-
1 урталай
нареч.попола́м, вдво́е, на́двое, на две ра́вные ча́стикарбызны урталай кисү — разре́зать арбу́з попола́м
урталай яру — расколо́ть на́двое
кыл урталай — то́чно попола́м
-
2 урталай
пополам, вдвое, надвое -
3 урталай
zur Hälfte f.; in zwei gleiche Teile geteilt -
4 урталай
нар. пополам, вдвое, надвое -
5 urtalay
-
6 пере-
фигыль ясауда кулланылып, түбәндәге чаралар ярдәмендә бирелә1) "аркылы" дигән бәйлек ярдәмендә2) "яңадан" дигән рәвеш ярдәмендә3) "үткәрү" дигән дәрәҗә фигыле ярдәмендә4) "бетү" дигән дәрәҗә фигыле ярдәмендә5) "алу" дигән дәрәҗә фигыле ярдәмендә6) "аркылы", "урталай" кебек рәвешләр ярдәмендә7) "артык" дигән рәвеш ярдәмендә8) "өстен чыгу" дигән тезмә ярдәмендә9) "чыгу" дигән дәрәҗә фигыле ярдәмендә10) "бетерү" дигән дәрәҗә фигыле ярдәмендә11) "үзара" дигән рәвеш ярдәмендә12) "башка", "бүтән" дигән сыйфатлар ярдәмендә -
7 перерубить
сов.1) ( что) чабып өзү, урталай чабу2) ( что), разг. (всё, многое) турап (тураклап) бетерү; чапкалап (кисеп) бетерү ( барысын да яки күбесен)3) ( кого-что), разг. (убить саблей и т. п.) кырып бетерү, турап бетерү ( кылыч белән) -
8 пополам
нареч.1) урталай, уртага2) (в смешении с чем-л.) яртылаш3) ( на паях) уртаккакупить пополам (что-л.) — берәр нәрсәне уртакка сатып алу
-
9 переломиться
1. сов.һыныу, һынып сығыуурталай, икегә һ.б.2. сов. перен., разг.ҡырҡа үҙгәреү3. сов. разг.резко пойти на убыльһындырыу, үтеп китеү -
10 перерубить
1. сов. чтоурталай (икегә) ҡырҡыу (сабыу, ҡырҡып (сабып) өҙөү)2. сов. что; разг.срубить всё, многоеҡырҡып (киҫеп) бөтөрөү3. сов.кого-что; разг.убить саблей и т.п.сабып (турап) ташлау (бөтөрөү) -
11 бөгү
перех.1) гнуть/погну́ть, сгиба́ть/согну́ть, изгиба́ть/изогну́ть, загиба́ть/загну́ть, перегиба́ть/перегну́ть || сгиба́ние, изгиба́ние, загиба́ние, перегиба́ниетаякны бөгү — согну́ть па́лку
кадакны бөгү — изогну́ть гвоздь
тимерчыбыкны бөгү — гнуть про́волоку
2) спец. гнутьдуга бөгү — гнуть дугу́
көянтә бөгү — гнуть коромы́сло
чана бөгү — гнуть са́ни
3) гнуть/погну́ть, сгиба́ть/согну́ть, наклоня́ть, нагиба́ть/нагну́ть, пригиба́ть/пригну́ть || сгиба́ние, накло́н, наклоне́ние, нагиба́ние, пригиба́ниеагач ботагын җил бөгә — ве́тер гнёт ве́тку де́рева
авыр чык үләнне бөккән — тяжёлая роса́ пригну́ла траву́
4)а) сгиба́ть/согну́ть ( конечности), подгиба́ть/подогну́ть ( ногу) || сгиба́ние, подгиба́ниебармакны бөгү — согну́ть па́лец
аякны тездән бөгү — подогну́ть но́гу в коле́не
б) сгиба́ть/согну́ть, изгиба́ть/изогну́ть, наклоня́ть/наклони́ть, нагиба́ть/нагну́ть (шею, спину и т. п.) || сгиба́ние, накло́н, нагиба́ние5) перен. сгиба́ть/согну́ть, сго́рбить, сде́лать суту́лымеллар аны урталай бөкте — го́ды согну́ли его́ попола́м
6) подшива́ть/подши́ть, подруба́ть/подруби́ть || подшива́ние, подруба́ниеяулык читен бөгү — подруби́ть края́ платка́
итәк бөгү — подши́ть подо́л
7) диал. лепи́ть/слепи́тьпилмән бөгү — лепи́ть пельме́ни
8) перен. сгиба́ть/согну́ть, покоря́ть/покори́ть; слома́ть/сломи́ть; скру́чивать/скрути́ть разг. || сгиба́ние, покоре́ние; слом; скру́чиваниетормыш егетне бөкте — жизнь скрути́ла па́рня
сагыш бөкте аны — тоска́ согну́ла его́
9) перен. клони́ть к чему-л.10) склоня́ть/склони́ть (на чью-л. сторону) || склоне́ниеәтисен үз ягына бөкте — склони́л отца́ на свою́ сто́рону
11) перен. перегиба́ть/перегну́ть, перестара́ться, переусе́рдствовать, переборщи́ть, перехвати́ть разг. || перегиба́ниеакча мәсьәләсендә бераз бөгеп җибәрде — насчёт де́нег перегну́л немно́го
шаяртуда бөгеп җибәрү — перехвати́ть (перестара́ться) в шу́тках
