तीव्रसव

कनकम् Gold; कनकवलयं स्रस्तं स्रस्तं मया प्रतिसार्यते Ś.3.12; Me.2,39,67.

-कः 1 The Palāś tree.

-2 The Dhattūra tree (several other plants as गुग्गुळ, चन्दन, चम्पक &c.)

-3 Mountain ebony.

-Comp. -अङ्गदम् a gold brace- let.

-अचलः, -अद्रिः, -गिरिः, -शैलः epithets of the mountain Sumeru; अधुना कुचौ ते स्पर्धेते किल कनकाचलेन सार्धम् Bv.2.9.

-अध्यक्षः the treasurer.

-आह्वः the धत्तूर tree. (

-ह्वम्) = नागकेशर.

-आलुका a golden jar or vase.

-आह्वयः the Dhattūra tree. (

-यम्) a flower.

-कदली A species of plantain; क्रीडाशैलः कनककदलीवेष्टनप्रेक्षणीयः Me.79.

-कारः A goldsmith.

-क्षारः borax.

-टङ्कः a golden hatchet.

-दण्डम्, -दण्डकम् (golden-sticked) the royal parasol.

-दण्डिका a golden sheath for a sword &c.; Mu.2.

-निकषः a streak of gold (rubbed on a touch-stone).

-पट्टम् Gold brocade cloth; पीतं कनक- पट्टाभं स्रस्तं तद्वसनं शुभम् Rām.5.15.45.

-पत्रम् an ear- ornament made of gold; जीवेति मङ्गलवचः परिहृत्य कोपात् कर्णे कृतं कनकपत्रमनालपन्त्या Ch. P.1.

-परागः gold-dust.

-पर्वतः The mountain Meru; Mb.12.

-पलः a kind of fish. (

-लम्) a weight of gold (equal to 16 Maṣakas or about 28 grains).

-प्रभ a. bright as gold. (

-भा) the महाज्योतिष्मती plant.

-प्रसवा the स्वर्णकेतकी plant.

-भङ्गः a piece of gold.

-रम्भा the स्वर्णकदली plant.

-रसः 1 a yellow orpiment.

-2 fluid gold.

-शक्तिः N. of Kārtti- keya.

-सूत्रम् a gold necklace; काक्या कनकसूत्रेण कृष्णसर्पो विनाशितः Pt.1.27.

-स्थली 'a land of gold', gold mine.

कल्पकः [क्लॄप्-ण्वुल्]

1 A rite.

-2 A barber, Kau. A. 1.12.

-3 See कल्पवृक्षः; कल्पकप्रसवोदयः Viś. Guṇā.5.

-4 A kind of tree, Curcurna (Mar. कचोरा). a. conform- ng to a settled rule or standard; याजयित्वाश्वमेधैस्तं त्रिभि- रुत्तमकल्पकैः Bhāg.1.8.6.

गणः [गण् कर्मणि कर्तरि वा अच्]

1 A flock, multitude, group, troop, collection; गुणिगणगणना, भगणः

-2 A series, a class.

-3 A body of followers or attendants.

-4 Particularly, a troop of demigods considered as Śiva's attendants and under the special superintendence of Gaṇeśa, a demigod of this troop; गणानां त्वा गणपतिं हवामहे कविं कवीनाम् &c.; गणा नमेरुप्रसवावतंसाः Ku.1.55,7.4,71; Me.35.57; Ki.5.13.

-5 Any assemblage or society of men formed for the attainment of the same objects.

-6 A company, association.

-7 A tribe, class.

-8 A series of lunar mansions classed under three heads (of god, men and demons).

-9 A sect (in philosophy, religion).

-1 A small body of troops (a sub-division of अक्षौहिणी), consisting of 27 chariots, as many elephants, 81 horses and 135 foot; Mb.1.2.21.

-11 A number (in math.).

-12 A foot (in prosody).

-13 (In gram.) A series of roots or words belonging to the same rule and called after the first word of that series; e. g. भ्वादिगण i. e. the class of roots which begin with भू.

-14 An epithet of Gaṇeśa.

-Comp. -अग्रणी m. N. of Gaṇeśa.

-अचलः N. of the mountain Kailāsa, as the residence of the Gaṇas of Śiva.

-अधिपः, -अधिपतिः 1 N. of Śiva; Śi.9.27.

-2 N. of Gaṇeśa.

-3 the chief of a troop of soldiers or of a class of disciples, of a body of men or animals.

-अन्नम् a mess, food prepared for number of persons in common; Ms.4.29,219.

-अभ्यन्तर a. one of a troop or number. (

-रः) the leader or mem- ber of any religious association; Ms.3.154.

-ईशः N. of Gaṇapati, Śiva's son (see गणपति below). ˚जननी an epithet of Pārvatī. ˚भूषणम् red-lead.

-ईशानः, -ईश्वरः 1 an epithet of Gaṇeśa.

-2 of Śiva.

-उत्साहः the rhinoceros.

-कारः 1 a classifier.

-2 an epithet of Bhīmasena.

-कृत्वस् ind. for a whole series of times, for a number of times.

-गतिः a particular high number.

-चक्रकम् a dinner eaten in common by a party of virtuous men.

-छन्दस् n. metre regulated and measured by feet.

-तिथ a. forming a troop or collection.

-दीक्षा 1 initiation of a number or a class.

-2 performance of rites for a number of persons.

-दीक्षिन् a.

1 one who officiates for a number of per- sons or for various castes (as a priest).

-2 one who has been initiated into the worship of Ganeśa.

-देवताः (pl.) groups of deities who generally appear in classes of troops; Ak. thus classifies them:-- आदित्यविश्ववसव- स्तुषिता भास्वरानिलाः । महाराजिकसाध्याश्च रुद्राश्च गणदेवताः ॥

-द्रव्यम् 1 public property, common stock; Y.2.187.

-2 a variety of articles.

-धरः 1 the head of a class or number.

-2 the teacher of a school.

-नाथः, -नाथकः 1 an epithet of Śiva.

-2 of Gaṇeśa.

-3 the leader of the attendants of any god; Bhāg.5.17.13.

-4 the head of an assemblage or corporation; Bṛi. S.15.4.

-नायिका an epithet of Durgā.

-पः, पतिः 1 N. of Śiva.

-2 N. of Gaṇeśa. [He is the son of Śiva and Pārvatī, or of Pārvatī only; for according to one legend, he sprang from the scurf of her body. He is the god of wisdom and remover of obstacles; hence he is invok- ed and worshipped at the commencement of every important undertaking. He is usually represented in a sitting posture, short and fat, with a protuberant belly, and four hands; riding a mouse; and with the head of an elephant. This head has only one tusk, the other having been lost in a scuffle between him and Paraśurāma when he opposed the latter's en- trance to Śiva's inner apartments; (whence he is called Ekadanta, Ekadaṁṣṭra &c.). There are seve- ral legends accounting for his elephant head. It is said that he wrote the Mahābhārata at the dictation of Vyāsa who secured his services as a scribe from the god Brahman].

-3 also an epithet of Bṛihas- pati and Indra.

-4 the leader of a class or troop.

-पर्वत see गणाचल.

-पाठः a collection of gaṇas or series of words falling under the same grammatical rule.

-पीठकम् the breast, bosom.

-पुङ्गवः the head of a tribe or class. (pl.) N. of a country and its people; Bṛi. S.4.24.

-पूर्वः the leader of a tribe or class; (ग्रामणी); Mb.13.23.2. ˚तापनी N. of a Upaniṣad.

-भर्तृ m.

1 an epithet of Śiva; गणभर्तृरुक्षा Ki.5.42.

-2 N. of Gaṇeśa.

-3 the leader of a class.

-भोजनम् mess, eating in com- mon.

-यज्ञः a rite common to all.

-रत्नमहोदधिः a collection of grammatical gaṇas by Vardhamāna.

-राज्यम् N. of an empire in the Deccan; Bṛi. S.14. 14.

-रात्रम् a series of nights.

-वल्लभः a general of the army (सेनानायक); Rām.2.81.12.

-वृत्तम् see गणच्छन्दस्.

-हासः, -हासकः a species of perfume.

गुणः [गुण्-अच्]

1 A quality (good or bad); सुगुण, दुर्गुण; यदङ्गनारूपसरूपतायाः कञ्चिद्गुणं भेदकमिच्छतीभिः Śi.3.42.

-2 (a) A good quality, merit, virtue, excellence; कतमे ते गुणाः Māl.1; वसन्ति हि प्रेम्णि गुणा न वस्तुनि Ki.8.37; R.1.9,22; साधुत्वे तस्य को गुणः Pt.4.18. (b) Eminence.

-3 Use, advantage, good (with instr. usually), Pt. 5.; कः स्थानलाभे गुणः 2.21; H.1.49; Mu.1.15.

-4 Effect, result, efficacy, good result; संभावनागुणमवेहि तमीश्वराणाम् Ś.7.4; गुणमहतां महते गुणाय योगः Ki.1.25;6. 7.

-5 (a) A single thread or string. (b) Thread, string, rope, cord, मेखलागुणैः Ku.4.8;5.1; तृणैर्गुणत्व- मापन्नैर्वध्यन्ते मत्तदन्तिनः H.1.32; यतः परेषां गुणग्रहीतासि Bv.1. 9 (where गुण also means 'a merit').

-6 The bow- string; गुणकृत्ये धनुषो नियोजिता Ku.4.15,29; कनकपिङ्गतडिद्- गुणसंयुतम् R.9.54.

-7 The string of a musical instrument; कलवल्लकीगुणस्वानमानम् Śi.4.57.

-8 A sinew.

-9 A quali- ty, attribute, property in general; यादृग्गुणेन भर्त्रा स्त्री संयुज्येत यथाविधि Ms.9.22.

-1 A quality, characte- ristic or property of all substances, one of the seven categories of padārthas of the Vaiśeṣikas, (the number of these properties is 24).

-11 An ingredient or constituent of nature, any one of the three proper- ties belonging to all created things; (these are स्त्व, रजस् and तमस्); गुणत्रयविभागाय Ku.2.4; सत्त्वं रजस्तम इति गुणाः प्रकृतिसंभवाः Bg.14.5; R.3.27.

-12 A wick, cotton thread; नृपदीपो धनस्नेहं प्रजाभ्यः संहरन्नपि । अन्तर- स्थैर्गुणैः शुभ्रैर्लक्ष्यते नैव केनचित् ॥ Pt.1.221.

-13 An object of sense, (these are five रूप, रस, गन्ध, स्पर्श, and शब्द); गुणैर्गुणान्स भुञ्जान आत्मप्रद्योतितैः प्रभुः Bhāg.11.3.5.

-14 Repetition, multiplication, denoting 'folds' or 'times', usually at the end of comp. after numerals; आहारो द्विगुणः स्त्रीणां बुद्धिस्तासां चतुर्गुणा । ष़ड्गुणो व्यवसायश्च कामश्चाष्टगुणः स्मृतः ॥ Chāṇ.78; so त्रिणुण; शतगुणीभवति becomes a hundred-fold, अध्यर्धगुणमाहुर्यं बले शौर्ये च केशव Mb.11.2.1.

-15 A secondary element, a subordinate part (opp. मुख्य); न च गुणानुग्रहार्थं प्रधानस्यावृत्तिर्युक्ता ŚB. on MS.12.1.4.

-16 Excess, abundance, superfluity; पराङ्मुखवधं कृत्वा को$त्र प्राप्तस्त्वया गुणः Rām.4.17.16.

-17 An adjective, a word subordinate to another in a sentence.

-18 The substitution of ए, ओ, अर् and अल् for इ, उ, ऋ (short or long) and लृ, or the vowels अ, ए, ओ and अर् and अल्.

-19 (In Rhet.) Quality considered as an inherent property of a Rasa or sentiment. Mammaṭa thus defines गुण. --ये रहस्याङ्गिनो धर्माः शौर्यादय इवात्मनः । उत्कर्ष- हेतवस्ते स्युरचलस्थितयो गुणाः ॥ K. P.8. (Some writers on rhetoric, such as Vāmana, Jagannātha Paṇḍita, Daṇḍin and others, consider Guṇas to be properties both of शब्द and अर्थ, and mention ten varieties under each head. Mammaṭa, however, recognises only three, and, after discussing and criticizing the views of others, says: माधुर्यौजःप्रसादाख्यास्त्रयस्ते न पुनर्दश K. P.8); Ki.17.6.

-2 (In gram. and Mīm.) Property considered as the meaning of a class of words; e. g. grammarians recognise four kinds of the meaning of words; जाति, गुण, किया and द्रव्य, and give गौः, शुक्लः, चलः and डित्थः as in- stances to illustrate these meanings.

-21 (In politics) A proper course of action, an expedient. (The expedi- ents to be used by a king in foreign politics are six:-- 1 सन्धि peace or alliance; 2 विग्रह war; 3 यान march or expedition; 4 स्थान or आसन halt; 5 संश्रय seeking shelter; 6 द्वैध or द्वैधीभाव duplicity; सन्धिर्ना विग्रहो यानमासनं द्वैधमाश्रयः Ak.) see Y.1.346; Ms.7.16; Śi.2.26; R.8.21.

-22 The number 'three' (derived from the three qualities).

-23 The chord of an arc (in geom.).

-24 An organ of sense.

-25 A subordinate dish; Ms. 3.226,233.

-26 A cook.

-27 An epithet of Bhīma as in युधिष्टिरो$पि गुणप्रियः Vas.

-28 Leaving, abandonment.

-29 A multiplier, coefficient (in math.)

-3 Division, subdivision, species, kind.

-31 The peculiar property of letters which are pronounced with external utter- ance (बाह्यप्रयत्न); they are eleven.

-Comp. -अग्ऱ्यम् a principal quality; ˚वर्तिन्; स्वमूर्तिभेदेन गुणाग्ऱ्यवर्तिना पतिः प्रजानामिव सर्गमात्मनः R.3.27.

-अगुणः merit and demerit Ms.3.22;9.331; अनपेक्ष्य गुणागुणौ जनः स्वरुचिं निश्चयतो$नु- धावति Si.16.44.

-अतीत a. freed from all properties, being beyond them; सर्वारम्भपरित्यागी गुणातीतः स उच्यते Bg.14.25. (

-तः) the Supreme Being.

-अधिष्ठानकम् the region of the breast where the girdle is fastened.

-अनुबन्धित्वम् connection or association with virtues; गुणा गुणानुबन्धित्वात्तस्य सप्रसवा इव R.1.22.

-अनुरागः love or appreciation of the good qualities of others; गुणा- नुरागादिव सख्यमीयिवान्न बाधते$स्य त्रिगणः परस्परम् Ki.1.11.

-अनुरोधः conformity or suitableness to good qualities.

-अन्तरम् a different (higher) quality; गुणान्तरं व्रजति शिल्पमाधातुः M.1.6.

-अन्वित, -उपपन्न, -युक्त, -संपन्न a. endowed with good qualities, meritorious, worthy, good, excellent.

-अपवादः, -निन्दा disparagement, detraction.

-अभिधानम् A subsidiary injunction; द्रव्योपदेशाद्वा गुणा- भिधानं स्यात् M.8.4.5.

-आकरः 1 'a mine of merits', one endowed with all virtues; सृजति तावदशेषगुणाकरं पुरुषरत्न- मलङ्करणं मुवः Bh.2.92.

-2 N. of Śiva.

-आढ्य a. rich in virtues.

-आत्मन् a. having qualities.

-आधारः 'a receptacle of virtues', a virtuous or meritorious person.

-आश्रय a. virtuous, excellent.

-ईश्वरः 1 the Supreme Being.

-2 the Chitrakūṭa mountain.

-उत्कर्षः excellence of merit, possession of superior qualities.

-उत्कीर्तनम् panegyric, eulogium.

-उत्कृष्ट a. superior in merit; Ms.8.73.

-उपेत a. endowed with good qualities; पुत्रमेवङ्गुणोपेतं चक्रवर्तिनमाप्नुहि Ś.1.12.

-ओघः, -घम् su- perior or abundant merits.

-कथनम् extolling, praising.

-2 a condition or state of mind of the hero of a drama to which he is reduced by Cupid.

-कर्तृत्वम् the state of an agent of properties; गुणकर्तृत्वे$पि तथा कर्तेव भवत्युदासीनः Sāṅ. K.2.

-कर्मन् n.

1 an unessential or secondary action.

-2 (in gram.) the secondary or less immediate (i. e. indirect) object of an action; e. g. in the example नेता$श्वस्य स्रुघ्नं स्रुघ्नस्य वा, स्रुघ्नम् is a गुणकर्मन्.

˚विभाग a. distinguishing an action and an attribute.

-कल्पना f. imputing a figurative meaning, one of the modes of interpreting a sentence. According to it an expression may be understood as conveying not what is actually expressed by it but the quality or qualities thereof. e. g. सिंहो देवदत्तः means प्रसह्यकरी देवदत्तः; ŚB. on MS.1.2.1.

-काण्डः a series of subsidiary (details); एवमेक उत्कृष्यमाणः सर्वं गुणकाण्डमुत्कर्षति ŚB. on MS.5. 1.24.

-कार a. productive of good qualities, profit- able, salutary.

(-रः) 1 a cook who prepares side- dishes or any secondary articles of food.

-2 an epithet of Bhīma.

-3 (in math.) the multiplier.

-कीर्तनम्, -श्लाघा, -स्तुतिः f. praise, extolling.

-कृत्यम् the function of a bow-string; गुणकृत्ये धनुषो नियोजिता Ku.4.15.

-गणः a number or series of good qualities; Bhāg.5.3.11.

-गानम् singing of merits, panegyric, praise.

-गृध्नु a.

1 desiring good qualities; ये चान्ये गुणगृध्नवः Bhāg.3.14.2.

-2 possessing enviable or good qualities.

-गृह्य a. appreciating or admiring merits (wherever they may be), attached to merits; appreciative; ननु वक्तृविशेषनिःस्पृहा गुणगृह्या वचने विपश्चितः Ki.2.5.

-गौरी a woman chaste by virtuous conduct; अनृतगिरं गुणगौरि मा कृथा माम् Śi.

-ग्रहणम् appreciating merits.

-ग्रहीतृ, -ग्राहक, -ग्राहिन् a. appreciating the merits (of others); श्रीहर्षो निपुणः कविः परिषदप्येषा गुणग्राहिणी Ratn.1.4; Śi.2.82; Bv.1.9.

-ग्रामः a collection of virtues or merits; गुरुतरगुणग्रामांभोजस्फुटोज्ज्वलचन्द्रिका Bh.3.116; गणयति गुणग्रामम् Gīt.2; Bv.1.13.

-घातिन् a. detractor, envious, censorious.

-ज्ञ a. knowing how to admire or appreciate merits, appreciative; भगवति कमलालये भृशमगुणज्ञासि Mu.2; गुणा गुणज्ञेषु गुणा भवन्ति H. Pr.47.

-त्रयम्, -त्रितयम् the three constituent proper- ties of nature; i. e. सत्त्व, रजस् and तमस्. ˚आभासः life.

-दोषौ (du.) virtue and vice; ˚कथा; Pt.2.67.

-धर्मः the virtue or duty incidental to the possession of certain qualities.

-निधिः a store of virtues.

-पदी a woman having feet as thin as cords.

-पूगम् great merits; भवद्गुणपूगपूरितम् (श्रवणम्) Śi.9.64.

-प्रकर्षः excellence of merits, great merit; गुणप्रकर्षादुडुपेन शम्भोरलङ्- घ्यमुल्लङ्घितमुत्तमाङ्गम् Mk.4.23.

-भावः being subsidiary to something else; परार्थता हि गुणभावः । ŚB. on MS.4.3.1.

-भोक्तृ a. perceiving the properties of things; निर्गुणं गुणभोक्तृ च Bg.13.14.

-महत् a superior quality.

-मुष्टिः f. a particular method of stringing the bow; cf. पताका वज्रमुष्टिश्च सिंहकर्णस्तथैव च । मत्सरी काकतुण्डी च योजनीया यथा- क्रमम् ॥ Dhanur.84.

-रागः delighting in the merits of others; गुणरागगतां तस्य रूपिणीमिव दुर्गतिम् Ks.2.51.

-राशिः an epithet of Śiva

-लक्षणम् mark or indication of an internal property.

-लयनिका, -लयनी a tent.

-लुब्ध a.

1 desirous of merits.

-2 attached to merits.

-वचनम्, -वाचकः a word which connotes an attribute or quality, an adjective, or substantive used attributively; as श्वेत in श्वेतो$श्वः.

-वादः 1 pointing out good merits.

-2 a statement in a secondary sense; गुणवादस्तु MS. 1.2.1 (Śabara explains this as: गौण एष वादो भवति यत् सम्बन्धिनि स्तोतव्ये सम्बन्ध्यन्तरं स्तूयते । ŚB. on ibid.).

-3 a statement contradictory to other arguments; Madhu- sūdana.

-विवेचना discrimination in appreciating the merits of others, a just sense of merit.

-विशेषाः external organs, mind and spiritual ignorance; परस्पर- विलक्षणा गुणविशेषाः (बाह्येन्द्रियमनो$हङ्काराश्च) Sāṅ. K.36.

-षः a different property.

-वृक्षः, -वृक्षकः a mast or a post to which a ship or boat is fastened.

-वृत्तिः f.

1 a secondary or unessential condition or relation (opp. मुख्यवृत्ति).

-2 the character or style of merits.

-वैशेष्यम् pre-eminence of merit; अन्योन्यगुणवैशेष्यान्न किंचिदतिरिच्यते Ms.9.296.

-शब्दः an adjective.

-संख्यानम् 'enumeration of the three essential qualities', a term applied to the Sāṅkhya (including the Yoga) system of philosophy; ज्ञानं कर्म च कर्ता च त्रिधैव गुणभेदतः प्रोच्यते गुणसंख्याने Bg.18.19.

-संगः 1 association with qualities or merits.

-2 attach- ment to objects of sense or worldly pleasures.

-संग्रहः a collection of merits or properties; कथं गुणज्ञो विरमेद्विना पशुं श्रीर्यत्प्रवव्रे गुणसंग्रहेच्छया Bhāg.4.2.26.

-संपद् f. ex- cellence or richness of merits, great merit, perfection; गुणसंपदा समधिगम्य Ki.5.24.

-सागरः 1 'an ocean of merit, a very meritorious man.

-2 an epithet of Brahmā.

-हीन a.

1 void of merit', meritless; काममामरणात्तिष्ठेद्- गृहे कन्यर्तुमत्यपि । न चैवैनां प्रयच्छेत्तु गुणहीनाय कर्हिचित् Ms.9. 89.

-2 poor (as food).

नमेरुः N. of a tree (रुद्राक्ष or सुरपुन्नाग); गणा नमेरुप्रसवाव- तंसा Ku.1.55;3.43; R.4.74.

प्रतिबुद्ध p. p.

1 Awakened, roused, wide awake; प्रति- बुद्धापि किं करिष्यामि Ś.4; Māl.4; Ms.1.74.

-2 Restored to consciousness.

-3 Opened, blown; अप्रतिबुद्धो$पि चूतप्रसवो$त्र बन्धनभङ्गसुरभिर्भवति Ś.6.

-4 Illuminated, enlightened.

-5 Great, exalted.

-6 Recognized, observed.

-7 Cele- brated, known.

प्रती (प्रति-इ) 2 P.

1 To go back to, return; प्रतीयाय गुरोः सकाशम् R.5.35; Bk.3.19.

-2 To go to, approach, turn to.

-3 To fall to the lot of.

-4 To reach, attain.

-5 To believe, trust, be certain or sure of, rely on; कः प्रत्येति सैवेयमिति U.4;1.44; ततः परशुरामस्य न प्रतीमः पराभवम् Mv.2.14.

-6 To learn, understand, know, प्रतीयते धातुरिवेहितं फलैः Ki.1.2; Śi.1.69.

-7 To be well-known or celebrated; सो$यं वटः श्याम इति प्रतीतः R.13.53.

-8 To be pleased or satisfied; प्रतिः प्रतीतः प्रसवोन्मुखीं प्रियाम् (ददर्श) R.3.12;16.23.

-9 To face (an opponent); सहसैन्यानहं तांश्च प्रतीयां रणमूर्धनि Mb.5.172.13. -Pass.

1 To be recognized or perceived.

-2 To be proved, turn out to be true.

-3 To follow from any- thing (as a necessary result). -Caus. (प्रत्याययति)

1 To cause to believe; convince, inspire confidence; एष विवाद एव प्रत्याययति Ś.7;5.31; ताः खचारित्र्यमुद्दिश्य प्रत्याययतु मैथिली R.15.73. -To cause to perceive, bring to mind.

-3 To Prove, demonstrate, show.

फाणितम् Raw sugar; इक्षोः रसस्तु यः पक्वः किंचिद् गाढो बहुद्रवः । स एवेक्षुविकारेषु ख्यातः फाणितसंज्ञया ॥ Bhāva. P.; condensed juice of sugarcane (Mar. काकवी); फाणितेषु मरिचावचूर्णना सा स्फुटं कटुरपि स्पृहावहा N.14.118.

-2 A product of milk (गोरसविकार); भक्ष्यान् फाणितसंयुक्तान् दत्वा सौभाग्यमृच्छति Mb.13.64.13.

भिन्न p. p. [भिद्-क्त]

1 Broken, torn, split, rent; संछिन्नभिन्नसर्वाङ्गाः सर्त्विक्सभ्या भयाकुलाः । स्वयंभुवे नमस्कृत्य Bhāg. 4.6.2.

-2 Divided, separated.

-3 Detached, disunited, disjoined; scattered; भिन्नं च वानरानीकम् Rām.6.67.8.

-4 Expanded, blown, opened; भिन्नैलासुरभिमुवाह गन्धवाहः Ki.7.38.

-5 Different from, other than (with abl.); तस्मादयं भिन्नः.

-6 Different, varied; भिन्नरुचिर्हि लोकः R.6. 3.

-7 Loosened.

-8 Mingled, mixed, blended; एकत्र स्फटिकतटांशुभिन्ननीरा नीलाश्मद्युतिभिदुराम्भसो$परत्र Śi.4.26.

-9 Deviating from.

-1 Changed.

-11 Furious; दुरुक्तैर्भिन्न- मात्मानं यः समाधातुमीश्वरः Bhāg.11.23.2.

-12 Without, deprived of.

-13 Undutiful, vicious; भिन्नवृत्तिता Ms.12. 33; नैतत् खलायोपदिशेत्...... न भिन्नाय Bhāg.3.32.39.

-14 Stood up (as hair); खरोष्ट्राश्वतरा राजन् भिन्नरोमाः स्रवन्ति च Rām.6.1.18.

-15 Seduced, bribed; H. (See भिद्).

-न्नः 1 A defect or flaw in a gem.

-न्नम् 1 A bit, fragment, part.

-2 A blossom.

-3 A wound, stab; शक्तिकुन्तेषुखड्गाग्रविषाणैराशयो हतः । यत् किंचित् प्रसवेत् तद्धि भिन्न- मित्यभिधीयते Bhāva. P.

-4 A fraction.

-Comp. -अञ्जनम् a kind of mixed collyrium, made of many pounded ingredients; प्रयान्ति...... भिन्नाञ्जनवर्णतां घनाः Śi.12.68; Me.61; Ṛs.3.5.

-अर्थ a. clear, evident, intelligible; स्फुटभिन्नार्थमुदाहरद् वचः Śi.16.1. (

-र्थम्) ind. clearly, distinctly, unenigmatically; न खल्ववगच्छामि भिन्नार्थमभि- धीयताम् Ś.2.

-उदरः 'born of a different womb or mother', a half-brother.

-कट a. furious, in rut; भेजे भिन्नकटै- र्नागैरन्यानुपरुरोध यैः R.4.83.

-करटः an elephant in rut (from whose temples ichor exudes).

-कर्ण a. having divided ears (said of particular animals); P.VI.3. 115.

-कुम्भः a person who has regained his liberty by redeeming his pledge.

-कूट a.

1 deprived of a leader (as an army).

-2 employing a different stratagem.

-क्रम a. out of order, disordered.

-गति a.

1 going with broken steps.

-2 going quickly.

-गर्भ a. broken up (in the centre), disorganized.

-गात्रिका Cucumis Usitatissimus (Mar. चिबूड).

-गुणनम् multiplication of fractions; अंशाहतिश्छेदवधेन भक्ता लब्धं विभिन्ने गुणने फलं स्यात् Līlā.

-घनः the cube of a fraction.

-दर्शिन् a. making or seeing a difference, partial.

-देश a. belonging to different places; कृत्ययोर्भिन्नेदशत्वाद् द्वैधीभवति मे मनः । Ś.2.18.

-देह a. wounded.

-नौ a. ship-wrecked.

-परिकर्मन् n. any one of the arithmetical operations with fractions.

-प्रकार a. of a different kind or sort.

-भागहरः division of fractions.

-भाजनम् a potsherd.

-मन्त्र a. one who has betrayed a plan; Rām.

-मर्मन् a. wounded in vital parts, mortally wounded.

-मर्याद a.

1 one who has transgressed the due limits, disrespectful; आः, तातापवादभिन्नमर्याद U.5.

-2 unrestrained, uncontrolled.

-रुचि a. having different tastes; भिन्नरुचिर्हि लोकः R.6.3.

-लिङ्गम्, -वचनम् in- congruity of gender or number in a composition; see K.P.1.

-वर्गः the square of a fraction.

-वर्चस्, वर्चस्क a. voiding excrement.

-वर्ण a.

1 discoloured, pale.

-2 of a different caste or tribe.

-वृत्त a.

1 leading a bad life, abandoned.

-2 containing a metrical fault.

-वृत्ति a.

1 leading a bad life, following evil courses; तदन्तःपुरेषु चामी भिन्नवृत्तेषु मन्दत्रासा बहुसुखैरवर्तन्त Dk.2.8.

-2 having different feelings or tastes or emotions.

-3 having different occupations.

-व्यवकलितम् subtraction of fractions.

-संहति a. disunited, dissolved.

-संकलनम्, -संकलितम् addition of fractions.

-स्वर a.

1 having a changed voice, faltering.

-2 discordant.

-हृतिः f. division of fractions.

-हृदय a. pierced through the heart; बाणभिन्नहृदया निपेतुषी R.11.19.

मानव a. (

-वी f.) [मनोरपत्यम् अण्]

1 Relating to or descended from Manu; मानवस्य राजर्षिवंशस्य प्रसवितारं सवितारम् U.3; Ms.12.17.

-2 Human.

-वः 1 A man, human being; मनोर्वंशो मानवानां ततो$यं प्रथितो$भवत् । ब्रह्मक्षत्रा- दयस्तस्मान्मनोर्जातास्तु मानवाः Mb.; Ms.2.9;5.35.

-2 A lad, boy.

-3 Mankind (pl.).

-4 The subjects of a king (pl.)

-वाः (m. pl.) N. of a school on Artha- śāstra; तेषामानुपूर्व्या यावानर्थोपघातस्तावानेकोत्तरो दण्डः इति मानवाः Kau. A.2.7.25.

-वी 1 A woman.

-2 N. of the daughter of स्वयंभू मनु; यथा ससर्ज भूतानि लब्ध्वा भार्यां च मानवीम् Bhāg.3.21.5.

-3 N. of a Jain शासनदेवता.

-वम् 1 A particular fine, penance.

-2 A man's length (as a measure).

-Comp. -इन्द्रः, -देवः, -पतिः a lord of men, king, sovereign; अन्यत्र रक्षोभवनोषितायाः परिग्रहान्मानवदेव देव्याः R.14.32.

-धर्मशास्त्रम् the institutes of Manu.

-राक्षसः a demon or fiend in the form of a man; ते$मी मानवराक्षसाः परहितं स्वार्थाय निघ्नन्ति ये Bh.2.74.

मेघः [मेहति वर्षति जलम्, मिह्-घञ् कुत्वम्]

1 A cloud; कुर्वन्नञ्जनमेचका इव दिशो मेघः समुत्तिष्ठते Mk.5.23,2,3 &c.

-2 A mass, multitude.

-3 N. of one of the six Rāgas (in music).

-4 A fragrant grass.

-घमू Talc.

-Comp. -अध्वन् m.,

-पथः, -मार्गः 'the path of clouds', atmosphere.

-अन्तः the autumn (शरदृतु).

-अरिः the wind.

-अस्थि n. hail.

-आख्यम् talc.

-आगमः the approach of rains, the rainy season; नवाम्बुमत्ताः शिखिनो नदन्ति मेघागमे कुन्दसमानदन्ति Ghaṭ.

-आच्छादित a. covered with clouds.

-आटोपः a dense or thick cloud.

-आडम्बरः thunder.

-आनन्दा a kind of crane.

-आनन्दिन् m. a peacock.

-आलोकः the appearance or sight of clouds; मेघालोके भवति सुखिनो$प्यन्यथावृत्ति चेतः Me.3.

-आस्पदम् the sky, atmosphere.

-उदकम् rain.

-उदयः the rising of clouds.

-कफः hail.

-कालः the rains, rainy season.

-गर्जनम्, -गर्जना thunder.

-चिन्तकः the Chātaka bird.

-जः a large pearl.

-जालम् 1 a dense mass of clouds.

-2 talc.

-जीवकः, -जीवनः the Chātaka bird.

-ज्योतिस् m., n. lightning.

-डम्बरः thunder.

-दीपः lightning.

-दूतम् N. of a celebrated poem by Kālidāsa.

-द्वारम् the sky, atmosphere.

-नादः 1 the roar of clouds, thunder.

-2 an epithet of Varuṇa.

-3 N. of Indrajit, son of Rāvaṇa; भक्तिप्रह्वं कथमपि यवीयांसमुत्सृज्य चापारोपव्यग्राङ्गुलिकिसलयं मेघनादक्षयाय Mv.6.37.

-4 the Palāśa tree. ˚अनुलासिन्, अनुलासकः a peacock. ˚जित् m. an epithet of Lakṣmaṇa.

-नामन् m. a kind of grass (Cyperus Rotundus, भद्रमुस्ता).

-निर्घोषः thunder.

-पङ्क्तिः, -माला, -राजिः f. a line of clouds; प्रथमं मेघराजिः पञ्चाद् बिद्युल्लता V.2.

-पथः atmosphere.

-पुष्पम् 1 water.

-2 hail.

-3 river-water. (

-ष्पः) N. of one of the 4 horses of Viṣṇu.

-प्रसरः, -प्रसवः water.

-भूतिः a thunder- bolt.

-मण्डलम् the firmament, sky.

-माल, -मालिन् a. cloud-capt.

-मोदिनी Eugenia Jambolana (Mar. जांभूळ).

-योनिः fog, smoke.

-रवः thunder.

-रावः a kind of water-bird.

-रेखा, -लेखा a line of clouds.

-वर्णा the Indigo plant.

-वर्त्मन् n. the atmosphere.

-वह्निः lightning.

-वाहनः 1 an epithet of Indra; श्रयति स्म मेघमिव मेघवाहनः Śi.13.18.

-2 an epithet of Śiva.

-विस्फूर्जितम् 1 thunder, rumbling of clouds.

-2 N. of a metre; see App.

-वेश्मन् n. the atmosphere.

-श्याम a. dark as a cloud (epithet of Rāma or Kṛiṣṇa); मेघश्यामं पीतकौशेयवासम्.

-संघातः an assemblage of clouds.

-सारः a kind of camphor.

-सुहृद् m. a peacock.

-स्कन्दिन् m. the fabulous animal Śarabha.

-स्तनितम् thunder.

मौक्तिकम् [मुक्तैव स्वार्थे ठक्] A pearl; गारुमतं च माणिक्यं मौक्तिकं श्रेष्ठमेव हि Śukra.4.162; मोक्तिकं न गजे गजे Subhāṣ.

-Comp. -आवली a string of pearls.

-गुम्फिका a female who prepares pearl-necklaces.

-तण्डुलः a kind of white यावनाल (Mar. जोंधळा).

-दामन् n. a string of pearls.

-प्रसवा a pearl-muscle.

-शुक्तिः f. a pearl- oyster.

-सरः a necklace or string of pearls; अयं कण्ठे बाहुः शिशिरमसृणो मौक्तिकसरः U.1.29.

-स्थानम् 1 a conch, shell.

-2 an elephant, frog or hog (?).

-3 the bamboo tree; Gīrvāṇa.

यागः [यज् घञ् कुत्वम्]

1 An offering, a sacrifice, an oblation; इष्टिर्यागः ŚB. on MS.6.8.7.

-2 Any cere- mony in which oblations are presented, with a direct reference to a deity; प्रत्यक्षदेवतासम्बद्धो हि त्यागो यागः ŚB. on MS.9.4.47; ऋषिदेवगणस्वधाभुजां श्रुतयागप्रसवैः स पार्थिवः (अनृणत्वमुपेयिवान्) R.8.3.

-3 Presentation, grant.

-Comp. -ईश्वरः a certain crystal phallus of Śiva; यस्यासौ जलदेवतास्फटिकभूर्जागर्ति यागेश्वरः N.12.38.

कण्टकः a bad sacrificer

-करणम् a sacrificial ceremony.

-संतानः N. of Jayanta.

-संप्रदानम् the recipient of a sacrifice. Kāśi. on P.IV.2.24.

-सूत्रम् the sacrificial sacred thread.

रसः [रस्-अच्]

1 Sap, juice (of trees); इक्षुरसः, कुसुमरसः &c.

-2 A liquid, fluid; यष्टव्यं पशुभिर्मुख्यैरथो बीजै रसैरिति Mb.14.91.21; न्यस्ताक्षरा धातुरसेन यत्र Ku.1.7.

-3 Water; सहस्रगुणमुत्स्रष्टुमादत्ते हि रसं रविः R.1.18; Bv.2.144.

-4 Liquor, drink; Ms.2.177.

-5 A draught, potion.

-6 Taste, flavour, relish (fig. also) (considered in Vaiś. phil. as one of the 24 gunas; the rasas are six; कटु, अम्ल, मधुर, लवण, तिक्त and कषाय); परायत्तः प्रीतेः कथ- मिव रसं वेत्तु पुरुषः Mu.3.4; U.2.2.

-7 A sauce, condi- ment,

-8 An object of taste; मनो बबन्धान्यरसान् विलङ्ध्य सा R.3.4.

-9 Taste or inclination for a thing, liking, desire; रसवर्जं रसो$प्यस्य परं दृष्ट्वा निवर्तते Bg.2.59; इष्टे वस्तुन्युपचितरसाः प्रेमराशीभवन्ति Me.114.

-1 Love, affec- tion; जरसा यस्मिन्नहार्यो रसः U.1.39; प्रसरति रसो निर्वृतिघनः 6.11 'feeling of love'; रसादृते V.2.21; Ku. 3.37.

-11 Pleasure, delight, happiness; चिरात्सुतस्पर्श- रसज्ञतां ययौ R.3.26.

-12 Charm, interest, elegance, beauty.

-13 Pathos, emotion, feeling.

-14 (In poetic compositions) A sentiment; नवरसरुचिरां निर्मितिमादधती भारती कवेर्जयति; K. P.1. (The rasas are usually eight:-- शृङ्गारहास्यकरुणरौद्रवीरभयानकाः । भीभत्साद्भुतसंज्ञौ चेत्यष्टौ नाट्ये रसाः स्मृताः ॥ but sometimes शान्तरस is added; thus making the total number 9; निर्वेदस्थायिभावो$स्ति शान्तो$पि नवमो रसः K. P.4; sometimes a tenth, वात्सल्यरस, is also added. Rasas are more or less a necessary factor of every poetic composition, but, according to Viśvanātha, they constitute the very essence of poetry; वाक्यं रसात्मकं काव्यम् S. D.3.).

-15 Essence, pith, best part; ब्रह्म तेजोमयं शुक्रं यस्य सर्वमिदं रसःMb.12.24.9.

-16 A con- stituent fluid of the body.

-17 Semen virile.

-18 Mer- cury.

-19 A poison, poisonous drink; as in तीक्ष्णरस- दायिनः; रसविधानकौशलैः Dk.2.8.

-2 Any mineral metallic salt.

-21 Juice of the sugar-cane.

-22 Milk.

-23 Melted butter.

-24 Nectar; मयः कूपरसे$क्षिपत् Bhāg.7.1.59-6.

-25 Soup, broth.

-26 A symboli- cal expression for the number 'six'.

-27 Green onion.

-28 Myrrh.

-29 Gold.

-3 A metal in a state of fusion.

-31 See रसातल; अनेन नूनं वेदानां कृतमाहरणं रसात् Mb.12.347.67.

-32 The tongue (as the organ of taste); वाण्यां च छन्दांसि रसे जलेशम् Bhāg.8.2.27; जितं सर्वं जिते रसे 11.8.21.

-33 (With Vaiṣṇavas.) Dispo- sition of the heart or mind (the five Rasas are शान्ति, दास्य, साख्य, वात्सल्य and माधुर्य).

-Comp. -अग्रजम् an ointment prepared from the calx of brass.

-अञ्जनम् vitriol of copper, a sort of collyrium.

-अधिक a.

1 tasty.

-2 abounding in pleasures, splendid; Ś.7.2 (v. l.). (

-कः) borax.

-अन्तरम् 1 a different taste.

-2 different feelings or sentiments.

-अभिनिवेशः intentness of affection.

-अम्लः 1 a kind of sorrel.

-2 sour sauce.

-अयनम् 1 an elixir of life (elixir vitæ), any medicine supposed to prolong life and prevent old age; निखिलरसायनमहितो गन्धेनोग्रेण लशुन इव R. G.

-2 (fig.) serving as an elixir vitæ, i. e. that which gratifies or regales; आनन्दनानि हृदयैकरसायनानि Māl.6.8; मनसश्च रसायनानि U.1.37; श्रोत्र˚, कर्ण˚ &c.

-3 alchemy or chemistry.

-4 any medicinal compound.

-5 butter-milk.

-6 poison.

-7 long pepper.

(-नः) 1 an alchemist.

-2 N. of Garuḍa. ˚श्रेष्ठः mer- cury. (

-नी f.)

1 a channel for the fluids of the body.

-2 N. of several plants:-- गुडूची, काकमाची, महाकरञ्ज, गोरक्षदुग्धा and मांसच्छदा.

-आत्मक a.

1 consisting of juice or sentiment.

-2 elegant, beautiful.

-3 having taste or flavour.

-4 ambrosial; रसात्मकस्योडुपतेश्च रश्मयः Ku.5.22.

-5 fluid, liquid, watery; सोमो भूत्वा रसात्मकः Bg.15.13.

-आदानम् absorption of fluid, suction.

-आधारः the sun.

-आभासः 1 the semblance or mere appearance of a sentiment; अनौचित्यप्रवृत्तत्वे आभासो रसभावयोः S. D.

-2 an improper manifestation of a sentiment.

-आश्रयः a. embodying or representing sentiments.

-आस्वादः 1 tasting juices of flavours.

-2 perception or appreciation of poetic sentiments, a perception of poetical charm; as in काव्यामृतरसास्वादः.

-आस्वादिन् m. a bee.

-आह्वः tur- pentine.

-इक्षुः sugar-cane.

-इन्द्रः 1 mercury.

-2 the philosopher's stone (the touch of which is said to turn iron into gold); ˚वेधजम्, संजातम् the gold.

-उत्तमम् milk.

(-मः) 1 quicksilver.

-2 Phaseolus Mungo (Mar. मूग).

-3 milk.

-उत्पत्तिः 1 production of taste.

-2 development of passion or sentiment.

-3 generation of the vital fluids.

-उद्भवम् 1 a pearl.

-2 vermilion.

-उपलम् a pearl.

-ऊनम् garlic; also ऊनकः.

-ओदनम् rice boiled in meat-broth.

-कर्पूरम् sublimate of mer- cury.

-कर्मन् n. preparation of quicksilver.

-केसरम् camphor.

-क्रिया the inspissation and application of fluid remedies.

-गन्धः, -न्धम् gum-myrrh.

-गन्धकः 1 myrrh.

-2 sulphur.

-गर्भम् 1 = रसाञ्जन.

-2 vermilion.

-गुण a. possessing the quality of taste; ज्योतिषश्च विकुर्वाणा- दापो रसगुणाः स्मृताः Ms.1.78.

-ग्रह a.

1 perceiving flavours.

-2 appreciating or enjoying pleasures. (

-हः) the organ of taste.

-घन a. full of juice.

-घ्नः borax.

-जः 1 sugar, molasses.

-2 an insect produced by the fermentation of liquids.

-जम् blood. -a. bred in fluids; Ms.11.143.

-जातम् an ointment prepared from the calx of brass.

-ज्ञ a.

1 one who appreciates the flavour or excellence of, one who knows the taste of; सांसारिकेषु च सुखेषु वयं रसज्ञाः U.2.22.

-2 capable of discerning the beauty of things.

(-ज्ञः) 1 a man of taste or feeling, a critic, an appreciative person, a poet.

-2 an alchemist.

-3 a physician, or one who prepares mer- curial or other chemical compounds. (

-ज्ञा) the tongue; सखि मा जल्प तवायसी रसज्ञा Bv.2.59; (

-रसज्ञता, त्वम् means

1 poetical skill.

-2 alchemy.

-3 knowledge of flavours.

-4 discrimination.).

-ज्ञानम् a branch of medical science.

-ज्येष्ठः 1 the sweet taste.

-2 the love sentiment.

-तन्मात्रम् the subtle element of taste.

-तेजस् n. blood.

-दः 1 a physician; Mb.12.121.45.

-2 a spy who administers poison; Kau. A.1.12.

-द्राविन् a kind of citron.

-धातु n. quicksilver.

-धेनुः a cow consisting of fruit-juice.

-नाथः mercury.

-नायकः N. of Sacute;iva.

-निवृत्तिः loss of taste.

-नेत्रिका red arsenic.

-पाकजः molasses.

-पाचकः a cook.

-प्रबन्धः any poetical com- position, particularly a drama.

-फलः the cocoanut tree.

-भङ्गः the interruption or cessation of a sentiment.

-भवम् blood.

-भस्मम् n. oxide of mercury.

-भेदः a preparation of quicksilver.

-मलम् impure excretions.

-मातृका the tongue.

-योगः juices mixed scientifically.

-राजः, -लोहः 1 = रसाञ्जन.

-2 quick-silver.

-वादः alche- my.

-विक्रयः sale of liquors.

-विद्धम् artificial gold.

-शास्त्रम् the science of alchemy.

-शोधनः borax. (

-नम्) purification of mercury.

-सरोरुहम् a red lotus.

-सिद्ध a.

1 accomplished in poetry, conversant with sentiments; जयन्ति ते सुकृतिनो रससिद्धाः कवीश्वराः Bh.2.24.

-2 skilled in alchemy.

-सिद्धिः f. skill in alchemy.

-सिन्दूरम् a cinnabar made of zinc, mercury, blue vitriol and nitre.

-स्थानम् vermilion.

रागः [रञ्ज्-भावे घञ् नि˚ नलोपकुत्वे]

1 (a) Colouring, dyeing, tinging. (b) Colour, hue, dye; वचस्तत्र प्रयोक्तव्यं यत्रोक्तं लभते फलम् । स्थायीभवति चात्यन्तं रागः शुक्लपटे यथा ॥ Pt.1.33.

-2 Red colour, redness; अधरः किसलयरागः Ś.1.21; Śi.8.15; Ki.16.46.

-3 Red dye, red lac; रागेण बालारुणकोमलेन चूतप्रवालोष्ठमलंचकार Ku.3.3;5.11.

-4 Love, passion, affection, amorous or sexual feeling; मलिने$पि रागपूर्णाम् Bv.1.1 (where it means 'redness' also); Śi.17.2; अथ भवन्तमन्तरेण कीदृशो$स्या दृष्टिरागः Ś.2; see चक्षूराग also; चरणयुगलादिव हृदयमविशद्रागः K.142.

-5 Feeling, emotion, sympathy, interest.

-6 Joy, pleasure.

-7 Anger, wrath; निध्वनज्जवहारीभा भेजे रागरसात्तमः Śi. 19.34.

-8 Loveliness, beauty.

-9 A musical mode or order of sound; (there are six primary Rāgas; भैरवः कौशिकश्चैव हिन्दोलो दीपकस्तथा । श्रीरागो मेघरागश्च रागाः षडिति कीर्तिताः Bharata; other writers give different names. Each rāga has six rāgiṇīs regarded as its consorts, and their union gives rise to several musical modes).

-1 Musical harmony, melody; तवास्मि गीतरागेण हारिणा प्रसभं हृतः Ś.1.5; अहो रागपरिवाहिणी गीतिः Ś.5.

-11 Regret, sorrow.

-12 Greediness, envy; 'रागस्तु मात्सर्ये लोहिता- दिषु' Medinī.; राजकामस्य मूढस्य रागोपहतचेतसः Mb.7.85. 54.

-13 The quality called Rajas q. v.

-14 Nasaliza- tion.

-15 A process in the preparation of quicksilver.

-16 A king, prince.

-17 The sun.

-18 The moon.

-19 Inflammation.

-2 Seasoning, condiment; Mb.4.

-Comp. -अङ्गी, -आढ्या Rubia Munjiṣṭa (Mar. मञ्जिष्ठा).

-अशनिः a Buddha or Jina.

-आत्मक a. impassioned; रजो रागात्मकं विद्धि Bg.14.7.

-आयातम्, -उद्रेकः excess of passion.

-खाडव, -खाण्डव See रागषाडव; a kind of sweet rice preparation; रागखाण्डवभोज्यैश्च मत्ताः पतिषु शेरते Mb.7. 61.8 (com. रागखाण्डवं गुडोदनं पर्पटिकेति वैदर्भाः).

-चूर्णः 1 Acasia Catechu or Khadira tree.

-2 red lead.

-3 lac.

-4 red powder thrown by people over one another at the festival called holi.

-5 the god of love.

-छन्नः the god of love.

-द्रव्यम् a colouring substance, a paint, dye.

-दः cristal.

-दालिः a kind of pulse (मसूर).

-दृश् a ruby.

-पट्टः a kind of precious stone. (

-ट्टी) the chinese rose.

-पुष्पः, -प्रसवः the red globe-amaranth.

-बन्धः manifestation of feeling, interest created by a proper representation (of various emotions); भावो भावं नुदति विषयाद्रागबन्धः स एव M.2.9.

-युज् m. a ruby.

-रज्जुः the god of love.

-लता N. of Rati, wife of Cupid.

-लेखा a streak or mark of paint.

-वर्धनः (in music) a kind of measure.

-वृन्तः the god of love.

-षाडवः a kind of sweetmeat.

-सूत्रम् 1 any coloured thread.

-2 a silk-thread.

-3 the string of a balance.

वपुष्मत् a.

1 Embodied, incarnate, corporeal; ददृशे जगतीभुजा मुनिः स वपुष्मानिव पुण्यसंचयः Ki.2.56.

-2 Beauti- ful, handsome; वपुष्मान् वीतभीर्वाग्मी दूतो राज्ञः प्रशस्यते Ms. 7.64.

-3 Well-built and fat (हृष्टपुष्ट); अरोगप्रसवा नार्यो वपुष्मन्तो हि मानवाः Rām.7.41.19.

-4 Complete, whole, unbroken (अक्षत); शतं वाहसहस्राणां तण्डुलानां वपुष्मताम् Rām. 7.91.19 (com. अभग्नस्वरूपाणाम्).

-5 Materialist (देहात्म- वादी); ततस्रेतायुगं नाम मानवानां वपुष्मताम् Rām.7.74.11. -m. N. of one of the Viśvedevas.

विनम्र a.

1 Bent down, stooping; विनम्रशलिप्रसवौघ- शालिनीः Ki.4.2.

-2 Depressed, sunk down.

-3 Modest, humble.

विष्टम्भ् 5, 9 P.

1 To stop, obstruct; आहोस्वित् प्रसवो ममापचरितैर्विष्टम्भितो वीरुधाम् Ś.5.9.

-2 To fix, plant, rest on; अत्युच्छ्रिते मन्त्रिणि पार्थिवे च विष्टभ्य पादावुपतिष्ठते श्रीः Mu. 4.13.

-3 To strengthen, to support; विष्टब्धं विद्रुमस्तम्भै- र्वैदूर्यफलकोत्तमैः Bhāg.1.69.9.

-4 To pervade, permeate; विष्टभ्याहमिदं कृत्स्नमेकांशेन स्थितो जगत् Bg.1.42.

-5 To ascertain, settle; पार्श्वतः करणं प्राज्ञो विष्टम्भित्वा प्रकारयेत् Mb. 12.142.9. -Caus.

1 To obstruct.

-2 To paralyse, benumb.

विहंगः 1 A bird; विश्वासाय विहंगानाम् R.1.51; (एष धर्मो) विहंगमहिषीणां च विज्ञेयः प्रसवं प्रति Ms.9.55.

-2 A cloud.

-3 An arrow; Mb.8.

-4 The sun.

-5 The moon.

-Comp. -अरातिः a falcon, hawk.

-इन्द्रः, -ईश्वरः, -राजः epithets of Garuḍa.

वीरुध् धा f.

1 A spreading creeper; लता प्रतानिनी विरुत् Ak.; आहोस्वित् प्रसवो ममापचरितैर्विष्टम्भितो वीरुधाम् Ś.5. 9; Ku.5.34; R.8.36.

-2 A branch, shoot.

-3 A plant which grows after being cut.

-4 A creeper, a shrub in general; भृशं ददर्शाश्रममण्डपोपमाः सपुष्पहासाः स निवेशवीरुधः Ki.4.19.