-
41 үпкә
I сущ.; анат.лёгкие, лёгкое || лёгочныйүпкә белән сулау — лёгочное дыха́ние
үпкә шешү — воспале́ние лёгких
- үпкә киңәю авыруыит күрмәгәнгә, үпкә тансык — (посл.) на безры́бье и рак ры́ба (букв. кто не ви́дит мя́са, тому́ и лёгкие жела́нны)
- үпкә куыкчыгы
- үпкә үләне
- үпкә ярысы
- үпкә пәрдәсе
- үпкә ярысы ялкынсынуы••II сущ.оби́да, упрёкүпкә белдерү — упрека́ть/упрекну́ть, бро́сить упрёк
үпкә саклау (тоту) — име́ть оби́ду
сиңа үпкәм бар — я на тебя́ в оби́де
-
42 аю
1. сущ.1) медве́дь, медве́дица, медве́диха прост.; ми́шка, ми́ша, мишу́к шутл.; дет.; ми́шенька ласк.; медве́душка народно-поэт.см. тж. ак аюаюга (аю ауларга) йөрү — ходи́ть на медве́дя
аю аулау — медве́жья охо́та (тра́вля); охо́та на медве́дя (медве́дицу)
аю адымы белән — медве́жьей похо́дкой
аю көче бардыр синдә — си́ла у тебя́ медве́жья
аю да баласын - аппагым, керпе дә йомшагым ди — (посл.) и медве́дица называ́ет своего́ детёныша бе́леньким, и ежи́ха - мя́гоньким
2) перен. медве́дь, медве́дица, медве́душка народно-поэт. (о грузном и т.п. человеке)3) ( игрушка) ми́шка, ми́ша, ми́шенька ласк.; мишу́тка дет.; медве́дь || ми́шкин, ми́шин, мишу́ткин дет.; медве́жий•- аю эте- аю аулау эте
- аю аулаучы
- аю баланы
- аю баланлыгы
- аю баланы куаклыгы
- аю баласы
- аю биетүче
- аю гәүдәле
- аю гәүдәле егет
- аю ите
- аю камыры
- аю колагы
- аю колак
- аю колаклы
- аю көпшәсе
- аю табан
- аю табанлы
- аю тиресе
- аю торагы
- аю читлеге
- аю чикерткә
- аюга әйләнү••аю авыруы — шутл. медве́жья боле́знь
аю биетәләр (күрдегез) мәллә? — чего́ (тут) не ви́дели? медве́дя что ли пока́зывают?
аю хезмәте — ирон. медве́жья услу́га
- аю кебек2. прил.; прям.; перен.медве́жий (след, корм, тулуп); медвежа́чий прост. на медве́дя (дробь, заряд)аю бүрек — медве́жья ша́пка
-
43 әйләнчек
I сущ.; разг.карусе́льII прил.; см. әйләнеч - әйләнчек коңгыз
- әйләнчек күгәрчен
- әйләнчек суалчан -
44 базед
базед авыруы — базе́дова боле́знь, зоб
-
45 баш
1. сущ.1)а) в разн. знач. голова́, башка́ прост. || головно́йбаш авыруы — головна́я боле́знь
б) о волосах на голове; башы такыр кырылган голова́ его́ (человека́) гла́дко вы́бритабаш тарау — расчеса́ть во́лосы, расчеса́ться
в) головно́й убо́рбашыгызны салыгыз — сними́те головно́й убо́р
2) перен. голова́ - ум, ра́зум, сообрази́тельность, смека́лка, смёткабу егеттә баш бар — у э́того джиги́та голова́ на плеча́х (т. е. он умён, сметлив, смекалист)
башың бармы синең, юкмы? — сообража́ешь ты и́ли нет (букв. есть у тебя́ голова́ и́ли нет)
3) голова́, голо́вушка (в знач. живая душа, человек, личность)баш исән булсын — была́ бы голова́ цела́
кая гына бармый, ниләр күрми егет башы белән ат башы — ( песня) где то́лько не побыва́ют, чего́ то́лько не испыта́ют голо́вушки до́брого мо́лодца да до́брого коня́
4)а) верх, верху́шка; верши́на, голо́вка, маку́шка; агач башы верху́шка (маку́шка) де́ревабагана башы — верх столба́
кашлак башы — верши́на холма́, возвыше́ния, го́рки
б) кры́шка, кро́вля, застре́ха; лапас башы кро́вля лаба́заөй башы — кры́ша до́ма