12) перен.; разг. поглоща́ть/поглоти́ть, прогла́тывать/проглоти́ть, подчи́стить, умя́ть, упи́сывать/уписа́ть, уплета́ть/уплести́ ( есть быстро с аппетитом жадно) || поглоще́ние, прогла́тываниеипи бөгү — умя́ть хлеб
•- бөгеп кую
- бөгеп салу -
12 бөкләнү
возвр.-страд. от бөкләү1) возвр. перегиба́ться/перегну́ться, загиба́ться/загну́тьсякитап бите бөкләнгән — лист кни́ги загну́лся
2) сгиба́ться/согну́ться ( о конечностях)аяк тездән бөкләнми — нога́ в коле́не не сгиба́ется
3) в знач. прил. бөкләнгәна) изо́гнутый, со́гнутыйбөкләнгән чыбык — со́гнутый пру́тик
б) сло́женный, перегну́тый, за́гнутыйбөкләнгән кәгазь — за́гнутая бума́га
урталай бөкләнгән яулык — сло́женный попола́м плато́к
4) страд. загиба́ться, перегиба́ться•- бөкләнгән җир
- бөкләнеп бетү -
13 бөкләү
перех.1) загиба́ть/загну́ть, скла́дывать/сложи́ть, перегиба́ть/перегну́ть || загиба́ние, перегиба́ниекартонны бөкләү — загну́ть карто́н
кәгазьне урталай бөкләү — сложи́ть бума́гу попола́м
2) сгиба́ться/согну́ть ( о конечностях) || сгиба́ниеаяк бөкләп утыру — сиде́ть, согну́в но́ги
бармак бөкләү — сгиба́ть па́льцы
3) спец. фальцева́ть/сфальцева́ть || фальцева́ние, фальцо́вка || фальцева́льный, фальцо́вочныйкитап битләрен бөкләү — фальцева́ть листы́ кни́ги
бөкләү цехы — фальцева́льный цех
бөкләү машинасы — фальцо́вочная маши́на
4) перен.; разг.; см. бөгү•- бөкләп торучы -
14 бүлү
перех.1) дели́ть/подели́ть, разделя́ть/раздели́ть, распределя́ть/распредели́ть || деле́ние, разделе́ние, распределе́ниетабышны бүлү — дели́ть дохо́д
алманы урталай бүлү — аздели́ть я́блоко попола́м
ипине кисәкләргә бүлү — дели́ть хлеб на куски́
елга авылны икегә бүлгән — река́ раздели́ла дере́вню на две ча́сти
2) налива́ть/нали́ть ( суп)3)а) дели́ть, разделя́ть/раздели́ть, разбива́ть/разби́ть, распределя́ть/распредели́ть || разделе́ние, распределе́ниетуристларны төркемнәргә бүлү — раздели́ть тури́стов по гру́ппам
б) дели́ть, распределя́ть/распредели́ть, разделя́ть/раздели́ть || распределе́ние, разделе́ниевазифалар бүлү — распредели́ть обя́занности
рольләрне бүлү — дели́ть ро́ли
эш бүлү — раздели́ть рабо́ту
4) дели́ть, расчленя́ть, классифици́ровать || расчлене́ние, классифика́цияәсәрләрне ике сортка бүлү — произведе́ния дели́ть на два со́рта
5) разделя́ть/раздели́ть, разбива́ть/разби́ть, расчленя́ть/расчлени́ть || разделе́ние, расчлене́ниехикәяне бүлекләргә бүлү — разби́ть по́весть на гла́вы
җирне кишәрлекләргә бүлү — раздели́ть зе́млю на уча́стки
6) мат. дели́ть, разделя́ть/раздели́ть || деле́ниеегермене икегә бүлү — дели́ть два́дцать на два
бүлү гамәле — де́йствие деле́ния
7) перегора́живать/перегороди́ть, разгора́живать/разгороди́ть, отгора́живать/отгороди́ть, отделя́ть/отдели́ть || перегора́живание, отгора́живание, отделе́ниебүлмәнең бер өлешен бүлү — отдели́ть часть ко́мнаты
бакчаны койма белән бүлү — отгороди́ть сад забо́ром
8)а) прерыва́ть/прерва́ть (разговор, работу, отдых)б) прегражда́ть/прегради́ть || прегражде́ниеелга юлны бүлде — река́ прегради́ла доро́гу
9) дели́ть, выделя́ть/вы́делить || выделе́ниеуңыш бүлү — дели́ть урожа́й
эшчеләргә премия бүлү — вы́делить рабо́чим пре́мию
10) разг.; см. бүлешү 2)•- бүлеп бирү
- бүлеп кую
- бүлеп чыгару -
15 ертылу
возвр.-страд. от ерту; страд.1) рва́ться, разрыва́ться, быть рва́нымхат урталай ертылган иде — письмо́ бы́ло разо́рвано попола́м
2) возвр. рва́ться, разрыва́ться/разорва́ться, порыва́ться/порва́ться (о тонких материалах, одежде, бумаге и т. п.)үзеннән-үзе ертылу — рва́ться само́ по себе́
3) перен.; прост. крича́ть ( долго и очень громко); ора́тькая шул тикле ертыласың, янамы әллә? — заче́м так орёшь, гори́т, что ли?
