-
101 подштукатурить
сов.( что) штукатурасын төзәткәләү, урыны-урыны белән штукатурлап алу -
102 пост
I м1) пост (саклау урыны, күзәтү урыны)2) ( лицо или группа лиц) пост, постагы кешеләр3) ( должность) эш урыны, урынII м1) рел. пост (христиан һәм кайбер башка диннәрнең, кагыйдәләре буенча җиде атна итле һәм сөтле аш ашамау йоласы)2) перен. ( воздержание) тыелып тору, тыелу -
103 стоянка
ж1) туктау, туктап тору, тукталу2) ( место) [вакытлыча урнашкан] урын, туктап (тукталып тору) урыны, туктау (тукталу) урыны3) ( для транспорта) вакытлыча куеп тору урыны; тукталыш4) археол. [борынгы] кешеләр (торган) урын -
104 место
1. спространствоурын, ер2. сопределённое пространство, предназначенное для кого-чего-л.урын3. сопределённое положение, занимаемое кем-л.урын4. сслужебное положениевазифа, урын5. собычно мн. местаместностьурын, ер, яҡ6. спредмет, вещь багажакиҫәк, төргәк, әйбер7. с мн. местапериферияурындарместа общего пользования — йәмәғәт файҙаланыу урындары (кухня, бәҙрәф һ.б.)
на месте — урынында, шул уҡ урында, шул уҡ ваҡытта
к месту; у места — урынлы, тейешле
не к месту; не у места — урынһыҙ, тейешһеҙ
не место: — 1) булырға ярамай
2) урыны түгел, ярамай; нет места; не должно быть места кому-чему — урын юҡ, урын булмаҫҡа тейеш
ни с места! — ҡуҙғалма!, тик тор!
с места (брать, взять) — шунда уҡ, бик тиҙ, һуҙмай, туҡталып тормай
на месте уложить (положить, убить) — шунда уҡ атып үлтереү
места себе не находить — үҙеңә урын тапмау, үҙеңде ҡайҙа ҡуйырға ла белмәү
на месте преступления (поймать, застать, накрыть и т.п.) — енәйәт өҫтөндә
с места в карьер — әҙерлекһеҙ, шунда уҡ, уйлап-нитеп тормаҫтан
-
105 зиярәт
-
106 йон
1. сущ.1) шерсть (овечья, козья, верблюжья); руно́ ( у овец); во́лосы || шерстяно́й; волосяно́й || обраба́тывающий шерсть, шерстяно́йкөзге йон — шерсть осе́нней стри́жки
язгы йон — шерсть весе́нней стри́жки
йон тетү (язу) — чеса́ть (трепа́ть) шерсть
йон эрләү — прясть шерсть, шерстопряде́ние
йон мае — шерстяно́й жир
йон сагызы — шерстяно́й воск
йон тузаны — шерстяна́я (шёрстная) пыль
йон катламы — волосяно́й покро́в
2) шерсть (пря́жа, ни́тки)ак йоннан оекбаш бәйләү — вяза́ть носки́ из бе́лой ше́рсти (пря́жи)
йон йомгагы — мото́к ше́рсти
күлмәклек йон алу — купи́ть отре́з ше́рсти на пла́тье
4) ворс, начёс ( на тканях и трикотажных изделиях)а) шерсто-йон бирүче хайваннар — шерстоно́сные живо́тные
йон тетү (язу) бинасы (урыны) — шерстобо́йня, шерстобо́йка, шерстоби́тня
йон эрләү фабрикасы — шерстопряди́льная фа́брика
йон туку станоклары — шерстотка́цкие станки́
йон юу бинасы (урыны) — шерстомо́йка, шерстомо́йня
йон юу цехы — шерстомо́йный (шерстомо́ечный) цех;
б) шерсте-йон хәзерләү — загото́вить шерсть, шерстезагото́вка
йон хәзерләү хуҗалыклары — шерстезаготови́тельные хозя́йства
6) перо́каз йоны — гуси́ное перо́
тавык йонын йолку — ощи́пывать пе́рья ку́рицы
2. прил.йонын койган кош — по́длинь
шерстяно́й (костюм, шарф)йон тукымалар — шерстяны́е тка́ни
- йон алу- йон бете
- йон бөртеге
- йон җеп
- йон коелу
- йон кою
- йон көясе
- йон тарагыч
- йон тараучы
- йон теткеч
- йон язгыч
- йон тетүче
- йон язучы
- йон чолгау
- йон ыштыр
- йон чыгару
- йон чыгу
- йон эрләүче
- йон югыч
- йон юучы
- йоны коелган••йон батыр — хвасту́н, шалопа́й; бахва́л прост.
