-
1 क्षयमास
kshaya-māsam. a lunar month that is omitted in the adjustment of the lunar andﾠ the solar calendar Jyot. Gaṇit.
-
2 यथाविषयम्
-
3 अक्षय _akṣaya
अक्षय a. [नास्ति क्षयो यस्य]1 Undecaying, exempt from decay, imperishable, undying, unfailing, inexhaustible; सदोपयोगे$पि गुरुस्त्वमक्षयो निधिः Śi 1.28; स संधार्यः प्रयत्नेन स्वर्गमक्षयमिच्छता Ms.3.79; यज्ञनिर्वृत्तिमक्षयां 4.23; गया- यामक्षयवटे पितॄणां दत्तमक्षयं Vāyu P.; त्रिसाधना शक्तिरिवार्थमक्षयं R.3. 13; मुनिभिः सार्धमक्षयैः Rām.7.18.12; Mb.9.176.-2 Poor, without house or habitation, such as a hermit or संन्यासिन् (क्षयो वासः तच्छून्यः अनिकेतनः संन्यासी दरिद्रो वा.)-यः 1 The Supreme Spirit परमात्मन्.-2 N. of the 2th year in the cycle of Jupiter.-या [अक्षयं पुण्यं यत्रास्ति-अच्] N. of a day which is said to confer undying religious merit; अमैव सोमवारेण रविवारेण सप्तमी । चतुर्थी भौमवारेण अक्षयादपि चाक्षया.-Comp. -गुणः, -पुरुहूतः Śiva (possessing imperishable qualities).-तृतीया the festival falling on the 1third day of the bright half of Vaiśākha (the first day of (सत्ययुग), which is said to secure permanence to all actions performed on that day (वैशाखे मासि राजेन्द्र शुक्ल- पक्षे तृतीयिका । अक्षया सा तिथिः प्रोक्ता कृत्तिकारोहिणीयुता ॥ तस्यां दानादिकं सर्वपक्षयं समुदाहृतम्).-नीवी f. a permanent endowment. Buddhist Inser.-मतिः name of a Buddhist.-लोकः the heaven. -
4 अतिक्रान्त _atikrānta
अतिक्रान्त pp..1 Exceeded, surpassed, go ,beyond &c.; सोतिक्रान्तः श्रवणविषयम् Me.13; सुदूरमतिक्रान्तः K.35 departed, gone; मनोरथ ˚दर्शना Māl.1 beyond the reach even of desire; विचारातिक्रान्तः Mu.5.4 past the stage of thought; चक्षुर्विषयातिक्रान्तेषु पक्षिषु H.1.-2 Past, gone by; ˚कुनृपति K.5, past, former; 169 Pt.1.333, Pt.2, Bh.3.32; ˚पार्थिवगुणान् Mu.1 former kings.-तम् A past thing, thing of the past, the past; ˚तं भगवति कथयति M.5 your ladyship is speaking of the past; ˚ते धैर्यमवलम्ब्यताम् U.3; किं उपालम्भेन H.1; cf. 'let by- gones be bygones' ˚योगिन् a. with the moon in conjunction. -
5 अनक्ष् _anakṣ
अनक्ष् a. [न अक्ष्णोति व्याप्नोति विषयमिन्द्रियेण, अक्षु-क्विप् न. -त.] Without sight, blind. -
6 अपरीक्षित _aparīkṣita
अपरीक्षित a.1 Unexamined एतच्चापरीक्षितक्रयविषयम् Mitā.; untried, untested, unproved.-2 Ill-considered, foolish, thoughtless (of person or thing); ˚कारकं नाम पञ्चमं तन्त्रम् Pt.5 'the inconsiderate doer.'-3 Not clearly proved or established. -
7 आपत् _āpat
आपत् 1 P.1 To fall upon, attack, assail; उदायुधाना- पततः R.12.44,5.5; Bk.3.48.-2 To approach, come towards K.22; एतत् प्रायेण श्रुतिविषयमापतितमेव K.136 has reached the ears; 268.-3 To fly towards, come in flying, come or drive in haste, rush upon; अपि नाध्वश्रमः शीघ्रं रथेनापततस्तव Rām.2.72.5-4 (a) To happen, take place, occur, come to pass; कथमिदमापतितम् U.2; K.262,158; अहो न शोभनमापतितम् Pt.2. (b) To fall to one's lot or share, befall; अहो$स्माकं महद्भोजनमापतितम् Pt.1; आपतन्ति हि संसारपथमवर्तार्णानामेते वृत्तान्ताः K.175,132; सर्वस्यैव स्खलितमापतति 291; H.1.28,168.-5 (a) To occur to, cross (the mind); इति हृदये नापतितम् K.288 (b) To be felt or regarded; मधुरतराण्यापतन्ति मनसः K.13 are felt or regarded; 22, 236,329. -Caus. (पातयति) To go towards, approach (Ved.). -
8 आया _āyā
आया 2 P.1 To come, arrive, approach.-2 To reach, attain, go to (any particular state); क्षयम्, वशम्, बन्धनम्, तुलाम् &c. ब्राह्मणो निर्वेदमायात् Mu&ṇḍa 1.2.12; आयातु वरदा देवी Mahānār. 15.1.-3 To follow, result.-4 To be possible or practicable (with inf.). -
9 आरुह् _āruh
1आरुह् 1 P.1 To ascend, mount, bestride, get upon (with acc., sometimes loc.); सिंहासनमारुरोह K.111; आरुरुह् रथादिषु Bk.14.8; आरूढकुलालचक्रमिव Mu.5.5; mounted on a potter's wheel; 7.12.-2 To ride upon, get ascendancy over, domineer over (fig.); वृषल भृत्यमिव मामारोढुमिच्छसि Mu.3; Pt.1.36.-3 To venture upon, undertake, enter upon, make; प्रतिज्ञामारोढुं पुनरपि चलत्येष चरणः Mu.3.3,27; so यौवनारूढ, योगारूढ.-4 To attain, gain, get to, reach; सौन्दर्यस्य पारमारूढा न वा Dk.88; Ki.2.13; तुलां यदारोहति दन्तवाससा Ku.5.34; आरुरोह कुमदाकरोपमाम् R.19,34. The senses of this root are modified according to the noun with which it is joined; आरूढरुषा Ku.7.67 excited to anger; तदागमारूढगुरुप्रहर्षः R. 5.61; मन्त्रिपदमारूढः Mu.6; तर्कारूढा 6.19 engaged in guessing; Ś.5.9; शीघ्रं बुद्धिमारोहति Ś. B. strikes the mind; यौवनपदवीमारूढः attained his majority; अवस्थान्तर- मारूढा M.3; संशयं पुनरारुह्य H.1.7 running a risk; संशयमारुरोह शैलः Ki.13.16. -Caus. (रोह-प-यति)1 To cause to go up or ascend, raise up, elevate; अमात्यो$- स्मान्पुरातनीमवस्थामारोपयिष्यति Mu.2 will raise or elevate; शूलानारोपयेत् Y.2.273; आरोपिता मनोविषयमात्मनः Ku.6.17.-2 To cause to mount or sit (on oneself) (Ātm.); करेणुरारोहयते निषादिनम् Śi.12.5.-3 To cause to grow, plant (lit).-4 To establish, instal, seat (fig.); राज्ये चारोपिता वयम् Mu.7.18; इत्यारोपितपुत्रास्ते R.15.91.-5 To cause, produce, bring out; उष्माणम् K.15; प्रणयम् 134,142; आरोपितप्रीतिरभूत् 173,212; प्रतापमारोपयितुम् 11, 119 show or exhibit.-6 To place, fix, direct; अङ्कमा- रोप्य placing in the lap; R.3.26,14.27; Ku.1.37; चक्षुः˚ cast a look at; Pt.1.243; आशीर्वादमारोपयन्तः Ki.18.46 conferring or pronouncing; आभरणभारमङ्गेषु नारोपयन्ति K.23 put or wear; पत्रे आरोपितं कुरु Ś.6. commit to paper; आरोप्यते शिला शैले H.2.46.-7 To entrust to, appoint to, charge with; मन्त्रिणि राज्यभार- मारोप्य K.57; अमात्यपदे आरोपितः Pt.1.-8 To cause to go to or attain a particular state; करतलं कर्णपूरता- मारोपितम् K.6; आरोपय गरीयस्त्वम् 27 raise to greatness 315; Dk.118.-9 To ascribe, attribute, impute; आत्मन्या- रोपिताभिमानाः K.18,185; छाया हि भूमेः शशिनो मलत्वेनारो- पिता शुद्धिमतः प्रजाभिः R.14.4.-1 To string (as a bow); धनुरारोपयन् U.4; तं देशमारोपितपुष्पचापे Ku.3.35; Bk.14.8.2आरुह् a. Ved. Ascending; Rv.1.124.7. f.1Excre- scence.-2 A shoot (of a plant); यास्ते रुहः प्ररुहो यास्त आरुहः Av.13.1.9. -
10 इ _i
1इ The third letter of the Devanāgarī alphabet.2इ I. 2 P. (In Dhātup. written as इण्) (एति, इयाय, अगात्, एतुम्, इत)1 To go, go to or towards, come to or near; शशिनं पुनरेति शर्वरी R.8.56; ईयुर्भरद्वाजमुनेर्निकेतम् Bk. 3.4.-2 To arrive at, reach, obtain, attain to, go to or be reduced to a particular state, fall into; निर्बुद्धिः क्षयमेति Mk.1.14 goes to (ruin, is ruined; so वशम्, शत्रुत्वम्, शूद्रताम् &c.).-3 To return.-4 To go away, retire; elapse, pass.-5 To spring from, come or arise from.-6 To undertake anything (with acc.); सत्रमायन् Vāj.-7 To ask, beg.-8 To be; to appear.-9 To be employed in, go on with, be in a particular condition or relation, with a part. or instr.; कृषन्तो ह स्म वै वपन्तो यन्ति Śat. Br.; गवामयनेनेयुः Kāty.-1 To thrive, prosper. II.1 U. = अय् q. v. III.4 Ā.1 To come, appear.-2 To run, wander.-3 To go quickly or repeatedly.-4 To ask, request. -Caus. To cause to go or come. [cf. L. eo; Gr. eimi with एमि]. -
11 इतस् _itas
इतस् ind. [इतम्-तसिल् इशादेशः Tv.]1 Hence, from here or hence.-2 From this person, from me; इतः स दैत्यः प्राप्तश्रीर्नेत एवार्हति क्षयम् Ku.2.55.-3 In this direction towards me, here; इतो निषीदेति विसृष्टभूमिः Ku.3.2; प्रयुक्तमप्य- स्त्रमितो वृथा स्यात् R.2.34; इतः स्वपिति केशवः &c. Bh.2.76; इतो गतमनुरागम् V.2; ˚गतवृत्तान्तं न स्मरति Ś.4 news of this place; इत इतो देवः this way, this way, my lord (in dramas).-4 Hence, for this reason, on this ground; इतश्च परमात्मैवेहात्ता भवितुमर्हति S. B.1.2.1.-5 From this world.-6 From this time.-इतः -इतः (a) on the one hand-on the other hand; इतस्तपस्विकार्यमितो गुरुजनाज्ञा Ś.2; (b) in one place-in another place, here-there; K.27; इतश्चेतश्च hither and thither; hence and thence, here and there, to and fro; इतश्चेतश्च धावताम्; now, therefore; इतस्ततः here and there, hither and thither, to and fro; लाङ्गूलविक्षेपविसर्पिशोभैरितस्ततश्चन्द्रमरीचिगौरैः Ku.1.13. -
12 उपागम् _upāgam
उपागम् 1 P.1 To come, approach, go or draw near (a person or place); ताभिर्नो अद्य सुमना उपागहि सहस्रापोषं सुभगे रराणा Av.7.48.2.-2 (a) To go to, go to the state of; पञ्चत्वमुपागतः or परां तृप्तिमुपागतः; so क्रोधम्, मोहम्, क्षयम् &c. (b) To undergo, suffer, endure.-3 To obtain, get; दायादुपागतो दासः Mitā.; Y.2.143.-4 To occur, fall to the lot of.-5 To come back, return; Ks. -
13 उपे _upē
उपे 2 P. [उप-इ]1 To approach, come near, arrive at, reach (a place, person &c.); परमं साम्यमुपैति Muṇḍ. Up.3.1.3. लतामुपेत्य Ś.1; so राजानम्, दुर्गम् &c. योगी परं स्थानमुपैति चाद्यम् Bg.8.28,1.15,9.28.-2 To go to (a master), become a pupil. उपेत्य पप्रच्छ Praśna. Up.1.2; 6.1.-3 To have intercourse with (a woman), cohabit; वाच्यश्चानुपयन् पतिः Ms.9.4.-4 To under go, perform, undertake, practise; तपः, सत्रम् &c.-5 To go to or pass into any state; योगम् R.16.84; भेदम् Ku.2.4; to fall into (misfortune &c.); क्षयम्, मत्युम्, सुखम्, दुःखम्, निद्राम् &c.-6 To obtain, attain to; तस्य प्रिया ज्ञातयः सुकृतमुपयन्ति Kauṣ. Up.1.1; उपैति शस्यं परिणामरम्यताम् Ki.4.22.-7 To incur, be present at.-8 To fall to one's lot or share, befall; उद्योगिनं पुरुषसिंहमुपैति लक्ष्मीः Pt.1.361; Bg.6.27.-9 To consider as, admit, acknowledge. -
14 कारु _kāru
कारु a. (-रू f.) [कृ-उण् Uṇ.1.1]1 A maker, doer, an agent, servant; राघवस्य ततः कार्यं कारुर्वानरपुङ्गवः Bk.7.28.-2 An artisan, mechanic, artist; कारुभिः कारितं तेन कृत्रिमं स्वप्नहेतवे Vb.1.13; इति स्म सा कारुतरेण लेखितं नलस्य च स्वस्य च सख्यमीक्षते N.1.38; Y.2.249,1.187; Ms.5.129;1.12. (They are:-- तक्षा च तन्त्रवायश्च नापितो रजकस्तथा । पञ्चमश्चर्मकारश्च कारवः शिल्पिनो मताः ॥)-3 Terrible, horrible; जरेति क्षयमाहुर्वै दारुणं कारुसंज्ञितम् Mb.1.4.3.-रुः 1 An epithet of विश्वकर्मन् the architect of the gods.-2 An art, a science.-Comp. -चौरः one who commits burglary, a dacoit.-जः1 a piece of mechanism, any product of manufacture.-2 a young elephant.-3 a hillock, an ant-hill.-4 froth.-5 sesamum growing spontaneously.-6 red orpiment.-शिल्पिगणः a. corporation of artisens and handi- craftsmen; Kau. A.2.6.-हस्तः the hand of an artisan; नित्यं शुद्धः कारुहस्तः Ms.5.129. -
15 क्रूर _krūra
क्रूर a. [कृत-रक् धातोः क्रूः; Uṇ.2.21]1 Cruel, wicked, hard-hearted, pitiless; तस्याभिषेकसंभारं कल्पितं क्रूरनिश्चया R.12.4; Me.17; Ms.1.9; तानहं द्विषतः क्रूरान् Bg.16. 19.-2 Hard, rough.-3 Formidable, terrible, fierce, fero- cious, savage.-4 Destructive, mischievous.-5 Wound- ed, hurt.-6 Bloody.-7 Raw.-8 Strong.-9 Inauspi- cious (as opposed to सौम्य and अक्रूर; said of 1st, 3rd, 5th, 7th, 9th and 11th signs of the zodiac which are supposed to have a malignant influence.)-1 Hard, solid, hard- ened; Ś.2.4.-11 Hot; disagreeable, sharp; Ms.2.33.-12 Harsh, jarring; क्रूरक्वणत्कङ्कणानि Mv.1.35.-रः, -रम् Boiled rice.-रः 1 A hawk.-2 heron.-3 An uneven sign of the zodiac.-4 N. of a planet (Rāhu or Saturn).-5 A kind of horse; तद्वद्वामाश्रयाः क्रूरः प्रकरोति धनक्षयम् Śālihotra 15.-रम् 1 A wound.-2 Slaughter, cruelty.-3 Any horrible deed.-4 Any frightful appearance. -ind. In a formidable manner; Mb.3.-Comp. -आकृति a. terri- ble in form (-तिः) epithet of Rāvaṇa.-आचारः a. following cruel or savage practices; Ms.4.246.-आत्मन् the planet Saturn.- आशय a.1 containing fierce ani- mals (as a river).-2 of a cruel disposition.-कर्मन् n.1 a bloody act.-2 any hard labour. -a. doing a bloody act; अहं क्रूरकर्मा जात्या चाण्डालः K.-कर्मकृत् m. a rapa- cious animal; Ms.12.58.-कृत् a. fierce, cruel, un- relenting;-कोष्ठ a. having costive bowels (unaffected by strong purgatives).-गन्ध sulphur.-चरित, -चेष्ठित a. cruel, ferocious.-दृश् a.1 evil-eyed, having a malig- nant look; Ks.62.27.-2 mischievous, villainous. (-m.) N. of Saturn; also of Mars.-राविन् m. a raven-लोचनः an epithet of the planet Saturn. -
16 दन्दशूकः _dandaśūkḥ
दन्दशूकः a [दंश्-यङ्-ऊक]1 Biting, venomous. उवाचो- पायं नितरां दन्दशूकाः प्रमादिनः । सर्पसत्रे प्रयास्यन्ति तीक्ष्णा विषधराः क्षयम् ॥ Bm.1.163-4.-2 Mischievous, malignant; Mb. 5.35.64.-कः 1 A serpent, snake; Bhāg.5.26.33.-2 A reptile in general.-3 A demon, Rākṣasa; इषु- मति रघुसिंहे दन्दशूकाञ्जिघांसौ Bk.1.26. -
17 परिक्षयः _parikṣayḥ
परिक्षयः 1 Decay, waste, destruction; परिक्षयो$पि अधिकं रमणीयः Mk.1; किरण˚ Ku.4.46.-2 Disappearing, ceasing.-3 Ruin, loss, failure; व्रजद्भिरार्द्रेन्धनवत्परिक्षयम् Ki.16.57; Ms.9.59. -
18 पातालम् _pātālam
पातालम् [पतत्यस्मिन्नधर्मेण पत्-आलञ्; cf. Uṇ.1.114]1 The last of the seven regions or worlds under the earth said to be peopled by Nāgas. the seven regions are:-- अतल, वितल, सुतल, रसातल, तलातल, महातल and पाताल.-2 The lower regions or world in general; मा मेति व्याहरत्येव तस्मिन् पातालमभ्यगात् R.15.84;1.8; पातालान्न विमोचितो बत बली नीतो न मृत्युः क्षयम् Subhāṣ.-3 An excavation, a hole.-4 Submarine fire.-5 (In astrol.) The fourth house or sign from that in which the sun is present.-लः 1 A kind of instrument for distillation or the calcination and sublimation of metals.-2 N. of Jupiter's year (of 361 days).-Comp. -गङ्गा the Ganges of the lower world.-ओकस् m.,-निलयः, -निवासः, -वासिन् m.1 a demon.-2 a Nāga or a serpent-demon.-तलम्, -मूलम् the bottom of Pātāla.-मुखम् a great hollow (महागर्त); यत्त्वद्य पातालमुखे पतन्तं पाणौ गृहीत्वा प्रतिसंहरेत Mb. 3.268.4.-मूलम् the centre or gravity; आस्ते पातालमूलस्थः शेषो$शेषसुतर्चितः V. P.2.5.2.-यन्त्रम् See पातालः (1). -
19 प्रक्रम् _prakram
प्रक्रम् 1 U.1 To go forward, proceed, walk on; प्राक्रंस्त क्षयमेघवत् Bk.15.23.-2 To go, set out, march forth.-3 To issue forth, depart.-4 To go across, pass.-5 To begin, commence (Ātm.) (with inf.); प्रचक्रमे च प्रतिवक्तुमुत्तरम् R.3.47;2.15; Ku.3.2; 5.18.-6 To undertake, apply oneself to.-7 To behave towards (with. loc). -
20 प्रयामः _prayāmḥ
प्रयामः 1 Restraining, checking.-2 Dearth, scarcity, dearness (of water, corn &c.).-3 Length; कुर्वन् प्रयाम- क्षयमायतीनाम् Ki.3.43.-4 Competition of buyers on account of dearth.
Страницы
- 1
- 2
См. также в других словарях:
kshaya-māsa — क्षयमास … Indonesian dictionary
yáthā-vishayam — यथाविषयम् … Indonesian dictionary
