Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

मध्यमन्दिर

  • 101 आकाशः _ākāśḥ _शम् _śam

    आकाशः शम् [समन्तादाकाशन्ते सूर्यादयो$त्र Tv.]
    1 The sky आकाशभवा सरस्वती Ku.4.39; ˚ग, ˚चारिन् &c.
    -2 Ether (considered as the fifth element).
    -3 The subtle and ethereal fluid pervading the whole universe; one of the 9 dravyas or substances recognized by the Vaiśe- ṣikas. It is the substratum of the quality 'sound'; शब्दगुणमाकाशम्; cf. also श्रुतिविषयगुणा या स्थिता व्याप्य विश्वम् Ś.1.1; अथात्मनः शब्दगुणं गुणज्ञः पदं (scil. आकाशम्) विमानेन विगाहमानः R.13.1.
    -4 Free space or vacuity; यश्चायमन्त- रात्मन्नाकाशः Bṛi. Up.
    -5 Space, place in general; सपर्वत- वनाकाशां पृथिवीम् Mb.; भवनाकाशमजायताम्बुराशिः Bv.2.165. open space (not covered or surrounded by anything); मुनयः सलिलाहारा वायुभक्षास्तथापरे । आकाशनिलयाश्चैव तथा स्थण्डि- लशायिनः ॥ Rām.3.6.4.
    -6 Brahman (as identical with ether); आकाशस्तल्लिङ्गात् Br. Sūt.1.1.22; यावानयमाकाश- स्तावानयमन्तर्हृदयाकाशः Ch. Up.8.1.3.
    -7 Light, clearness.
    -8 A hole.
    -9 A dot, zero (in Math.). आकाशे in the air; आकाशे लक्ष्यं बद्ध्वा fixing the look on some object out of sight. आकाशे in the sense of 'in the air' is used in dramas as a stage-direction when a character on the stage asks questions to some one not on the stage, and listens to an imaginary speech supposed to be a reply, which is usually introduced by the words किं ब्रवीषि, किं कथयसि &c.; दूरस्थाभाषणं यत्स्यादशरीरनिवेदनम् । परोक्षान्तरितं वाक्यं तदाकाशे निगद्यते ॥ Bharata; cf. आकाशभाषितम् below; (आकाशे) प्रियंवदे, कस्येदमुशीरानुलेपनं मृणालवन्ति च नलिनीपत्राणि नीयन्ते । (श्रुतिमभिनीय) किं ब्रवीषि &c. Ś.3. This is a contri- vance used by poets to avoid the introduction of a fresh character, and it is largely used in the species of dramatic composition called भाण where only one character conducts the whole play by a copious use of आकाशभाषित.
    -Comp. -अनन्त्यायतनम् the abode of infinity or of infinite space; N. of a world with the Buddhists.
    -अस्तिकायः N. of a category with the Jainas; धर्माधर्माकाशास्तिकायास्ते Sarva. S.3.
    -ईशः 1 an epithet of Indra.
    -2 (in law) any helpless person (such as a child, a woman, a pauper) who has no other possession than the air. आकाशेशास्तु विज्ञेया बालवृद्धकृशातुराः Ms.4.184.
    -कक्षा 'the girdle of the sky', horizon.
    -कल्पः Brahman.
    -गः a. moving through the atmosphere. (
    -गः) a bird. (
    -गा) the heavenly Ganges.
    -गङ्गा [आकाशपथवाहिनी गङ्गा] the celestial Ganges; नदत्याकाशगङ्गायाः स्रोतस्युद्दामदिग्गजे R.1.78; cf. also उभौ यदि व्योम्नि पृथक् प्रवाहावाकाशगङ्गापयसः पतेताम् Si.3.8.
    -गर्भी m. N. of a Bodhisattva.
    -चमसः the moon.
    -ज a. produced in the sky.
    -जननिन् m. a casement, loophole, an embrasure (left in castle walls); प्रगण्डीः कारयेत्सम्यगाकाशजननीस्तदा Mb.12.69.43.
    -दीपः, -प्रदीपः 1 a lamp lighted in honour of Lakṣmī or Viṣṇu and raised on a pole in the air at the Divāli festival in the month of Kārtika.
    -2 a beacon-light, a lantern on a pole.
    -पथिकः The sun; Ks.
    -प्रतिष्ठितः N. of a Buddha.
    -बद्धलक्ष (in Nāṭaka) fixing the gaze on some object out of sight; ततः प्रविशति आकाशबद्धलक्षः उन्मत्तवेषो राजा V.4.
    -भाषितम् 1 speaking off the stage, a supposed speech to which a reply is made as if it had been actually spoken and heard; किं ब्रवीषीति यन्नाटये विना पात्रं प्रयुज्यते । श्रुत्वेवानुक्तमप्यर्थं तत्स्यादाकाशभाषितम् S. D.425.
    -2 a sound or voice in the air.
    -मण्डलम् the celestial sphere.
    -मांसी [आकाशभवा मांसी] N. of a plant क्षुद्रजटामांसी).
    -मुखिन् pl. N. of Śaiva sect, the adherents of which keep their faces turned towards the sky.
    -मुष्टिहननाय Ā. To be foolish like one who beats the air with his fist; Sarva. S.
    -मूली the equatic plant (कुम्भिका) Pistia Stratiotes (Mar. शेवाळ).
    -यानम् 1 a heavenly car, a balloon. cf. वायुबन्धकवस्त्रेण सुबद्धो यानमस्तके । उदानस्य लघुत्वेन बिभर्त्याकाशयानकम् ॥ गरुत्मद्धंसैः कङ्कालैरन्यैः पक्षिगणैरपि । आकाशे वाहयेद् यानं विमानमिति संज्ञितम् ॥ -अगस्त्यसंहिता.
    -2 moving or travelling through the sky; आकाशयानेन प्रविशति enter passing through the sky (frequently occurring in dramas).
    -3 one who moves through the air.
    -रक्षिन् m. a watchman on the outer battlements of a castle (आकाश इव अत्युच्चप्राचीरोपरि स्थित्वा रक्षति).
    -वचनम् = ˚भाषितम् q. v.
    -वर्त्मन् n.
    1 the firmament.
    -2 the atmosphere, air.
    -वल्ली a sort of creeper, a para- sitical plant (अमरवेल; Mar बांडगूळ).
    -वाणी a voice from heaven, an incorporeal speech (अशरीरिणी वाणी).
    -शयनम् Sleeping in the open air; निवृत्ताकाशशयनाः Rām.3.16.12.
    -सलिलम् rain; dew.
    -स्थ a. abiding in the sky. aerial.
    -स्फटिकः a kind of crystal supposed to be formed in the atmosphere (two kinds सूर्यकान्त and चन्द्रकान्त); hail (करका).

    Sanskrit-English dictionary > आकाशः _ākāśḥ _शम् _śam

  • 102 आतिथेय _ātithēya

    आतिथेय a. (
    -यी f.) [अतिथिषु साधुः ढञ्; अतिथये इदं ढक्]
    1 Attentive to guests, hospitable (as a man); प्रत्युज्जगामातिथिमातिथेयः R.5.2,12.25 तमातिथेयी बहुमानपूर्वया Ku.5.31.
    -2 Proper for, or suited to, a guest, intended for a guest; अतिथेयः सत्कारः Ś.1.
    -यम् Hospitality; अतिथेयमनिवारितातिथिः Śi 14.38; Ms.3.18; सज्जातिथेया वयम् Mv.2.5.
    -यी Hospitality; Bv.1.85.

    Sanskrit-English dictionary > आतिथेय _ātithēya

  • 103 आर्य _ārya

    आर्य a. [ऋ-ण्यत्]
    1 Āryan, an inhabitant of आर्यावर्त, N. of the race migrated into India in Vedic times.
    -2 Worthy of an Ārya.
    -3 Worthy, venerable, respectable, honourable, noble, high; यदार्यमस्यामभिलाषि मे मनः Ś.1.22; R.2.33; so आर्यवेषः respectable dress; oft. used in theatrical language as an honorific adjective and a respectful mode of address; आर्यचाणक्यः, आर्या अरुन्धती &c.; आर्य revered or honoured Sir; आर्ये revered or honoured lady. The following rules are laid down for the use of आर्य in addressing persons:-- (1) वाच्यौ नटीसूत्रधारावार्यनाम्ना परस्परम् । (2) वयस्येत्युत्तमैर्वाच्यो मध्यैरार्येति चाग्रजः । (3) (वक्तव्यो) अमात्य आर्येति चेतरैः । (4) स्वेच्छया नामभिर्विप्रैर्विप्र आर्येति चेतरैः । S. D.431.
    -4 Noble, fine, excellent.
    -र्यः 1 N. of the Hindu and Iranian people, as distinguished from अनार्य, दस्यु and दास; विजानीह्यार्यान्ये च दस्यवः Rv.1.51.8.
    -2 A man who is faithful to the religion and laws of his country; कर्तव्यमाचरन् कार्यमकर्तव्यमनाचरन् । तिष्ठति प्रकृताचारे स वा आर्य इति स्मृतः ॥
    -3 N. of the first three castes (as opp. to शूद्र).
    -4 res- pectable or honourable man, esteemed person; वृत्तेन हि भवत्यार्यो न धनेन न विद्यया Mb.; परमार्यः परमां कृपां बभार Bu. Ch.5.6.
    -5 A man of noble birth.
    -6 A man of noble character.
    -7 A master, owner.
    -8 A preceptor; वैमानि- कार्यसमभूमा Viś. Guṇā.124; Mu.3.33.
    -9 A friend.
    -1 A Vaiśya.
    -11 A father-in-law (as in आर्यपुत्र).
    -12 A Buddha.
    -13 (With the Buddhists) A man who has thought on the four chief principles of Buddhism and lives according to them.
    -14 A son of Manu Sāvarṇa.
    -र्या 1 N. of Pārvatī.
    -2 A mother-in-law.
    -3 A respectable woman; यत्रार्या रुदती भीता पाण़्डवानिदमब्रवीत् Mb.3.12.87.
    -4 N. of a metre; राजानमुद्दिश्य आर्यामिमां पपाठ K.
    ˚गीतिः f. A variety of the Āry&amacr metre, see Appendix.
    -5That which comes from truth; आराद् याता तत्त्वेभ्य इति आर्या.
    -र्यम् 1 Virtue, sacredness; नहि दुष्टा- त्मनामार्यमावसत्यालये चिरम् Rām.3.5.12.
    -2 Discrimination (विवेक); कोपमार्येण यो हन्ति स वीरः पुरुषोत्तमः Rām.4.31.6.
    -Comp. -अष्टशतम् title of a work of Ārya Bhaṭṭa consisting of eight hundred verses.
    -आगमः The appro- aching an Ārya woman sexually; अन्त्यस्यार्यागमे वधः Y.2.294.
    -आवर्तः [आर्यां आवर्तन्ते अत्र] 'abode of the noble or excellent (Āryas)'; particularly N. of the tract extending from the eastern to the western ocean, and bounded on the north and south by the Himālaya and Vindhya respectively; cf. Ms..2.22; आ समुद्रात्तु वै पूर्वादा समुद्राच्च पश्चिमात् । तयोरेवान्तरं गिर्योः (हिमवद्विन्ध्ययोः) आर्यावर्तं विदुर्बुधाः ॥; also 1.34.
    -गृह्य a. [आर्यस्य गृह्यः पक्षः]
    1 to be respected by the noble.
    -2 a friend of the noble, readily accessible to honourable men; तमार्यगृह्यं निगृहीतधेनुः R.2.33.
    -3 respectable, right, decorous.
    -जुष्ट a. liked by or agreeable to noble ones.
    -देशः a country inhabited by the Āryas.
    -पुत्रः 1 son of an honourable man.
    -2 the son of a spiritual preceptor.
    -3 honorific designation of the son of the elder brother; of a husband by his wife; or of a prince by his general &c.
    -4 the son of the father-in-law, i. e. a husband (occurring in every drama; mostly in the vocative case in the last two senses).
    -प्राय a.
    1 inhabited by the Āryas.
    -2 a bounding with respectable people; Ms.7.69.
    -बलः N. of a Bodhisattva.
    -भट्टः N. of a renowned astronomer, the inventor of Algebra among the Hindus; he flourished before the 5th century of the Christian era. Hence his work is called आर्यभटीय.
    -भावः honourable character or behaviour.
    -मतिः One having a noble intellect; संक्षिप्तमार्यमतिना Sāṅ. K.71.
    -मार्गः the path or course of the respectable, a respectable way.
    -मिश्र a. respectable, worthy, distinguished. (
    -श्रः) a gentleman, a man of consequence; (pl.)
    1 worthy or respectable men, an assembly of honourable men; आर्य- मिश्रान् विज्ञापयामि V.1.
    -2 your reverence or honour (a respectful address); नन्वार्यमिश्रैः प्रथममेव आज्ञप्तम् Ś.1; आर्य- मिश्राः प्रमाणम् M.1.
    -युवन् m. an Āryan youth.
    -रूप a. having only the form of an Āryan, a hypocrite, impostor; आर्यरूपमिवानार्यं कर्मभिः स्वैर्विभावयेत् Ms.1.57.
    -लिङ्गिन् m. an impostor; Ms.9.26.
    -वाक् a. speaking the Aryan language; म्लेच्छवाचश्चार्यवाचः सर्वे ते दस्यवः स्मृताः Ms.1.45.
    -वृत्त a. virtuous, good, pious; Ms.9. 253; R.14.55. (
    -त्तम्) the conduct of an Āryan or nobleman; Ms.4.175.
    -वेश a. well-clothed, having a respectable dress, fine.
    -व्रत a. observing the laws and ordinances of the Āryans or noblemen. (
    -तम्) the duty of an Aryan.
    -शील a. Having an honest charac- ter.
    -श्वेतः a noble or honourable man.
    -संघः the whole body of the Āryans, especially Buddhists; it is also the name of a renowned philosopher (founder of the school of Yogāchāras).
    -सत्यम् a noble or sublime truth; (there are four such truths forming the chief principles of Buddhism. In Pāli they are called चत्तारि अरियसच्चानि. They are, (1) life is suffering, (2) Desire of life is the cause of suffering, (3) Extinction of that desire is the cessation of suffering, (4) The eightfold path leads to that extinction).
    -सिद्धान्तः N. of a work of आर्यभट्ट.
    -स्त्री An Āryan woman, or a woman of the first three castes.
    -हलम् ind. forcibly.
    -हृद्य a. liked by the noble.

    Sanskrit-English dictionary > आर्य _ārya

  • 104 आशास्य _āśāsya

    आशास्य pot. p.
    1 To be obtained by a boon.
    -2 To be blessed; अस्माभिरप्यनाशास्यो रामस्य महिमान्वयः Mv.4.13.
    -3 To be wished for, desirable; अनाशास्यजयो ययौ R.4.44 (who had not to wish for victory, to whom victory came unsought).
    -स्यम् 1 A thing to be wished for, wish, desire; संपन्नास्ते सर्वाशिषः Mu.7; आशास्यमीतिविगमप्रभृति प्रजानाम् M.5.2.
    -2 A blessing, benediction; आशास्यचिन्तास्तिमितो बभूव Ku.7.87; आशा- स्यमन्यत् पुनरुक्तभूतम् R.5.34.

    Sanskrit-English dictionary > आशास्य _āśāsya

  • 105 उत्खातिन् _utkhātin

    उत्खातिन् (उत्खात-इनि)
    1 Uneven, having ups and downs, rugged (opp. सम). उत्खातिनी भूमिरिति मया रश्मि- संयमनाद्रथस्य मन्दीकृतो वेगः Ś.1.
    -2 Destructive.

    Sanskrit-English dictionary > उत्खातिन् _utkhātin

  • 106 उपादा _upādā

    उपादा 3 Ā. (p. p. उपात्त)
    1 To receive, accept, take.
    -2 To acquire, obtain; भूर्या पितामहोपात्ता निबन्धो द्रव्यमेव च Y.2.121.
    -3 To give to, furnish with; उपाददे तस्य सहस्ररश्मिः; Ku.7.41.
    -4 To take, appropriate to oneself, assume; मदलौल्यमुपाददे Śi.6.23.
    -5 To take away or off, carry away; steal.
    -6 To seize, attack; Pt.3. 154.
    -7 To take, lay hold of; धनुरधिज्यमनाधिरुपाददे R. 9.54; to draw (water)
    -8 To assume a form.
    -9 To feel, perceive, experience; उपात्तहर्षैः पुंस्कोकिलैः Rs.6.21.
    -1 To consider, regard.
    -11 To take in addition, in- clude, comprise; अत्र तैलशब्दस्तिलभवस्नेहरूपमुख्यार्थमुपादाय सार्षपादिस्नेहेषु वर्तते S. D.2.
    -12 To employ, apply, use; यत्परस्य कुत्साथमुपादीयते Mbh.
    -14 To undertake, begin; as in उपात्तयज्ञः; प्रजासर्गमुपादार्य Mb.12. 228.49.
    -15 To mention, enumerate; इति पूर्वसूत्रोपात्तानाम् Sk. -Caus.
    1 To cause to use, apply or employ.
    -2 To make use of.

    Sanskrit-English dictionary > उपादा _upādā

  • 107 उष्णीषः _uṣṇīṣḥ _षम् _ṣam

    उष्णीषः षम् [उष्णमीषते हिनस्ति ईष् क Tv.]
    1 Any- thing wound round the head. रक्तोष्णीषधराः स्त्रियः Rām. 6.8.6. उष्णीषबन्धस्थाने ललाटोपरि पट्टबन्धरेखा.
    -2 Hence, a turban, diadem, crownet; बलाकापाण्डुरोष्णीषम् Mk.5.19. हेमासने कृतोष्णीषमभिषिच्य नृपं व्यधात् Bm.1.678. उष्णीषेणैव शुचिना व्यभादुत्तंसधारिणा Śiva. B.21.29. and 22.8. ˚पट्ट K.16; Ratn.1.4.
    -3 A distinguishing mark.
    -4 A characteristic mark (of hair) on the head of a Buddha which indicates his future sanctity उष्णीषः स्फुट एष मूर्धनि विभात्यूर्णेयमन्तर्भुवोः Nāg.1.17.
    -5 The top of a building.

    Sanskrit-English dictionary > उष्णीषः _uṣṇīṣḥ _षम् _ṣam

  • 108 ऊर्णा _ūrṇā

    ऊर्णा 1 Wool; कम्बलीया ऊर्णाः Mbh. on P.V.1.3. माङ्गल्योर्णावलयिनि (हस्ते) R.16.87.
    -2 A circle of hair between the eyebrows. सोर्णभ्रुवं वारणबस्तिकोशम् Bu. Ch. 1.66; cf. (आवर्ते चान्तरा भ्रुवो Amar.)... ऊर्णेयमन्तर्भ्रुवोः Nāg.1.17.
    -3 N. of the wife of Chitraratha.
    -Comp. -पिण्डः a ball of wool.
    -वल, -वत् a. woollen.
    -सूत्रम् a thread of wool.
    -स्तुका Ved. a. a tuft of wool.

    Sanskrit-English dictionary > ऊर्णा _ūrṇā

  • 109 ऋजूयु _ṛjūyu

    ऋजूयु a. Honest, upright; सत्यमन्त्रा ऋजूयवः Rv.1.2.4.

    Sanskrit-English dictionary > ऋजूयु _ṛjūyu

  • 110 कच्छः _kacchḥ _च्छम् _ccham

    कच्छः च्छम् 1 Bank, margin, skirt, bordering region (whether near water or not); यमुनाकच्छमवतीर्णः Pt.1; गन्धमादनकच्छो$ध्यासितः V.5; Śi.3.8; Māl.9.16.
    -2 A marsh, morass, fen. 'जलप्रायमनूपं स्यात्पुंसि कच्छस्तथाविधः' Nm.
    -3 The hem of the lower garment tucked into the waistband; see कक्षा.
    -4 A part of boat.
    -5 A particular part of a tortoise (in कच्छप).
    -6 A tree, the timber of which is used for making furniture of (तुन्न, Mar. नांदुरकी); Mb.1.7.21.
    -7 A populous region.
    -च्छा 1 A cricket.
    -2 The plant Lycopodium Imbri- catum (वाराही).
    -Comp. -अन्तः the border of a lake or stream; marshy place; Ki.7.39; कच्छान्ते सुरसरितो निधाय सेनाम् 12.54.
    -देशः N. of a place in the South.
    -पः (
    -पी f.)
    1 a turtle, tortoise; केशव धृतकच्छपरूप जय जगदीश हरे Gīt.1; Ms.1.44,12.42 (thus explained by Durga; कच्छं आत्मनो मुखसंपुटं पाति स हि किंचित् दृष्ट्वा शरीर एव मुखसंपुटं प्रवेशयति).
    -2 a tumour on the palate.
    -3 an apparatus used in the distillation of spirituous liquor.
    -4 an attitude in wrestling.
    -5 the tree Cedrela Toona (Mar. नांदुरकी)
    -6 one of the nine treasures of Kubera.
    (-पी) 1 a female tortoise.
    -2 a cutaneous disease, wart or blotch.
    -3 a kind of lute; also the lute of Sarasvatī.
    -भूः f. marshy ground, morass.
    -रुहा a kind of grass (दूर्वा).

    Sanskrit-English dictionary > कच्छः _kacchḥ _च्छम् _ccham

  • 111 कम्बोजः _kambōjḥ

    कम्बोजः 1 A shell.
    -2 A kind of elephant.
    -3 (pl) N. of a country and its inhabitants; शवतिर्गतिकर्मा कम्बोजेष्वेव भाष्यते Mbh. on P.I.1.1. कम्बोजाः समरे सोढुं तस्य वीर्यमनीश्वराः R.4.69. v.1.

    Sanskrit-English dictionary > कम्बोजः _kambōjḥ

  • 112 कल्प _kalpa

    कल्प a. [क्लृप्-घञ्]
    1 Practicable, feasible, possible,
    -2 Proper, fit, right.
    -3 Strong, vigorous; चरन्तं ब्राह्मणं कञ्चित्कल्पचित्तमनामयम् Mb.12.179.3.
    -4 Able, competent (with a gen., loc.; inf. or at the end of comp.); धर्मस्य, यशसः, कल्पः Bhāg. able to do his duty &c.; स्वक्रियायामकल्पः ibid. not competent to do one's duty; अकल्प एषामधिरोढुमञ्जसा पद्म्द्म् ibid., so स्वभरणाकल्प &c.
    -ल्पः 1 A sacred precept or rule, law, ordinance.
    -2 A prescribed rule, a prescribed alternative, optional rule; प्रभुः प्रथमकल्पस्य यो$नुकल्पेन वर्तते Ms.11.3 'able to follow the prescribed rule to be observed in preference to all others'; प्रथमः कल्पः M.1; cf. also Pratimā 4, and Abhiṣekanāṭakam 6 and Ś.4. a very good (or best) alternative; एष वै प्रथमः कल्पः प्रदाने हव्यकव्ययोः Ms. 3.147.
    -3 (Hence) A proposal, suggestion, resolve, determination; एष मे प्रथमः कल्पः Rām.2.52.63; उदारः कल्पः Ś.7.
    -4 Manner of acting, procedure, form, way, method (in religious rites); श्रूयते हि पुराकल्पे Mb. 6.43.23; क्षात्रेण कल्पेनोपनीय U.2; कल्पवित्कल्पयामास वन्यामे- वास्य संविधाम् R.1.94; Ms.7.185.
    -5 End of the world, universal destruction.
    -6 A day of Brahmā or 1, Yugas, being a period of 432 million years of mortals and measuring the duration of the world; cf. Bhāg.3.11; श्रीश्वेतवाराहकल्पे [the one in which we now live]; कल्पं स्थितं तनुभृतां तनु- भिस्ततः किम् Śānti.4.2. Hence कल्पिक means 'born in the primeval age' Bu. Ch.2.48.
    -7 Medical treat- ment of the sick.
    -8 One of the six Vedāṅgas, i. e. that which lays down the ritual and prescribes rules for ceremonial and sacrificial acts; शिक्षा कल्पो व्याकरणम् Muṇdtod; 1.1.5 see under वेदाङ्ग.
    -9 A termination added to nouns and adjectives in the sense of 'a little less than', 'almost like', 'nearly equal to', P.V.3.67 [denoting similarity with a degree of infe- riority]; कुमारकल्पं सुषुवे कुमारम् R.5.36; उपपन्नमेतदस्मिन्नृषि- कल्पे राजनि Ś.2; प्रभातकल्पा शशिनेव शर्वरी R.3.2; so मृतकल्पः, प्रतिपन्नकल्पः &c.
    -1 The doctrine of poisons and antidotes.
    -11 One of the trees of paradise; cf. कल्पद्रुम.
    -12 Vigour, strength; लौकिके समयाचारे कृतकल्पो विशारदः Rām.2.1.22.
    -ल्पा, -ल्पम् A kind of intoxicating liquor.
    -Comp. -अन्तः end of the world, universal destruction; कल्पान्तेष्वपि न प्रयाति निधनं विद्याख्यमन्तर्धनम् Bh.2.16. कल्पान्तक्रूरकेलिः क्रतुक्रदनकरः कुन्दकर्पूरकान्तिः Udb. ˚स्थायिन् a. lasting to the end of a कल्प; शरीरं क्षणविध्वंसि कल्पान्तस्थायिनो गुणाः H.1.46.
    -आदिः renovation of all things in the creation; कल्पक्षये पुनस्तानि कल्पादौ विसृजाम्यहम् Bg.9.7;
    -उपनिषद् pharmacology; Charak 1.4.
    -कारः 1 author of Kalpasūtra, q. v.
    -2 a barber.
    -क्षयः end of the world, universal destruction; e. g. कल्पक्षये पुनस्तानि Bg.9.7. पुरा कल्पक्षये वृत्ते जातं जलमयं जगत् Ks.2.1.
    -तरुः, -द्रुमः, -पादपः, -वृक्षः 1 one of the trees of heaven or Indra's praradise, fabled to fulfill all desires; आसीत्कल्पतरुच्छायामाश्रिता सुरभिः पथि R.1.75; 17.26; Ku.2.39;6.41.
    -2 a tree supposed to grant all desires; 'wish-yielding tree'; नाबुद्ध कल्पद्रुमतां विहाय जातं तमात्मन्यसिपत्रवृक्षम् R.14.48; मृषा न चक्रे$- ल्पितकल्पपादपः N.1.15.
    -3 any productive or boun- tiful source; निगमकल्पतरोर्गलितं फलम् Bhāg.1.1.3.
    -4 (fig.) a very generous person; सकलार्थिसार्थकल्पद्रुमः Pt.1.
    -नृत्यम् a particular kind of dance.
    -पालः 1 a pro- tector of order.
    -2 a seller of spirituous liquors.
    -लता, -लतिका 1 a creeper of Indra's paradise; Bh. 1.9.
    -2 a creeper supposed to grant all desires; नानाफलैः फलति कल्पलतेव भूमिः Bh.2.46; cf. कल्पतरु above.
    -वल्ली see कल्पलता; Ks.1.66; कल्पवल्लीगृहेषु 52.21.
    -विद् a. conversant with sacred precepts; कल्पवित्कल्पया- मास वन्यामेवास्य संविधाम् R.1.94.
    -स्थानम् 1 the art of preparing drugs; Charak 7.
    -2 the science of poisons and antidotes; Suśr.
    -सूत्रम् a manual of ritual in the form of Sūtras. Mb.14.54.9. N. of a sacred Jaina book written by भद्रबाहु sketching the life of महावीर.

    Sanskrit-English dictionary > कल्प _kalpa

  • 113 कारिः _kāriḥ

    कारिः f. Action, act, work; यां कारिं राजपुत्रो$यमनु- तिष्ठति... Bk.7.75. -m. An artist, a mechanic.

    Sanskrit-English dictionary > कारिः _kāriḥ

  • 114 कार्यिन् _kāryin

    कार्यिन् a.
    1 Active, assiduous.
    -2 Seeking for some business.
    -3 Having an object in view.
    -4 A party to a suit.
    -5 (In Gram.) Subject to a rule. कार्यमनुभवन् हि कार्यी निमित्ततया नाश्रीयते Paribhāṣendu.1.

    Sanskrit-English dictionary > कार्यिन् _kāryin

  • 115 कूर्चः _kūrcḥ _र्चम् _rcam

    कूर्चः र्चम् 1 A bunch of any thing, a bundle.
    -2 A handful of Kuśa grass; Mb.14.72.1.
    -3 A peacock's feather.
    -4 The beard; आगतमनध्यायकारणं सवि- शेषभूतमद्य जीर्णकूर्चानाम् U.4; or पूरयितव्यमनेन चित्रफलकं लम्ब- कूर्चानां तापसानां कदम्बैः Ś.6.
    -5 The tip of the thumb and the middle finger brought in contact so as to pinch &c.
    -6 The upper part of the rose, the part (or hair) be- tween the eye-brows.
    -7 A brush.
    -8 Deceit, fraud.
    -9 Boasting, bragging.
    -1 Hypocrisy.
    -र्चः 1 The head.
    -2 A store-room.
    -3 A seat of Kuśa grass (कुशासन); जनको ह वैदेहः कूर्चादुपावसर्पन्नुवाच Bṛi. Up.4.2.1.
    -Comp. -शिरस् n. the upper part of the palm of the hand and foot.
    -शीर्षः, -शेखरः the cocoanut tree.

    Sanskrit-English dictionary > कूर्चः _kūrcḥ _र्चम् _rcam

  • 116 क्री _krī

    1
    क्री 9 U. (क्रीणाति, क्रीणीते, क्रीत)
    1 To buy, purchase; महता पुण्यपण्येन क्रीतेयं कायनौस्त्वया Śāntī.3.1; क्रीणीष्व मज्जी- वितमेव पण्यमन्यत्र चेदस्ति तदस्तु पुण्यम् N.3.87,88; क्रीणन्ति स्म प्राणमूल्यैर्यशांसि Śi.18.15; Pt.1.13; Ms.9.174.
    -2 To barter, exchange; कच्चित्सहस्रैर्मूर्खाणामेकं क्रीणासि पण्डितम् Mb.
    -3 To win. [cf. Pers. kharidan].
    2
    क्री a. (At the end of comp.) Buying.

    Sanskrit-English dictionary > क्री _krī

  • 117 क्षितिः _kṣitiḥ

    क्षितिः f. [क्षि निवासे आधारे क्तिन्]
    1 The earth, soil of the earth; Mb.4.
    -2 A dwelling, an abode, a house; तं भक्तिभावो$भ्यगृणादसत्वरं परिश्रुतोरुश्रवसं ध्रुवक्षितिः Bhāg.4.9.5.
    -3 Loss, destruction.
    -4 The end of the world.
    -5 Wane.
    -6 A man (Ved.)
    -7 Prosperity; क्षिते रोहः प्रवहः शश्वदेव Mb.13.76.1.
    -8 Number 'one'; Bij.
    -Comp. -अदितिः an epithet of Devakī, mother of Kṛiṣṇa.
    -ईशः, -ईश्वरः a king; R.1.5; तदाननं मृत्सुरभि- क्षितीक्षरो रहस्युपाघ्नाय न तृप्तिमाययौ 3.3;11.1.
    -कणः dust.
    -कम्पः an earth-quake.
    -क्षित् m. a king, prince; Śi.13.4.
    -जः, -रुहः, -सुतः 1 a tree; गिरिप्रकाशान् क्षिति- जान् भञ्जेयमनिलो यथा Mb.7.197.19.
    -2 an earth worm.
    -3 the planet Mars.
    -4 N. of the demon Naraka killed by Viṣṇu. Śi.8.15. (
    -जम्) the horizon. (
    -जा) an epithet of Sītā.
    -तलम् the surface of the earth. उत्खातं निधिशङ्कया क्षितितलं ध्माता गिरेर्धातवः Bh.3.4.
    -त्राणम् protection of the earth (a duty of क्षत्रिय caste).
    -देवः, -सुरः a Brāhmaṇa; Bhāg.3.1.12.
    -धरः a mountain; क्षितिधरपतिकन्यामाददानः करेण Ku.7.94.
    -धेनुः earth considered as a milchcow; राजन्दुधुक्षसि यदि क्षितिधेनुमेतां तेनाद्य वत्समिव लोकममुं पुषाण Bh.2.46.
    -नाथः, -पः, -पतिः, -पालः, भुज् m.,
    -रक्षिन् m. a king, sovereign; R.2.51, 6.76,6.86,7.3,9.75; यः संमानं सदा धत्ते भृत्यानां क्षितिपो$- धिकम् Pt.
    -पुत्रः 1 the planet Mars.
    -2 the demon Naraka.
    -प्रतिष्ठ a. dwelling on the earth.
    -भृत् m.
    1 a mountain; सर्वक्षितिभृतां नाथ V.4.27; (where it means 'a king' also); Ki.5.2; Ṛs.6.26.
    -2 a king.
    -मण्डलम् the globe.
    -रन्ध्रम् a ditch, hollow.
    -वर्धनः m. a corpse, dead body. करोमि क्षितिवर्धनम् Bk.
    -वृत्तिः f. 'the course of the earth, patient behaviour.
    -व्युदासः a cave within the earth, an underground hole.
    -संक्रन्दनः (= क्षितीन्द्रः, a king); Śāhendra.2.1.
    -स्पृश् an inhabitant of the earth (मानुष); इति चोपनतां क्षितिस्पृशं कृतवानासुरपुष्पदर्शनात् R.8.81.

    Sanskrit-English dictionary > क्षितिः _kṣitiḥ

  • 118 गुणः _guṇḥ

    गुणः [गुण्-अच्]
    1 A quality (good or bad); सुगुण, दुर्गुण; यदङ्गनारूपसरूपतायाः कञ्चिद्गुणं भेदकमिच्छतीभिः Śi.3.42.
    -2 (a) A good quality, merit, virtue, excellence; कतमे ते गुणाः Māl.1; वसन्ति हि प्रेम्णि गुणा न वस्तुनि Ki.8.37; R.1.9,22; साधुत्वे तस्य को गुणः Pt.4.18. (b) Eminence.
    -3 Use, advantage, good (with instr. usually), Pt. 5.; कः स्थानलाभे गुणः 2.21; H.1.49; Mu.1.15.
    -4 Effect, result, efficacy, good result; संभावनागुणमवेहि तमीश्वराणाम् Ś.7.4; गुणमहतां महते गुणाय योगः Ki.1.25;6. 7.
    -5 (a) A single thread or string. (b) Thread, string, rope, cord, मेखलागुणैः Ku.4.8;5.1; तृणैर्गुणत्व- मापन्नैर्वध्यन्ते मत्तदन्तिनः H.1.32; यतः परेषां गुणग्रहीतासि Bv.1. 9 (where गुण also means 'a merit').
    -6 The bow- string; गुणकृत्ये धनुषो नियोजिता Ku.4.15,29; कनकपिङ्गतडिद्- गुणसंयुतम् R.9.54.
    -7 The string of a musical instrument; कलवल्लकीगुणस्वानमानम् Śi.4.57.
    -8 A sinew.
    -9 A quali- ty, attribute, property in general; यादृग्गुणेन भर्त्रा स्त्री संयुज्येत यथाविधि Ms.9.22.
    -1 A quality, characte- ristic or property of all substances, one of the seven categories of padārthas of the Vaiśeṣikas, (the number of these properties is 24).
    -11 An ingredient or constituent of nature, any one of the three proper- ties belonging to all created things; (these are स्त्व, रजस् and तमस्); गुणत्रयविभागाय Ku.2.4; सत्त्वं रजस्तम इति गुणाः प्रकृतिसंभवाः Bg.14.5; R.3.27.
    -12 A wick, cotton thread; नृपदीपो धनस्नेहं प्रजाभ्यः संहरन्नपि । अन्तर- स्थैर्गुणैः शुभ्रैर्लक्ष्यते नैव केनचित् ॥ Pt.1.221.
    -13 An object of sense, (these are five रूप, रस, गन्ध, स्पर्श, and शब्द); गुणैर्गुणान्स भुञ्जान आत्मप्रद्योतितैः प्रभुः Bhāg.11.3.5.
    -14 Repetition, multiplication, denoting 'folds' or 'times', usually at the end of comp. after numerals; आहारो द्विगुणः स्त्रीणां बुद्धिस्तासां चतुर्गुणा । ष़ड्गुणो व्यवसायश्च कामश्चाष्टगुणः स्मृतः ॥ Chāṇ.78; so त्रिणुण; शतगुणीभवति becomes a hundred-fold, अध्यर्धगुणमाहुर्यं बले शौर्ये च केशव Mb.11.2.1.
    -15 A secondary element, a subordinate part (opp. मुख्य); न च गुणानुग्रहार्थं प्रधानस्यावृत्तिर्युक्ता ŚB. on MS.12.1.4.
    -16 Excess, abundance, superfluity; पराङ्मुखवधं कृत्वा को$त्र प्राप्तस्त्वया गुणः Rām.4.17.16.
    -17 An adjective, a word subordinate to another in a sentence.
    -18 The substitution of ए, ओ, अर् and अल् for इ, उ, ऋ (short or long) and लृ, or the vowels अ, ए, ओ and अर् and अल्.
    -19 (In Rhet.) Quality considered as an inherent property of a Rasa or sentiment. Mammaṭa thus defines गुण. --ये रहस्याङ्गिनो धर्माः शौर्यादय इवात्मनः । उत्कर्ष- हेतवस्ते स्युरचलस्थितयो गुणाः ॥ K. P.8. (Some writers on rhetoric, such as Vāmana, Jagannātha Paṇḍita, Daṇḍin and others, consider Guṇas to be properties both of शब्द and अर्थ, and mention ten varieties under each head. Mammaṭa, however, recognises only three, and, after discussing and criticizing the views of others, says: माधुर्यौजःप्रसादाख्यास्त्रयस्ते न पुनर्दश K. P.8); Ki.17.6.
    -2 (In gram. and Mīm.) Property considered as the meaning of a class of words; e. g. grammarians recognise four kinds of the meaning of words; जाति, गुण, किया and द्रव्य, and give गौः, शुक्लः, चलः and डित्थः as in- stances to illustrate these meanings.
    -21 (In politics) A proper course of action, an expedient. (The expedi- ents to be used by a king in foreign politics are six:-- 1 सन्धि peace or alliance; 2 विग्रह war; 3 यान march or expedition; 4 स्थान or आसन halt; 5 संश्रय seeking shelter; 6 द्वैध or द्वैधीभाव duplicity; सन्धिर्ना विग्रहो यानमासनं द्वैधमाश्रयः Ak.) see Y.1.346; Ms.7.16; Śi.2.26; R.8.21.
    -22 The number 'three' (derived from the three qualities).
    -23 The chord of an arc (in geom.).
    -24 An organ of sense.
    -25 A subordinate dish; Ms. 3.226,233.
    -26 A cook.
    -27 An epithet of Bhīma as in युधिष्टिरो$पि गुणप्रियः Vas.
    -28 Leaving, abandonment.
    -29 A multiplier, coefficient (in math.)
    -3 Division, subdivision, species, kind.
    -31 The peculiar property of letters which are pronounced with external utter- ance (बाह्यप्रयत्न); they are eleven.
    -Comp. -अग्ऱ्यम् a principal quality; ˚वर्तिन्; स्वमूर्तिभेदेन गुणाग्ऱ्यवर्तिना पतिः प्रजानामिव सर्गमात्मनः R.3.27.
    -अगुणः merit and demerit Ms.3.22;9.331; अनपेक्ष्य गुणागुणौ जनः स्वरुचिं निश्चयतो$नु- धावति Si.16.44.
    -अतीत a. freed from all properties, being beyond them; सर्वारम्भपरित्यागी गुणातीतः स उच्यते Bg.14.25. (
    -तः) the Supreme Being.
    -अधिष्ठानकम् the region of the breast where the girdle is fastened.
    -अनुबन्धित्वम् connection or association with virtues; गुणा गुणानुबन्धित्वात्तस्य सप्रसवा इव R.1.22.
    -अनुरागः love or appreciation of the good qualities of others; गुणा- नुरागादिव सख्यमीयिवान्न बाधते$स्य त्रिगणः परस्परम् Ki.1.11.
    -अनुरोधः conformity or suitableness to good qualities.
    -अन्तरम् a different (higher) quality; गुणान्तरं व्रजति शिल्पमाधातुः M.1.6.
    -अन्वित, -उपपन्न, -युक्त, -संपन्न a. endowed with good qualities, meritorious, worthy, good, excellent.
    -अपवादः, -निन्दा disparagement, detraction.
    -अभिधानम् A subsidiary injunction; द्रव्योपदेशाद्वा गुणा- भिधानं स्यात् M.8.4.5.
    -आकरः 1 'a mine of merits', one endowed with all virtues; सृजति तावदशेषगुणाकरं पुरुषरत्न- मलङ्करणं मुवः Bh.2.92.
    -2 N. of Śiva.
    -आढ्य a. rich in virtues.
    -आत्मन् a. having qualities.
    -आधारः 'a receptacle of virtues', a virtuous or meritorious person.
    -आश्रय a. virtuous, excellent.
    -ईश्वरः 1 the Supreme Being.
    -2 the Chitrakūṭa mountain.
    -उत्कर्षः excellence of merit, possession of superior qualities.
    -उत्कीर्तनम् panegyric, eulogium.
    -उत्कृष्ट a. superior in merit; Ms.8.73.
    -उपेत a. endowed with good qualities; पुत्रमेवङ्गुणोपेतं चक्रवर्तिनमाप्नुहि Ś.1.12.
    -ओघः, -घम् su- perior or abundant merits.
    -कथनम् extolling, praising.
    -2 a condition or state of mind of the hero of a drama to which he is reduced by Cupid.
    -कर्तृत्वम् the state of an agent of properties; गुणकर्तृत्वे$पि तथा कर्तेव भवत्युदासीनः Sāṅ. K.2.
    -कर्मन् n.
    1 an unessential or secondary action.
    -2 (in gram.) the secondary or less immediate (i. e. indirect) object of an action; e. g. in the example नेता$श्वस्य स्रुघ्नं स्रुघ्नस्य वा, स्रुघ्नम् is a गुणकर्मन्.
    ˚विभाग a. distinguishing an action and an attribute.
    -कल्पना f. imputing a figurative meaning, one of the modes of interpreting a sentence. According to it an expression may be understood as conveying not what is actually expressed by it but the quality or qualities thereof. e. g. सिंहो देवदत्तः means प्रसह्यकरी देवदत्तः; ŚB. on MS.1.2.1.
    -काण्डः a series of subsidiary (details); एवमेक उत्कृष्यमाणः सर्वं गुणकाण्डमुत्कर्षति ŚB. on MS.5. 1.24.
    -कार a. productive of good qualities, profit- able, salutary.
    (-रः) 1 a cook who prepares side- dishes or any secondary articles of food.
    -2 an epithet of Bhīma.
    -3 (in math.) the multiplier.
    -कीर्तनम्, -श्लाघा, -स्तुतिः f. praise, extolling.
    -कृत्यम् the function of a bow-string; गुणकृत्ये धनुषो नियोजिता Ku.4.15.
    -गणः a number or series of good qualities; Bhāg.5.3.11.
    -गानम् singing of merits, panegyric, praise.
    -गृध्नु a.
    1 desiring good qualities; ये चान्ये गुणगृध्नवः Bhāg.3.14.2.
    -2 possessing enviable or good qualities.
    -गृह्य a. appreciating or admiring merits (wherever they may be), attached to merits; appreciative; ननु वक्तृविशेषनिःस्पृहा गुणगृह्या वचने विपश्चितः Ki.2.5.
    -गौरी a woman chaste by virtuous conduct; अनृतगिरं गुणगौरि मा कृथा माम् Śi.
    -ग्रहणम् appreciating merits.
    -ग्रहीतृ, -ग्राहक, -ग्राहिन् a. appreciating the merits (of others); श्रीहर्षो निपुणः कविः परिषदप्येषा गुणग्राहिणी Ratn.1.4; Śi.2.82; Bv.1.9.
    -ग्रामः a collection of virtues or merits; गुरुतरगुणग्रामांभोजस्फुटोज्ज्वलचन्द्रिका Bh.3.116; गणयति गुणग्रामम् Gīt.2; Bv.1.13.
    -घातिन् a. detractor, envious, censorious.
    -ज्ञ a. knowing how to admire or appreciate merits, appreciative; भगवति कमलालये भृशमगुणज्ञासि Mu.2; गुणा गुणज्ञेषु गुणा भवन्ति H. Pr.47.
    -त्रयम्, -त्रितयम् the three constituent proper- ties of nature; i. e. सत्त्व, रजस् and तमस्. ˚आभासः life.
    -दोषौ (du.) virtue and vice; ˚कथा; Pt.2.67.
    -धर्मः the virtue or duty incidental to the possession of certain qualities.
    -निधिः a store of virtues.
    -पदी a woman having feet as thin as cords.
    -पूगम् great merits; भवद्गुणपूगपूरितम् (श्रवणम्) Śi.9.64.
    -प्रकर्षः excellence of merits, great merit; गुणप्रकर्षादुडुपेन शम्भोरलङ्- घ्यमुल्लङ्घितमुत्तमाङ्गम् Mk.4.23.
    -भावः being subsidiary to something else; परार्थता हि गुणभावः । ŚB. on MS.4.3.1.
    -भोक्तृ a. perceiving the properties of things; निर्गुणं गुणभोक्तृ च Bg.13.14.
    -महत् a superior quality.
    -मुष्टिः f. a particular method of stringing the bow; cf. पताका वज्रमुष्टिश्च सिंहकर्णस्तथैव च । मत्सरी काकतुण्डी च योजनीया यथा- क्रमम् ॥ Dhanur.84.
    -रागः delighting in the merits of others; गुणरागगतां तस्य रूपिणीमिव दुर्गतिम् Ks.2.51.
    -राशिः an epithet of Śiva
    -लक्षणम् mark or indication of an internal property.
    -लयनिका, -लयनी a tent.
    -लुब्ध a.
    1 desirous of merits.
    -2 attached to merits.
    -वचनम्, -वाचकः a word which connotes an attribute or quality, an adjective, or substantive used attributively; as श्वेत in श्वेतो$श्वः.
    -वादः 1 pointing out good merits.
    -2 a statement in a secondary sense; गुणवादस्तु MS. 1.2.1 (Śabara explains this as: गौण एष वादो भवति यत् सम्बन्धिनि स्तोतव्ये सम्बन्ध्यन्तरं स्तूयते । ŚB. on ibid.).
    -3 a statement contradictory to other arguments; Madhu- sūdana.
    -विवेचना discrimination in appreciating the merits of others, a just sense of merit.
    -विशेषाः external organs, mind and spiritual ignorance; परस्पर- विलक्षणा गुणविशेषाः (बाह्येन्द्रियमनो$हङ्काराश्च) Sāṅ. K.36.
    -षः a different property.
    -वृक्षः, -वृक्षकः a mast or a post to which a ship or boat is fastened.
    -वृत्तिः f.
    1 a secondary or unessential condition or relation (opp. मुख्यवृत्ति).
    -2 the character or style of merits.
    -वैशेष्यम् pre-eminence of merit; अन्योन्यगुणवैशेष्यान्न किंचिदतिरिच्यते Ms.9.296.
    -शब्दः an adjective.
    -संख्यानम् 'enumeration of the three essential qualities', a term applied to the Sāṅkhya (including the Yoga) system of philosophy; ज्ञानं कर्म च कर्ता च त्रिधैव गुणभेदतः प्रोच्यते गुणसंख्याने Bg.18.19.
    -संगः 1 association with qualities or merits.
    -2 attach- ment to objects of sense or worldly pleasures.
    -संग्रहः a collection of merits or properties; कथं गुणज्ञो विरमेद्विना पशुं श्रीर्यत्प्रवव्रे गुणसंग्रहेच्छया Bhāg.4.2.26.
    -संपद् f. ex- cellence or richness of merits, great merit, perfection; गुणसंपदा समधिगम्य Ki.5.24.
    -सागरः 1 'an ocean of merit, a very meritorious man.
    -2 an epithet of Brahmā.
    -हीन a.
    1 void of merit', meritless; काममामरणात्तिष्ठेद्- गृहे कन्यर्तुमत्यपि । न चैवैनां प्रयच्छेत्तु गुणहीनाय कर्हिचित् Ms.9. 89.
    -2 poor (as food).

    Sanskrit-English dictionary > गुणः _guṇḥ

  • 119 चलित _calita

    चलित p. p. [चल्-क्त]
    1 Shaken, moved, stirred agi- tated.
    -2 Gone, departed; एवमुक्त्वा स चलितः
    -3 attain- ed.
    -4 known, understood.
    -5 Removed, displaced (see चल्).
    -तम् 1 Shaking, moving.
    -2 Going, walking.
    -3 A kind of dance; चलितं नाम नाट्यमन्तरेण M.1.

    Sanskrit-English dictionary > चलित _calita

  • 120 जल _jala

    जल a. [जल् अच् डस्य लो वा]
    1 Dull, cold, frigid = जड q. v.
    -2 Stupid, idiotic.
    -लम् 1 Water; तातस्य कूपो$- यमिति ब्रुवाणाः क्षारं जलं कापुरुषाः पिबन्ति । Pt.1.322.
    -2 A kind of fragrant medicinal plant or perfume (ह्रीवेर).
    -3 The embryo or uterus of a cow.
    -5 The constellation called पूर्वाषाढा.
    -Comp. -अञ्चलम् 1 a spring.
    -2 a natural water-course.
    -3 moss.
    -अञ्जलिः 1 a handful of water.
    -2 a libation of water presented to the manes of a deceased person; कुपुत्रमासाद्य कुतो जलाञ्जलिः Chāṇ 69; मानस्यापि जलाञ्जलिः सरभसं लोके न दत्तो यथा Amaru. 97 (where, जलाञ्जलिं दा means 'to leave or give up').
    -अटनः a heron.
    -अटनी a leech.
    -अणुकम्, -अण्डकम् the fry of fish.
    -अण्टकः a shark.
    -अत्ययः autumn (शरद्); पृष्ठतो$नुप्रयातानि मेघानिव जलात्यये Rām.2.45.22.
    -अधिदैवतः, -तम् an epithet of Varuṇa. (
    -तम्) the constellation called पूर्वाषाढा.
    -अधिपः an epithet of Varuṇa.
    -अम्बिका a well.
    -अर्कः the image of the sun reflected in water.
    -अर्णवः 1 the rainy season.
    -2 the ocean of sweet water.
    -अर्थिन् a. thirsty.
    -अवतारः a landing-place at a river-side.
    -अष्ठीला a large square pond.
    -असुका a leech.
    -आकरः a spring, fountain, well.
    -आकाङ्क्षः, -काङ्क्षः, -काङ्क्षिन् m. an elephant.
    -आखुः an otter.
    -आगमः rain; तपति प्रावृषि सुतरामभ्यर्ण- जलागमो दिवसः Ratn.3.1.
    -आढ्य a. watery, marshy.
    -आत्मिका a leech.
    -आधारः a pond, lake, reservoir of water.
    -आयुका a leech.
    -आर्द्र a. wet. (
    -र्द्रम्) wet garment or clothes. (
    -र्द्रा) a fan wetted with water.
    -आलोका a leech.
    -आवर्तः eddy, whirl-pool.
    1 resting or lying in water.
    -2 stupid, dull, apa- thetic.
    (-यः) 1 a pond, lake, reservoir.
    -2 a fish.
    -3 the ocean.
    -4 the fragrant root of a plant (उशीर).
    -आश्रयः 1 a pond.
    -2 water-house.
    -आह्वयम् a lotus.
    -इन्द्रः 1 an epithet of Varuṇa.
    -2 N. of Mahādeva.
    -3 the ocean; जलेन्द्रः पुंसि वरुणे जम्भले च महोदधौ Medinī.
    -इन्धनः the submarine fire.
    -इभः a water-elephant.
    -ईशः, -ईश्वरः 1 an epithet of Varuṇa; भीमोद्भवां प्रति नले च जलेश्वरे च N.
    -2 the ocean.
    -उच्छ्वासः 1 a channel made for carrying off excess of water, drain, (cf. परीवाह).
    -2 overflow of a river.
    -उदरम् dropsy.
    -उद्भव a. aquatic. (
    -वा) benzoin.
    -उरगा, -ओकस् m.,
    -ओकसः a leech.
    -कण्टकः a crocodile.
    -कपिः the Gangetic por- poise.
    -कपोतः a water-pigeon.
    -कर a. making or pouring forth water. (
    -रः) tax for water.
    -करङ्कः 1 a shell.
    -2 a cocoa-nut.
    -3 a cloud.
    -4 a wave.
    -5 a lotus.
    -कल्कः mud.
    -कल्मषः the poison produced at the churning of the ocean; तस्यापि दर्शयामास स्ववीर्यं जलकल्मषः Bhāg.8. 7.44.
    -काकः the diver-bird.
    -कान्तः the wind.
    -कान्तारः an epithet of Varuṇa.
    -किराटः a shark.
    -कुक्कुटः a water-fowl; जलकुक्कुटकोयष्टिदात्यूहकुलकूजितम् Bhāg.8.2.16. (
    -टी) the black-headed gull.
    -कुन्तलः, -कोशः moss.
    -कूपी 1 a spring, well.
    -2 a pond.
    -3 a whirlpool; जलकूपी कूपगर्ते पुष्करिण्यां च योषिति Medinī.
    -कूर्मः the porpoise.
    -कृत् a. Causing rain; दिवसकृतः प्रतिसूर्यो जलकृत् (मेघः) Bṛi. S.
    -केलिः, m. or f.,
    -क्रीडा playing in water, splashing one another with water.
    -केशः moss.
    -क्रिया presenting libations of water to the manes of the deceased.
    -गुल्मः 1 a turtle.
    -2 a quadrangular tank.
    -3 a whirlpool.
    -चर a. (also जलेचर) aquatic.
    (-रः) 1 an aquatic animal.
    -2 a fish.
    -3 any kind of water-fowl. ˚आजीवः, ˚जीवः a fisherman.
    -चत्वरम् a square tank.
    -चारिन् m.
    1 an aquatic animal.
    -2 a fish.
    -ज a. born or produced in water.
    (-जः) 1 an aquatic animal.
    -2 a fish; स्वयमेव हतः पित्रा जलजेनात्मजो यथा Rām.2.61.22.
    -3 sea-salt.
    -4 a collective name for several signs of the zodiac.
    -5 moss.
    -6 the moon.
    (-जः, जम्) 1 a shell.
    -2 the conch-shell; अधरोष्ठे निवेश्य दघ्मौ जलजं कुमारः R.7. 63,1.6; इत्यादिश्य हृषीकेशः प्रध्माय जलजोत्तमम् Bhāg.8.4. 26.
    -3 (-जः) The Kaustubha gem; जलजः कौस्तुभे मीने तत् क्लीबे शङ्खपद्मयोः । Nm.
    (जः) -4 A kind of horse born in water; वाजिनो जलजाः केचिद् वह्निजातास्तथापरे । शालिहोत्र of भोज, Appendix II,12. (
    -जम्) a lotus. ˚आजीवः a fisherman. ˚आसनः an epithet of Brahmā; वाचस्पतिरुवाचेदं प्राञ्जलिर्जलजासनम् Ku.2.3. ˚कुसुमम् the lotus. ˚द्रव्यम् a pearl, shell or any other thing produced from the sea.
    -जन्तुः 1 a fish,
    -2 any aquatic animal.
    -जन्तुका a leech.
    -जन्मन् a lotus.
    -जिह्वः a crocodile.
    -जीविन् m. a fisherman.
    -डिम्बः a bivalve shell.
    -तरङ्गः 1 a wave.
    -2 a metal cup filled with water producing harmonic notes like a musical glass.
    -ताडनम् (lit.) 'beating water'; (fig.) any useless occupation.
    -तापिकः, -तापिन्, -तालः The Hilsa fish; L. D. B.
    -त्रा an umbrella.
    -त्रासः hydrophobia.
    -दः 1 a cloud; जायन्ते विरला लोके जलदा इव सज्जनाः Pt.1.29.
    -2 camphor. ˚अशनः the Śāla tree.
    -आगमः the rainy season; सरस्तदा मानसं तु ववृधे जलदागमे Rām.7.12.26. ˚आभ a. black, dark. ˚कालः the rainy season. ˚क्षयः autumn.
    -दर्दुरः a kind of musical instrument.
    -देवः the constellation पूर्वाषाढा.
    -देवता a naiad, water-nymph.
    -द्रोणी a bucket.
    -द्वारम् A gutter, a drain, Māna.31.99.
    -धरः 1 a cloud.
    -2 the ocean.
    -धारा a stream of water.
    -धिः 1 the ocean.
    -2 a hundred billions.
    -3 the number 'four'. ˚गा a river. ˚जः the moon. ˚जा Lakṣmī, the goddess of wealth. ˚रशना the earth.
    -नकुलः an otter.
    -नरः a merman.
    -नाडी, -ली a water-course.
    -निधिः 1 the ocean.
    -2 the number 'four'.
    -निर्गमः 1 a drain, water-course.
    -2 a water-fall, descent of a spring &c. into a river below.
    -नीलिः moss.
    -पक्षिन् m. a water-fowl.
    -पटलम् a cloud.
    -पतिः 1 the ocean.
    -2 an epithet of Varuṇa.
    -पथः a sea voyage; R.17.81.
    -पद्धतिः f. a gutter, drain.
    -पात्रम् 'a water-pot', drinking-vessel.
    -पारावतः a water-pigeon.
    -पित्तम् fire.
    -पुष्पम् an aquatic flower.
    -पूरः 1 a flood of water.
    -2 a full stream of water.
    -पृष्ठजा moss.
    -प्रदानम् presenting libations of water to the manes of the deceased.
    -प्रपातः 1 a water-fall.
    -2 rainy season; शरत्प्रतीक्षः क्षमतामिमं भवाञ्जलप्रपातं रिपुनिग्रहे धृतः Rām.4.27.47.
    -प्रलयः destruction by water.
    -प्रान्तः the bank of a river.
    -प्रायम् a country abounding with water; जलप्रायमनूपं स्यात् Ak.
    -प्रियः 1 the Chātaka bird.
    -2 a fish. (
    -या) an epithet of Dākṣāyaṇī.
    -प्लवः an otter.
    -प्लावनम् a deluge, an inundation.
    -बन्धः, बन्धकः a dam, dike, rocks or stones impeding a current.
    -बन्धुः a fish.
    -बालकः, -वालकः the Vindhya mountain.
    -बालिका lightning.
    -बिडालः an otter.
    -बिम्बः, -म्बम् a bubble.
    -बिल्वः 1 a (quadrangular) pond, lake.
    -2 a tortoise.
    -3 a crab.
    -भीतिः f. hydro- phobia.
    -भू a. produced in water.
    -भूः m.
    1 a cloud.
    -2 a place for holding water.
    -3 a kind of camphor.
    -भूषणः wind.
    -भृत् m.
    1 a cloud.
    -2 a jar.
    -3 cam- phor.
    -मक्षिका a water-insect.
    -मण़्डूकम् a kind of musical instrument; (= जलदर्दुर).
    -मद्गुः a king-fisher.
    -मसिः 1 a cloud.
    -2 camphor.
    -मार्गः a drain, canal.
    -मार्जारः an otter.
    -मुच् m.
    1 a cloud; Me.69.
    -2 a kind of camphor.
    -मूर्तिः an epithet of Śiva.
    -मूर्तिका hail.
    -मोदम् a fragrant root (उशीर).
    -यन्त्रम् 1 a machine for raising water (Mar. रहाट).
    -2 a water- clock, clepsydra.
    -3 a fountain. ˚गृहम्, ˚निकेतनम्, ˚मन्दिरम् a house erected in the midst of water (a summer- house) or one supplied with artificial fountains; क्वचिद् विचित्रं जलयन्त्रमन्दिरम् Ṛs.1.2.
    -यात्रा a sea-voyage.
    -यानम् a ship.
    -रङ्कुः a kind of gallinule.
    -रण्डः, रुण्डः 1 a whirlpool.
    -2 a drop of water, drizzle, thin sprinkling.
    -3 a snake.
    -रसः sea-salt.
    -राशिः the ocean.
    -रुह्, -हम् a lotus.
    -रूपः a crocodile.
    -लता a wave, billow.
    -वरण्टः a watery pustule.
    -वाद्यम् a kind of musical instrument.
    -वायसः a diver-bird.
    -वासः residence in water. (
    -सम्) = उशीर q. v.
    -वाहः 1 a cloud; साद्रिजलधिजलवाहपथम् Ki.12.21.
    -2 a water- bearer.
    -3 a kind of camphor.
    -वाहकः, -नः a water- carrier.
    -वाहनी an aqueduct.
    -विषुवम् the autumnal equinox.
    -वृश्चिकः a prawn.
    -वैकृतम् any change in the waters of rivers indicating a bad omen.
    -व्यधः A kind of fish; L. D. B.
    -व्यालः 1 a water-snake.
    -2 a marine monster.
    -शयः, -शयनः, -शायिन् m. an epithet of Viṣṇu;
    -शय्या lying in water (a kind of religious rite); द्वादशं हि गतं वर्षं जलशय्यां समासतः Rām.7. 76.17.
    -शर्करा A hailstone; तीव्रैर्मरुद्गणैर्नुन्ना ववृषुर्जलशर्कराः Bhāg.1.25.9.
    -शुक्तिः f. a bivalve shell.
    -शुचि a. bathed, washed.
    -शूकम् moss.
    -शूकरः a crocodile.
    -शोषः drought.
    -समुद्रः the ocean of fresh water.
    -संपर्कः mixture or dilution with water.
    -सर्पिणी a leech.
    -सूचिः f.
    1 the Gangetic porpoise.
    -2 a kind of fish.
    -3 a crow.
    -4 a water-nut.
    -5 a leech.
    -स्थानम्, -स्थायः a pond, lake, reservoir; कदचित्तं जलस्थायं मत्स्य- बन्धाः समन्ततः Rām.12.137.5.
    -स्रावः A kind of eye- disease.
    -हम् a small water-house (rather summer- house) furnished with artificial fountains.
    -हस्तिन् m. a water-elephant.
    -हारिणी a drain.
    -हासः 1 foam.
    -2 cuttle-fish-bone considered as the foam of the sea.

    Sanskrit-English dictionary > जल _jala

Страницы

См. также в других словарях:

  • yáma-netra — यमनेत्र …   Indonesian dictionary

  • yámana — यमन …   Indonesian dictionary

  • yamanvā — यमन्वा …   Indonesian dictionary

  • Aryaman — (अर्यमन्, pronounced as əryəmən ; nominative singular is aryamā) is one of the early Vedic deities (devas). His name signifies bosom friend . He is the third son of Aditi. He is an Aditya, a solar deity. He is supposed to be the chief of the… …   Wikipedia

  • Pāṇini — For other uses, see Panini (disambiguation). Pāṇini (Sanskrit: पाणिनि, IPA: [pɑːɳin̪i]; a patronymic meaning descendant of Paṇi ) was an ancient Indian Sanskrit grammarian from Pushkalavati, Gandhara (fl. 4th century BC[1] …   Wikipedia

  • Dash (Oriya surname) — Dash (Oriya ଦାଶ, Devnagari दाश) is an Oriya brahmin surname who belongs to Utkala Brahmins.Some of them write DashSharma(Sanskrit दाशशर्मा ). They are settled throughout Orissa and follow mainly the Shrauta tradition of hinduism and any form of… …   Wikipedia

  • Aryaman — (अर्यमन् en devanāgarī) est un dieu (deva) védique. Selon Alain Daniélou, il représente les principes chevaleresques, la noblesse, les règles de la société. En sanskrit, Aryaman signifie un ami proche. Ce terme vient probablement de la racine… …   Wikipédia en Français

  • Aryaman — Saltar a navegación, búsqueda Ariamán es una de las deidades védicas (devas) más antiguas. Es uno de los Adityas, una deidad solar. अर्यमन्, en escritura devánagari. aryaman, en el sistema IAST de transliteración. se pronuncia ariamán. Según el… …   Wikipedia Español

  • Арьяман — (санскр. अर्यमन्) («дружественность, гостеприимство»)  один из ранних ведийских божеств. Образ Арьямана восходит к индоиранским и даже общеиндоевропейским временам. Арьяман  Адитья, солнечное божество. Его дорогой является Млечный Путь …   Википедия

  • Chota Char Dham — For the pilgrimage circuit of Badrinath, Rameswaram, Dwarka and Puri, see Char Dham …   Wikipedia

  • abhy-amana — अभ्यमन …   Indonesian dictionary

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»