-
41 लॄ _lॄ
लॄ f. A mother, a divine female. -m. Śiva. -f. =लृ. cf. लॄर्महात्मा सुरो बालो भूपः स्तोमः कथानकः (वक्ता) । मूर्खो शिश्नो गुदः कक्षा केशः पापरतो नरः ॥ Enm. एकान्वयो मम Ś.7; मनस्येकं वचस्येकं कर्मण्येकं महात्मनाम् H.1.197.-4 Firm, unchanged; एको ग्रहस्तु Pt.1.26.-5 Single of its kind, unique, singular.-6 Chief, supreme, prominent, sole; ब्राह्मण्यास्तद्धरेत्पुत्र एकांशं वै पितुर्धनात् Mb.13.47.11. ˚पार्थिव, ˚धनुर्धरः, ˚ऐश्वर्य M.1.1 sole sovereignty; एको रागिषु राजते Bh.3.121.-7 Peerless, matchless.-8 One of two or many; Me.3. एकः सख्यास्तव सह मया वामपादाभिलाषी Me.8.-9 Oft. used like the English indefinite article 'a', or 'an'; ज्योतिरेकम् Ś.5.3.-1 True.-11 Little. Oft. used in the middle of comp. in the sense of 'only', with an adjectival or adverbial force; दोषैकदृक् looking only to faults; त्वदेकेषु Ku.3.15 your arrow only; so भोगैकबद्धस्पृहः. एकः-अन्यः, or अपरः the one- the other; अजामेकां लोहित... नमामः । अजो ह्येको... अजोन्यः Śvet. Up.4.5; it is used in the plural in the sense of some, its correlative being अन्ये or अपरे (others); एके समूहुर्बलरेणुसंहतिं शिरोभिराज्ञामपरे महीभृतः ॥ Śi.12.45; see अन्य, अपर also.-कः N. of Viṣṇu. the ऴSupreme Being or Prajāpati; एक इति च प्रजापतेरभिधानमिति । ŚB. on MS. 1.3.13.(-कम्) 1 The mind; एकं विनिन्ये स जुगोप सप्त सप्तैव तत्याज ररक्ष पञ्च Bu. Ch.2.41.-2 unity, a unit; Hch.-का N. of Durgā. [cf. Persian yak; L. aequus].-Comp. -अंशः a separate part, part in general. विष्टभ्याह- मिदं कृत्स्नमेकांशेन स्थितो जगत् Bg.1.42. एकांशश्च प्रधानतः Ms. 9.15.-अक्ष a.1 having only one axle. द्विचक्रमेकाक्षम् (रथम्) Bhāg.4.26.1.-2 having one eye.-3 having an excellent eye.(-क्षः) 1 a crow.-2 N. of Śiva.-अक्षर a. monosyllabic. ओमित्येकाक्षरं ब्रह्म Bg.8.13.(-रम्) 1 a monosyllable.-2 the sacred syllable; ओम्; एकाक्षरं परं ब्रह्म Ms.2.83.-3 The sole imperishable thing; एका- क्षरमभिसंभूय Av.5.28.8.-4 N. of an Upaniṣad. ˚कोशः a vocabulary of monosyllabic words by Puruṣottama- deva. ˚रीभावः the production of only one syllable, con- traction.-अग्नि a. Keeping only one fire; Āpastamba Dharma Sūtra 2.21.21. (-कः) One and the same fire.-अग्र a.1 fixed on one object or point only.-2 closely attentive, concentrated, intent; तद्गीतश्रवणैकाग्रा R.15.66; K.49; कच्चिदेतच्छ्रुतं पार्थ त्वयैकाग्रेण चेतसा Bg.18.72; मनुमे- काग्रमासीनम् Ms.1.1.-3 unperplexed.-4 known, cele- brated.-5 single-pointed. (-ग्रः) (in Math.) the whole of the long side of a figure which is subdivided. ˚चित्त, ˚मनस् a. with a concentrated mind, with un- divided attention. ˚चित्तम्, ˚चित्तता intentness of purpose, concentration of mind; तत्रैकाग्रं मनःकृत्वा Bg.6.12;18.72. °reeदृष्टि a. fixing one's eye on one spot.-अग्ऱ्य = ˚अग्र. (-ग्ऱ्यम्) concentration.-अङ्गः 1 a body-guard.-2 the planet Mercury or Mars.-3 N. of Viṣṇu. ˚वधः Mutilation of a limb; Kau. A.4.-4 Having a unique or beautiful shape.(-अङ्गम्) 1 a single member or part.-2 sandal wood.-3 the head. (-ङ्गौ) a married couple. (-ङ्गी) Incomplete; ˚रूपक incomplete, simile.-अञ्जलिः A handful.-अङ्गिका preparation made with sandal-wood.-अण्डः a kind of horse.-अधिपतिः a sole monarch or sovereign.-अनंशा the only (day) receiving no part of the moon, an epithet of Kuhū or day of new moon (born together with Kṛiṣṇa and worshipped with Kṛiṣ&na and Bala- deva and identified with Durgā).-अनुदिष्ट a.1 left as a funeral feast or one who has recently partaken in it. (-ष्टम्) a funeral ceremony performed for only one ancestor (recently dead); see एकोद्दिष्ट; यावदेकानुदिष्टस्य गन्धो लेपश्च तिष्ठति Ms.4.111.-अन्त a.1 solitary, retired.-2 aside, apart.-3 directed towards one point or object only.-4 excessive, great; ˚शैत्यात्- कदलीविशेषाः Ku.1.36.-5 worshipping only one; devoted to only one (एकनिष्ठ); एकान्तजनप्रियः Bhāg.8.24.31.-6 absolute, invariable, perpetual; स्वायत्तमेकान्तगुणम् Bh.2.7; कस्यैकान्तं सुखमुपगतम् Me.111.(-तः) 1 a lonely or retired place, solitude; तासामेकान्तविन्यस्ते शयानां शयने द्युमे Rām.5.1.5. व्योम˚ विहारिणः Pt.2.2; H.1.49.-2 exclusiveness.-3 an invariable rule or course of conduct or action; तस्मादेकान्तमासाद्य Pt.3.7.-4 exclusive aim or boundary. (-तम्) an exclusive recourse, a settled rule or principle; तेजः क्षमा वा नैकान्तं काल- ज्ञस्य महीपतेः Śi.2.83. (-तम्, -तेन, -ततः, -ते) ind.1 solely, exclusively, invariably, always, absolutely, युद्धे नैकान्तेन भवेज्जयः Mb.5.64.27.-2 exceeding, quite, wholly, very much; वयमप्येकान्ततो निःस्पृहाः Bh.3.24; दुःखमेकान्ततो वा Me.111; oft. in comp.; ˚विध्वंसिन् sure or destined to perish; R.2.57; ˚भीरु Mu. 3.5 always timid; so एकान्तकरुण very weak &c.-3 alone, apart, privately. ˚भूत being alone or solitary; विलोक्यैकान्तभूतानि भूतान्यादौ प्रजापतिः Bhāg.6.18.3. ˚मति a. devoted to one object only. ˚विहारिन् a. a solitary wanderer. ˚सुषमा 'containing exclusively good years', a division of time with Jainas. ˚स्थित a. staying or remaining apart.-अन्तर a. next but one, separated by one remove; द्वन्द्वं दक्षमरीचिसंभवमिदं तत्स्रष्टुरेकान्तरम् Ś.7.27; V.1. (-रः) a kind of fever.-अन्तिक a. final, conclusive.-अन्तित्वम् devotion to one object.-अन्तिन् a. devoted to one object only; अहो अत्यद्भुतं ह्येतद् दुर्लभैकान्ति- नामपि Bhāg.7.1.15. -m. a worshipper of Viṣṇu.-अन्नम् one and the same food.(-न्नः), -˚आदिन् 1 a mess-mate.-2 One who lives on the alms from only one house; नैकान्नादी भवेद् व्रती Ms.2.188.-अपचयः, अपायः Diminution by one.-अब्दा a heifer one year old.- अयन a.1 passable for only one (as a foot-path) Mb.3.-2 fixing one's thoughts on one object, closely attentive, intent; see एकाग्र.(-नम्) 1 a lonely or retired place; एकायनगतः पथि Mb.1.176.5; Rām. 3.67.23.-2 a meeting-place, rendezvous. सर्वासामपां समुद्र एकायनम् Bṛi. Up.2.4.11.-3 union of thoughts.-4 monotheism.-5 the sole object; सा स्नेहस्य एकायनीभूता M.2.14; एकायनीभूय Mv.4 with one accord, unani- mously.-6 One and the same way, similarity; एकमेवायनगताः प्लवमाना गिरेर्गिरम् Rām.4.2.9.-7 Worldly wisdom (नीतिशास्त्र); नाम वै एकायनम् Ch. Up.7.1.2. ˚गत = एकायन q. v. तरुणः सुकृतैर्युक्त एकायनगतश्च ह Mb.7.12.22. ˚स्थः With only one resource open, driven to extremity; शूरश्चैकायनस्थश्च किमन्यत्प्रतिपद्यते Pratijñā.1.7.-अर्णवः general flood, universal deluge; अयं ह्युत्सहते क्रुद्धः कर्तुमे- कार्णवं जगत् Rām.5.49.2.-अर्थ a.1 having one and the same meaning, having the same object in view; राजन्यकान्युपायज्ञैरेकार्थानि चरैस्तव Śi.2.114.-2 (Rhet.) Tautological (as a sentence); Kāvyālaṅkāravṛitti. 2.1.11.(-र्थः) 1 the same thing, object, or intention.-2 the same meaning.-3 N. of a glossary (of synonymous words); cf. एकार्थनाममाला.- अवम a. inferior or less by one.- अवयव a. made up of the same components.-अशीत or ˚तितम a. eighty-first.-अशीतिः f. eighty-one.-अष्टका 1 the first or chief Aṣṭakā after the full moon; एकाष्टके सुप्रजसः सुवीरा Av.3.1.5.-2 the eighth day of the dark fortnight in the month of Māgha (on which a श्राद्ध is to be performed).-अष्ठीका (ला) The root of the trumpet-flower (Mar. पहाडमूळ).-अष्ठील a. having one kernel. (-लः) N. of a plant (बकवृक्ष); A white variety of Gigantic swallow- wort (Mar. रुईमांदार).-अहन् (ह) 1 the period of one day.-2 a sacrifice lasting for one day. ˚गमः, ˚अध्वा a day's journey.-आतपत्र a. characterized by only one umbrella (showing universal sovereignty); एकातपत्रं जगतः प्रभुत्वम् R.2.47. ˚त्रां भुवम् 18.4; K.26; Śi.12. 33; V.3.19.-आत्मन् a. depending solely on one-self, solitary.-आदेशः cf. Sk. on P.VI.1.11. one substitute for two or more letters (got by either dropping one vowel, or by the blending of both); as the आ in एकायन.-आयु a.1 providing the most excellent food.-2 the first living being. एकायुरग्रे विश आविवाससि Rv.1.31.5.-आवलिः, -ली f.1 a single string of pearls, beads &c.; सूत्रमेकावली शुद्धा Kau. A.2.11. एका- वली कण्ठविभूषणं वः Vikr.1.3; लताविटपे एकावली लग्ना V.1.-2 (in Rhetoric) Necklace- a series of statements in which there is a regular transition from a predicate to a subject, or from a subject to a predicate; स्थाप्यते$पोह्यते वापि यथापूर्वं परस्परम् । विशेषणतया यत्र वस्तु सैकावली द्विधा ॥ K. P.1; cf. Chandr.5.13-4; नेत्रे कर्णान्तविश्रान्ते कर्णो दोःस्तम्भदोलितौ &c. and Bk.2.19.-आहार्य a. having the same food; making no difference between allowed and forbidden food; एकहार्यं युगं सर्वम् Mb.3.19.41.-उक्तिः f. a single expression or word.-उत्तर a. greater or increasing by one.-उदकः (a relative) connected by the offering of funeral libations of water to the same deceased ancestor; जन्मन्येकोदकानां तु त्रिरात्राच्छुद्धिरिष्यते Ms.5.71.-उदरः, -रा uterine, (brother or sister).-उदात्त a. having one Udātta accent.-उद्दिष्टम् a Śrāddha or funeral rite performed for one definite individual deceased, not including other ancestors; see एकानुदिष्ट.-ऊन a. less by one, minus one.-ऋच् a. consisting of one verse (ऋच्). (-चम्) A Sūkta of one verse only; Av.19.23.2.-एक a. one by one, one taken singly, a single one; एकैकमप्यनर्थाय किमु यत्र चतुष्टयम् H. Pr.11; R.17.43.(-कम्), -एकैकशः, ind. one by one, singly, severally एकैकमत्र दिवसे दिवसे Ś.6.11; ˚कं निर्दिशन् Ś.7 pointing to each severally.-श्यम् (एककश्यम्) Single state, severally एकैकश्येनानुपूर्वं भूत्वा भूत्वेह जायते Bhāg.7.15.51.-˚श्येन (instrumental used as an adv.) individually, singly, one by one. ते यदि एकैकश्येनापि कुर्वन्ति तथापि सत्रक्रियामभिसमीक्ष्य बहव एव कुर्वन्तीति बहुवचनं भविष्यति । ŚB on MS.1.6.45.-ओघः 1 a continuous current.-2 A single flight (of arrows); एकौघेन स्वर्णपुङ्खैर्द्विषन्तः (आकिरन्ति स्म) Śi. 18.55.-कपाल a. consisting of or contained in one cup.-कर a. (-री f.)1 doing only one thing.-2 (-रा) one-handed.-3 one-rayed.-कार्य a.1 acting in concert with, co-operating, having made common cause with; co-worker; अस्माभिः सहैककार्याणाम् Mu.2; R.1.4.-2 answering the same end.-3 having the same occu- pation. (-र्यम्) sole or same business.-कालः 1 one time.-2 the same time, (-लम्, -ले) ind. at one time, at one and the same time; एककालं चरेद्भैक्षम् Ms.6.55. ˚भोजनम् eating but one meal in any given time.-कालिकम् Once a day; तेभ्यो लब्धेन भैक्ष्येण वर्तयन्नेककालिकम् Ms.11.123.-कालीन a.1 happening once only;-2 Contemporary, coeval.-कुण्डलः (लिन्) N. of Kubera; of Balabhadra and Śeṣa; गर्गस्रोतो महातीर्थमाजगामैककुण्डली Mb.9.37.14. cf. एककुण्डल आख्यातो बलरामे धनाधिपे Medini.-कुष्ठम् a kind of leprosy; कृष्णारुणं येन भवे- च्छरीरं तदेककुष्ठं प्रवदन्त्यसाध्यम् Suśr.-क्षीरम् the milk of one (nurse &c.).-गम्यः the supreme spirit.-गुरु, गुरुक a. having the same preceptor. (-रुः, -रुकः) a spiritual brother (pupil of the same preceptor).-ग्राम a. living in the same village. (-मः) the same village.-ग्रामीण a. Inhabiting the same village; नैकग्रामीणमतिथिम् Ms.3.13.-चक्र a.1 having only one wheel. (said of the sun's chariot); सप्त युञ्जन्ति रथमेक- चक्रम् Rv.1.164.2.-2 governed by one king only. (-क्रः) the chariot of the sun. ˚वर्तिन् m. sole master of the whole universe, universal monarch. (-क्रा) N. of the town Kīchakas.-चत्वारिंशत् f. forty-one.-चर a.1 wandering or living alone, alone; अयमेकचरो$ भिवर्तते माम् Ki.13.3;3.53. Kau. A.1.18. स्वच्छन्दमेकचरं Mudrā.-2 having one attendant.-3 living un- assisted.-4 going together or at the same time.-5 gregarious.-6 (Said of certain animals); न भक्षयेदेकचरान् Ms.5.17; Bhāg.5.8.18.(-रः) 1 a rhinoceros.-2 An ascetic (यति); नाराजके जनपदे चरत्येकचरो वशी Rām.2.67.23.- चरण a. having only one foot.-चारिन् a.1 living alone, solitary.-2 going alone or with one follower only.-3 An atten- dant of Buddha. (-णी) a loyal wife.-चित्त a. thinking of one thing only, absorbed in one object.(-त्तम्) 1 fixedness of thought upon one object.-2 unanimity एकचित्तीभूय H.1 unanimously; ˚ता fixedness of mind, agreement, unanimity.-चिन्तनम् thinking of only one object.-चिन्मय a. Consisting of intelligence; Rāmt. Up.-चेतस्, -मनस् a. unanimous; see ˚चित्त.-चोदन a. Resting upon one rule. (-नम्) referring to in the singular number.-च्छत्र a. Ruled by one king solely.-च्छायाश्रित a. Involved in similarity (of debt) with one debtor (said of a surety); Y.2.56.-ज a.1 born alone or single.-2 growing alone (a tree); महानप्येकजो वृक्षो बलवान्सुप्रतिष्ठितः Pt.3.54.-3 alone of its kind.-4 uniform, unchanging.-जः, -जा a brother or sister of the same parents.-जटा N. of a goddess उग्रतारा.-जन्मन् m.1 a king.-2 a Śūdra; see ˚जाति below.-जात a. born of the same parents; Ms.9.148.-जाति a.1 once born.-2 belonging to the same family or caste. (-तिः) a Śūdra (opp. द्विजन्मन्); ब्राह्मणः क्षत्रियो वैश्यस्त्रयो वर्णा द्विजातयः । चतुर्थ एकजातिस्तु शूद्रो नास्ति तु पञ्चमः ॥ Ms.1.4;8.27.-जातीय a. of the same kind, species or family. ˚अनुसमयः performance of one detail with reference to all things or persons, then doing the second, then the third and so on (see पदार्थानुसमय) Ms.5.2.1-2.-जीववादः (in phil.) the assertion of a living soul only.-ज्या the chord of an arc; sine of 3˚.-ज्योतिस् m. N. of Śiva.-तान a. con- centrated or fixed on one object only, closely attentive; ब्रह्मैकतानमनसो हि वसिष्ठमिश्राः Mv.3.11.(-नः) 1 atten- tion fixed on one object only; A. Rām.6.2.2.-2 musical harmony, = ˚तालः-ताल a. Having a single palm tree; एकताल एवोत्पातपवनप्रेरितो गिरिः R.15.23.-तालः harmony, accurate adjustment of song, dance, and instrumental music (cf. तौर्यत्रिकम्).-लम् A kind of sculptural measurement. (-ली) an instrument for beating time, any instrument having but one note.-तीर्थिन् a.1 bathing in the same holy water.-2 belonging to the same religious order; क्रमेणाचार्यसच्छिष्य- धर्मभ्रात्रेकतीर्थिनः Y.2.137. -m. a fellow student, spiritual brother.-तेजन a. Ved. having only one shaft (an arrow).-त्रिंशत् f. thirty-one; ˚त्रिंश 31st.-त्रिकः a kind of sacrifice performed in or lasting for a day.-दंष्ट्रः, -दन्तः "one-tusked", epithets of Gaṇeśa (एकदंष्ट्रः) A kind of fever.-दण्डिन् m.1 N. of a class of Sannyāsins or beggars (otherwise called हंस). They are divided into four orders:-- कुटीचको बहूदको हंसश्चैव तृतीयकः । चतुर्थः परहंसश्च यो यः पश्चात्स उत्तमः ॥ Hārita.-2 N. of a Vedantic school.-दलः, -पत्रः N. of a plant (चन्डालकन्द).-दिश् a. living in the same region or quarter.-दुःखसुख a. sympathising, having the same joys and sorrows.-दृश्, -दृष्टि a. one-eyed. -m.1 a crow.-2 N. of Śiva.-3 a philosopher.-दृश्य a. the sole object of vision, alone being worthy of being seen. तमेकदृश्यं नयनैः पिबन्त्यो Ku.7.64.-दृष्टिः f. fixed or steady look.-देवः the Supreme god.-देवत, -दे(दै)वत्य a. devoted, directed or offered to one deity.-देश a. occupying the same place.(-शः) 1 one spot or place.-2 a part or portion (of the whole), one side; ˚अवतीर्णा K.22; तस्यैकदेशः U.4; Mv.2; विभावितैकदेशेन देयं यदभियुज्यते V.4.33 'what is claimed should be given by one who is proved to have got a part of it'; (this is sometimes called एकदेशविभावितन्याय) ˚क्षाण a. partly burnt. एकदेशक्षाणमपि क्षाणमेव । ŚB. on MS.6.4.18.-देशिन् a. consisting of parts or portions divided into parts. -m. A disputant knowing only part of the true state of the case.-देह, -देहिन् a.1 having only one body.-2 elegantly formed.(-हः) 1 the planet Mercury.-2 (du.) Husband and wife.-धनः a kind of jug with which water is taken up at certain religious ceremonies.(-नम्) 1 an excellent gift.-2 honorific offering.-धनिन् a. obtaining an honorific offering,-धर्मन्, -धर्मिन् a.1 possessing the same properties of the same kind.-2 professing the same religion.-धुर, -धुरावह, -धुरीण a.1 fit for but one kind of labour.-2 fit for but one yoke (as cattle for special burden; P.IV.4.79).-धुरा a particular load or con- veyance.-नक्षत्रम् a lunar mansion consisting of only one star.-नटः the principal actor in a drama, the manager (सूत्रधार) who recites the prologue.-नयनः The planet Venus.-नवतः ninety-first.-नवतिः f. ninety-one.-नाथ a. having one master.(-थः) 1 sole master or lord.-2 N. of an author.-नायकः N. of Śiva.-निश्चय a. come to the same conclusion or resolution, having the same aim. (-यः) general agreement or con- clusion, unanimity.-निपातः A particle which is a single word.-निष्ठ a.1 intently devoted or loyal (to one thing).-2 intently fixed on one object.-नेत्रः 1 N. of Śiva; (one-eyed).-2 (With Śaivas) One of the eight forms of Vidyeśvara.-पक्ष a.1 of the same side or party, an associate.-2 partial. (-क्षः) one side or party; ˚आश्रयविक्लवत्वात् R.14.34; ˚क्षे in one point of view, in one case.-पक्षीभावः The state of being the one alternative.-पञ्चाशत् f. fifty-one.-पतिक a. having the same husband.-पत्नी 1 a faithful wife (perfectly chaste); तां चावश्यं दिवसगणनातत्परामेकपत्नीम् Me.1.-2 the wife of a man who has no other wives; यो धर्म एकपत्नीनां काङ्क्षन्ती तमनुत्तमम् Ms.5.158.-3 the wife of the same man; a co-wife; सर्वासामेकपत्नीनामेका चेत्पुत्रिणी भवेत् Ms.9. 183. ˚व्रतम् a vow of perfect chastity; कामेकपत्नीव्रतदुःख- शीलाम् Ku.3.7.-पत्रिका the plant Ocimum Gratissimum (गन्धपत्रा; Mar. नागदवणी)-पद्, -पाद् a.1 one-footed, limping, lame.-2 incomplete. (-पाद्) m. N. of Śiva or Viṣṇu. (-पदी) a foot-path (for a single man to walk on). एकपद्या तया यान्ती नलिकायन्त्रतुल्यया Śiva. B.28.66-पद a.1 one-footed.-2 consisting of or named in one word.(-दम्) 1 a single step.-2 single or simple word.-3 the time required to pronounce a single word.-4 present time, same time;(-दः) 1 a man having one foot.-2 a kind of coitus (रतिबन्ध). (-दे) ind. sudden- ly, all at once, abruptly; निहन्त्यरीनेकपदे य उदात्तः स्वरानिव Śi.2.95; R.8.48; K.45; V.4.3. (-दा) a verse con- sisting of only one Pāda or quarter stanza.(-दी) 1 a woman having one foot.-2 a Gāyatrī consisting of one Pāda. गायत्र्यस्येकपदी Bṛi. Up.5.14.7.-3 Foot-path (Mar. पाऊलवाट); इयमेकपदी राजन्यतो मे पितुराश्रमः Rām. 2.63.44.-पर a. Ved. an epithet of the dice in which one is decisive or of pre-eminent importance.-परि ind. one over or under, (a term at dice; cf. अक्षपरि). अक्षस्याह- मेकहरस्य हेतोः Rv.1.34.2.-पर्णा 1 N. of a younger sister of Durgā.-2 N. of Durgā.-3 a plant having one leaf only.-पलाशः a. a single Butea Frondosa.-पाटला N. of a younger sister of Durgā; N. of Durgā.-पाणः a single wager.-पात a. happening at once, sudden.-तः The first word of a Mantra (प्रतीक).-पतिन् a.1 sudden.-2 standing alone or solitary. (-नी) i. e. ऋक् a verse to be taken by itself or independently of the hymn to which it belongs.-पाद a.1 having only one foot; तत्र शिश्रिये$ज एकपादः Av.13.1.6.-2 using only one foot.(-दः) 1 one or single foot.-2 one and the same Pāda.-3 N. of Viṣṇu and Śiva.-पादिका a kind of posture of birds.-पार्थिवः Sole ruler or king; न केवलं तद्गुरुरेक- पार्थिवः R.3.31.-पिङ्गः, -पिङ्गलः N. of Kubera; having a yellow mark in place of one eye; (his eye was so made on account of a curse uttered by Pārvatī when he cast an evil eye at her;) Dk.2.4.-पिण्ड a. united by the offering of the funeral rice-ball;˚ता, -त्वम् consanguinity.-पुत्र a. having only one son.-पुरुषः 1 the Supreme Being; वेदान्तेषु यमाहुरेकपुरुषम् V.1.1;-2 the chief person. a. Consisting of only one man. तथैकपुरुषं राष्ट्रम् Bhāg.6.5.7.-पुष्कलः (रः) N. of a musical instrument (Mar. काहल); ततः प्रयाते दाशार्हे प्रावाद्यन्तैकपुष्कराः Mb.5.94.21.-प्रकार a. of the same kind.-प्रख्य a. singularly like.-प्रभुत्वम् sole sovereignty.-प्रयत्नः one effort (of the voice).-प्रस्थः a measure.-प्रहारिक a. killed by one blow. Mk.8.-प्राणयोगः union in one breath.-बुद्धि a. having only one thought.-भक्त a.1 serving one master only.-2 worshipping one deity.-3 eating together. (-भूक्तम्) N. of a religi- ous ceremony; eating but one meal (a day) Mb.3; Y.3.318. ˚व्रतम् eating but once a day as a religious observance.-भक्ति a.1 believing in one deity.-2 firmly devoted; तेषां ज्ञानी नित्ययुक्त एकभक्तिर्विशिष्यते Bg.7. 17. -f. eating but one meal a day.-भार्या a faithful or chaste wife. तामेकभार्यां परिवादभीरोः R.14.86 (-र्यः) one having one wife only.-भाव a. of the same or one nature.-2 sincerely devoted.-3 honest, sincerely disposed.(-वः) 1 one feeling, the same or unchanged devotion; दुर्ग्राह्यत्वान्नृपतिमनसां नैकभावाश्रयाणां सेवाधर्मः परमगहनः Pt.1.285;3.65. स्वतेजसा सत्त्वगुणप्रवाहमात्मैकभावेन भजध्वमद्धा Bhāg.-2 oneness, agreement. cf. एको भावः सदा शस्तो यतीनां भवितात्मनाम्-भूत a.1 being one, undivided-2 concentrated, closely attentive.-भूमः a palace having one floor.-भोजन, -भुक्त a.1 eating but one meal.-2 eating in common.-मति a.1 fixed on one object.-2 unanimous, thinking in the same way.-मनस् a. thinking with another, of one thought; ते निर्यान्तु मया सहैकमनसो येषामभीष्टं यशः Mu.2.13.-2 fixing the mind upon one object, closely attentive; गच्छन्तमेकमनसम् Mb.1.42.36. एकमनाः श्रोतुमर्हति देवः M.2.-मात्र a. of one syllable.-मुख a.1 having the face directed towards one place, direction of object; सहस्रं स एकमुखो ददाति Av.9.4.9.-2 having the same aim.-3 having one chief or head; द्यूतमेकमुखं कार्यम् Y.2.23.-4 having one door or entrance (as a मण्डप).(-खम्) 1 gambling.-2 a kind of fruit (रुद्राक्षफल).-मूर्धन् = ˚मुख q. v. Av.8.9.15.-मूला = अतसी q. v.-यष्टिः, -यष्टिका a single string of pearls.-योनि a.1 uterine.-2 of the same family or caste; एतद्विधानं विज्ञेयं विभाग- स्यैकयोनिषु Ms.9.148.-रजः the plant भृङ्गराज (Mar. माका).-रथः An eminent warrior; Mb.3.-रश्मि a. Lustrous Mb.4.-रस a.1 finding pleasure only in one thing, of one flavour; रसान्तराण्येकरसं यथा दिव्यं पयो$श्नुते R.1.17.-2 of one feeling or sentiment only; साहस˚ U.5.21 influenced only by rashness; विक्रम˚ K.7; भावैकरसं मनः Ku.5.82; M.3.1; Bv.2.155; Śi.6.26; V.1.9.-3 of one tenor, stable, equable; Māl.4.7; U.4.15.-4 solely or exclusively devoted (to one); अबलैकरसाः R.9.43,8.65.(-सः) 1 oneness of aim or feeling.-2 the only flavour or pleasure. (-सम्) a drama of one sentiment.-राज्, -राजः m. an absolute king; प्राङ् विशाम्पतिरेकराट् त्वं वि राज Av.3.4.1. a. Shining alone, alone visible; स वा एष तदा द्रष्टा नाप- श्यद् दृश्यमेकराट् Bhāg.3.5.24.-रात्रः a ceremony lasting one night. (-त्रम्) one night; एकरात्रं तु निवसन्नतिथिर्ब्राह्मणः स्मृतः Ms.3.12.-रात्रिक a. lasting or sufficient for one night only.-राशिः 1 a heap, crowd.-2 a sign of the zodiac. ˚भूत a. collected or heaped together.-रिक्थिन् m. a coheir; यद्येकरिक्थिनौ स्यातामौरसक्षेत्रजौ सुतौ Ms.9.162.-रूप a.1 of one form or kind, like, similar; आसवः प्रतिपदं प्रमदानां नैकरूपरसतामिव भेजे Ki.9.55.-2 uniform, one-coloured; Rv.1.169.2.(-पम्) 1 one form or kind;-2 The knowledge of reality. विमोचयत्येकरूपेण Sāṅ. K.63. ˚ता uniformity, invariableness; क्षणद्युतीनां दधुरेकरूपताम् Ki.8.2.-रूप्य a. formed or arising from one.-लिङ्गः 1 a word having one gender only.-2 N. of Kubera. (-ङ्गम्) a place in which for five krośas there is but one लिङ्ग (Phallus); पञ्चक्रोशान्तरे यत्र न लिङ्गान्तरमीक्ष्यते । तदेकलिङ्गमाख्यातं तत्र सिद्धिरनुत्तमा ॥ Śabdak.-वचनम् the singular number.-वर्ण a.1 of one colour.-2 identical, same.-3 of one tribe or caste.-4 involving the use of one letter (˚समीकरण).(-र्णः) 1 one form.-2 a Brāhmaṇa.-3 a word of one syllable.-4 a superior caste. (-र्णी) beating time, the instru- ment (castanet); ˚समीकरणम् an equation involving one unknown quantity.-वर्णिक a.1 of one colour.-2 of one caste.-वर्षिका a heifer one year old.-वस्त्र, -वसन a. having only one garment, in one dress (without उत्तरीय). (-स्त्रम्) a single garment.-वाक्यम् one or unanimous opinion; एकवाक्यं विवव्रः R.6.85 raised a unanimous cry; ˚ता consistency in meaning, unanimity, reconciling different statements, syntactical unity; प्रकरणाच्च ज्योतिष्टोमेनैकवाक्यता स्यात् । ŚB. on MS.1. 5.37.-वाक्यकृ 8 U. To effect syntactical unity, to construe as one sentence. तस्मात् प्रकृतानां... देवतानामन्यतमया देवतया प्रकृतत्वादेकवाक्यतां कृत्वा देवतामवगमिष्यामः । ŚB. on MS.1. 8.5.-वाक्यया 2 P. (with instrumental) To form one sentence with, to be syntactically connected with; न वै कृतं कर्म प्राकृतैरङ्गपदार्थैः सहैकवाक्यतां याति । ŚB. on MS.1. 1.2.˚त्वम् syntactical unity. The state of forming or being one sentence; एकवाक्यत्वाच्च । Ms.1.1.8.-वाचक a. Synonymous.-वादः 1 a kind of drum or tabor (Mar. डफ).-2 the unitarian doctrine, monotheism.-वारम्, -वारे ind.1 only once.-2 at once, suddenly.-3 at one time.-वासस् a. Clothed in only one garment.-वासा A woman; Nigh.-विंश a. twenty-first; consisting of twentyone. (-शः) the Ekaviṁśa- ṣ&tod;oma; Av.8.9.2.-विंशक a. The twentyfirst; दश पूर्वान्परान् वंश्यानात्मानं चैकविंशकम् । ब्राह्मीपुत्रः सुकृतकृन्मोचयेदेनसः पितॄन् ॥ Ms.3.37.-कम् The number twentyone; Y.3.224.-विंशतिः f. twentyone.-विजयः Complete victory; Kau. A.12.-विध a. of one kind; simple.-विलोचन a. one-eyed; see एकदृष्टि.-विषयिन् m. a rival (having a common object or end in view).-वीरः a pre-eminent warrior or hero; धर्म˚ Mv.5.48.-रा N. of a daughter of Śiva, a deity.-वृक्षः 1 one tree.-2 a district in which but one tree is seen for 4 Krośas.-वृत f. heaven.-वृन्दम 1 a peculiar disease of the throat.-2 one heap or collection.-वृषः Ved. the chief bull; the best or most excellent of a number.-वेणिः, -णी f. a single braid of hair (worn by a woman as a mark of her separation from her hus- band &c.); गण्डाभोगात्कठिनविषमामेकवेणीं करेण Me.93; ˚धरा Ś.7; धृत˚ Ś.7.21.-वेश्मन् n. a solitary house or room; विप्रदुष्टां स्त्रियं भर्ता निरुन्ध्यादेकवेश्मनि Ms.11.176.-व्यवसायिन् a. following the same profession.-व्याव- हारिकाः N. of a Buddhist school.-शत a. 11 st. (-तम्) 11; अत्रैतदेकशतं नाडीनां Prasna. Up.3.6.-शक a. whole-hoofed. (-फः) an animal whose hoof is not cloven (as a horse, ass &c.); अजाविकं सैकशफं न जातु विषमं भजेत् Ms.9.119.-शरणम् the sole recourse or refuge (especially applied to a deity).-शरीर a. of one body or blood, consanguineous. ˚अन्वयः consan- guineous descent. ˚अवयवः a descendant in a right line, blood-kinsman. ˚आरम्भः commencement of consangui- nity by the union of father and mother.