-
1 щIымахуэ
зима/ Гъэм и IыхьиплIым щыщу бжьыхьэмрэ гъатхэмрэ яку дэт нэхъ щищIыIэгъуэ дыдэр.* ГущIэгъуншэу а щIымахуэм Хъуа и хэкIыр игъэщтаи, Модэ феплъыт, псы ежэххэм Мыл лъэмыжхэр ятрилъхьай! Щ. А.ЩIымахуэ ихын перезимовать.ЩIымахуэ мэракIуэ ни уму ни сердцу.ЩIымахуэ ткIий суровая зима.ЩIымахуэ уае (ткIыбжь) суровая зима.ЩIымахуэ упщIэ пыIэ ни к селу ни к городу.ЩIымахуэ шылэ сорокадневный период наибольшей зимней стужи.ЩIымахуэ щIэкIын перезимовать. ХэкIуэдыкIыншэу Iэщхэр щIымахуэ щIэкIащ.ЩIымахуэ щIэгъэкIын сохранить в зимних условиях {скот}.ЩIымахуэ щIэшын-щIымахуэ щIэгъэкIын. ШкIэхэр хэкIуэдыкIыншэу щIымахуэм щIэшын.ЩIымахуэрэ дзэрэ зима - что вражье войско. -
2 щIымахуэ
1. зимащIымахуэ кIыхь долгая зимащIымахуэр ихын зимовать, перезимоватьщIымахуэр ихыныгъэ зимовкащIымахуэр щырах щIыпIэ зимовье, зимовка2. в знач. опр. зимнийщIымахуэ махуэ зимний день -
3 щIымахуэ нал
(дзищ Iуту, нэхъ быдэу)
кон. зимние подковы (более крепкие, с тремя зубьями) -
4 зимний
-яя, -ее щIымахуэ, щIымахуэм ехьэлIа; зимний вечер щIымахуэ пщыхьэщхьэ; зимняя одежда щIымахуэ щыгъын -
5 къунпэн
кубано-зеленчукские стужа, мороз/ ЩIымахуэм и нэхъ щIыIэгъуэ дыдэ зэман; щIымахуэ шылэ.* ЩIымахуэ къунпэным сабий быныр боужь щIыIэм щIэсащ. Д. М. -
6 мэракIуэ
земляника/ Хьэдзэ-хьэдзэу зэхэлъ, цIыхухэм яшх, удзым къыпыкIэ.* Зэныбжьэгъу хъыджэбз куэд мэракIуэ къэтщыпыну мэзым дыкъэкIуат. Нарт.ЩIымахуэ мэракIуэ см. щIымахуэ. -
7 ткIий
1. упругий/ Къэбгъэша е пкъуза нэужькIэ зэрыщытам хуэдэу псынщIэ дыдэу хъуж.Пружинэ ткIий.* Дыгъэ гуащIэм пигъэгъукIа, цыпхыдзэм ещхьу ткIий хъуа жэпкъхэр вакъэ гъуанэм пхыжурэ {лIыжьымрэ фызыжьымрэ} я лъэгур иупщIатэрти, я щхьэр къамыIэту сакъыпэурэ къэкIуэжахэщ. Щ. Т.2. переносное суровый, твердый, непреклонный/ ГуащIэ, пхъашэ, хабзэ быдэм тет.ЦIыху ткIий. Унафэ ткIий.ЩIымахуэ ткIий см. щIымахуэ. -
8 ткIыбжь
прогорклый/ Дыдж, дыджагъ зыщIэлъ.Дагъэ ткIыбжь.Псалъэ ткIыбжь см. псалъэ.ЩIымахуэ ткIыбжь см. щIымахуэ. -
9 шылэ
