-
1 сүрэх
1) сердце || сердечный; сүрэх тэбиитэ биение сердца; сүрэх ыарыыта болезнь сердца; сүрэх ыарыылаах страдающий болезнью сердца; сүрэҕим хамсыыр у меня сердцебиение (от болезни, волнения); сүрэҕэ хайдыбыт инфаркт; сүрэх тымыра артерия (букв. сосуд сердца); сүрэх клапаннара сердечные клапаны; 2) перен. сердце, душа; амарах сүрэх сердобольный; доброе сердце; сүрэҕэ кыланар крик души; сүрэх төлөнө пламя сердца (воодушевление,, вдохновение); сүрэҕэ киниэхэ чугас он любит его (букв. его сердце близко к нему); ис сүрэҕиттэн от всего сердца, от чистого сердца; сүрэҕэ тэбэн кэбистэ от полноты сердца, от полноты души; сүрэҕэ сөбүлүү-рүнэн по велению сердца; сүрэҕим тэппэт мне не хочется (делать что-л.), у меня душа не лежит (к какому-л. делу); сүрэҕэ таайар сердцем чувствует; сүрэххэ ыттар= ощущать беспокойство от предчувствия чего-л. недоброго, неприятного; сүрэҕим айахпар таҕыста у меня душа в пятки ушла (букв. сердце подскочило ко рту); сүрэҕим бар гынна сердце у меня ёкнуло; сүрэҕим мөҥөр у меня сердце щемит; сүрэҕим быллыгырыыр а) у меня сердце трепещет (от страха); б) у меня сердцебиение с тошнотой; сүрэҕим ылбат я чувствую отвращение (букв. моё сердце не принимает); сүрэҕэ ууллар у него сердце тает (говорится о слишком сердобольном человеке); сүрэҕэ ытырыктатар у него сердце не на месте; сүрэҕэ ытырбахтыыр а) у него сердце заныло; б) он чувствует острую жалость к кому-л.; сүрэҕин быата уһун он слишком спокоен, равнодушен; сүрэҕин хайыт= сильно напугать кого-л.; сүрэҕин ырбаахыта чараас разг. ирон. а) слишком сердобольный; б) пугливый; сүрэх аалыыта буол= лечь камнем на сердце; сүрэх баастаах со старой раной в сердце, с осевшим в душе горем; сүрэх үөрэр сердце радуется; сүрэҕим хаанынан ытыыр у меня сердце кровью обливается (от жалости, от какого-л. душевного страдания); сүрэхпиттэн быстыам дуо? разве я отрежу кусок от своего сердца? (т. е. лишусь родного, любимого); сүрэх сүрэххэ дылы погов. сердце похоже на сердце (о любви к ближнему); сүрэххэ быһахтаммыкка дылы погов. как ножом по сердцу; эһэ тыҥыраҕынан, эр сүрэҕинэн погов. медведь силён своими когтями, добрый молодец - смелым сердцем; 3) перен. энергия, старание, жажда деятельности; сүрэҕэ бэрт деятельный, трудолюбивый; сүрэҕэ батарбат (или тулуппат) он не усидит на месте (без дела); сүрэҕин баҕатынан по желанию, охотно; сүрэх баҕарар да, сүһүөх уйбат погов. сердцу хочется действовать, да сил не хватает (соотв. видит око, да зуб неймёт); сүрэҕинэн сылдьар а) он старательный, добросовестный; б) он ходит, делает что-л. через силу; күөх сүрэх презр. бездельник, лентяй; сүрэҕэ көҕөрбүт (или сытыйбыт, көппөйбүт) разг. презр. он совершенно обленился; 4) перен. сердце, центр; Москва - биһиги дойдубут ( тэбэр) сүрэҕэ Москва - сердце нашей страны; туу сүрэҕэ внутренняя воронка у верши; хаппыыста сүрэҕэ капустная кочерыжка; 5) уст. нательный крест, крестик \# кус сурэх трус; сүрэҕим өлөхсүйэр (или чаалыйар) меня тошнит, мутит; сүрэҕим умайар (или өрүкүйэр) я чувствую тошноту; сүрэҕим ытарҕата ласк. сердце моё, жизнь моя (букв. серёжки моего сердца - обычно о единственном ребёнке); сүрэҕэ бүөлээбит разг. у него одышка от ожирения; сүрэҕэ ылбат или сүрэҕин көрбүтүнэн киирэр он испытывает отвращение (к какой-л. еде); сүрэх-пэр киирэр разг. я не могу есть жирного (букв. к сердцу подступает); сүрэх уруу кровный родственник; сүрэххин баттат= а) освежаться (выпив, съев чего-л. холодного); б) страдать от сильного похмелья; тарбах сүрэҕэ подушечки пальцев.
См. также в других словарях:
шаңырақшала — ет. сөйл. Шаңырақ сияқты ету, күмбездеу. Төбесін ш а ң ы р а қ ш а л а п, талдан өрген дөңгелек шошаланың сырт жағынан бір малдың құйрығы көрінгендей болды (С.Жүнісов, Ақан сері, 33) … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
асыңқыра — ет. 1. Белгілі бір шектен енді ғана асу, өтіңкіреу. Алпыстан енді а с ы ң қ ы р а ғ а н сері әлі де жігіттік бекзаттығынан таймаған (С. Рахымбек, Айдында., 261). 2. Аздап асыру, сәл көтеріп жіберу. Сол мақтаған өлеңін Қасекең және мақтады. Тағы… … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
жауаптану — (Монғ.) 1. жауап беру. Осында педагогика оқулықтарына ж а у а пт а н ғ а н адам (Монғ.). Әмбе менің ж а у а пт а н ғ а н класым да бар (Д. Нав., Тау құп., 159). Жалпы бригадир мал шаруашылығын, өз кеңсесін ғана ж а у а п т а н ы п, баршаның… … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
тамыздық — зат. этногр. Туыстуғандардың жаңа отауға берген көмегі. Әке шаңырағынан бөлінген жаңа отауға туған туыстары өз әлінше мал мен мүлік қосады, оны халық тілінде «жылу», «т а м ы з д ы қ», «немеурін» деп атайды. Бір әдеттің бұлайша үш түрде аталуы… … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
темір — балға. Басы да, сабы да темірден жасалған балға. Т е м і р б а л ғ а н ы ң басы көбінесе заводта темірден құйылады. Кейде ұсталар қолдан да жасайды (Шаңырақ, 104). Темір келі. Темірден жасалған келі. Ағаш келіні қайың, қарағаш сияқты қатты… … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
түйе — зат. Қарта ойынындағы жүрек пішіндес қызыл қарта; аша. Анда санда жалғыз жарымнан көрінгенімен, ең құрығанда бір рет үш қызыл өркешті «т ү й е» құйрығынан ұстатпай ақ кетті (О.Сәрсенбай, Шығ., 5, 171). Әкесінің баласы енді «кірпіштің» ондығын… … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
арқау — зат. Тоқылатын алаша, өрмек, құрдың көлденең жібі. зат. Тоқылатын матаның көлденең жібі. Мата, алаша, ау т.б. бұйымдар арқау мен өріс жібінен құралады. Мата өріс жібі мен арқау жіптерінің алма кезек айқасып отыруынан пайда болады. Айқаса тоқылған … Қазақ дәстүрлі мәдениетінің энциклопедиялық сөздігі
ішкі көшкі — (Монғ.) киіз үйдің ішкі жағынан, киізінің астынан қаптауға арналып тігілген жалаң қабат жапқыш. Үй қаптайтын 30х15 керпіш блок және де қосалқы кигіз үйдің, уық, шаңырақ кигізі, і ш к і к ө ш к і с ім е н сатылады (Монғ.). қ. көшкі 4 … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
ай — бағып отырсың ба? Не бітіріп отырсың д. м. – Оу, қораланып осы жерде а й б а ғ ы п о т ы р с ы ң д а р м а, бір баланың шөп түсіп кеткен көзін жаза алмасаңдар (Ж. Түменбаев, Қардағы із, 86). Ай батты. Көкжиектен асып, ай көрінбей кетті. Жаңа… … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
бақа — бастау. Басы бақаның басы сияқты жалпағырақ. Бүркіттің аталығы аналығынан кішілеу, б а қ а б а с т а у болады (Саятшылық, 66). Бақа қара. Қара өңді, тарбиған (кісі). Арбадағының алдындағысы домалақ бетті, көзі кішірек келген, б а қ а қ а р а кісі … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
бастырық — зат. Қатты желден, дауылдан қорғану үшін шаңырақтың екі жағынан арқанның екі ұшымен байлап, дәл ортасын ауыр затпен бастырып қою әдісі (Қаз. этнография., 1, 428). Бастырық арқан. сын. Үйді бастыратын, желден қорғайтын (арқан). Үйдің б а с т ы р ы … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі