a kind of an aquatic bird; L. D. B.
    -मतम् = गव्यूति q. v.
    -मतल्लिका a tract- able cow, an excellent cow; अरिर्मधोरैक्षत गोमतल्लिकाम् Śi.12.41.
    -मथः a cowherd.
    -मध्यमध्य a. slender in the waist.
    -महिषदा N. of one of the Mātṛis attending on कार्तिकेय.
    -मांसम् beef.
    -मायु 1 a kind of frog.
    -2 a jackal; अनुहंकुरुते घनध्वनिं न हि गोमायुरुतानि केसरी Śi.16. 25.
    -3 bile of a cow.
    -4 N. of a Gandharva.
    -मीनः a kind of fish.
    -मुखः, -मुखम् [गोर्मुखमिव मुखमस्य] a kind of musical instrument; Bg.1.13; गोमुखानां च शृङ्गाणाम- नीकद्वयवर्तिनाम् Śiva. B.24.55.
    (-खः) 1 a crocodile, shark.
    -2 a hole of a particular shape in a wall made by thieves.
    (-खम्) 1 a house built unevenly.
    -2 spreading unguents, smearing; 'गोमुखं कुटिलाकारे वाद्यभाण्डे विलेपने' इति विश्वः; यस्यामलिन्देषु न चक्रुरेव मुग्धाङ्गना गोमयगो- मुखानि Śi.3.48. (
    -खम्, -खी) a cloth-bag of the shape of a gnomon containing a rosary, the beads of which are counted by the hand thrust inside.
    -2 a house built unevenly.
    -3 a particular method of sitting (a योगासन) (
    -खी) the chasm in the Himālaya mountains through which the Ganges flows.
    -मूढ a. stupid as a bull.
    -मूत्रम् cow's urine.
    -मूत्रकः a variety of lapis lazuli (बैदूर्य); Kau. A.2.11.
    -कम् a particular attitude (मण्डल) in गदायुद्ध; दक्षिणं मण्डलं सव्यं गोमूत्रकमथापि च । व्यचर- त्पाण्डवो राजन्नरिं संमोहयन्निव ॥ Mb.9.58.23. -a. zigzagging, going unevenly.
    -मूत्रिका 1 an artificial verse, the second of which repeats nearly all the syllables of the first. (Malli. thus defines it:-- वर्णानामेकरूपत्वं यद्येकान्तरमर्धयोः गोमूत्रिकेति तत्प्राहुर्दुष्करं तद्विदो विदुः ॥ see Śi.19.46.)
    -2 a form of calculation.
    -मृगः a kind of ox (गवय).
    -मेदः a gem brought from the Himālaya and Indus, des- cribed as of four different colours:-- white, pale-yellow, red, and dark-blue.
    -मेदकः 1 see गोमेद.
    -2 a kind of poison (काकोल).
    -3 smearing the body with unguents.
    -मेधः, -यज्ञः a cow-sacrifice; Rām.7.25.8.
    -यानम्, -रथः a carriage drawn by oxen; Rām.2.82.26; Ms. 11.174.
    -युक्त a. drawn by oxen.
    -युतम् 1 a cattle station.
    -2 a measure of two Krośas (गव्यूत); गोयुते गोयुते चैव न्यवसत्पुरुषर्षभः Mb.14.65.22.
    -रक्षः 1 a cow- herd.
    -2 keeping or tending cattle.
    -3 the orange.
    -4 an epithet of Śiva. ˚जम्बू f. wheat.
    -रक्षणम् tending cattle (with religious faith).
    -रङ्कुः 1 a water-fowl
    -2 a prisoner.
    -3 a naked man, a mendicant wandering about without clothes.
    -4 a chanter.
    -रवम् saffron.
    -रसः cow's milk.
    -2 curds.
    -3 buttermilk.
    -4 the flavour of a sentence; को रसो गोरसं विना Udb. ˚जम् buttermilk.
    -राजः an excellent bull.
    -राटिका, -राटी the Sārikā bird.
    -रुतम् a measure of dis- tance equal to two Krośas.
    -रूपम् the form of a cow. (
    -पः) N. of Śiva.
    -रोचम् yellow orpiment.
    -रोचना a bright yellow pigment prepared from the urine or bile of a cow, or found in the head of a cow.
    -लवणम् a measure of salt given to a cow.
    -लाङ्गु- (गू) लः a kind of monkey with a dark body, red cheeks and a tail like that of a cow; गोलाङ्गूलः कपोलं छुरयति रजसा कौसुमेन प्रियायाः Māl.9.3.
    -लोकः a part of heaven, cow-world.
    -लोभिका, -लोभी 1 a prostitute.
    -2 white Dūrvā grass.
    -3 Zedoary.
    -4 N. of a shrub.
    -वत्सः a calf. ˚आदिन m. a wolf.
    -वधः the killing of a cow; Ms.11.59.
    -वर्धनः a celebrated hill in वृन्दावन the country about Mathurā. ('This hill was lifted up and supported by Kṛiṣṇa upon one finger for seven days to shelter the cowherds from a storm of rain sent by Indra to test Kṛiṣṇa's divinity.') ˚धरः, ˚धरिन् m. an epithet of Kṛiṣṇa.
    -वरम् pounded cowdung.
    -वशा a barren cow.
    -वाटम्, -वासः a cow-pen.
    -वासन a. covered with an ox-hide.
    -विकर्तः, -विकर्तृ m.
    1 the killer of a cow; Mb.4.2.9.
    -2 a hus- bandman.
    -विततः a horse-sacrifice having many cows.
    -विन्दः 1 a cowkeeper, a chief herdsman.
    -2 N. of Kṛiṣṇa.
    -3 Bṛihaspati. ˚द्वादशी the twelfth day in the light half of the month of फाल्गुन
    -विष् f.,
    -विष्ठा cowdung.
    -विषाणिकः a kind of musical instrument; Mb.6.44.4.
    -विसर्गः day-break (when cows are let loose to graze in forests); Rām.7.111.9.
    -वीथिः f. N. of that portion of the moon's path which contains the asterisms भाद्रपदा, रेवती and अश्विनी, or according to some, हस्त, चित्रा and स्वाती Bṛi. S.9.2.
    -वीर्यम् the price received for milk.
    -वृन्दम् a drove of cattle.
    -वृन्दारकः an excellent bull or cow.
    -वृषः, -वृषभः an excellent bull; न तां शेकुर्नृपा वोढुमजित्वा सप्त गोवृषान् Bhāg 1.58.33. ˚ध्वजः an epithet of Śiva.
    -वैद्यः a quack docter.
    -व्रजः 1 a cow-pen.
    -2 a herd of cows.
    -3 a place where cattle graze.
    -व्रत, -व्रतिन् a. one who imitates a cow in fru- gality;...अत्र गोव्रतिनो विप्राः... ॥ यत्रपत्रशयो नित्यं येन केन- चिदाशितः । येन केनचिदाच्छन्नः स गोव्रत इहोच्यते ॥ Mb.5.99. 13-14.
    -शकृत् n. cowdung; Ms.2.182.
    -शतम् a present of a hundred cows to a Brāhmaṇa.
    -शालम्, -ला a cow-stall.
    -शीर्षः, -र्षम् a kind of sandal; Kau. A.2.11.
    -2 a kind of weapon (arrow ?); Mb.7.178. 23.
    -षड्गवम् three pairs of kine.
    -षन्, -षा a. Ved. acquiring or bestowing cows.
    -षा (सा) तिः 1 acquiring cattle; or fighting for cattle. गोषाता यस्य ते गिरः Rv.8.84.7.
    -2 giving cattle.
    -ष्टोमः a kind of sacri- fice fasting for one day.
    -संख्यः a cowherd.
    -सदृक्षः a species of ox (गवय).
    -सर्गः the time at which cows are usually let loose, day-break; see गोविसर्ग.
    -सवः a kind of cow-sacrifice (not performed in the Kali age); Mb.3.3.17.
    -सहस्रम् a kind of present (महादान). (
    -स्त्री) N. of two holidays on the fifteenth day of the dark half of कार्तिक and ज्येष्ठ.
    -सावित्री N. of a hymn (cf. गायत्री).
    -सूत्रिका a rope fastened at both ends having separate halters for each ox or cow.
    -स्तनः 1 the udder of a cow.
    -2 a cluster of blossoms, nosegay &c.
    -3 a pearl-necklace of four strings.
    -4 a kind of fort.
    -स्तना, -नी a bunch of grapes.
    -स्थानम्, -क्रम् a cow-pen.
    -स्वामिन् m.
    1 an owner of cows.
    -2 a religious mendicant.
    -3 an honorary title affixed to proper names; (e. g. वोपदेवगोस्वामिन्).
    -हत्या cow-slaughter.
    -हल्लम् (sometimes written हन्नम्) cow-dung.
    -हरः, -हरणम् stealing of cows; गोष्ठमुत्किरति गोहरं वदेत् Bṛi. S.89.9. (v. l.)
    -हित a. cherishing or protecting kine. (
    -तः) N. of Viṣṇu.

    Sanskrit-English dictionary > गो _gō

  • 68 जङ्घाल _jaṅghāla

    जङ्घाल a. [जङ्घा वेगवती अस्त्यस्य लच्] Running swiftly, rapid. जङ्घालजनसङ्कुलम् Śiva. B.22.23.
    -लः 1 A courier
    -2 A deer, an antelope.

    Sanskrit-English dictionary > जङ्घाल _jaṅghāla

  • 69 तरङ्गः _taraṅgḥ

    तरङ्गः [तॄ-अङ्गच्]
    1 A wave; U.3.47; Bh.1.81; R.13.63; Ś3.6.
    -2 A section or part of a work (as of the कथासरित्सागर).
    -3 A leap, jump, gallop, jumping motion (as of a horse).
    -4 Cloth or clothes.
    -5 Waving, moving to and fro.
    -Comp. -मालिन् m. the sea; P. R.7.9-1.
    -वती a river; कथमपि विनिपत्य संचरन्तः क्षतजतरङ्गवतीषु चिह्नमत्स्याः Vikr.6.72.

    Sanskrit-English dictionary > तरङ्गः _taraṅgḥ

  • 70 तॄ _tॄ

    तॄ 1 P. (तरति, ततार, अतारीत्, तरि-री-ष्यति, तीर्ण)
    1 To cross over, cross; केनोडुपेन परलोकनदीं तरिष्ये Mk.8.23; स तीर्त्वा कपिशाम् R.4.38; Ms.4.77.
    -2 (a) To cross over, traverse (as a way); (अध्वानं) ततार ताराधिपखण्डधारी Ku.7.48; Me.19. (b) To sail across, navigate (as a river).
    -3 To float, swim; शिला तरिष्यत्युदके न पर्णम् Bk.12.77; Bṛi. S.8.14.
    -4 (a) To get over, sur- mount, overcome, overpower; धीरा हि तरन्त्यापदम् K.175; कृच्छ्रं महत्तीर्णः R.14.6; Pt.4.1; Bg.18.58; Ms.11.34. (b) To subdue, destroy, become master of.
    -5 To go to the end of, master completely; ततार विद्या R.3.3.
    -6 To fulfil, accomplish, perform (as a promise); दैवात्तीर्णप्रतिज्ञः Mu.4.12.
    -7 To be saved or rescued, escape from; गावो वर्षभयात्तीर्णा वयं तीर्णा महाभयात् Hariv.
    -8 To acquire, gain; मनोजवा अयमान आयसीमतरत् पुरम् Rv.8.1.8.
    -9 To move forward rapidly.
    -1 To fill completely, pervade.
    -11 To live through (a definite period).
    -12 To deliver, liberate from.
    -13 To strive together, compete. -Pass. (तीर्यते) To be crossed &c. -Caus. (तारयति-ते)
    1 To carry or lead over; तारयस्व च मां गङ्गाम् Rām.7.46.29.
    -2 To cause to arrive at; नः पिता यो$स्माकमविद्यायाः परं पारं तारयसीति Praśna Up.6.8.
    -3 To save, rescue, deliver, liberate. -Desid. (तितीर्षति, तित- रिषति, तितरीषति) To wish to cross &c.; दोर्भ्यां तितीर्षति तरङ्गवतीभुजङ्गम् K.P.1.

    Sanskrit-English dictionary > तॄ _tॄ

  • 71 त्रैविद्यम् _traividyam

    त्रैविद्यम् 1 The three Vedas.
    -2 The study of the three Vedas.
    -3 An assemly of Brāhmaṇas familiar with the three Vedas.
    -4 The three sciences.
    -द्यः A Brāhmaṇa versed in the three Vedas; त्रैविद्या मां सोमपाः पूतपापा यज्ञैरिष्ट्वा स्वर्गतिं प्रार्थयन्ते Bg.9.2. -a. Familiar or propounded by the three Vedas; धर्मं भागवतं शुद्धं त्रैविद्यं च गुणाश्रयम् Bhāg.6.2.24.