йон йөрәк — трус; боязли́вый (букв. шерстяно́е се́рдце)
йон да юк, сөт тә юк — ни молока́ ни ше́рсти; как от козла́ молока́
йон куну — попра́вить свои́ дела́, хозя́йство
йон уңаена (ятышына) сыпыру (сыйпау, сөйләү) — гла́дить, погла́дить кого по ше́рсти (по шёрстке)
йоннан төрмәгән — не из дурако́в; себе́ на уме́
йонсыз мендәргә яткыру — обвести́ вокру́г па́льца (букв. уложи́ть на поду́шку без пе́рьев)
йонын кабарту — пы́житься, нахо́хлиться, щети́ниться
йонын кирегә сыпыру — гла́дить, погла́дить про́тив ше́рсти (шёрстки), не по ше́рсти (не по шёрстке)
йонын сыйпалау (сыйпаштыру) — лицеме́рить, притво́рно хвали́ть (букв. погла́живать шерсть)
-
107 кузгалу
неперех.1) дви́гаться/дви́нуться, раздвига́ться; сдвига́ться/сдви́нуться с ме́ста, тро́гаться/тро́нуться, стра́гиваться/стро́нуться || сдвига́ниеюлга кузгалу — дви́гаться в путь (в путь-доро́гу)
машина авырлык белән генә кузгалды — маши́на стро́нулась с трудо́м
атлар кузгалды — ло́шади тро́нулись
боз кузгалу — подви́жка льда, ледохо́д, подви́жка льда на реке́
урыныңнан кузгалма! — не дви́гайся!
2) шевели́ться/шевельну́ться, пошевели́ться/пошевельну́ться, облада́ть спосо́бностью движе́ния, дви́гаться || шевеле́ниеаяк-куллары берни сизми, кузгалмый — ру́ки и но́ги ничего́ не чу́вствуют, не дви́гаются
авыруның хәле начар, кузгалмый ята — больно́му пло́хо, лежи́т без движе́ния (пошевельну́ться не мо́жет)
3) дви́гаться, тро́нуться с ме́ста, шевели́ться/шевельну́ться; расшеве́ливаться/расшевели́тьсяжилнең әсәре дә юк, коры яфрак та кузгалмый — нет никако́го ве́тра, да́же сухо́й лист не шевельнётся
урыныңнан кузгалма! — не дви́гайся! не шевели́сь! (стой, сми́рно!)
урыныннан да кузгалмады — да́же с ме́ста не сдви́нулся; и не пошевели́лся
4) встава́ть/встать, поднима́ться/подня́ться на́ ногикузгалган җиреннән кире утырды — встал бы́ло, да обра́тно сел
кузгалмый утыру — сиде́ть, не встава́я
яңа гына (табыннан) кузгалдык — то́лько что (подняли́сь) из-за стола́ (в смысле: то́лько что пое́ли)
5) встава́ть/встать; просну́вшись, подня́ться с посте́лишәһәр кешесе кояш чыкмый кузгалмый — горожа́не до со́лнца не встаю́т (в смысле: спят до́лго)
кояш белән бергә кузгалу — встава́ть с со́лнцем
6) перен. поднима́ться, восста́ть; взбунтова́тьсяазатлык өчен көрәшкә кузгалу — подня́ться на борьбу́ за свобо́ду
7) перен. поднима́ться/подня́ться, возника́ть/возни́кнуть (о гневе, чувстве обиды, ненависти, любви и т. п.)күңелендә рәнҗү хисе кузгалды — в ду́ше его́ возни́кло чу́вство оби́ды
ачу кузгалу — рассерди́ться, разгне́ваться (букв. подняло́сь чу́вство гне́ва)
йөрәгемдә кузгалган нәфрәт хисе — возни́кшее в моём се́рдце чу́вство не́нависти
8) поднима́ться/подня́ться, быть поста́вленным, возника́ть/возни́кнуть (о проблемах, вопросах и т. п.)җыелышта хезмәт дисциплинасы мәсьәләсе кузгалды — на собра́нии поднима́лся вопро́с о трудово́й дисципли́не
9) перен. поднима́ться/подня́ться, начина́ться/нача́ться; возника́ть/возни́кнуть (буран, буря, сильный ветер и т. п. или шум, спор, скандал и т. п.)кичкә давыл кузгалды — к ве́черу подняла́сь бу́ря