5) голо́вка, ко́лос, колосо́к, метёлка ( у травянистых растений)арыш башы — ко́лос ржи; тары башы метёлка про́са
6) голо́вка; лу́ковица, лу́ковка; коча́н; кәбестә башы коча́н капу́стысарымсак башы — лу́ковка, лу́ковица чеснока́
7)а) голо́вка, головна́я часть; наконе́чник, ко́нчикбармак башы — ко́нчик па́льца
сөңге башы — наконе́чник копья́
шырпы башы — голо́вка спи́чки
б) шля́пка; колпачо́ккадак башы — шля́пка гвоздя́
күчәр башы — колпачо́к о́си́
8) носо́к; оек башы носо́к чулка́, носко́витек башы — носо́к сапога́
9)а) коне́ц, ко́нчик, один из двух концо́в чего-л.карандаш башы — ко́нчик карандаша́
таяк башы — коне́ц па́лки
б) кра́ешек, специа́льно сде́ланная концева́я частьтастымал башы — концева́я часть полоте́нца
в) один из концо́в дере́вни, села́ и т. п., примыка́ющая к па́мятному ме́сту, к обы́чной принадле́жности любо́го селе́ниякүпер башы — часть у́лицы и́ли доро́ги у вхо́да на мост
10) нача́ло; нача́льный этапкөз башы — нача́ло о́сени
май башларында — ( приблизительно) в нача́ле ма́я
язгы чәчү башы — нача́ло весе́ннего се́ва
11) исто́к, исто́ки, верхо́вьеинеш (елга) башы — исто́к ручья́ (реки́)
12) нача́ло, нача́льный исто́чникмал башыбыз тавык булды — нача́лом на́шего животново́дства бы́ли ку́ры
13) загла́вие (книги, сочинения; главы, раздела)мәкалә баш белән чыкты — статья́ вы́шла (с таким-то) загла́вием
14) разг. квашня́, квашени́на, смесь с заква́скойкамыр башы — те́сто, оста́вленное на заква́ску
баш ясау — ста́вить те́сто на ква́шение
15) глава́, глава́рь, нача́льник, верхово́д, предводи́тель и т. п.хөкүмәт башы — глава́ прави́тельства
гаскәр башы — кома́ндующий а́рмией
16) в косв. п. верхово́дство, руково́дство; главе́нствоэш башына куелган — поста́вленный во главе́ де́ла (на руково́дство де́лом)
экспедиция башында — во главе́ экспеди́ции
17) в косв. п.; разг. нос, голова́, ры́ло (в знач. челове́к, ка́ждый, вся́кий)кеше башыннан — с но́са (с каждого участника чего-л.)
солдат башына — на ка́ждого солда́та; см. тж. борын
18) шту́ка, голова́, голо́вка ( счётная единица некоторых предметов)бер баш терлек — (одна́) голова́ скота́
ике баш суган — две голо́вки (лу́ковицы) лу́ка
өч баш шикәр — три шту́ки са́харной головы́
19) в ф. исх. п. баштан; с... головы́ ( в определённом умственом состоянии)исерек баштан — с пья́ной головы́, будучи пья́ным, в пья́ном состоя́нии
кызган баштан — в состоя́нии возбужде́ния, под горя́чую ру́ку
••ирекле баштан утка кермиләр — посл. с во́льной голово́й (без принужде́ния) в ого́нь не ле́зут
акыл яшьтә түгел, башта — посл. (букв. ум не от во́зраста, а от головы́)
ике тәкә башы бер казанга сыймас — посл. два медве́дя в одно́й берло́ге не живу́т (букв. две бара́ньи го́ловы не мо́гут помести́ться в одно́м котле́)
2. прил.баш та баш, шалкан башы да баш — погов. (букв. и голова́ - голо́вка, и голо́вка ре́пки - голо́вка, т. е. не всякая голова умна)
1)а) гла́вный; важне́йший, пе́рвыйбаш кеше — гла́вный челове́к
баш инженер — гла́вный инжене́р
баш роль — гла́вная роль
баш сәбәп — гла́вная причи́на
баш урам — гла́вная у́лица
б) гла́вный, глав-баш врач — главвра́ч, гла́вный врач
2) головно́й, пе́рвый по счёту; иду́щий впереди́баш канал — головно́й кана́л
баш отряд — головно́й отря́д
3) загла́вныйбаш мәкалә — загла́вная статья́
•- баш айкау
- баш бармак
- баш бау
- баш изәү
- баш исәбе
- баш капкачы
- баш киеме
- баш килеш
- баш кисү
- баш кич
- баш көн
- баш кода
- баш кую
- баш күнәк
- баш очы
- баш сабу
- баш сабынлау
- баш сөяге
- баш тарагы
- баш төрү
- баш турысы
- баш түбәсе
- баш хәреф
- баш чәркәсе
- баш чыгару
- баш чыңлау
- баш чыңы
- баш яулыгы
- баштан каплану
- баштан сыйпау••- баш аву- баш авыраю
- баш алу
- баш арты
- баш асты
- баш әйләндергеч
- баш әйләндерү
- башын әйләндерү
- баш әйләнү
- баш бармак кебек
- баш бармак шикелле
- баш бармактай
- баш бәйләнү
- баш бетү
- баш бирмәү
- баш бөгү
- баш булу
- баш вату
- баш җитү
- баш иеп бару
- баш иеп килү
- баш ию
- баш йөртү
- баш кагу
- баш калкыту
- баш катыру
- баш кашу
- башын кашу
- баш килү
- баш китәрлек
- баш күккә тию
- баш түбәгә тию
- баш күккә тия язу
- баш түбәгә тия язу
- баш күрсәтү
- баш күтәрмичә
- баш күтәрмәстән
- баш күтәрү
- баш мал
- баш ат
- баш ору
- баш очында болыт
- баш очындагы болытлар
- баш өсте
- баш өстеннән йөрү
- баш өстеннән карау
- баш салу
- баш ташлау
- баш тоту
- баш төртү
- баш түнү
- баш чайкау
- баш югалту
- баш яр
- башка атлану
- башка менү
- башка ишәк типкән
- башка ишәк типмәгән
- башына тай типкән
- башына тай типмәгән
- башка сугу
- башны алып китү
- башны алып качу
- башны алып олагу
- башны алып таю
- башны ашау
- башны җую
- башны ию
- башны кисәргә бирәм
- башны салу -
46 бөер
сущ.; анат.по́чка; по́чки || по́чечный- бөер ялкынсынубөер авыруы — боле́знь по́чек; по́чечная боле́знь
••бөергә таяну — подбоче́ниться, упере́ться рука́ми в бока́ ( или рукой в бок)
-
47 бүсер
сущ.гры́жа, кила́ обл.; прост. || гры́жевый, грыжево́й- бүсер капчыгыаңарга бүсер булган — у него́ гры́жа
- бүсер ташы
- бүсер үләне -
48 диабет
-
49 диңгез
сущ.1) мо́ре || морско́йачык диңгездә йөзү — пла́вать в откры́том мо́ре
давыллы диңгез — штормово́е мо́ре
диңгездә коену — купа́ться в мо́ре
диңгез сугышы — морско́й бой
диңгез хайваннары — морски́е живо́тные
диңгез флоты — морско́й флот
диңгездә хакимлек итү — госпо́дствовать на мо́ре
••диңгез кипмәс, халык үлмәс — погов. мо́ре не вы́сохнет, наро́д не умрёт
диңгез кырыенда кое казый — погов. ро́ет коло́дец на берегу́ мо́ря
диңгез якасында торып сусау — погов. у мо́ря умира́ть от жа́жды
2) перен. мо́ре, ма́ссахалык диңгезе — мо́ре люде́й; наро́дная ма́сса
кар диңгезе — сне́жное мо́ре
чәчәкләр диңгезе — мо́ре цвето́в
кан диңгезе — мо́ре кро́ви3. диңгездә мо́рем, по мо́рю; см. тж. диңгез буйлап
диңгездә сәяхәт итү — путеше́ствовать мо́рем (по мо́рю)
•- диңгез авыруы
- диңгез акчарлагы
- диңгез арысланы
- диңгез арты
- диңгез аръягындагы
- диңгез атчыгы
- диңгез бөркете
- диңгез каракошы
- диңгез буе
- диңгез буенда яшәүче
- диңгез буйлап