•- ертылу ып чыгу
- ертылу ып төшү -
16 кап
I сущ.комбиазыкларны кәгазь капларга салалар — комбикорма́ засыпа́ют в бума́жные ку́ли
2) редко футля́ркүзлек кабы — футля́р для очко́в
3) уст. шку́ркакүреклегә куян кабы да килешә — (посл.) краси́вому и кро́личья шку́ра идёт
4) диал. рого́жаII сущ.кап сугу — ткать рого́жу
коро́бка; па́чкашырпы кабы — коро́бка спи́чек
III усил. частицаөч кап папирос алу — купи́ть три па́чки папиро́с
са́мый, то́чный, ро́вныйсм. тж. нәкъкап урталай ерту — разорва́ть ро́вно попола́м
кап уртасы — са́мая середи́на
кап яртысы — то́чная полови́на
-
17 сындыру
перех.; в разн. знач.1) прям.; перен. лома́ть, слома́ть ( что)ботак сындыру — слома́ть сук
куакларны сындыру — лома́ть куста́рник
теш сындыру — слома́ть зуб
җылы сөяк сындырмас — жар косте́й не ло́мит
каршылыкны сындыру — слома́ть сопротивле́ние
муенын сындыру — слома́ть себе́ ше́ю
кайгы кешене сындыра — го́ре лома́ет челове́ка
2) разла́мывать/разлома́ть, разломи́ть, перелома́ть, переломи́ть ( что) || разла́мываниеикмәкне сындыру — разломи́ть хлеб
урталай сындыру — переломи́ть попола́м
3) перен.; разг. (ре́зко) потепле́ть || (ре́зкое) потепле́ниебүген бераз сындырган — сего́дня не́сколько потепле́ло
көнне сындыра — тепле́ет
4) перен.; прост. распива́ть/распи́ть, осуши́ть ( что) || распи́тиеяртыны сындыру — распи́ть поллитро́вку
мәгәричне сындыру — распи́ть магары́ч
5) перен.; уст. нару́шить, по́ртить ( что)тәһарәтне сындыру — нару́шить омове́ние
•- сындыра килү
- сындыра бирү
- сындыра язу
- сындырып алу
- сындырып бетерү
- сындырып ташлау
- сындырып чыгару
- сындырып чыгу -
18 сыну
1. неперех.1) прям.; перен. лома́ть, слома́ть, излома́тьсяканат сынды — слома́лось крыло́
пычкы сынды — слома́лась пила́
ботак сына — лома́ется ве́тка
кешенең ихтыяры сынды — у челове́ка слома́лась во́ля
2) перен. лома́ться, слома́ться, пропада́ть/пропа́стьаның тавышы сынды — у него́ слома́лся (пропа́л) го́лос
аның рухы сынды — он слома́лся мора́льно
3) перела́мываться/переломи́тьсяөрлек сынды — переломи́лась ма́тица
чыбык сынды — переломи́лась ве́тка
икегә сыну — переломи́ться на две ча́сти
таяк урталай сынды — па́лка переломи́лась попола́м
4) физ. преломля́ться/преломи́тьсякояш нуры сына — преломля́ется со́лнечный луч
5) перен. ре́зко потепле́тькөн сынды — ре́зко потепле́ло
2. сущ.салкыннар сынды — моро́зы прекрати́лись
1) перело́мсөяк сыну — перело́м косте́й
бил сыну — перело́м поясни́цы
2) физ. преломле́ниесыну почмагы — у́гол преломле́ния
•- сынган урын
- сынып бетү
- сынып китү
- сынып кую
- сынып төшү
- сынып чыгу -
19 тап
I сущ.1) пятно́, пя́тнышкотимгел-тимгел тап — пя́тна ро́ссыпью; рассы́панные пя́тна
кояшның да табы бар — (посл.) и на со́лнце есть пя́тна
2) перен. пятно́, след; дефе́кттазы бетсә дә табы бетми — (погов.) е́сли да́же парша́ исче́знет, пятно́ оста́нется (о несмываемом пятне на совести и т. п.)