-शल्यः A kind of fish; Rām.5.11.17.-शाख a. having one branch. (-खः) a Brāhmaṇa of the same branch or school.-शायिन् a. Sleeping alone, chaste; Mb.13.-शाला A single hall or room; (-लम् A house consisting of one hall; Matsya P.-शीर्षन् = ˚मुख q. v. Av.13.4.6.-शुङ्ग a. having one sheath. (-ङ्गा) N. of a medicinal plant.-शुल्कम् One and the same purchase money (given to the parents of a bride); अन्यां चेद्दर्शयित्वा$न्या वोढुः कन्या प्रदीयते । उभे ते एकशुल्केन वहेदित्यब्रवीन्मनुः ॥ Ms.8.24.-शृङ्ग a. having only one horn.(-ङ्गः) 1 a unicorn; rhinoceros.-2 N. of Viṣṇu.-3 a class of Pitṛis.-4 a mountain having one top.-शेपः a tree having one root.-शेषः 'the remainder of one', a species of Dvandva compound in which one of two or more words only is retained; e. g. पितरौ father and mother, parents, (= मातापितरौ); so श्वशुरौः, भ्रातरः &c.-श्रुत a. once heard. ˚धर a. keeping in mind what one has heard once.-श्रुतिः f.1 monotony.-2 the neutral accentless tone. (-ति) ind. in a monotonous manner.-श्रुष्टि a. Ved. obedient to one command.-षष्ट a. sixty-first.-षष्टिः f. sixty-one. ˚तम a. sixty first.-संस्थ a. dwelling in one place; R.6.29.-सप्तत, ˚तितम् a. seventy-first.-सप्ततिः f. seventy-one.-सभम् a common place of meeting.-सर्ग a. closely attentive. (-र्गः) concentration.-सहस्रम् 11 or one thousand; वृषभैकसहस्रा गा दद्यात्सुचरितव्रतः Ms.11.127.-साक्षिक a. witnessed by one.-सार्थम् ind. together, in one company.-सूत्रम् N. of a small double drum played by a string and ball attached to the body of it (Mar. डमरू).-स्तोमः N. of Soma ceremony.-स्थ a.1 being or centred in one place; in one man; ज्ञानमेकस्थमाचार्ये...... शौर्यमेकस्थमाचार्ये Mb.7.188.45. Ku. 1.49; हन्तैकस्थं क्वचिदपि न ते चण्डि सादृश्यमस्ति Me.16.-2 close-standing, standing side by side.-3 collected, combined.-स्थानम् one or the same place; एकस्थाने प्रसूते वाक् Pt.4.5.-2 Standing closely; विपक्षेणापि मरुता यथैकस्थानवीरुधः Pt.3.53.-हंसः the chief or highest Haṁsa (an allegorical designation of the soul). हिरण्मयः पुरुष एकहंसः Bṛi. Up.4.3.11.-हायन a. one year old; त्रस्तैकहायनकुरङ्गविलोलदृष्टिः Māl.4.8; U.3.28. (-नी) a heifer one year old. (-नम्) the period of one year. -
42 परिकरः _parikarḥ
परिकरः 1 Retinue, train, attendants, followers.-2 A multitude, collection, crowd; संध्याकृष्टावशिष्टस्वकर- परिकरस्पृष्टहेमारपङ्क्तिः Ratn.3.5.-3 A beginning, com- mencement; गतानामारम्भः किसलयितलीलापरिकरः Bh.1.6.-4 A girth, waist-band, cloth worn round the loins; अहिपरिकरभाजः Śi.4.65; परिकरं बन्ध् or कृ 'to gird up one's loins, to make oneself ready, prepare oneself for any action'; बध्नन् सवेगं परिकरम् K.17; कृतपरिकरः कर्मसु जनः Śivamahimna 2; कृतपरिकरस्य भवादृशस्य त्रैलोक्यमपि न क्षमं परिपन्थीभवितुम् Ve.3; G. L.47; बद्धो मानपरिग्रहे परिकरः सिद्धिस्तु दैवे स्थिता Amaru.97; U.5.12.-5 A sofa.-6 (in Rhet.) N. of a figure of speech which consists in the use of significant epithets; विशेषणैर्यत् साकूतैरुक्तिः परिकरस्तु सः K. P.1; e. g. सुधांशुकलितोत्तंसस्तापं हरतु वः शिवः Chandr.5.59.-7 (In dramaturgy) Covet or indirect intimation of coming events in the plot or a drama, the germ or the बीज q. v; see S. D.34.-8 Judgment.-9 A helper, colleague, co-worker. -
43 अनन्य _ananya
अनन्य a.1 Not different, identical, same, not other than, self; अनन्या राघवस्याहं भास्करस्य प्रभा यथा । सा हि सत्याभिंसन्धाना तथानन्या च भर्तरि Rām. cf. Rām.5.21.15.-2 Sole, unique, without a second.-3 [नास्ति अन्यः विषयो यस्य] Undivided, undistracted (mind &c.); having no other object or person to think of &c.; अनन्याश्चिन्तयन्तो मां ये जनाः पर्युपासते Bg.9.22. In comp. अनन्य may be translated by 'not by another', 'directed or devoted to no one else', 'having no other object'.-4 unopposed; अनन्यां पृथिवीं भुङ्क्ते सर्वभूतहिते रतः Kau. A.-Comp. -अर्थ a. not subservient to any other object, principal.-आश्रित a. independent, not resorting to another. (-तम्) unencumbered estate (in law).-गतिः f. sole resort or resource.-गतिक a. [न. ब] having no other resource or help, having no other resource left; अनन्यगतिके जने विगतपातके चातके Udb.-गुरु a. than which nothing is greater. अनन्यगुर्वास्तव केन केवलः पुराणमूर्तेर्महिमाव- गम्यते Si.1.35.-चित्त, -चिन्त, -चेतस्, -मनस्, -मानस, -हृदय a. giving one's undivided thought or attention to, with undivided mind; विचिन्तयन्ती यमनन्यमानसा Ś4.1; K.75.-जः, -जन्मन् m. [नान्यस्मात् जन्म यस्य; आत्मभू- चित्तभू इत्यादि तस्य व्यपदेशत्वात् or नास्ति अन्यद्यस्मात्सो$नन्यः, विष्णुः; तस्माज्जातः] Cupid, the god of love; मा मूमुहत्खलु भवन्तमनन्य- जन्मा Māl.1.32.-दृष्टि a. gazing intently or steadfastly at; ˚ष्टिः सवितारमैक्षत Ku.5.2.-देव a. having no other (superior) God, epithet of the Supreme Being.-परता exclusive devotion or attachment; पुरश्चक्षूरागस्तदनु मनसो$नन्यपरता Māl.6.15.-परायण a. devoted to no other (woman); Ś.3.18.-पूर्वः [नान्या पूर्वा यस्य] having no other wife; वरस्यानन्यपूर्वस्य विशोकामकरोद्गुणैः Ku.6.92. (-र्वा) [न अन्यः पूर्वो यस्याः सा] a virgin (who never before belonged to another), a woman having no other husband; मनुप्रभृतिभिर्मान्यैर्भुक्ता यद्यपि राजभिः । तथाप्यनन्यपूर्वेव तस्मिन्नासीद्वसुन्धरा ॥ R.4.7.-भाज् a. [न अन्यम् अन्यां वा भजते] not devoted to any other person; अनन्यभाजं पतिमाप्नुहि Ku.3.63.-विषय a. not applicable or belonging to any one else, exclusively applicable; यस्मिंन्नीश्वर इत्यनंन्यविषयः शब्दः V 1.1; Mv.1.25.-वृत्ति a.1 of the same nature.-2 having no other means of livelihood.-3 closely attentive.-शासन a. not ruled over by any one else; अनन्यशासना- मुर्वी शशासैकपुरीमिव R.1.3; Dk.2.-सामान्य, -साधारण a. not common to any one else, uncommon, exclusively devoted, applicable or belonging to one; अनन्यनारी- सामान्यो दासस्त्वस्याः पुरूरवाः V.3.18; ˚राजशब्दः R.6.38; M.5;4.1; not capable of being performed by any one else. Ku.3.19.-सदृश a. (-शी f.) having no equal, matchless, peerless यथैताननन्यसदृशान् विदधासि Pt.1. -
44 अनुगम् _anugam
अनुगम् 1 P.1 To go after, follow, attend, accompany; अनिभिज्ञो गुणानां यो न भृत्यैरनुगम्यते Pt.1.73; ओदकान्तात्स्निग्धो जनो$नुगन्तव्यः Ś.4; केकासवैरनुगम्यमानो भूषणनिनादः K.84; मार्गं मनुष्येश्वरधर्मपत्नी श्रुतेरिवार्थं स्मृतिरन्वगच्छत् R.2.2; छायेव तां भूपति- रन्वगच्छत् 6, Ms.12.115;-2 To follow, practise, observe, obey, act up to; प्रतिशब्दक इव राजवचनमनुगच्छति जनो भयात् K.14; पूर्वैरयमभिप्रेतो गतो मार्गो$नुगम्यते Rām.; विपत्तौ च महाँल्लोके धीरतामनुगच्छति H.3.37.-3 To seek, wander through; काननं वापि शैलं वा यं रामो$नुगमिष्यति Rām.; कृत्स्नां पृथ्वीमनुगच्छत ibid. go in quest of.-4 To come, arrive, approach, present oneself (as time); काले त्वनुगते Bhāg.-5 To answer or respond to; correspond with, be suitable to; imitate, resemble; धनुःश्रियं गोत्रभिदो$नुगच्छति Ki.4.326; आस्फालितं यत्प्रमदाकराग्रैर्मृदङ्गधीरध्वनिमन्वगच्छत् R. 16.13; न चापि कादम्बरीं लक्ष्मीरनुगन्तुमलम् K.23.-6 To go or die out, be extinguished; यद्येष उख्यो$ग्निरनुगच्छेत् Śat. Br.-7 To enter into. -Caus. [गमयति] To cause to follow, follow; उद्ग्रीवैरनुगमितस्य पुष्करस्य M.1.21 followed or accompanied in sound. -
45 अनुरसित _anurasita
अनुरसित a. Sounding, echoing; उद्ग्रीवैरनुरसितस्य पुष्करस्य M.1.21 accompanied in sound. -
46 अवस्करः _avaskarḥ
अवस्करः [अवकीर्यते इत्यवस्करः, कॄ-अप् सुट् वचस्के$वस्करः P.VI.1.148]1 Ordure, excrement.-2 The privities (गुह्यदेश).-3 Dirt, sweepings (in general); गृहद्वाराशुचि- स्थानरथ्यावस्करशोधनम् Nārada. तद्वितीर्य स्वसर्वस्वमात्मानमन- वस्करम् । चिकीर्षामि महाबाहो...॥ Śiva. B.29.36.-4 A place for faeces, dung-hill.-Comp. अवस्करस्तु विष्ठायां गुह्ये... Nm.-मन्दिरम् a privy, water-closet. -
47 आवृज् _āvṛj
आवृज् 1 Ā.1 To bestow, give (Ved.).-2 To turn to or towards.-3 To choose; तमेव दयितं भूय आवृङ्क्ते पति- माम्बिका Bhāg.4.7.59. -Caus.1 To bend, bend down; incline; गौरवेणावर्जितः Pt.4.; आवर्ज्य शाखाः सदयं च यासाम् R.16.19;13.17,24; Mv.5.63; K 14,58; Ku.2.26, 3.54;7.54; Me.48.-2 To subdue, win or gain over, attract, please; आवर्जितानि मनांसि Nāg.1; मरीचिमाव- र्जितवतीव श्लाघसे Dk.45,58,133,155; Mv.2; K.368; पवनावर्जितरुग्णपुष्करस्य Bu. Ch.5.62; आवर्जितानि च मया सकलसामाजिकमनांसीति मे निश्चयः Nāg. Act 1, between verses 2 and 3.-3 To bring, collect; चतुर्दिगावर्जितसंभृताम् R.6.76.-4 To pour out, offer, give; अपि त्वदावर्जितवारिसंभृतम् Ku.5.34; R.15.8; तनयावर्जितपिण्डकाङ्क्षिणः 8.26;1.62, 67; Mu.4; K.241.-5 To draw or force out; Nāg.4 and 5; आवर्जितं मया चञ्च्वा हृदयात्तव शोणितम् Nāg.5.-6 To empty, pour out the contents of (as a jar &c.); कलश- मावर्जयति Ś.1; V.5; Ku.7.1; K.82,31. -
48 उत्क्षेपक _utkṣēpaka
उत्क्षेपक a. One who throws or tosses up, who or what elevates or raises; उत्क्षेपकग्रन्थिभेदो करसंदंशहीनकौ Y.2.274.-कः 1 A stealer of clothes &c.; वस्त्राद्युत्क्षिपत्य- पहरतीत्युत्क्षेपकः Mitā.-2 One who sends or orders. -
49 उष्ण _uṣṇa
उष्ण a. [उष्-नक् Uṇ.3.2.]1 Hot, warm; ˚अंशुः, ˚करः &c.-2 Sharp, strict, active; आददे नातिशीतोष्णो नभस्वानिव दक्षिणः; R.4.8 (where उष्ण has sense1 also).-3 Pun- gent, acrid (as a रस).-4 Clever, sharp.-5 Choleric, warm, passionate.-ष्णः, -ष्णम् 1 Heat, warmth.-2 The hot season (ग्रीष्म); उष्णे वर्षति शीते वा मारुते वाति वा भृशम् । न कुर्वितात्मनस्त्राणं गोरकृत्वा तु शक्तितः ॥ Ms.11.113.-3 Sunshine.-4 A deep or feverish sigh. तप्यमानामिवोष्णेन मृणालीमचिरोद्धृताम् Rām.5.19.17.-5 Sorrow, distress (of separation, bereavement &c.); उष्णार्दितां (नीलकण्ठीमिव) Rām.5.5.25.-ष्णः An onion.-ष्णा 1 Warmth, heat.-2 Consumption.-3 Bile. शीतोष्णे चैव वायुश्च त्रयः शारीरजाः गुणाः Mb.12.16.11. ˚अङ्गत्वम्, ˚मलत्वम् Bile, disease.-Comp. -अंशुः, -करः, -गुः, -दीधितिः, -रश्मिः, -रुचिः 'hot-rayed', the sun; लोकेन चैतन्यमिवोष्णरश्मेः R.5.4. परि- धेर्मुक्त इवोष्णदीधितिः R.8.9; Ku.3.25.-अभिगमः, -आगमः, -उपगमः approach of heat, hot season.-असहः the cold season.-उदकम् 1 warm or hot water.-2 a body-shampooer (अङ्गमर्दक); cf. Rām.2.83.14. 'उष्णोदकं समुल्लेखोद्वाहनोद्वर्तनेषु च'-उष्ण a. Very hot; उष्णोष्णशीकरसृजः Śi.5.45.-कालः, -गः 1 the hot season; चलं हि तव सौभाग्यं नद्याः स्रोत इवोष्णगे Rām.2.7.15.-2 The rainy season; गङ्गावेगमिवोष्णगे Mb.5.139.11 (according to the नीलकण्ठ- भाष्य).- करण a. heating.-गन्धा N. of a plant (Mar. कोळिंजन).-गुः The sun; क्षणेन नाशयामास नैशं तम इवोष्णगुः Bhāg.1.76.17.-नदी the hot river वैतरणी or the river of hell.-बाष्पः 1 tears.-2 hot vapour.-वारणः, -णम् an umbrella, parasol; यदर्थमम्भोजमिवोष्णवारणम् Ku. 5.52.-वीर्यः Delphinus Gangeticus (शफरी मत्स्य). -
50 कण्टकः _kaṇṭakḥ _कम् _kam
कण्टकः कम् 1 A thorn; पादलग्नं करस्थेन कण्टकेनैव कण्टकं (उद्धरेत्) Chāṇ.22; कण्टकेनैव कण्टकम् (उन्मूलयेत्) Pt.4.18-2 A prickle, a sting; यः कण्टकैर्वितुदति Y.3.53.-3 The point of anything.-4 (Fig.) Any troublesome fellow who is, as it were, a thorn to the state and an enemy of order and good government; उत्खातलोकत्रयकण्टके$पि R.14.73; त्रिदिवमुद्धृतदानवकण्टकम् Ś.7.3; Ms.9.26; Mv.7.8.-5 (Hence) Any source of vexation or an- noyance, nuisance; कण्टकानां च शोधनात् Ms.9.253.-6 Horripilation, erection of hair, thrill.-7 A finger-nail.-8 A vexing speech.-9 A fish-bone; अन्धो मत्स्या- निवाश्नाति स नरः कण्टकैः सह Ms.8.95.-1 A sharp stinging pain, symptom of a disease.-11 (In Nyāya philosophy) Refutation of arguments, detection of error.-12 Impediment, obstacle.-13 The first, fourth, seventh, and tenth lunar mansions.-14 A vexing or injurious speech; Mb.1.-कः A bamboo; some other tree (Mar. बेल, बाभळ, हिंगणबेट) फलकं परिधानश्च तथा कण्टक- वस्त्रधृक् Mb.12.33.14; see कण्टकद्रुम.-2 A work-shop, manufactory.-3 Fault, defect; निर्धूतवाक्यकण्टकाम् Mb.12.167.5.-4 N. of Makara or the marine mon- ster, the symbol of the god of love.-की A kind of वार्ताकी.-फलः See कण्टकफल.-Comp. -अग्रः a kind of lizard.-अशनः, -भक्षकः, -भुज् m. a camel.-अष्ठीलः a kind of fish (having many bones).-आगारः a kind of worm.-आढ्यः a kind of tree.-उद्धरणम् 1 (lit.) extracting thorns, weeding.-2 (fig.) removing annoyances, extirpating thieves and all such sources of public annoyance; कण्टकोद्धरणे नित्यमातिष्ठेद्यत्नमुत्तमम् Ms.9.252.-द्रुमः 1 a tree with thorns, a thorny bush; भवन्ति नितरां स्फीताः सुक्षेत्रे कण्टकद्रुमाः Mk.9.7.-2 the Śālmali tree or silk-cotton-tree (Mar. सांवरी).-प्रावृटा Aloe Perfoliata (Mar. कोरफड).-फलः 1 the bread-fruit tree, Panasa tree.-2 the गोक्षुर plant.-3 the castor-oil tree.-4 the Dhattūra tree.-5 a term applicable to any plant the fruit of which is invested with a hairy or thorny coat.-मर्दनम् suppressing disturbance.-युक्त a. having thorns, thorny.-विशोधनम् extirpating every source of disturbance or trouble; राज्यकण्टकविशोधनोद्यतः Vikr.5.1.-वृन्ताकी a species of nightshade with thorny leaves (वार्ताकी).-श्रेणिः, -णी f.1 the Solanum Jacquini.-2 a porcupine. -
51 किल्बिषम् _kilbiṣam
किल्बिषम् 1 Sin; Ms.4.243;1.118; यज्ञशिष्टाशिनः सन्तो मुच्यन्ते सर्वकिल्बिषैः Bg.3.13,6.45; R.11.34.-2 A fault, offence, injury, guilt; तस्य तत्किल्बिषं नित्यं हृदि वर्तति भार्गव Mb.1.5.2. Ms.8.235.-3 A disease, sick- ness.-4 A calamity, adversity; पितेव पुत्रं धर्मात्मंस्त्रातुमर्हसि किल्बिषात् Rā.m.1.62.7.-5 Fraud, deceit; यदयं किल्बिषा- द्भेदः कृतो$प्येवं न गृह्यते Rām.2.23.13.-6 Enmity, hosti- lity; भास्करस्यौरसः पुत्रो वालिना कृतकिल्बिषः Rām.3.72.21.-षः as किल्बिषम्; प्राणायामैर्दहेद्दोषान्धारणाभिश्च किल्बिषान् Bhāg. 3.28.11. -a. Sinful; नैतन्मनसि वाक्यं मे किल्बिषं प्रतितिष्ठति Rām.5.24.7. -
52 क्व _kva
क्व ind.1 Whither, where; क्व ते$न्योन्यं यत्नाः क्व च नु गहनाः कौतुकरसाः U.6.33; क्व-क्व when repeated in co-ordinate sentences imply 'great difference' or 'incougruity'; क्व रुजा हृदयप्रमाथिनी क्व च ते विश्वसनीयमायुधम् M.3.2; क्व सूर्य- प्रभवो वंशः क्व चाल्पविषया मतिः R.1.2; Ki.1.6; Ś.2.19.-2 Sometimes क्व is used in the sense of the loc. of किम्; क्व प्रदेशे i. e. कस्मिन्प्रदेशे. क्वचन Somewhere; क्वचन पतनयोग्यं देशमन्विष्यताधः N.; यत्र क्वचन वत्स्यामि Bhāg.1.17.36. न-क्व-च Nowhere, never; नानुभूतं क्व चानेन देहेनादृष्टमश्रुतम् Bhāg.4. 29.65. न क्वचन Nowhere; Mb.14. (a) With a following अपि it means (1) somewhere, anywhere; (2) sometimes. (b) With a following चित् it means (1) in some places; प्रस्निग्धाः क्वचिदिङ्गुदीफलभिदः सूच्यन्त एवोपलाः Ś.1.14; Ṛs.1.2. R.1.41; (2) in some cases; क्वचिद् गोचरः क्वचिन्न गोचरो$र्थः. क्वचित्-क्वचित् (a) in one place-in another place, here-here; क्वचिद्वीणावाद्यं क्वचिदपि च हाहेति रुदितम् Bh.3.125,1.4. (b) now-now (referring to time); क्वचित् पथा संचरते सुराणां क्वचित् घनानां पततां क्वचिच्च R.13.19. -
53 गर्धन _gardhana _गर्धित _gardhita
गर्धन गर्धित a. Covetous, greedy; कपिश्चङ्क्रमणो$द्यापि ना$सौ भवति गर्धनः Bk.7.16.-म् Desire; अस्याः करस्पर्धन- गर्धनर्द्धिः N. 7.71.Sanskrit-English dictionary > गर्धन _gardhana _गर्धित _gardhita
-
54 गर्भः _garbhḥ
गर्भः [गॄ-भन् Uṇ.3.152]1 The womb, the belly; गर्भेषु वसतिः Pt.1; पुनर्गर्भे च संभवम् Ms.6.63.-2 A fœtus, embryo; act of conception, pregnancy; conception; नरपतिकुलभूत्यै गर्भमाधत्त राज्ञी P.2.75; गर्भो$भवद्भूधरराज- पत्न्याः Ku.1.19; गर्भं वहति Pt.1.3 bears a child in the womb.-3 The time of conception; गर्भाष्टमे$ब्दे कुर्वित ब्राह्मणस्योपनायनम् Ms.2.36.-4 The child (in the womb); Ś.6; ततः कुमारं सुरगर्भकल्पम् Bu. Ch.2.19; cf. 'गर्भो भ्रूणे$- र्भके कुक्षौ' Medinī.-5 A child, brood or offspring of birds.-6 The inside, middle, or interior of anything (in comp. in this sense and translated by 'full of', 'filled with', 'containing' &c); हिमगर्भैर्मयूखैः Ś.3.4; शुक˚ कोटर 1.14;7.7; ˚पत्रम् U.3.5. inwardly situated; अग्निगर्भां शमीमिव Ś.4.4; R.3.9;5.17;9.55; Śi.9.62; Māl.3.12; Mu.1.12.-7 The offspring of the sky, i. e. the vapours and fogs drawn upwards by the rays of the sun during 8 months and sent down again in the rainy season; cf. Ms.9.35; नवमासधृतं गर्भं भास्करस्य गभस्तिभिः Rām.4.28.3.-8 An inner apartment, a lying-in-chamber.-9 Any interior chamber.-1 A hole.-11 Fire.-12 Food.-13 The rough coat of the jack-fruit (पनसकण्टक).-14 the bed of a river, especially of the Ganges on the fourteenth day of the dark half of Bhādrapada or in the very height of the rains when the river is fullest.-15 The fruit (of plants).-16 Joining, union.-17 The calyx of the lotus.-18 (In dramas) One of the Sandhis q. v.-Comp. -अङ्कः (also गर्भे$ङ्कः) an interlude during an act, as the scene of the birth of Kuśa and Lava in U.7, or the सीतास्वयंवर in Bālarāmāyaṇa. The S. D. thus defines it:-- अङ्कोदर- प्रविष्टो यो रङ्गद्वारामुखादिमान् । अङ्को$परः स गर्भाङ्कः सबीजः फलवानपि ॥ 279.-अवक्रान्तिः f. descent of the soul into the womb.-अवटः see गर्भभाजनम्.-अष्टमः 1 the eighth month from conception.-2 the eighth year from conception.-अस्पन्दनम् non-quickening of the fœtus.-आगारम् 1 uterus.-2 an inner and private room, the female apartments.-3 a lying-in-chamber.-4 the body or sanctuary of a temple, the chamber where the image of a deity is placed; एकैव देवं द्रष्टुं च गर्भागारमथाविशत् Ks.7.71.-आधानम् 1 impregnation; गर्भाधानक्षणपरिच- यान्नूनमाबद्धमालाः (बलाकाः) Me.9.-2 one of the Saṁskāras or purificatory ceremonies performed after men- struation to ensure or facilitate conception; (this cere- mony legalizes in a religious sense the consummation of marriage); Y.1.11.-आशयः the uterus, the womb.-आस्रावः mis-carriage, abortion.-ईश्वरः one born rich (cf. 'born in the purple'); a sovereign or rich man by birth. ˚ता sovereignty attained by inheritance; प्राप्तैश्वर्यो भवेन्मूढो गर्भेश्वरतयान्यथा Rāj. T.5.199.-उत्पत्तिः f. the formation of the embryo.-उपघातः miscarriage of the embryo (applied to the sky); Bṛi. S.21.25.-उपघातिनी a cow or female miscarrying from unsea- sonable gestation.-उपपत्तिः f. formation of the embryo.-कर, -कार a. impregnating, procreative.-कालः 1 time of impregnation.-2 the time when the vapour collected in the air shows the first signs of life.-कोशः, -षः uterus.-क्लेशः pains caused by the embryo, the throes of partu- rition or childbirth.-क्षयः miscarriage.-गृहम्, -भवनम्, -वेश्मन् n.1 an inner apartment, the body of a house; Mb.5.118.19; R.19.42.-2 a lying-in-chamber.-3 the sanctuary or body of a temple; निर्गत्य गर्भभवनात् Māl.1.-ग्रहणम् impregnation, conception.-ग्राहिका a midwife; Ks.34.-घातिन् a. causing abortion.-चलनम् quickening, motion of the fœtus in the uterus.-चेटः a servant by birth; नर्मभिर्गर्भचेटानां द्वास्थानां विक्रियाक्रमैः Rāj. T.3.153.-च्युत a.1 fallen from the womb (as a child).-2 miscarrying.-च्युतिः f.1 birth; delivery.-2 miscarriage.-दासः, -सी a slave by birth; (often used as a term of abuse or reproach.); यथा गर्भदासः कर्मार्थ एव स्वामिनो$नड्वाँश्च क्रीयते । ŚB. on MS.3.1.2.-दिवसाः certain days on which the vapours collected in the air show signs of life; Bṛi.21.5.-द्रुह् a. (nom. sing. ˚ध्रुक्-ड्) causing abortion.-धम् Ved. semen virile.-धरा pregnant.-धारणम्, -धारणा gestation, impregnation.-धिः Ved.1 a breeding place, a nest; कपोत इव गर्भधिम् Rv.1.3.4.-2 cohabitation.-ध्वंसः abortion.-नाडी the umbilical cord.-नुद् a. causing abortion.-न्यासः 1 laying the foundation.-2 the foun- dations.-परिस्रवः secundines or fœtal membranes collectively.-पाकिन् m. rice ripening in sixty days.-पातः miscarriage after the fourth month of pregnancy.-पोषणम्, -भर्मन् n. nourishment of the fœtus, gesta- tion; अनुष्ठिते भिषग्भिराप्तैरथ गर्भभर्मणि R.3.12.-भाजनम् the foundation pit, the excavation.-मण्डपः an inner apartment, a bed-chamber.-मासः month of pregnancy.-मोचनम् delivery, birth.-योपा a pregnant woman; (fig.) the Ganges overflowing its banks.-रक्षणम् protecting the fœtus.-रन्धिः complete cooking; स्थाल्य- ग्नितापात्पयसो$मितापस्तत्तापतस्तण्डुलगर्भरन्धिः Bhāg.5.1.22.-रूप a. childish, youthful, juvenile.-रूपः, -रूपकः a child, an infant, a youth.-लक्षण a. observing the signs of the rainy season. (-णम्) a symptom of preg- nancy.-लम्भनम् a ceremony performed for the sake of facilitating and developing pregnancy.-वसतिः f.,-वासः 1 the womb; असकृद्गर्भवासेषु वासं जन्म च दारुणम् Ms.12.78.-2 being in the womb.-विच्युतिः f. abor- tion in the beginning of pregnancy.-विपत्तिः death of the fœtus.-वेदना throes of child-birth.-व्याकरणम् the formation of the embryo.-शङ्कुः a kind of instrument for extracting the dead fœtus.-शय्या the abode of the fœtus or uterus.-संभवः, -संभूतिः f. becoming preg- nant; वर्षद्वयं प्रविष्टस्य वर्तत$न्तःपुरे$त्र मे । तदेषा गर्भसंभूतिः कुतः संप्रति कथ्यताम् Ks.5.61.-संभवा a kind of cardamoms (Mar. एलची).-स्थ a.1 situated in the womb.-2 inte- rior, internal.-स्रावः abortion, miscarriage; वरं गर्भस्रावः Pt.1; Y.3.2; Ms.5.66. -
55 गहन _gahana
गहन a.1 Deep, dense, thick; वनान्निष्क्रम्य गहनाद्बहवः कुरुसैनिकाः Mb.4.67.2.-2 Impervious, impenetrable, impassable, inaccessible.-3 Hard to be understood, inexplicable, mysterious; सेवाधर्मः परमगहनो योगिनामप्यगम्यः Pt.1.11,285; Bh.2.58; गहना कर्मणो गतिः Bg.4.17; Śānti.1.8.-4 Grave, dignified; भूम्ना रसानां गहनाः प्रयोगाः Māl.1.4.-5 Impassioned, replete with love, strong; क्व च नु गहनाः कौतुकरसाः U.6.33.-6 Hard, difficult, causing pain or trouble; गहनसंसारः Śānti.3.15; U.7.6. (v. l.).-7 Deepened, intensified; महामोहगहनः (विकारः) Māl.1.3.-नम् 1 An abyss, depth; अम्भः किमासीद्गहनं गभीरम् Rv.1.129.1.-2 A wood, thicket, deep or impenetrable forest; यदनुगमनाय निशि गहनमपि शीलितम् Gīt.7; Bv.1.25.-3 A hiding-place.-4 A cave.-5 Pain, distress.-6 An ornament.-7 Water.-8 An inaccessible place; धिष्ण्यानामस्म्यहं मेरुर्गहनानां हिमालयः Bhāg.11.16.21.-नः The Supreme Being. -
56 घर्घरितम् _ghargharitam
घर्घरितम् The grunting of a hog; निशम्य ते घर्घरितं स्वखेदक्षयिष्णु मायामयसूकरस्य Bhāg.3.13.25. -
57 तनुता _tanutā
तनुता Thinness, littleness, waning; बहुले$पि गते निशा- करस्तनुतां दुःखमनङ्ग मोक्ष्यति Ku.4.13. -
58 निशा _niśā
निशा [नितरां श्यति तनूकरोति व्यापारान् शो-क Tv.]1 Night या निशा सर्वभूतानां तस्यां जागर्ति संयमी Bg.2.69.-2 Turme- ric.-3 A dream.-4 A collective name for the zodia- cal signs Aries, Taurus, Gemini, Cancer, Sagittarius, and Capricorn.-5 A species of plant (Mar. कचरा or उपळसरी).-Comp. -अटः, -अटनः 1 an owl.-2 a demon, ghost, goblin; ईश्वरस्य निशाटानां विलोक्य निखिलां पुरीम् Bk. 8.115; Rām. Ch.1.34-अटकः bdellium.-अतिक्रमः, -अत्ययः, -अन्तः, -अवसानम् 1 the passing away of night.-2 daybreak; ये मां स्तुवन्त्यनेनाङ्ग प्रतिबुध्य निशात्यये Bhāg.8.4.25.-अदः = Niṣāda q. v.-अन्ध a. blind at night. (-न्धा) the creeper called जतुका.-अधीशः, -ईशः, -नाथः, -पतिः, -मणिः, -रत्नम् 1 the moon.-2 camphor.-अर्धकालः the first part of the night.-आख्या -आह्वा turmeric.-आदिः the evening twilight.-उत्सर्गः end of night, day break.-उषित a. having remained overnight (Mar. शिळे).-एतः a crane.-करः 1 the moon; बहुले$पि गते निशाकरस्तनुतां दुःखमनङ्ग मोक्ष्यति Ku.4.13; द्विजावली बालनिशाकरांशुभिः.-2 a cock.-3 camphor.-4 N. of the numeral 1.-केतुः the moon-गुह a bed-chamber.-क्षयः close of night.-चर a. (-रा, री f.) moving about by night, night stalker.-(रः) 1 a fiend, goblin, an evil spirit; तस्मै निशाचरैश्वर्यं प्रतिशुश्राव राघवः R.12.69.-2 an epithet of Śiva.-3 a jackal.-4 an owl.-5 a snake.-6 the ruddy goose.-7 a thief. ˚पतिः1 an epithet of (1) Śiva; (2) of Rāvaṇa.(-री) 1 a female fiend.-2 a woman going to meet her lover at night by appoint- ment; राममन्मथशरेण ताडिता दुःसहेन हृदये निशाचरी R.11.2 (where the word is used sense 1 also).-3 a harlot.-चर्मन् m. darkness.-जलम् dew, frost.-दर्शिन् m. an owl.-निशम् ind. every night, always; ऋषेस्तस्योटज- स्थस्य कालो$गच्छन्निशानिशम्.-पुष्पम् 1 the white water-lily (opening at night).-2 hoar-frost, dew.-बलम् see निशा (4).-मुखम् the beginning of night, cf. प्रदोषो रजनीमुखम्.-मृगः a jackal-रत्नम् 1 the moon-2 camphor.-वनः hemp (शण).-विहारः a demon. goblin, a Rākṣasa; प्रचक्रतू रामनिशाविहारौ Bk.2.36.-वेदिन् m. a cock.-हसः the white water-lily (opening at night). -
59 फल् _phal
फल् I. 1 P. (फलति, पफाल, अफालीत्, फलिष्यति, फलित)1 To bear fruit, yield or produce fruit; नानाफलैः फलति कल्पलतेव भूमिः Bh.2.46; परोपकाराय द्रुमाः फलन्तिः Subhāṣ; विधातुर्व्यापारः फलतु च मनोज्ञश्च भवतु Māl.1.16; often used transitively in this sense; मौर्यस्यैव फलन्ति पश्य विविधश्रेयांसि मन्नीतयः Mu.2.16 'accomplish or bring about'; Śi.2.89.-2 To be fruitful, to be successful, to be fulfilled or accomplished, to succeed; कैकेयि कामाः फलिता- स्तवेति R.13.59;15 78; यदा न फेलुः क्षणदाचराणाम् (मनोरथाः) Bk.14.113;12.66; नैवाकृतिः फलति नैव कुलं न शीलम् Bh.2.96,116.-3 To result, produce results or con- sequences; फलितमस्माकं कपटप्रबन्धेन H.1; फलितं नस्तर्हि भगवतीपादप्रसादेन Māl.6; Ki.18,25; खलः करोति दुर्वृत्तं नूनं फलति साधुषु H.3.21 'wicked men commit bad acts, and good men suffer their consequences'.-4 To become ripe, ripen.-5 To fall to the lot of, befall.-6 To be useful. -II. 1 P. (फलति, फुल्ल or फुल्त in the first sense, and फलित in other senses)1 To burst open, split or cleave asunder, burst, cleave; तस्य मूर्धानमासाद्य पफालासिवरो हि सः Mb.-2 To shine back, be reflected; इह नवशुककोमला मणीनां रविकरसंवलिताः फलन्ति भासः Ki.5.38.-3 To go. -
60 भल्लातः _bhallātḥ _भल्लातकः _bhallātakḥ
भल्लातः भल्लातकः The marking-nut-plant. (Mar. बिब्बा); भल्लातकं फलं पक्वं स्वादुपाकरसं लघु । कषायं पाचनं स्निग्धं तीक्ष्णोष्णं छेदि भेदनम् । मेध्यं वह्निकरं हन्ति कफवातव्रणोदरम् Bhāva. P.; Bhāg.8.2.14; (also n.).Sanskrit-English dictionary > भल्लातः _bhallātḥ _भल्लातकः _bhallātakḥ
Страницы
См. также в других словарях:
kara-sāda — करसाद … Indonesian dictionary
kará-sāda — करसाद … Indonesian dictionary
kara-spanda — करस्पन्द … Indonesian dictionary
kará-spanda — करस्पन्द … Indonesian dictionary
kara-sphoṭa — करस्फोट … Indonesian dictionary
kará-sphoṭa — करस्फोट … Indonesian dictionary
kará-stha — करस्थ … Indonesian dictionary
kará-sthālin — करस्थालिन् … Indonesian dictionary
kará-sthī-kṛi — करस्थीकृ … Indonesian dictionary
kará-sūtra — करसूत्र … Indonesian dictionary
kará-svāmin — करस्वामिन् … Indonesian dictionary