    Sanskrit-English dictionary > त्रैविद्यम् _traividyam

  • 72 दशन् _daśan

    दशन् Num. a. (pl.) Ten; स भूमिं विश्वतो वृत्वा अत्य- तिष्ठद्दशाङ्गुलम् Rv.1.9.1.
    -Comp. -अङ्गुल a. ten fingers long; Ms.8.271.
    (-लम्) 1 a length of 1 fingers; Rv.1.9.1.
    -2 a water-melon.
    -अधिपतिः a commander of ten men. Mb.12.
    -अर्ध a. five, (
    -र्धम्) five; अण्व्यो मात्रा विनाशिन्यो दशार्धानां तु याः स्मृताः Ms.1.27. (
    -र्धः) an epithet of Buddha.
    -अर्हः 1 an epithet of Krisna or Visnu.
    -2 Buddha.
    -अवताराः m. (pl.) the ten incarnations of Viṣṇu; see under अवतार.
    - अवर a. consisting of at least ten; दशावरा वा परिषद्यं धर्मं परिकल्पयेत् Ms.12.11.
    -अश्वः the moon.
    -आननः, -आस्यः epithets of Rāvaṇā; दशाननकिरीटेभ्यस्तत्क्षणं राक्षसप्रियः R.1.75.
    -आमयः an epithet of Rudra.
    -इन्द्रियाणि The five कर्मेन्द्रियs and five ज्ञानेन्द्रियs.
    -ईशः a superintendent of 1 villages; Ms.7.116.
    -एकादशिक a. who lends 1 and re- ceives 11 in return; i. e. who lends money at ten per cent.
    -कण्ठः, -कन्धरः epithets of Rāvaṇa; सप्तलोकैकवीरस्य दशकण्ठ- कुलद्विषः U.4.27. ˚अरिः, ˚जित् m., ˚रिपुः epithets of Rāma; दशकण्ठारिगुरुं विदुर्बुधाः R.8.29.
    -कर्मन् n. the ten ceremo- nies prescribed to the three twice-born classes.
    -कुमार- चरितम् a prose work by Dandin.
    -क्षीर a. mixed with 1 parts of milk.
    -गुण a. ten-fold, ten times larger.
    -गुणित a. multiplied by 1; दशगुणितमिव प्राप्तवान् वीरधर्मम B. R.9.53.
    -ग्रन्थाः (pl.) संहिता, ब्राह्मण, आरण्यक, शिक्षा, कल्प, व्याकरण, निघण्टु, छन्द and निरुक्त; hence
    दशग्रन्थिन् = A person who has learnt by heart all these ten books.
    -ग्रामपतिः, -ग्रामिकः, -ग्रामिन् m.,
    -पः a superintendent of ten villages.
    -ग्रामी a collection or corporation of ten villages.
    -ग्रीवः = दशकण्ठ q.v.
    -चतुष्कम् N. of a sport; Sinhās.27.
    -धर्मः unfavourable condition, distress; अभ्यस्तो बहुभिर्बाणैर्दशधर्मगतेन वै Mb.7.147.2. (see com.).
    -पारमिताध्वरः 'possessing the ten perfec- tions', an epithet of Buddha.
    -पुरम् N. of an ancient city, capital of king Rantideva; पात्रीकुर्वन्दशपुरवधूनेत्रकौतू- हलानाम् Me.49.
    -बन्धः a tenth part; Ms.8.17; also
    ˚बन्धक; Y.2.76.
    -बलः, -भूमिगः epithets of Buddha.
    -बाहुः an epithet of Śiva.
    -भुजा, -महाविद्या N. of Durgā.
    -मालिकाः (pl.)
    1 N. of a country.
    -2 the people or rulers of this country.
    -मास्य a.
    1 ten months old; एवा ते गर्भ एजतु निरैतु दशमास्यः Rv.5.78.7-8.
    -2 ten months in the womb (as a child before birth).
    -मुखः an epithet of Rāvaṇa. ˚रिपुः an epithet of Rāma; सीतां हित्वा दशमुखरिपुर्नोपयेमे यदन्याम् R.14.87.
    -मूत्रकम् The urine of 1 (elephant, buffalo, camel, cow, goat, sheep, horse, donkey, man and woman).
    -मूलम् a tonic medicine prepared from the roots of ten plants; (Mar. सालवण, पिटवण (पृष्टिपर्णी), रिंगणी, डोरली, गोखरूं, बेल, ऐरण, टेंटू, पहाडमूळ, शिवण).
    -योजनम् a distance of 1 Yojanas; पादाङ्गुष्ठेन चिक्षेप संपूर्णं दशयोजनम् Rām.1.1.65; also दशयोजनी; मोहितेन्द्रियवृत्तिं तं व्यतीत्य दशयोजनीम् Ks.94.14.
    -रथः N. of a celebrated king of Ayodhyā, son of Aja, and father of Rāma and his three brothers. [He had three wives Kausalyā, Sumitrā, and Kaikeyī, but was for several years without issue. He was therefore recommended by Vasiṣṭha to perform a sacrifice which he successfully did with the assistance of Ṛiṣyaśṛiṅga. On the completion of this sacrifice Kausalyā bore to him Rāma, Sumitrā Laksmana and Śatrughna, and Kaikeyī Bharata. Daśaratha was extremely fond of his sons, but Rāma was his greatest favourite- 'his life, his very soul.' Thus when Kaikeyī at the instiga- tion of Mantharā demanded the fulfilment of the two boons he had previously promised to her, the king tried to dissuade her mind from her wicked resolve by threats, and, failing these, by the most servile supplica- tions. But Kaikeyī remained inexorable, and the poor monarch was obliged to send his beloved son into exile. He soon afterwards died of a broken heart]. Bhāg.9.1.1 ˚ललिता The fourth day of the dark fortnight of Āśvina.
    -रश्मिशतः the sun; दशरश्मिशतोपमद्युतिम् R.8.29.
    -रात्रम् a period of ten nights. (
    -त्रः) a particular sacrifice lasting for ten days.
    -रूपकम् the 1 kinds of drama.
    -रूपभृत् m. an epithet of Viṣṇu.
    -लक्षण a. relating to 1 objects; इदं भागवतं पुराणं दक्षलक्षणम् Bhāg.2.9.43.
    -णम् ten marks or attributes.
    -लक्षणकः religion; cf. धृतिः क्षमा दमो$स्तेयं शौचमिन्द्रियनिग्रहः । धीर्विद्या सत्यमक्रोधो दशकं धर्मलक्षणम् ॥ Ms.7. 92.
    -वक्त्रः, -वदनः see दशमुख; Bk.9.137.
    -वर्गः the double five classes of अमात्य, राष्ट्र, दुर्ग, कोश and दण्ड; वेत्ता च दशवर्गस्य स्थानवृद्धिक्षयात्मनः Mb.12.57.18 (com. 'अमात्यराष्ट्रदुर्गाणि कोशो दण्डश्च पञ्चमः' इति प्रकृतिपञ्चकं स्वपक्षे परपक्षे चेति दशको वर्गः).
    -वाजिन् m. the moon.
    -वार्षिक a. happening after, or lasting for, ten years; Y.2.24.
    -विध a. of ten kinds.
    -शतम् 1 a thousand; ये सहस्रम- राजन्नासन् दशशता उत Av.5.18.1.
    -2 one hundred and ten. ˚रश्मिः the sun. ˚अक्षः, ˚नयनः Indra; दशशताक्षककुब्दरि- निःसृतः Mb 7.184.47.
    -शती a thousand.
    -स (सा)- हस्रम् ten thousand.
    -हरा 1 an epithet of the Ganges (taking away the 1 sins).
    -2 a festival in honour of the Ganges held on the 1th day of Jyeṣṭha.
    -3 a festival in honour of Durgā held on the tenth of Āśvina.

    Sanskrit-English dictionary > दशन् _daśan

  • 73 दर्शन _darśana

    दर्शन a. [दृश्-ल्युट्]
    1 Seeing, looking at (at the end of comp.); देव˚, धर्म˚, &c.
    -2 Showing, exhibiting.
    -3 Demonstrating, teaching; भागवतधर्मदर्शना नव महाभागवताः Bhāg.5.4.12.
    -नम् 1 Looking at, seeing, observing; अतीन्द्रियेष्वप्युपपन्नदर्शनो बभूव भावेषु दिलीपनन्दनः R.3.41.
    -2 Knowing, understanding, perceiving, foreseeing; प्रमदा- मनु संस्थितः शुचा नृपतिः सन्निति वाच्यदर्शनात् R.8.72.
    -3 Sight, vision; चिन्ताजडं दर्शनम् Ś.4.6.
    -4 The eye.
    -5 Inspection, examination; बलानां दर्शनं कृत्वा सेनान्या सह चिन्तयेत् Y.1.329.
    -6 Showing, displaying, exhibition.
    -7 Becoming visible; रावणिः पितरं युद्धे दर्शनस्थो$ब्रवीदिदम् Rām.7.29.32.
    -8 Visiting, paying a visit, a visit; देवदर्शनम् Y.1.84.
    -9 (Hence) Going into the presence of, audience; मारीचस्ते दर्शनं वितरति Ś.7; राजदर्शनं मे कारय &c.
    -1 Colour, aspect, appearance, semblance, अनेकाद्भुतदर्शनम् Bg.11.1; R.3.57.
    -11 Appearance, producing (in court); यो यस्य प्रतिभूस्तिष्ठेद्दर्शनायेह मानवः Ms.8.158,16.
    -12 A vision, dream, dream.
    -13 Discernment, understanding, intellect; सम्यग्दर्शन- संपन्नः कर्मभिर्न निबध्यते Ms.6.74.
    -14 Judgment, appre- hension.
    -15 Religious knowledge.
    -16 A doctrine or theory prescribed in a system.
    -17 A system of philosophy; as in सर्वदर्शनसंग्रह.
    -18 A mirror.
    -19 Virtue, moral merit.
    -2 Opinion; अथानुजं भृशमनुशास्य दर्शनम् Rām.2.21.64.
    -21 Intention.
    -22 Demonstra- tion.
    -23 A sacrifice.
    -24 Mention, assertion; दर्शनादर्शन- योश्च दर्शनं प्रमाणम् ŚB. on MS.1.7.36.
    -25 Experiencing; भवतो दर्शनं यत्स्यादपुनर्भवदर्शनम् Bhāg.8.25.
    -Comp. -ईप्सु a. anxious to see.
    -उज्ज्वला the great white jasmine.
    -गृहम् an audience chamber.
    -पथः the range of sight or vision, horizon; मम दर्शनपथमवतीर्णः Ś.3. 'crossed my sight'; क्रमेण तस्मिन्नवतीर्णदृक्पथे N.
    -प्रतिभूः, -प्रातिभाव्यम् a bail or surety for appearance; Y.2.54; Ms.8.16.

    Sanskrit-English dictionary > दर्शन _darśana

  • 74 द्रव _drava

    द्रव a. [द्रु गतौ-भावे अप्]
    1 Running (as a horse); सत्यो द्रवो द्रवरः पतङ्गरः Rv.4.4.2.
    -2 Dropping, oozing, wet, dripping; आक्षिप्य काचिद् द्रवरागमेव (पादम्) R.7.7.
    -3 Flowing, fluid.
    -4 Liquid (opp. कठिन); द्रवः संघातकठिनः (असि) Ku.2.11.
    -5 Melted, liquefied.
    -वः 1 Going, walking about, motion.
    -2 Dropping, trickling, oozing, exudation.
    -3 Flight, retreat.
    -4 Play, amusement, sport.
    -5 Fluidity, liquefaction
    -6 A liquid substance, fluid; द्रव इव हृदयस्य प्रस्तरोद्भेदयोग्यः U.3.25;2.16.
    -7 Juice, essence; पिबत भागवतं रसमालयम् Bhāg.1.1.3.
    -8 Decoction.
    -9 Speed, velocity.
    -1 (in drama) The flying out against one's superior. (द्रवीकृ means 'to melt, liquefy'. द्रवीभू to be melted, as with pity &c.; द्रवीभवति मे मनः Mv.7.34; द्रवीभूतं प्रेम्णा तव हृदयमस्मिन् क्षण इव U.3.13; द्रवीभूतं मन्ये पतति जलरूपेण गगनम् Mk.5.25.
    -Comp. -आधारः 1 a small vessel or receiver.
    -2 the hands joined together and hollowed (= चुलुक q. v.).
    - इतर a. solid, hard; ससर्ज वृष्टिं परिरुग्णपादपां द्रवेतरेषां पयसामिवाश्मनाम् Ki.17.6.
    -उत्तर a. very fluid.
    -जः treacle.
    -द्रव्यम् a fluid substance.
    -रसा 1 lac.
    -2 gum.
    -3 extract.

    Sanskrit-English dictionary > द्रव _drava

  • 75 प्रीतिः _prītiḥ

    प्रीतिः [प्री भावे क्तिच्] f. Pleasure, happiness, satis- faction, delight, gladness, joy, gratification; निहत्य धार्त- राष्ट्रान् नः का प्रीतिः स्याज्जनार्दन Bg.1.36; Bhāg.1.23.32. भुवनालोकनप्रीतिः Ku.2.45;6.21; R.2.51; Me.64.
    -2 Favour, kindness.
    -3 Love, affection, regard; प्रीतिप्रमुख- वचनं स्वागतं व्याजहार Me.4,16; R.1.57;12.54.
    -4 Liking or fondness for, delight in, addiction to; द्यूत˚, मृगया˚.
    -5 Friendliness, amity.
    -6 Conciliation.
    -7 A symbolical expression for the letter ध.
    -9 N. of a wife of Cupid and rival of Rati; (स चानङ्गवती वेश्या कामदेवस्य सांप्रतम् । पत्नी, सपत्नी संजाता रत्याः प्रीतिरिति श्रुता ॥ Matsya P.).
    -1 Longing (अभिलाषा); प्रीतिरेषा कथं रामो राजा स्यान्मयि जीवति ॥ एषा ह्यस्य परा प्रीतिर्हृदि संपरिवर्तते । Rām.2.1.36-37.
    -11 N. of a श्रुति.
    -12 The 2nd of the 27 astrological Yogas.
    -Comp. -कर a. producing love, kind, agreeable.
    -कर्मन् n. an act of friendship or love, a kind action.
    -च्छेदः destruction of joy; Mk.
    -जुषा N. of the wife of अनिरुद्ध.
    -तृष् m. N. of cupid.
    -द a. inspiring love; giving pleasure, pleasing. (
    -दः) a jester or buffoon in a play.
    -दत्त a. given through affection. (
    -दत्तम्) property given to a female by her relatives, particu- larly by her father-in law or mother-in-law at the time of marriage; प्रीत्या दत्तं तु यत् किंचित् श्वश्र्वा वा श्वशुरेण वा । पाद- वन्दनिकं चैव प्रीतिदत्तं तदुच्यते ॥ Kātyāyana.
    -दानम्, -दायः a gift of love, a friendly present; तदवसरो$यं प्रीतिदायस्य Māl.4; R.15.68.
    -धनम् money given through love or friendship.
    -पात्रम् an object of love, any beloved person or object.
    -पुरोग a. affectionate, loving.
    -पूर्वम्, पूर्वकम् ind. kindly, affectionately.
    -प्रमुख a. friendly, affec- tionate, full of love, kind; Me.4.
    -भाज् a.
    1 enjoying friendship, loved.
    -2 Contented; स्तनभरनमिताङ्गीरङ्गनाः प्रीति- भाजः Ki.6.47.
    -मनस् a.
    1 delighted in mind, pleased, happy.
    -2 kind, affectionate.
    -मय a. arising from love or joy.
    -युज् a. dear, affectionate, beloved; सखीनिव प्रीति- युजो$नुजीविनः Ki.1.1.
    -रसायनम् 1 a collyrium made of love; मित्रं प्रीतिरसायनं नयनयोः H.183.
    -2 Any nectar-like beverage causing joy.
    -वचस् n.,
    -वचनम् a friendly or kind speech.
    -वर्धन a. increasing love or joy. (
    -नः) an epithet of Viṣṇu; प्रियकृत् प्रीतिवर्धनः Viṣṇusahasranāma.
    -वादः a friendly discussion.
    -विवाहः a love-marriage, love-match (based purely on love).
    -श्राद्धम् a sort of Śrāddha or obsequial ceremony performed in honour of the manes of both parents.
    -संयोगः relation of friendship.
    -संगतिः friendly alliance.
    -स्निग्ध a. moist or wet through love (as the eyes).

    Sanskrit-English dictionary > प्रीतिः _prītiḥ

  • 76 प्रो _prō _ _प्रौ _prau _ _ष्ठः _ṣṭhḥ

    प्रो (प्रौ) ष्ठः 1 A bull, an ox.
    -2 A bench, stool.
    -3 A kind of fish (ष्ठी also).
    -Comp. -पदः the month भाद्रपद; कुर्यादापरपक्षीयं मासि प्रौष्ठपदे द्विजः । श्राद्धं पित्रोर्यथावित्तं तद्बन्धूनां च वित्तवान् Bhāg.7.14.19. (
    -दा) the 25th and 26th lunar mansions; पूर्वाभाद्रपदा and उत्तराभाद्रपदा; these are double stars. 'चत्वार एकमभिकर्म देवाः प्रौष्ठपदास इति यान् वदन्ति' Ts.; गुणवन्तो$नुरूपाश्च रुच्या प्रौष्ठपदोपमाः Rām. 1.18.16. (
    -दी) The full-moon of भाद्रपद; प्रौष्ठपद्यां प्रौर्णमास्यां हेमसिंहसमन्वितम् । ददाति यो भागवतं स याति परमां गतिम् ॥ Bhāg.12.13.13.
    -पाद a. born under the above Nakṣatra; P.VII.3.18.

    Sanskrit-English dictionary > प्रो _prō _ _प्रौ _prau _ _ष्ठः _ṣṭhḥ

  • 77 भङ्गः _bhaṅgḥ

    भङ्गः [भञ्ज्-भावादौ घञ्]
    1 Breaking, breaking down, shattering, tearing down, splitting, dividing; भङ्गः स जिष्णोर्धृतिमुन्ममाथ Ki.17.29. वार्यर्गलाभङ्ग इव प्रवृत्तः R.5.45.
    -2 A break, fracture, breach.
    -3 Plucking off, lopping; आम्रकलिकाभङ्ग Ś.6.
    -4 Separation, analysis.
    -5 A por- tion, bit, fragment, detached portion; पुष्पोच्चयः पल्लवभङ्गभिन्नः Ku.3.61; R.16.16.
    -6 Fall, downfall, decay, destruc- tion, ruin; as in राज्य˚, सत्त्व˚ &c.
    -7 Breaking up, dis- persion; यात्राभङ्ग Māl.1.
    -8 Defeat, overthrow, discom- fiture, rout; भग्ने भग्नमवाप्नुयात् Pt.4.41; प्रसभं भङ्गमभङ्गुरोदयः (नयति) Śi.16.72.
    -9 Failure, disappointment, frustra- tion; तत्पूर्वभङ्गे वितथप्रयत्नः R.2.42. (v. l.); आशाभङ्ग &c.
    -1 Rejection, refusal; अभ्यर्थनाभङ्गभयेन साधुर्माध्यस्थमिष्टे$- प्यवलम्बते$र्थे Ku.1.52.
    -11 A chasm, fissure.
    -12 Inter- ruption, obstacle, disturbance; निद्रा˚, गति˚ Ki.17.29.
    -13 Non-performance, suspension, stoppage.
    -14 Taking to flight, flight.
    -15 (a) A bend, fold. (b) A wave; क्षौमे भङ्गवती तरङ्गतरले फेनाम्बुतुल्ये वहन् Nāg.5.2; ज्वालाभङ्गैः (= Wavelike flames) Nāg.5.21.
    -16 Contraction, bending, knitting; ग्रीवाभङ्गाभिरामम् Ś1.7; so भ्रूभङ्ग U.5.36.
    -17 Going, motion.
    -18 Paralysis.
    -19 Fraud, deceit.
    -2 A canal, water-course.
    -21 A circumlocutory or round-about way of speaking or acting; see भङ्गि.
    -22 Hemp.
    -23 (With Buddhists) The constant decay taking place in the universe; constant change.
    -24 (With Jainas) A dialectical formula beginning with स्यात्.
    -Comp. -नयः removal of obstacles.
    -वासा turmeric.
    -सार्थ a. dishonest, fraudulent.

    Sanskrit-English dictionary > भङ्गः _bhaṅgḥ

  • 78 भागिन् _bhāgin

    भागिन् a. [भाग-इनि]
    1 Consisting of shares or parts.
    -2 Sharing, having a share; रूपस्य भागी भवति दृष्टमेतत्पुरातनैः Mb.3.84.57.
    -3 Sharing or participating in, partaking of; as in दुःख˚.
    -4 Concerned in, affected by.
    -5 A possessor, owner; तस्येह भागिनौ दृष्टौ बीजी क्षेत्रिक एव च Ms.9.53.
    -6 Entitled to a share; औरसक्षेत्रजौ पुत्रौ पितृरिक्थस्य भागिनौ Ms.9.165; विड्जास्तु द्व्येकभागिनः Y.2.125.
    -7 Lucky, fortunate; शिवामृद्धां भागिनीं सुप्रसन्नाम् Mb.13.26.86 (com. भागिनीं भागानामैश्वर्यादीनां षण्णां समूहो भागं तद्वतीम्).
    -8 Inferior, secondary.
    -9 Highly useful. Hence भागित्वम् means 'high utility'; भागित्वाद्वा गवां स्यात् MS.1.3.47. [शबर explains भागित्वात् as भागवत्यो हि महाभागाः । महति उपकारे वर्तन्ते इत्यर्थः ।]. -m. A co-heir.
    -नी A co-heiress.

    Sanskrit-English dictionary > भागिन् _bhāgin

  • 79 भागीरथी _bhāgīrathī

    भागीरथी [भगीरथेन सानीता तेन भागीरथी स्मृता]
    1 N. of the river Ganges; भागीरथीनिर्झरशीकराणाम् Ku.1.15.
    -2 N. of one of the three main branches of the Ganges; cf. भागीरथी भोगवती जाह्नवी त्रिजटेश्वरी । विष्णुपादाब्जसंभूता गङ्गा त्रिपथगामिनी ॥ Stotra.

    Sanskrit-English dictionary > भागीरथी _bhāgīrathī

  • 80 भावन _bhāvana

    भावन a. (
    -नी f.) [भू-णिच्-ल्यु ल्युट् वा] Effecting &c.; भूतभव्यभविष्याणां भावानां भुवि भावनाः Mb.14.37.15; यत् पृच्छसे भागवतान् धर्मांस्त्वं विश्वभावनान् Bhāg.11.2.11;8.1.16; see भावक above.
    -नः 1 An efficient cause.
    -2 A creator; जय देव भुवनभावन Māl.9.4.
    -3 An epithet of Śiva.
    -4 Of Viṣṇu.
    -नम्, -ना 1 Creating, manifesting; भावनं ब्रह्मणः स्थानम् Bhāg.3.26.46.
    -2 Promoting any one's interests.
    -3 Conception, imagination, fancy, thought, idea; मधुरिपुरहमिति भावनशीला Gīt.6; or भावनया त्वयि लीना 4; Pt.3.162.
    -4 Feeling of devotion, faith; नास्ति बुद्धिरयुक्तस्य न चायुक्तस्य भावना Bg.2.66; यादृशी भावना यस्य सिद्धिर्भवति तादृशी Pt.5.15.
    -5 Meditation, contemplation, abstract meditation.
    -6 A supposition, hypothesis.
    -7 Observing, investigating.
    -8 Settling, determining; विभागभावना ज्ञेया Y.2.149.
    -9 Remembering, re- collection.
    -1 Direct knowledge, perception or cogni- tion.
    -11 The cause of memory which arises from direct perception (in logic); see भावना and स्मृति in T. S; भावनाख्यस्तु संस्कारो जीववृत्तिरतीन्द्रियः Bhāṣā. P.
    -12 Proof, demonstration, argument.
    -13 Steeping, infusion, saturating a dry powder with fluid; द्रवेण यावन्मानेन चूर्णं सर्वं प्लुतं भवेत् । भावनायाः प्रमाणस्तु चूर्णे प्रोक्तं भिषग्वरैः Bhāva. P.
    -14 Scenting; decorating with flowers and perfumes.
    -15 (In arith.) Finding by combination or composition.
    -16 Nature, essence (at the end of comp.).
    -17 Reason, cause; परावरेशं प्रकृतिमस्योत्पत्त्यन्तभावनम् Bhāg.3.32.7.
    -18 Growth, prosperity (वर्धन); तस्यैषा निष्कृतिः कृत्स्ना भूतानां भावनं पुनः Mb.12.97.7.
    -ना 1 A crow.
    -2 Water.
    -नम् Apprehension; perception.
    -Comp. -आश्रयः N. of Śiva.
    -मय a. imaginary.
    -युक्त a.
    1 thoughtful
    -2 anxious.

    Sanskrit-English dictionary > भावन _bhāvana

Страницы

См. также в других словарях:

  • Varkari — The Varkari (वारकरी) tradition is a part of the bhakti spiritual tradition of Hinduism, particularly in the Indian states of Maharashtra And Northern Karnataka.Varkari in Marathi means travellers or more precisely repeat travellers.The Varkari… …   Wikipedia

  • List of Marathi writers — This article contains a list of Marathi writers arranged in the English alphabetical order of the writers last names. (A list in Marathi of many Marathi writers and links to Wikipedia articles in Marathi concerning those writers are available in… …   Wikipedia

  • Cymbopogon — Lemon Grass Lemon grass plant Scientific classification Kingdom: Plantae …   Wikipedia

  • Compound (linguistics) — In linguistics, a compound is a lexeme (less precisely, a word) that consists of more than one stem. Compounding or composition is the word formation that creates compound lexemes (the other word formation process being derivation). Compounding… …   Wikipedia

  • Vasant Kanetkar — Vasant Shankar Kanetkar or Vasant Kanetkar (वसन्त शंकर कानेटकर) (March 20, 1920 January 31, 2000) was an Indian playwright who wrote in the Marathi language. He was born in the small town of Rahimatpur in what is now Satara District, Maharashtra …   Wikipedia

  • Bhogavati — (Hindi:भोगवती), that is, the voluptuous one, was the subterranean capital of the Nagas in the Nagaloka region of Patala. The place is also called Putkari.It is mentioned as Naga capital at (3 57). The foremost of cities which resembles the… …   Wikipedia

  • Pandit Sitaram Bhaskar Bhagwat — Pandit Sitārām Bhāskar Bhāgwat(Hindi:पंडित सीताराम भास्कर भागवत) (September 20, 1904 August 21, 1999) was a freedom fighter, Indian political and social leader in Uttar Pradesh, India. Infobox Prime Minister name = Sitaram Bhagwat imagesize =… …   Wikipedia

  • Sanskrit compounds — One notable feature of the nominal system of Sanskrit is the very common use of nominal compounds (samāsa), which may be huge (10+ or even 30+ words[1][2][3]), as in some modern languages such as German. Nominal compounds occur with various… …   Wikipedia

  • Moropant — Moreshwar Ramji Paradkar (Devanagari: मोरेश्वर रामजी पराडकर) (1729–1794), popularly known in Maharashtra as Moropant (मोरोपंत) or Mayur Pandit (मयूर पंडित), was a Marathi poet who was the last among those classified by Marathi literary scholars… …   Wikipedia

  • Бхогавати — (хинди भोगवती, bhogavatī IAST), что значит роскошный  подземная столица нагов на Нагалоке в области Патала. Иногда её также называют Путкари. Своей роскошью и богатством Бхогавати ни чем не уступает Амаравати, столице Индралоки, а правит ей… …   Википедия

  • á-saṅga-vat — असङ्गवत् …   Indonesian dictionary

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»