3) перен. оса́док на (в) душе́күңелдәге тап — неприя́тный оса́док на душе́
•II частица усил.как ра́з; то́чно, точь-в-то́чь; и́меннотап уртасы — как ра́з середи́на
тап урталай — то́чно попола́м
тап шулай — разг. и́менно так; точь-в-то́чь, таки́м о́бразом
- тап булу- тап килү III сущ.1) ист. отде́льно кочу́ющая семья́бер тап булу — образова́ть ка́к бы отде́льную семью́ (говорится о людях не состоящих в родстве, но живущих вместе небольшой артелью)
2) диал. ма́ленький табу́н, табуно́к ( лошадей обычно одного пола и возраста)IV сущ.; диал.яхшы ат табыннан аерылмый — (посл.) хоро́ший конь не отделя́ется от своего́ табуна́
ще́пка, ще́почкатау кадәрле ялганны тап кадәрле чын җиңәр — (посл.) ложь, величино́ю с го́ру, переве́сит пра́вда, величино́й с ще́почку
-
20 урталайга
нареч.; см. урталайурталайга чабу — разруби́ть попола́м
урталайга бөкләнгән хат — письмо́, сло́женное вдво́е
- 1
- 2
См. также в других словарях:
урталай — рәв. Тигез итеп ике кисәккә, уртадан … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
дәфтәрчә — Урталай бөкләнгән кәгазь бите, бер берсенә салынган шундый битләр җыелмасы китап җыю өчен … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
артель — ж. товарищество ремесленников, рабочих , из ит. artieri (мн.) от artiere ремесленник ; см. Корш, AfslPh 9, 660. Невероятно толкование из тюрк. ortak общество , вопреки Mi. ТЕl. 2, 137; см. Преобр. 1, 8. •• [Более правдоподобно объяснение из… … Этимологический словарь русского языка Макса Фасмера
бөккән — Түгәрәкләп җәйгән камыр эченә бәрәңге, ярма, ит һ. б. салып аны урталай бөкләп пешерелә торган ашамлык … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
диаметраль — с. 1. Диаметр сызыгыннан урталай бүлә торган д. яссылык 2. Каршы , каршылык һ. б. ш сүзләр янында килеп, бөтенләй , тулысынча дигәнне белдерә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кап — 1. Гадәттә калын кәгазьдән, чыптадан ясалган зур капчык. Кәгазьдән ясалган кечкенә пакет 2. Футляр, тышча 3. иск. Тире. II. КАП – Тартма. III. КАП – Нәкъ, төп төгәл кап урталай … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кып — I. аваз ияр. Нин. б. әйберне бер җиргә кинәт кенә куйганда барлыкка килгән тавышны белдерә. II. КЫП – диал. Нәкъ кып урталай. III. КЫП ИТЕП – Эре кыяфәттә, үз дәрәҗәсен бик белеп … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тап — I. 1. Тигез өслектә яки җирлектә төс ягыннан аерылып торган нокта яки кечерәк мәйданчык 2. күч. Җитешсезлек, кимчелек, дефект, гөнаһ, хата. ТАП ТӨШҮ (ТӨШЕРҮ) – Әхлак бөтенлегенә яки абруйга зыян килү. II. ТАП – 1. Бер айгыр җитәкчелегендә йөргән… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
уртак — с. 1. Барлык кешеләргә, барлык нәрсәләргә бердәй карый торган; барлык кешеләрне, нәрсәләрне эченә алган; гомуми 2. Кем белән дә булса бергә эшләнгән, башкарылган, үтәлгән 3. Берничә яки барлык кешегә карый торган; иясе бер генә булмаган 4. Кем… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
уртаклау — Нәрсәне дә булса урталай бүлү, бүлешү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ярка — I. диал. 1. Теше бәрән, саулык 2. Бәрәнләмәгән бер яшьлек сарык яки кәҗә. II. ЯРКА – 1. Урталай ярылган утын агачы, түмәрнең бер яртысы 2. Гомумән нәр. б. икегә ярылган бер кисәге. ЯРКА КЕБЕК, ЯРКАДАЙ – Нык, таза гәүдәле кешегә карата кулл … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге