गन्धर्वाप्सरस्

अलुक् [नास्ति विभक्तेः लुक् लोपो यत्र] A compound in which the case terminations are not dropped but retained; e. g. सरसिजम् आत्मनेपदम् जनुषान्धः &c.

अल्प a. [अल्-प]

1 Trifling, unimportant, insigni- ficant (opp. महत् or गुरु); अल्पविद्यः Ms.11.36.

-2 Small, little, minute, scanty (opp. बहु); अल्पस्य हेतोर्बहु हातुमिच्छन् R.2.47;1.2; अल्पकुचान्तरा V.4.49.

-3 Mortal, of short existence; अथ यदल्पं तन्मर्त्यम् Ch. Up.

-4 Young.

-5 Seldom, rare.

-ल्पः A class of buildings; Kāmikāgama, 45.53-54.

-ल्पम् Very little.

-ल्पम्, -ल्पेन, -ल्पात् adv.

1 A little.

-2 For a slight reason; प्रीतिरल्पेन भिद्यते Rām.4.32.7.

-3 Easily, without much trouble or difficulty.

-Comp. -अच्तर (comparative) A word consisting of a smaller number of syllables (than another) अल्पाच्तरन् P.II.2.34.

-अल्प n. very little or minute, little by little; तथाल्पाल्पो ग्रहीतव्यो राष्ट्रादाज्ञा$$- ब्दिकः करः Ms.7.129; ˚भासम् Me.83.

-असु- ˚प्राण q. v.

-आकाङ्क्षिन् a. desiring little, contented or satisfied with little.

-आयुस् a. shortlived; Ms.4.157. (

-युः) m.

1 a young one, cub.

-2 a goat.

-आरम्भः a small or gradual beginning; अल्पारम्भः क्षेमकरः.

-आहार, -आहारिन् a. eating little, moderate in diet, abstemious. (

-रः) taking little food, moderation, abstinence in food.

-इच्छु a. moderate in wishes, seeking little.

- इतर a.

1 other than small, large.

-2 other than few, many; as ˚राः कल्पनाः many or various ideas.

-ईशाख्य a. Named after an insignificant chief or master, or low origin.

-ऊन a. slightly defective, not quite complete.

-उपायः small means.

-कार्यम् a small matter.

-केशी 1 N. of a plant (भूतकेशी; Mar. जटामांसी, निर्गुडी).

-2 the root of a sweet flag.

-क्रीत a. bought for a small sum, cheap.

-गोधूमः A kind of wheat (Mar. जोडगहू or खपल्या गहू)

-गन्ध a. having little scent or odour. (

-न्धम्) a red lotus.

-चेष्टित a. inert.

-च्छद, -च्छाद a. scantily clad; दूरादेव महाजनस्य विहरत्यल्पच्छदो लज्जया Mk.1.37.

-ज्ञ a. knowing little, shallow, superficial.

-तनु a.

1 of short stature, dwarfish, short.

-2 weak, thin.

-3 having small bones. (

-नुः) a kind of tree.

-दक्षिण a. defective in presents (as a ceremony), not liberal in sacrificial gifts; न त्वल्पदक्षिणैर्यज्ञैर्यजेतेह कथंचन; हन्त्यल्पदक्षिणो यज्ञः Ms.11.39.4.

-दृष्टि a. narrow-minded, short-sighted.

-धन a. of little wealth, not affluent or rich, poor; Ms.3.66; नाल्पधनो यजेत् 11.4.

-धी n. weak-minded,, having little, sense, foolish.

-नासिकः A small vestibule; Māna.34.16.

-पत्रः 1 N. of a plant (a species of the Tulsi).

-2 a tree having a few leaves. (Mar. शोपा, मुसळी).

-पुद्मम् a red lotus.

-पशु a. Ved. having a small number of cattle. अनपत्यमल्पपशुं वशा कृणोति पुरुषम् Av.12.4.25.

-पुण्य a. Whose religious merit is small; Rām. Mbh.

-पुष्पिका N. of a flower- plant (Mar. पिवळी कण्हेर).

-प्रजस् a. having few descendants or subjects. नित्यमसिच् प्रजोमेधयोः P.V. 4.122.

-प्रभाव a. of small weight or consequence, insignificant, unimportant; ˚त्वम् insignificance.

-प्रमाण, -प्रमाणक a.

1 of little weight or measure.

-2 of little authority, resting on little evidence. (

-णः, -णकः) common cucumber.

-प्रयोग a. of rare application or use, rarely used.

-प्राण, -असु a. having little power or strength, having short breath, asthmatic; ˚णश्च क्रियासु भवति Suśr.

(-णः) 1 slight breathing or weak aspiration.

-2 (in gram.) a name given to the unaspirated letters of the alphabet (in pronoun- cing which little effort is required); अयुग्मा वर्गयमगा यणश्चाल्पासवः स्मृताः Sk. i. e. the vowels, semivowels, nasals and the letters क् च् ट् त् प् ग् ज् ड् द् ब्.

-बल a. weak, feeble, having little strength.

-बाध a. causing little annoyance or inconvenience, not very harmful; न निषेध्यो$ल्पबाधस्तु Y.2.156.

-बुद्धि, -मति a. weak- minded, unwise, silly, ignorant; Ms.12.74.

-भाग्य a. unfortunate.

-भाषिन् a. speaking little, taciturn.

-मध्यम a. slender-waisted.

-मात्रम् 1 a little, a little merely.

-2 a short time, a few moments.

-मारिषः [अल्पः मारिषः शाक˚ कर्मधा˚] a kind of amaranth (शाक) Amaranthus Polygamus (Mar. तांदुळजा).

-मूर्ति a. small-bodied, diminutive, dwarfish. (

-र्तिः f.) a small figure or object.

-मूल्य a. of small value, cheap.

-मेधस् (see Kāś. on P.V.4.122.) a. of little understanding, ignorant, silly. पुरुषस्याल्पमेधसः Kaṭh. Up.1.8; तद्भवत्यल्पमेधसाम् Bg.7.23.

-वयस् a. young in age, youthful.

-वर्तिका N. of a bird (Mar. गांजीण).

-वादिन् a. speaking little, taciturn.

-विद्य a. ignorant, ill-taught, uneducated; Ms.11.36.

-विषय a.

1 of limited range or capacity; क्व चाल्पविषया मतिः R.1.2.

-2 engaged in trifling matters.

-शक्ति a. of little strength, weak, feeble.

-शमी a small tree like शमी.

-सत्त्व a. Having little strength or courage; Ks.

-सरस् n. a basin, a small pond (one which is shallow or dry in hot seasons).

-सार a. Of little value; द्रव्याणामल्पसाराणां स्तेयम् Ms.11.164.

अवकाशः 1 Occasion, opportunity; ताते चापद्वितीये वहति रणधुरां को भयस्यावकाशः Ve.3.7; उत्तरावकाशमपाहरन्त्या K.24,265; साहाय्यदानावकाशः DK.96; M.3.13; M.2; oft. used with लभ् in the sense of 'to get an opportunity or scope for action'; लब्धावकाशो$विध्यन्मां तत्र दग्धो मनोभवः Ks.1.41.

-2 (a) Place, space, room; अवकाशं किलोदन्वान्रामायाभ्यर्थितो ददौ R.4.58; अन्यमवकाशम- वगाहे V.4; Ms.3.27; यथावकाशं नी to take to its proper place, R.6.14; अस्माकमस्ति न कथांचिदिहावकाशः Pt.4.8; अवकाशो विविक्तो$यं महानद्योः समागमे Rām.; सदोषावकाश इव ते वाक्यशेषः V.3 your unfinished sentence shows that there is room to find fault. (

1) Footing, admission, scope, access, entrance; (छाया) शुद्धे तु दर्पणतले सुलभावकाशा Ś.7.32; oft. used in these senses with लभ्; लब्धावकाशा मे प्रार्थना, लब्धावकाशो मे मनोरथः Ś.1; शोकावेगदूषिते मे मनसि विवेक एव नावकाशं लभते Prab.; also with कृ or दा 'to make room for', 'admit', 'give way to'; असौ हि दत्त्वा तिमिरावकाशम् Mk.3.6; तस्माद्देयो विपुलमतिभिर्नावकाशो$धमानाम् Pt.1.366; शयने दत्तो$वकाशः Amaru.21; अदत्तावकाशो मत्सरस्य K.45 not swayed by malice; Ms.9.271; Y.2.276; ददौ च निजचित्ते$पि सोवकाशं मनोभुवः Ks.2.71; K.132,141,27; Ratn. 2.13; अवकाशं रुध् to obstruct, hinder or impede; नयनसलिलोत्पीडरुद्धावकाशाम् (निद्राम्) Me.92.

-3 Interval, intermediate space or time.

-4 An aperture, opening.

-5 A glance cast on anything.

-6 N. of certain verses during the recitation of which the eyes must be fixed upon certain objects.

अवतरणम् 1 Descending for bathing in water &c. गङ्गा˚, अप्सरस्तीर्थ˚; descending; or alighting (in general), coming down; स्तन्य˚.

-2 An incarnation; see अवतार,

-3 Crossing.

-4 Sudden disappearance.

-5 Steps or stairs leading to a river.

-6 A holy bathing place (तीर्थ).

-7 Translating from one language into another.

-8 Introduction.

-9 An extract, a quotation.

-मङ्गलम् A solemn reception.

अवधिः [अव-धा-कि]

1 Application, attention.

-2 Boundary, limit exclusive or inclusive, (in time or space); conclusion, determination; एकैकस्य जगत्त्रयप्रमथनत्राणाव- धिर्योग्यता Mv.1.46; रवितेजसामवधिनाधिवेष्टितम् Ki.12.22.

-3 Furthest limit; दृष्ट आह्लादनीयानामवधिः K.124; स्मरशापाव- धिदां सरस्वतीम् Ku.4.43; conclusion; oft. at the end of comp., in the sense of 'ending with', 'as far as', 'till'; एष ते जीवितावधिः प्रवादः U.1. तत्प्रत्यागमनकालावधयो$पि तावत् ध्रियन्तां प्राणाः K.171; व्याडी रक्षतु मे देहं ततः प्रत्यागमावधि Ks.4.1; स्कन्धः स्यान्मूलाच्छाखावधिस्तरोः Ak.

-4 Period of time, time; सर्वे निदाघावधिना प्रमृष्टाः R.16.52; शेषान् मासान् विरहदिवसस्थापितस्यावधेर्वा Me.89; अपि समाप्तः वनवासस्यावधिः Mv.7,2.48; विवाहं मासावधिकमकल्पयत् Dk.54,174; K. 328; Ki.12.17; यदवधि-तदवधि from or ever since, till Bv.2.79; अथ चेदवधिः प्रतीक्ष्यते Ki.2.16.

-5 An engage ment, appointment; रमणीयो$वधिर्विधिना विसंवादितः Ś.6.

-6 A division, district, department; जनपदतदवध्योश्च P.IV.2.124.

-7 A hole, pit.

-8 Authority, standard (प्रमाण); वयं तु भरतादेशावधिं कृत्वा हरीश्वर Rām.4.18.25. ˚ता, ˚त्वम् limit, limitation.

-Comp. -ज्ञानम् The faculty of perceiving ever what is not within the reach of the senses; N. of the third degree of knowledge; (मतिज्ञान, श्रुतिज्ञान, अवधिज्ञान, मनःपर्यायज्ञान, केवलज्ञान Jaina).

अवभृथः [अव-भृ-क्थन् Uṇ.2.3]

1 The end or completion of a principal sacrifice; तन्मरणमेवास्यावभृथः Bṛi. Up.3.17.5.

-2 Bathing at the end of a principal sacrifice for purification; नावभृथं सरस्वत्याम् Kāty.; भुवं कोष्णेन कृण्डोध्नी मेध्येनावभृथादपि R.1.84; प्रीत्याश्वमेधावभृथार्द्रमूर्तेः 6.61;9.22; 11.31;13.61; Y.3.244; Ms.11.82.

-3 Purifica- tion by bathing of the sacrificer and the sacrificial vessels at the end of a sacrifice; अच्छावभृथमोजसा Rv.8. 93.23.

-4 The water of purification.

-5 A supplemen- tary sacrifice to atone for defects in a principal and preceding one; a sacrifice in general; स्नातवत्यवभृथे तत- स्त्वयि Śi.14.1.

-Comp. -स्नपनम्, -स्नानम् ablution after a sacrificial ceremony; Bhāg.

अवरुह् 1 P.

1 To descend, alight, go down to; कूपम् पन्थानम् &c.; come down (in general); to dismount, get down; यानासनस्थश्चैवैनमवरुह्याभिवादयेत् Ms.2.22; R.4. 8; Bk.8.14; so प्रासादात्, वृक्षाग्रात्; ऐश्वर्यात् अवरूढः come down from, bereft of, prosperity.

-2 To approach; अचिरादवरोत्स्यसि Bhāg.3.33.1. -Caus. रोहयति or रोपयति

1 To cause to descend or alight; तामवारोहयत् R.1.54; helped her down; to bring down, or set down; तां सरस्तीरे$वरोप्य Dk.139; वृक्षाद्धनूंषि, गाण्डीवम् &c.

-2 To lower, lessen, reduce; Ms.1.82.

-3 To plant (as trees).

-4 To depose, dethrone, dismiss, remove (as from a throne &c.); मया$धिकाराभ्यामवरोप्य Mu.3; चाणक्यं साचिव्यादवरोपयेत्.

अवारः रम् [न वार्यते जलेन वृ-कर्मणि घञ्]

1 The near bank of a river; नास्य द्वीपः कुतः पारो नावारः संप्रदृश्यते Mb.12.224.21.

-2 This side; यो वै संवत्सरस्यावरं पारं च वेद Ait. Br. ˚तस् ind. to this side; पयो दुहाना व्रतनीरवारतः Rv.1.65.6.

-Comp. -पारः The ocean (राष्ट्रावारपाराद्धरवौ P.IV.2.93, अवारपारात्यन्तानुकामं गामी V.2.11.).

-पारीण a. [अवारपारे गच्छति, ख P.IV.2.93]

1 belonging to the ocean.

-2 crossing a river.