1. шёлк (вещество, выделяемое шелкопрядом)/ Шылэ хьэпIацIэхэм къызэщIадзу, Iуданэ псыгъуэ цIыкIуу хьэуам щыж пкъыгъуэ.Шылэ цIынэ. Шылэ гъэвэжа.* Шылэ хьэпIацIэхэм я шылэ Iуданэхэр икъукIэ быдэщ икIи дахэщ. Зоол.2. шёлк ( ткань)/ Шылэ Iуданэм къыхэщIыкIа щэкI.шылэ дарий название блестящей шелковой ткани/ Шылэм къыхэщIыкIа щэкI лIэужьыгъуэ (тецIуукIыу).шылэ хьэпIацIэ гусеница шелкопряда/ Шылэ Iуданэм шылащхьэ къыхэзыщIыкI хьэпIацIэ.Жыгей шылэ хьэпIацIэ.II:гъэмахуэ шылэ см. гъэмахуэ.щIымахуэ шылэ см. щIымахуэ. -
10 щIэкIын
(щIокI) неперех. гл. 1. выйти откуда-л./ Псэуалъэ гуэрым и кIуэцIыр е зыгуэрым и щIагъыр, лъабжьэр къэбгынэн.Пэшым щIэкIын.2. переносное прочитать что-л. от начала до конца/ Зыгуэр и пэм къыщыщIэдзауэ и кIэм нэс джын, щIэджыкIын.Тхылъым етIуанэу щIэкIын.3. переносное протухнуть ( о яйце под наседкой)/ Джэдкъуртым щIалъхьа джэдыкIэр шкIумпI хъун, джэджьей иримыщIэу къэнэн.4. переносное проходить, пропускаться через что-л./ Щхьэл, шыбзэ, шэщIэху машинэ сыт хуэдэхэмкIэ зыгуэрхэр хьэжа, щIэхуа, гъэкъэбза с. ху. хъун.Iэрыгъадэ машинэм фэ Iув щIэкIыркъым.Гур щIэкIын см. гу II.Къарур щIэкIын см. къару.Лъэр щIэ(мы)кIын см. лъэ.Лъы щIэкIын см. лъы.Нэгу щIэкIын см. нэгу.Псы щIэкIын см. псы.ЩIымахуэ щIэкIын см. щIымахуэ. -
11 щIэшын
(щIеш) перех. гл. 1. вывести, вывезти кого-что-л. из помещения, из-под чего-л./ ЗыщIыбгъуу зыгуэр зыщIыпIэ къыщIэгъэкIын; гу, машинэ с. ху. щIэгъэкIын, щIэгъэжын.* Пщыхьэщхьэ гуэрым ХьэтIохъущокъуэр, къоджэIа жаIэри, щIашащ. Къэр. Хь. Ар шэтыр зыщIэлъым щIашри щIагъэгъуалъэхьэ зы пэш гуэрым. Щ. I.2. переносное вытянуть что-л. (напр. вино)/ Зыгуэрым щIэт ткIуаткIуэ, Iугъуэ с. ху. IукIэ е абы хуэщIа зыгуэркIэ къыщIэгъэкIын, къыщIэхузыкIын.Тутыным Iугъуэр щIэшын.* Сэфар тахътэбаным ису къамылкIэ санэху щIишырт. Ш. А.ЩIымахуэ щIэшын см. щIымахуэ. -
12 зима
ж. I щIымахуэ; суровая зима щIымахуэ ткIий -
13 бдзапцIэшэ
свинцовая пуля/ БдзапцIэм къыхэщIыкIа шэ (фоч, кIэрахъуэ с. ху. зэрыраузэд пIатIроным иралъхьэ).* ЩIымахуэ уаеу усакIуэм уи пкъым бдзапцIэшэ гуащIэр щызэпхидзым, уи Iущагъышхуэр бийм хуэукIакъым. Iуащхь. -
14 гъэтIылъыгъэ
сбережения, запасы, достояние/ Хуей хъумэ, къагъэсэбэпыну ягъэтIылъа, дадзыха (п. п. мылъку, ахъшэ).Iэщыр щIымахуэ щIэзыгъэкIын мэкъумылэ гъэтIылъыгъэ диIэщ.* Мылъку гъэтIылъыгъэу Биболэт иIэр шы пцIэгъуэплъым и закъуэщ. КI. Т.ГъэтIылъыгъэ щIын см. гъэтIылъэн. -
15 джэдыгу
шуба/ И кIуэцIымкIэ цыр гъэзауэ, хъурыфэм е дыжьым къыхэщIыкIа щIымахуэ щыгъын хуабэ.Дыжь джэдыгу. Хъурыфэ джэдыгу.* Пщы Аслъэнджэрий... джэгур и плIэм идзауэ, и лъакъуитIыр къелэлэхыу пIэм итIысхьэжауэ ист. Ш. А. ЗылIыр джэдыгуибгъурэ лIибгъур джэдыгуншэу. (погов.)Джэдыгу пIарыгъ жалкий, невзрачный ( о человеке).* {Астемыр:}- Елдар ар къыпхуидэнкъым. {Дисэ:} Джэдыгу пIарыгъ офицарми? Уи жьэм псы жьэдэгъэжыхь. ЛIо къыщIысхуимыдэнур? КI. А.Джэдыгур зэгъэдзэкIын держать хвост трубой.Джэдыгу кIэщI полушубок/ И кIыхьагъыр лъэгуажьэм нэмысу щIа джэдыгу.* ЩIалэм и джэдыгу кIэщIыр и плIэм иридзащ. -
16 зэтрисхьэн
(зэтресхьэ) перех. гл. 1. сгореть полностью ( от огня)/ Къанэ щымыIэу мафIэм исын.* Къуажэхэм.. цIыхуи псэуалъи зыри къыдэмынэу мафIэм зэтрисхьащ. КI. Т., Акъ. З.2. сгореть, иссохнуть ( на солнце-о растительности)/ Зыри къэмынэу псори дыгъэм игъэгъун.Гуэдзыр дыгъэм зэтрисхьащ.3. сильно обгореть ( на солнце-о человеке)/ Дыгъэм щIыфэр Iей дыдэу исын.* Губгъуэм ит лэжьакIуэхэр дыгъэ жьэражьэм зэтрисхьащ. фольк.4. сильно замерзнуть/ ЩIыIэм Iей дыдэу исын.* МэкъумэшыщIэхэр щIымахуэ уаем зэтрисхьэрт. Сов. Къэб. ифольк. -
17 зэхэгъэфыхьын
/ Зэхэфыхьын псалъэм и каузативщ.Звеном щIымахуэ псом щIыпIэ удобренэхэр зэхуихьэсщ, пыпхъуэм хуэдэу зэтрилъхьэри дэгъуэу зэхигъэфыхьащ. Ахъ. М. -
18 зэщIэIулIэн
(зэщIеIулIэ) перех. гл. 1. сбить, сколотить что-л. с чем-л./ ЗэщIэукIэн, зэкIэрыгъэбыдэн.ПхъэбгъуитIыр зэщIэIулIэн.2. переносное сковать, покрыть льдом что-л./ ЗэщIэщтхьэн, зэщIэдиен.ЩIымахуэ хъумэ, псыр мылым зэщIиIулIэрти псэ хэмытыжу и пIэм идиихьырт. Iуащхь.Гупсысэм зэщIиIулIэн см. гупсысэ.Узым зэщIиIулIэн см. уз. -
19 зыгъэябгэн
(зегъэябгэ) перех. гл. 1. принять злой, суровый вид; стараться выглядеть суровым/ Ябгэу щытын, ябгафэ зытегъэуэн.2. быть суровым, тяжелым, тягостным (напр. о жизни)/ Хьэлъэу, гугъуу щытын.ГъащIэм зегъэябгэ. Зэманым зегъэябгэ.3. быть холодным, морозным/ ЩIыIэу, ткIийуэ щытын.Уэ щIымахуэ щIыIэ цIыкIу, зыбгъэябгэу укъэкIуаи! Хэкур м. -
20 ихын
I (ирех) перех. гл. см. къихын.II (ирех) перех. гл. провести что-л. (праздник, лето, каникулы и т. п.)/ Зэман пыухыкIа гуэр гъэкIуэн.* ЩIымахуэ псор Сурэ Локъан щIэхъуэпсу, щIэгупсысу ирихащ.. КI. Т.
Страницы
- 1
- 2