उपदेशता

अद्वयु a. [द्वयं द्विप्रकारो$स्त्यस्य बा˚ उ, न. ब.] Free from duplicity, the same internally or externally (अन्तर्बाह्यैक- रूप). उपद्वयुं चाद्वयुं च वसवः Rv.8.18.15.

अनुमन्तृ a. Consenting to, permitting, allowing, suffering (opp. to active agent); उपद्रष्टा$नुमन्ता च भर्ता भोक्ता महेश्वरः Bg.13.22; Ms.5.51 adviser.

अपदेशः 1 Statement, adducing (उपदेश); pointing out, mentioning the name of; अपदेशो मे जनकान्नोत्पत्ति- र्वसुधातलात् Rām.6.116.16. नैष न्यायो यद्दातुरपदेशः Dk.6; हेत्वपदेशात् प्रतिज्ञायाः पुनर्वचनं निगमनम् Nyāya S.; दीक्षाया अप- देशात् Kāty.

-2 (a) A pretext, pretence, plea, excuse; contrivance; अवेक्ष्यमाणा शनकैर्जगाम कृत्वाग्निहोत्रस्य तदापदेशम् Mb.3.111.18 केनापदेशेन पुनराश्रमं गच्छामः Ś.2; रक्षापदेशा- न्मुनिहोमधेनोः R.2.8; व्रतापदेशोज्झितगर्ववृत्तिना V.3.12. (b) Guise, disguise, form; विकटदुष्टश्वापदापदेशकालगोचरं गता Māl.7; मन्त्रिपदापदेशं यौवराज्यम् Dk.11.

-3 Statement of the reason, adducing a cause, the second (हेतु) of the five members of an Indian syllogism (according to the Vaiśeṣikas).

-4 A butt, mark (लक्ष्य).

-5 A place, quarter.

-6 Refusal, rejection.

-7 Fame, repu- tation.

-8 Deceit.

-9 (अपकृष्टो देशः) A bad or wrong place.

-1 Danger or peril. cf. अपदेशः पदे लक्ष्ये स्यात् प्रसिद्धनिमित्तयोः । औदार्यशौर्यधैर्येषु निःसीमव्यपदेशयोः । Nm.

अप्सरस् f. (

-राः, रा). [अद्भ्यः सरन्ति उद्गच्छन्ति, सृ-असुन् Uṇ.4.236; cf. Rām. अप्सु निर्मथनादेव रसात्तस्माद्वर- स्त्रियः । उत्पेतुर्मनुजश्रेष्ठ तस्मादप्सरसो$भवन् ॥ A class of female divinities or celestial damsels who reside in the sky and are regarded as the wives of the Gandharvas. They are very fond of bathing, can change their shapes, and are endowed with superhuman power (प्रभाव). They are called स्वर्वेश्याः and are usually described as the servants of Indra, who, when alarmed by the rigorous austerities of some mighty sage, sends down one of them to disturb his penance, and her mission is generally successful; मेनका$प्सरसां श्रेष्ठा महर्षिणां पिता च ते Mb.1.74.75. cf. या तपोविशेषपरिशङ्कितस्य सुकुमारं प्रहरणं महेन्द्रस्य V.

1. They are also said to covet heroes who die gloriously on the battle-field; cf. परस्परेण क्षतयोः प्रहर्त्रोरुत्क्रान्तवाय्वोः समकालमेव । अमर्त्यभावे$पि कयोश्चिदासीदेकाप्सरः प्रार्थितयोर्विवादः ॥ R.7.53. Bāṇa mentions 14 different families of these nymphs (see K.136) The word is usually said to be in pl. (स्त्रियां बहुष्वप्सरसः) but the singular, as also the form अप्सराः, sometimes occurs; नियमविघ्नकारिणी मेनका नाम अप्सराः प्रेषिता Ś.1; एकाप्सरः &c. R.7.53 and see Malli. thereon; अनप्सरेव प्रतिभासि V.1.

-2 Direction or the intermediate point of the compass (दिक् च उपदिक् च).

-Comp. -तीर्थम् N. of a sacred pool in which the Apsarasas bathe; probably it is the name of a place, see Ś.6.

-पतिः lord of the Apsarasas, epithet of Indra. N. of the Gandharva शिखण्डिन्; Av.4.37.7.