дуслык турында бәхәс кузгалды — начался́ спор о дру́жбе
10) перен. начина́ться/нача́ться (о войне, бунте, восстании и т. п.)восстание кузгалган — начало́сь восста́ние
11) перен. возобновля́ться/возобнови́ться ( о боли), разбереди́ться, растра́вливать(ся)/растра́вить(ся) ( о ране), повторя́ться/повтори́ться ( о болезни) || возобновле́ние, повторе́ниеиске яралар кузгалды — разбереди́лись ста́рые ра́ны
•- кузгалып китү
- кузгалып кую -
108 үз
I мест.свой, своя́, своёүз урыным — своё ме́сто
II прил.һәркемнең үз бәхете үзенә — (погов.) вся́кому своё сча́стье
1) свой, со́бственный, ли́чныйүз хуҗалыгың белән яшәү — жить свои́м ли́чным хозя́йством
үз йортыңны салу — постро́ить свой дом
2) свой, родно́й, ро́дственный, бли́зкийүз анасы — его́ родна́я мать
үз кешеләр — свои́ (бли́зкие) лю́ди
3) свой, осо́бый, своеобра́зныйбала үз телендә нидер әйтә — ребёнок на своём языке́ что́-то говори́т
үз аңлавыңда — в своём понима́нии ( жизни)
•- үз чире тоту••үз акылыңда (булу) — в своём уме́, без поте́ри па́мяти и́ли созна́ния
үз алдына — само́ по себе́; самостоя́тельно
үз аршыныңа үлчәү — ме́рить на свой арши́н
үз башыннан чыгару — выду́мывать, сочиня́ть небыли́цу
үз белдеге белән (белдегенчә) — по своему́ усмотре́нию; без разреше́ния, самово́льно
үз вакытында — своевре́менно, в своё вре́мя; в по́ру, во́время
үз дигәненә ирешү — доби́ться своего́
үз дигәнеңдә тору — наста́ивать на своём, упо́рствовать
үз дигәнеңчә — по-сво́ему, по своему́ жела́нию, по свое́й во́ле
үз җае белән — свои́м хо́дом, свои́м чередо́м
үз җаена кую — см. үз иркенә кую
үз җилкәсенә алу — брать (взять) под свою́ отве́тственность, приня́ть на свои́ пле́чи
үз җилкәсендә тату — испыта́ть на свое́й шку́ре
үз ирке белән — доброво́льно, по свое́й во́ле
үз итү (күрү) — счита́ть свои́м (бли́зким, ро́дственным), поступа́ть (с кем-л.) по-сво́йски
үз кабыңа бикләнү — уходи́ть в свою́ скорлупу́
үз казаныңда кайнау — вари́ться в со́бственном соку́
үз кайгысы кайгы — то́лько своё, до чужо́го (посторо́ннего) де́ла нет
үз каны (сөяге) — свой ро́дственник
үз кеше — свой челове́к; свой брат, свой в до́ску
үз колагың белән (үз күзең белән) — свои́ми уша́ми ( слышать), свои́ми глаза́ми ( увидеть)
үз колагыңа (үз күзеңә) үзең ышанмау — не ве́рить свои́м уша́м (глаза́м)
үз көне — ли́чная, самостоя́тельная жизнь
үз көчеңә керү — взять си́лу, войти́ в си́лу, стать жизнеспосо́бным, окре́пнуть
үз көчеңдә калу — в си́ле (в си́лах)
үз кулы белән — доброво́льно, по свое́й во́ле
үз күзлегеннән карау — смотре́ть со свое́й колоко́льни
үз манарасыннан торып сөйләү (карау) — говори́ть (смотре́ть) со свое́й колоко́льни
үз өстенә — на себя́, на свою́ го́лову
үз сүзе сүз (үз бер тиене тиен, үз кырыгы кырык, үз туксаны туксан) — см. үзсүзле
үз сүзен итү — сде́лать по-сво́ему, по своему́ жела́нию
үз сүзең белән (сөйләү) — рассказа́ть свои́ми слова́ми ( прочитанное)
үз сүзеңне әйтү — сказа́ть своё сло́во, прояви́ть себя́ (в чём-л.)
үз урынына кую (утырту) — поста́вить на (своё) ме́сто, указа́ть (его́) ме́сто
үз урыныңны белү — знать своё ме́сто
үз үлеме белән үлү — умере́ть свое́й сме́ртью
үз хәле хәл — не до други́х; до други́х де́ла нет
үз чиратыңда (нәүбәтеңдә) — в свою́ о́чередь
үз эченә бикләнү — замкну́ться; станови́ться необщи́тельным
үз эшеңдә булу — де́лать своё де́ло; не обраща́ть внима́ния на друго́е
үз юлыңда (йөрү) — идти́ свое́й доро́гой (свои́м путём)
үз юлың белән бару — идти́ свое́й доро́гой (свои́м путём); поступа́ть самостоя́тельно (незави́симо, по своему́ жела́нию, по свое́й во́ле)
- үз башынаүз ягына аудару — перетяну́ть на свою́ сто́рону
- үз дигәне
- үз дигәнен итү
- үз дигәнен эшләү
- үз иркенә кую
- үз кулыңа алу
- үз сүзеңдә тору
- үз урыныңда -
109 вход
-
110 въезд
-
111 выработка
ж1) см. выработать 1), 5)2) эшләнгән продукция, җитештергән продукция3) разг. эшләнеш4) обычно мн. выработки горн. казылма табу урыны, эшкәртү урыны -
112 выступ
мчыгынты, чыккан урын, чыгып торган урын -
113 грибоварня
-
114 жертвенник
мкорбан чалу урыны, келәү урыны ( борынгы мәҗүсиләрдә) -
115 залегание
-
116 злачный
-ая; -оезлачное место шутл. — кәеф-сафа кору урыны, бозыклык оясы, типтерү урыны
-
117 кое-где
нареч.кайбер урыннарда, кайбер җирләрдә; анда-монда, анда-санда, ара-тирә, урыны-урыны белән -
118 кочевье
скүчмә халыкларның туктау урыны; күчеп йөрү урыны -
119 кузница
ж2) перен.; высок. ( чего) чыныктыру (хәзерләү) урыны -
120 курильня
жнаркотиклар тарту урыны (әфьюн, нәшә һ.б.ш. тарту урыны)
См. также в других словарях:
тигезле-тигезсез — Урыны урыны яки вакыты вакыты белән тигез булмаган … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
төп — и. 1. Диңгез, күл, елга һ. б. ш. су астындагы җир. Җир өстендәге батынкы урын, чокырның түбәнге өлеше 2. Җир өстенә карата; ас, түбән, тирән. Берәр нәрсәнең асты тырнак төбе 3. Сыеклык, балчык, җир, вак масса һ. б. ш. ларның өске катламнарыннан… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
урында — Җирле оешмаларның үзендә (югары оешмалар катнашыннан башка) мәсьәләне урында хәл итү 4. Нәрсәнең дә булса аерым өлеше, җире 5. Китапның, әдәби яки музыкаль әсәрнең, пьесаның аерым бер өлеше, өзеге 6. Кемнең дә булса берәр өлкәдә башкарган эш… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
учак — 1. Казан асты; мичнең казан астына ягыла торган урыны һәм шунда ягылган ут 2. Ачык җирдә янып торган утын, чыбык чабык һ. б. өеме 3. күч. Туган, туып үскән җир, йорт 4. күч. Җир асты байлыкларының күпләп чыгарыла торган урыны 5. күч. Нәрсәнең дә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ара-тирә — рәв. 1. Кайчак, кай арада, кайвакыт, вакыт вакыт 2. Урыны урыны белән, анда санда … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бәллү — Яшь баланы тирбәтеп йоклату өчен эшләнгән асма ятак яки йоклау урыны 2. күч. Нәр. б. барлыкка килгән урыны, туган җире, ватаны. БИШЕК СИРТМӘСЕ – Бишек элә торган нечкә озын сыгылмалы колга … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бишек — Яшь баланы тирбәтеп йоклату өчен эшләнгән асма ятак яки йоклау урыны 2. күч. Нәр. б. барлыкка килгән урыны, туган җире, ватаны. БИШЕК СИРТМӘСЕ – Бишек элә торган нечкә озын сыгылмалы колга … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
буын — 1. Сөяк һәм сеңерләр тоташкан, хәрәкәтчән, бөгелә торган урын 2. Сабакның, кәүсәнең яфрак яки ботак чыккан җирендә юанаеп торган урыны 3. Бер берсеннән буын белән аерылып торган өлешләрнең берсе 4. Үзара эзлекле бәйләнгән кисәкләрнең тоташкан… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җәйләү — 1. 1. Күчмә халыкларның җәй уздыру өчен төпләнгән урыны; җәйге тору урыны. Аерым кабилә кешеләре тупланып яши торган урын, авыл 2. Терлекләрне авылдан читтә, яшеллек мул булган урында яшәтү өчен корылган ферма. Болында яки урман аланлыгында… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
квартир — Торак йортның бер яки берничә бүлмәсе, кухнясы һ. б. булган бер өлеше. Гомумән тору урыны. Билгеле бер түләү шартларына килешеп, вакытлыча тору урыны … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
лапылык — Урманның куе урыны; җиргә егылган агачлары күп булган урыны … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге