-
61 परिभोगः _paribhōgḥ
परिभोगः 1 Enjoyment; R.4.45.-2 Especially, sexual enjoyment; प्रीतिरोधमसहिष्ट सा पुरी स्त्रीव कान्तपरिभोग- मायतम् R.11.52;19.21;28,3.-3 Illegal use of another's goods. -
62 पुरु _puru
पुरु a. (-रु -र्वी f.) [पृ-पालनपोषणयोः कु; Uṇ.1.24] Much, abundant, excessive, many; (in classical lit- erature पुरु occurs usually at the beginning of proper names); इन्द्रो मायाभिः पुरुरूप ईयते Bṛi. Up.2.5.19; स्त्रीणां प्रियतमो नित्यं मत्तस्तु पुरुलम्पटः Bhāg.7.15.7.-रुः 1 The pollen of flowers.-2 Heaven, the world of the im- mortals.-3 N. of a demon killed by Indra.-4 N. of a prince, the sixth monarch of the lunar race. [He was the youngest son of Yayāti and Śarmiṣṭhā. When Yayāti asked his five sons if any one of them would exchange his youth and beauty for his own decrepitude and infirmities, it was Puru alone who consented to make the exchange. After a thousand years Yayāti restored to Puru his youth and beauty and made him successor to the throne. Puru was the ancestor of the Kauravas and Pāṇḍavas.] -ind.1 Much, exceedingly.-2 Repeatedly, often.-Comp. -कृत, -कृत्वन् a. efficacious.-जित् m.1 an epithet of Viṣṇu.-2 N. of king Kuntibhoja of his brother.-दम् gold.-दंशकः a goose.-दंश (-स) -सा, -दत्रः, -द्रुह् m. epithets of Indra (Ved.).-निष्ठ a. excelling among many.-प्रौढ a. possessing much self-confidence.-भोजस् m. a cloud.-लम्पट a. very lustful or lascivious.-ह, -हु much, many.-हूत a. invoked by many; प्रादुश्चकर्थ यदिदं पुरुहूतरूपम् Bhāg.3.15.5. (-तः) an epithet of Indra; पुरुहूतध्वजः R.4.3;16.5; पुरुहूतमुख्याः (लोकपालाः) Ku.7.45. Ms.11.122. ˚द्विष् m. an epithet of Indrajit.-हूतिः m. an epithet of Viṣṇu. -f. manifold invocation. -
63 प्रगल्भ् _pragalbh
प्रगल्भ् 1 Ā.1 To be bold or confident; या कथंचन सखीवचने प्रागभिप्रियतमं प्रजगल्भे Śi.1.18; न मौक्तिकच्छिद्रकरी शलाका प्रगल्भते कर्मणि टङ्किकायाः Vikr.1.16 'cannot be bold (competent) enough to do the work of a hatchet'.-2 To be determined or resolute.-3 To be proud.-4 To be ready or able (with inf.). -
64 प्रसृ _prasṛ
प्रसृ 1 P. To flow forth, spring, arise, proceed; लोहिताद्या महानद्यः प्रसस्रुस्तत्र चासकृत् Mb.-2 To go forth, advance; वेलानिलाय प्रसृता भुजङ्गाः R.13.12; अन्वेषणप्रसृते च मित्रगणे Dk.-3 To spread, spread round; कृशानुः किं साक्षात् प्रसरति दिशो नैष नियतम् K. P.1; प्रसरति तृणमध्ये लब्ध- वृद्धिः क्षणेन (दवाग्निः) Ṛs.1.25.-4 To spread, prevail, pervade; प्रसरति परिमाथी को$प्ययं देहदाहः Māl.1.41; भित्त्वा भित्त्वा प्रसरति बलात् को$पि चेतोविकारः U.3.36.-5 To be stretched, to extend; न मे हस्तौ प्रसरतः Ś.2.-6 To be disposed or inclined to (do a thing), move; न मे उचितेषु करणीयेषु हस्तपादं प्रसरति Ś.4; प्रसरति मनः कायारम्भं Pt.3. 181.-7 To prevail, begin, commence; प्रससार चोत्सवः Ks.16.85.-8 To be long, be lengthened; यदि तु तव समागमे तथैव प्रसरति सुभ्रु ततः कृती भवेयम् V.3.22.-9 To grow strong or intense; प्रसृततरं सख्यम् Dk.-1 To pass away (as time).-11 To break forth or out (as fire).-12 To be displaced (as the humours of the body). -Caus.1 to spread, stretch; जलनिधिवेगसहं प्रसार्य देहम् Bk.1.44.-2 To stretch forward, extend, hold out (as the hand); कालः सर्वजनान् प्रसारितकरो गृह्णाति दूरादपि Pt.2.2.-3 To spread out or expose for sale; क्रेतारः क्रीणीयुरिति बुद्ध्या आपणे प्रसारितं क्रय्यम् Sk.; Ms.5.129; वणिजो न प्रसारयन् Rām.2.48.4.-4 To open wide, expand (as eyes).-5 To publish, promulgate.-6 To prose- cute.-7 (In gram.) To change a semi-vowel into the corresponding vowel. -
65 प्रौ _prau _ _प्रो _prō _ _ढिः _ḍhiḥ
प्रौ (प्रो) ढिः f.1 Full growth or development, maturity, perfection; एवं वीक्ष्य तवाविवेकमपि च प्रौढिं परामुन्नतेः Jagannātha.-2 Growth, increase.-3 Greatness, grandeur, elevation, dignity; प्रौढिप्रकर्षेण पुराणरीतिव्यतिक्रमः श्लाघ्यतमः पदानाम् Vikr.1.15.-4 Boldness, audacity; प्रासपाशधनुर्बाणधारिणः प्रौढिकारिणः Śiva. B.26.3.-5 Pride, arrogance, self-confidence.-6 Controversy, discussion.-7 Zeal, exertion, enterprize.-8 Earnestness, pro- fundity (of character); हास्यप्रौढिमजानन्त्याः करुणः सो$न्व- कम्पत Bhāg.1.6.25.-Comp. -वादः 1 a grandilo- quent or pompous speech.-2 a bold assertion.Sanskrit-English dictionary > प्रौ _prau _ _प्रो _prō _ _ढिः _ḍhiḥ
-
66 यत् _yat
1यत् 1 Ā. (यतते, यतित)1 To attempt, endeavour, strive, try (usually with inf. or dat.); सर्वः कल्ये वयसि यतते लब्धुमर्थान् कुटुम्बी V.3.1.-2 To strive after, be eager or anxious for, long for; या न ययौ प्रियमन्यवधूभ्यः सारतरा- गमना यतमानम् Śi.4.45; R.9.7.-3 To exert oneself, persevere, labour.-4 To observe caution, be watchful; यततो ह्यपि कौन्तेय पुरुषस्य विपश्चितः Bg.2.6.-5 Ved. To excite, stir up, rouse.-6 To join. associate with.-7 To go, proceed. -Caus. (यातयति-ते) To return, rapay, requite, recompense, restore.-2 To despise, censure.-3 To encourage, animate.-4 To torture, distress, annoy.-5 To prepare, elaborate.-6 Ved. To join unite.-7 To cause to be returned or restored.2यत् a. Going, moving; स्थितं च यच्च (ब्रह्मणो रूपे) Bṛi. Up.2.3.1. -
67 यभ् _yabh
यभ् 1 P. (यभति) To cohabit, have sexual intercourse with; देवाः कं जहसुर्वीक्ष्य सुतां यभितुमुद्यतम् Bhāg.1.85.47; 3.2.26; यभस्व नित्यं यदि शक्तिरस्ति चेत् दिने दिने गच्छति नाथ यौवनम् Śubhaṣ. -
68 यूथम् _yūtham
यूथम् [यु-थक् पृषो˚ दीर्घ]1 A herd, flock, multitude, a large number or troop (as of beasts); स्त्रीरत्नेषु ममो- र्वशी प्रियतमा यूथे तवेयं वशा V.4.25; Ś.5.5.-Comp. -चारिन् a. going about in troops (as monkeys).-नाथः, -पः, -पतिः 1 the leader of a troop or band.-2 the head of a flock or herd (usually of elephants), a lordly elephant; मृगेन्द्रविक्रीडितयूथपा इव Bhāg.4.1.2; गजयूथप यूथिकाशबलकेशी V.4.46.-परिभ्रष्ट a. fallen out from a herd.-बन्धः a flock, herd, troop.-मुख्यः the chief of a troop or herd (as of elephants &c.). -
69 रागिन् _rāgin
रागिन् a. [राग-इनि]1 Coloured, dyed.-2 Colouring. painting.-3 Red.-4 Full of passion or feeling, impas- sioned; रागिणापि विहिता तव भक्त्या Ki.18.27.-5 Full of love, subject to love.-6 Passionately fond of, devotedly attached to, desirous of, yearning after (at the end of comp.); रागी कर्मफलप्रेप्सुः Bg.18.27.-7 Delighting, rejoicing. -m.1 A painter.-2 A lover; एको रागिषु राजते प्रियतमादेहार्धहारी हरः Bh.3.121.-3 A libertine, sensua- list.-णी 1 A modification of a musical mode (राग), of which 3 or 36 kinds are enumerated.-2 A wanton and intriguing woman, a lustful woman. -
70 रिक्थम् _riktham
रिक्थम् [रिच्-थक् Uṇ.2.7]1 Inheritance, bequest, property left at death; (in law) unobstructed pro- perty; विभजेरन् सुताः पित्रोरूर्ध्वं रिक्थमृणं समम् Y.1.117; Ms.9.14; ननु गर्भः पित्र्यं रिक्थमर्हति Ś.6.-2 Property in general, wealth, possessions; बालदायादिकं रिक्थं तावद् राजानुपालयेत् Ms.8.27.-3 Gold.-Comp. -आद, -ग्राह, -भागिन्, -हर a. receiving an inheritance, inheriting property. (-m.) an heir, a son; तं नारदः प्रियतमो रिक्थादाना- मनुव्रतः Bhāg.2.9.4.-जातम् the aggregate estate (of a deceased person).-विभागः partition of property.-हारिन् m.1 an heir; किं रिक्थहारैः स्वजनाख्यदस्युभिः Bhāg.8.22.9.-2 a maternal uncle.-3 the seed of the fig-tree. -
71 वशा _vaśā
वशा [वश्-अच्]1 A woman.-2 A wife.-3 A dau- ghter.-4 A husband's sister.-5 A cow.-6 A barren woman; वशा$पुत्रासु चैवं स्याद्रक्षणं निष्कुलासु च Ms.8.28.-7 A barren cow.-8 A female elephant; स्त्रीरत्नेषु ममोर्वशी प्रियतमा यूथे तवेयं वशा V.4.25.-9 A harlot; L. D. B.-Comp. -पायिन् m. a dog; L. D. B.-लोभः A method of catching elephants by seducing them with females; Mātaṅga L.1.7. -
72 विचि _vici
विचि 5 U.1 To collect, gather, bring together, store up; सुवर्णपुष्पितां पृथ्वीं विचिन्वन्ति त्रयो जनाः । शूरश्च कृत- विद्यश्च यश्च जानाति सेवितुम् ॥ Pt.1.45,36.-2 To search for, look out for; विचितश्चैष समन्तात् श्मशानवाटः Māl.5; R.12.61;13.23; प्रियतमां विचिन्वन् V.4.-3 To seek, investigate, examine, reflect upon; नालेन सलिले मूलं पुष्करस्य विचिन्वतः Bhāg.3.9.37; ज्योतिर्मयं विचिन्वन्ति योगिनस्त्वां विमुक्तये R.1.23. Ki.16.1.-4 To separate, discern, distinguish.-5 To disarrange.-6 To select, choose.-7 To destroy, efface.-8 Ved. To clear, prepare (as a way). -
73 विद्रधिः _vidradhiḥ
विद्रधिः An abscess; त्वग्रक्तमांसमेदांसि प्रदूष्यास्थिसमाश्रिताः । दोषाः शोथं शनैर्घोरं जनयन्त्युच्छ्रिता मृशम् ॥ महामूलं रुजापन्नं वृत्तं वाप्यथ वायतम् । स विद्रधिरिति ख्यातो विज्ञेयः षड्विधश्च सः ॥ Bhāva P.-Comp. -घ्नः, -नाशनः Hyperanthera Mo- ringa (Mar. शेवगा). -
74 विधानम् _vidhānam
विधानम् 1 Arranging, disposing; अपरं किं तु कृत्वैवं विधानं संविधास्यति Rām.7.2.31.-2 Performing, making, doing, executing; नेपथ्यविधानम् Ś.1; आज्ञा˚, यज्ञ˚ &c.; एवं कृत्वा विधानं स संनिवेश्य वसुं तदा Rām.7.54.13.-3 Creation, creating; तस्मिन् विधानातिशये विधातुः कन्यामये नेत्र- शतैकलक्ष्ये R.6.11;7.14; Ku.7.66; निधानं धर्माणां किमपि च विधानं नवमुदाम् G. L.18.-4 Employment, use, application; प्रतिकारविधानम् R.8.4.-5 Prescribing, en- joining, ordering.-6 A rule, precept, ordinance, sacred rule or precept, sacred injunction; तन्न्याय- त्वाद् विधानस्य MS.1.3.16 (cf. विधीयते अनेनेति विधानं शब्दः SB. on ibid.); Ms.9.148; ज्ञात्वा शास्त्रविधानोक्तं कर्म कर्तुमिहार्हसि Bg.16.24;17.24.-7 Mode, man- ner.-8 A means or expedient; वस्त्रैश्च सर्वैः सहितैर्विधानै- र्नेयं वृता ते वरसंप्रदाने Rām.2.37.36.-9 Performance of prescribed acts or rites.-1 A rite, ceremony.-11 Gaining, obtaining.-12 Affixing, prefixing (as terminations, suffixes &c.).-13 The food given to elephants (to make them intoxicated); विधानसंपादितदान- शोभितैः (where विधान means 'rule' also); उत्क्षिप्तहस्ततल- दत्तविधानपिण्डस्नेहस्रुतिस्नपितबाहुरिभाधिराजम् Śi.5.51.-14 Wealth.-15 Pain, agony, torment, distress.-16 An act of hostility.-17 An act, doing; आशङ्कमानो नृपते- र्विधानम् Mb.3.113.15.-18 An effort, attempt (यत्न); तथा विधानं क्रियतां समर्थाः साधनेष्विति Rām.1.8.19.-19 Remedy (चिकित्सा); तेषामन्यतमोद्रेके विधानमुपदिश्यते Mb.12. 16.12.-2 Prevention (प्रतिकार); विधानं तत्र भगवन् कर्तुमर्हसि युक्तितः Mb.5.177.8.-21 Granting; क्रतुभ्रेषस्त्वत्तः क्रतुफल- विधानव्यसनिनः Śiva-mahimna 21.-22 The Veda; त्वमेको ह्यस्य सर्वस्य विधानस्य स्वयंभुवः Ms.1.3.-23 The fate, destiny (दैव); अहमद्योपयोक्ष्यामि विधानं पश्य यादृशम् Mb.3. 179.15.-24 A statement of the Vedas; तस्य शब्दं गुणं विद्यान्मूर्तिशास्त्रविधानवित् Mb.12.252.3.-25 (In drama) Conflict of different feelings.-26 Worship.-Comp. -गः, -ज्ञः a wise or learned man.-युक्त a. in accor- dance with or conformable to sacred precept.-सप्तमी the 7th day in the light half of माघ. -
75 विपश्चित् _vipaścit
विपश्चित् a. Learned, wise; विपश्चितो विनिन्युरेनं गुरवो गुरुप्रियम् R.3.29. -m. A learned or wise man, sage; भवन्ति ते सभ्यतमा विपश्चितां मनोगतं वाचि निवेशयन्ति ये Ki.14. 4; Pt.1.1. -
76 विश्रम्भण _viśrambhaṇa
विश्रम्भण a. Winning confidence; कृष्णस्त्वन्यतमं रूपं गोपविश्रम्भणं गतः Bhāg.1.24.35.-णम् Confidence. -
77 विश्वंभर _viśvambhara
विश्वंभर a. All-sustaining.-रः 1 The all-pervading being, the Supreme Spirit.-2 An epithet of Viṣṇu.-3 Of Indra.-4 Fire; विश्वंभरो वा विश्वंभरकुलाये तं न पश्यति Bṛi. Up.1.4.7.-रा The earth; विश्वंभरा भगवती भवतीमसूत U. 1.9; विश्वंभराप्यतिलघुर्नरनाथ तवान्तिके नियतम् K.P.1; ˚अधीश्वरः, ˚भुज् a king.-Comp. -कुलायः a fire-recep- tacle; Bṛi. Up.1.4.7. -
78 विषम _viṣama
विषम a. [विगतो विरुद्धो वा समः]1 Uneven, rough, rugged; पथिषु विषमेष्वप्यचलता Mu.3.3; व्यालाकीर्णाः सुविषमाः Pt.1.64; Me.19.-2 Irregular, unequal; तोषं ततान विषमग्रथितो$पि भागः Māl.9.44.-3 Odd, not even.-4 Difficult, hard to understand, mysterious; विषमो$पि विगाह्यते नयः Ki.2.3; विषमाः कर्मगतयः Pt.4.5.-5 Impas- sable, inaccessible; Ki.2.3; भ्रान्तं देशमनेकदुर्गविषमम् Bh.3.5.-6 Coarse, rough.-7 Oblique; ईषत्तिर्यग्वलन- विषमम् Māl.4.2.-8 Painful, troublesome; कान्ताविश्लेषदुःख- व्यतिकरविषमे यौवने विप्रयोगः Bh.3.16; H.4.3.-9 Very strong, vehement; व्यनक्त्यन्तस्तापं तदयमतिधीरो$पि विषमम् Māl.3.9.-1 Dangerous, fearful; सर्वंकषः कषति हा विषमः कृतान्तः Mv.5.56; Mk.8.1,27; Mu.1.18; 2.2.-11 Bad, adverse, unfavourable; येन च हसितं दशासु विषमासु Pt.4.16.-12 Odd, unusual, unparalleled.-13 Dishonest, artful.-14 Intermittent (as fever).-15 Wicked.-16 Different.-17 That which cannot be equally divided; अजाविकं सैकशफं न जातु विषमं भजेत् Ms.9.119.-18 Unsuitable, wrong; Suśr.-मः 1 N. of Viṣṇu.-2 (In music) A kind of measure.-मम् 1 Unevenness.-2 Oddness.-3 An inaccessible place, precipice, pit &c.-4 A difficult or dangerous position, difficulty, misfortune; सुप्तं प्रमत्तं विषमस्थितं वा रक्षन्ति पुण्यानि पुरा कृतानि Bh.2.97; कुतस्त्वा कश्मलमिदं विषमे समुपस्थितम् Bg.2.2.-5 Rough or uneven ground.-6 N. of a figure of speech in which some unusual or incompatible rela- tion between cause and effect is described; (said to be of four kinds; see K. P. Kārikās 126 and 127).-7 A kind of stanza or verse; भिन्नचिह्नचतुष्पादं विषमं परिकीर्तितम्.-मम् ind. Unequally, unevenly, unfairly, dangerously &c.-Comp. -अक्षः, -ईक्षणः, -नयनः, -नेत्रः, -लोचनः epithets of Śiva.-अन्नम् unusual or irregular food.-अवतारः descent on uneven ground, perhaps also 'un- dertaking or embarking in an adventure'; V.1.-आयुधः, -इषुः, -शरः epithets of the god of love; उन्मिमील विशदं विषमेषुः Śi.1.72.-कर्णः 1 a quadrangle or tetragon with unequal diagonals.-2 the hypotenuse of a right-angled triangle.-कर्मन् (in maths.) the finding of two quantities when the difference of their squares is given and either the sum or the difference of the quantities (Colebrooke).-कालः an unfavourable season.-चक्रवालम् (in maths). an ellipse.-चतुरस्रः, -चतुर्भुजः an unequal quadrilateral figure; trapezium.-छदः the tree सप्तपर्ण q. v.-छाया the shadow of the gnomon at noon.-ज्वरः remittent fever; दोषो$ल्पो$हितसंभूतो ज्वरो- त्सृष्टस्य वा पुनः । धातुमन्यतमं प्राप्य करोति विषम़ज्वरम् ॥-त्रिभुजः a scalene triangle.-पत्रः the Saptaparṇa tree; विषम- पत्रमहीरुहसंभवम् Rām. ch.4.68.-बाणः N. of the god of love; also विषमविशिखः, -शरः.-लक्ष्मी f. ill-luck.-विभागः unequal distribution (of property).-वृत्तम् a kind of metre with unequal Pādas.-शील a. cross-tempered, peevish, perverse.-स्थ a.1 being in an inaccessible position.-2 being in difficulty or misfortune; विश्वामित्र- स्ततस्तां तु विषमस्तामनिन्दिताम् Mb.1.72.5. -
79 विस्तीर्ण _vistīrṇa
विस्तीर्ण p. p.1 Spread out, expanded, extended.-2 Wide, broad; विस्तीर्णं योजनं स्निग्धं ततो द्विगुणमायतम् Rām.7.13.3.-3 Large, great, extensive.-Comp. -जानु a. bandy-legged (as a girll, hence unfit for marriage).-पर्णम् a kind of root (मानक). -
80 वीटिः _vīṭiḥ _वीटिका _vīṭikā _वीटी _vīṭī
वीटिः वीटिका वीटी f.1 The betel-plant.-2 A preparation of betel (Mar. वीडा = ताम्बूल q. v.).-3 A tie, fastening, knot (of a wearing garment).-4 The knot of a bodice; त्वं मुग्धाक्षि विनैव कञ्चुलिकया धत्से मनोहारिणीं लक्ष्मीमित्यभिधायिनि प्रियतमे तद्वीटिकासंस्पृशि । Amaru.27.Sanskrit-English dictionary > वीटिः _vīṭiḥ _वीटिका _vīṭikā _वीटी _vīṭī
Страницы
См. также в других словарях:
ya-tama — यतम … Indonesian dictionary
ya-tamá — यतम … Indonesian dictionary
yatá-maithuna — यतमैथुन … Indonesian dictionary
yatá-mānasa — यतमानस … Indonesian dictionary
a-prâ̱pya-tama — अप्राप्यतम … Indonesian dictionary
anya-tama — अन्यतम … Indonesian dictionary
hṛídya-tama — हृद्यतम … Indonesian dictionary
kāryá-tama — कार्यतम … Indonesian dictionary
kṛitya-tama — कृत्यतम … Indonesian dictionary
lobhanīya-tama — लोभनीयतम … Indonesian dictionary
médhya-tama — मेध्यतम … Indonesian dictionary