- диңгез кәбестәсе
- диңгез керпесе
- диңгез колакчыны
- диңгез козгыны
- диңгез кондызы
- диңгез кысласы
- диңгез мәчесе
- диңгез сәяхәте
- диңгез ташбакасы
- диңгез училищесы
- диңгез үләне
- диңгез филе
- диңгез чабагы
- диңгез чучкасы
- диңгез шайтаны
- диңгез энәсе
- диңгез юлбасары
- диңгезгә чыгу
- диңгездә йөзү
- диңгездә йөрү
- диңгездә йөрү сыйфатлары
- судноның диңгездә йөрү сыйфатлары••диңгез артында (диңгез аръягында) — за́ морем, за три́девять земе́ль
диңгез тубыктан — мо́ре по коле́но
диңгездән бер тамчы — ка́пля в мо́ре
-
50 зыяндаш
сущ.; мед.паду́чая, паду́чая боле́знь, припа́док; эпиле́пси́я- зыяндаш чире
- зыяндаш авырулы
- зыяндаш авырулы кеше
- зыяндаш булу
- зыяндаш зәхмәте
- зыяндашы тоту
- зыяндашы килү
- зәхмәте килү••бизгәктән котылган зыяндашка тотылган — посл. изба́вился от лихора́дки, подве́ргся эпиле́пси́и
-
51 зыяндаш зәхмәте
1) разг.; см. зыяндаш авыруы2) эпилепти́ческий припа́док; при́ступ эпиле́пси́и -
52 зыяндаш чире
-
53 иләмсезләү
перех.уро́довать, обезобра́живать/обезобра́зитьчәчәк авыруы аның йөзен иләмсезлә́гән — о́спа обезобра́зила всё его́ лицо́
-
54 инглиз
сущ.англича́нин (мн. англича́не); жи́тель, жи́тельница (уроже́нец, уроже́нка) Англии || англи́йскийинглиз халкы — англича́не, англи́йский наро́д
- инглиз йозагыинглиз теле — англи́йский язы́к
- инглиз тозы -
55 ишиас
сущ.; мед.и́шиас ( воспаление седалищного нерва) || ишиати́ческийи́шиас авыруы — ишиати́ческое заболева́ние
-
56 йокы
сущ.1) сон, дремо́та, дрёма || со́нный, дремо́тныйиртәнге йокы — у́тренний сон
татлы йокы — сла́дкий сон
йокым ачылды (таралды) — сон прошёл (разве́ялся)
сак йокы — чу́ткий сон
йокы белән тартышу — боро́ться со сно́м
йокы мендәр сорамый — (погов.) для сна поду́шка не тре́буется
ятсам йокы керми, капсам ашым үтми —(погов.) и сон не берёт, и аппети́т пропа́л
йокы тынычлыгы — со́нная (дремо́тная) тишина́
йокы хәлендә булу — быть в дремо́тном состоя́нии
2) спя́чкакышкы йокы — зи́мняя спя́чка ( медведей)
3) перен. сон, спя́чка; поко́й, тиши́наавыл төнге йокыда — дере́вня в ночно́м поко́е
табигать кышкы йокыга талган — приро́да погрузи́лась в зи́мнюю спя́чку
•- йокы аралаш
- йокы артериясе
- йокы бүлмәсе
- йокы даруы
- йокы калу
- йокы калдыру
- йокы капчыгы
- йокы күлмәге
- йокы мәге
- йокы сәгате
- йокы туйдыру
- йокы туймау
- йокы тую выспаться
- йокы үләне
- йокыдан айну
- йокыдан торгызу
- йокыдан уяту
- йокыдан тору
- йокыдан уяну
- йокысын ачу••йокы алмау (кермәү, килмәү) — потеря́ть сон, сон не идёт
йокы базарына китү — засну́ть, усну́ть
йокы изрәтү — см. йокы басу
йокы йөзе күрмәү — ни сна, ни поко́я не вида́ть
йокы качыру — разогна́ть, разве́ять сон (дремо́ту)
йокы китергеч — усыпля́ющий; ску́чный; наводя́щий (навева́ющий) сон ( доклад)
йокы симертү (бүсү, сүтү) — прост. спать мно́го, до́лго
йокы чүлмәге — см. йокы капчыгы 2)
йокыга ою (бирелү) — погружа́ться/погрузи́ться в сон
йокыга сак булу — спать соловьи́ным сном
йокыдан баш чыкмау (айный алмау) — мно́го спать
йокыдан уятып (торгызып) сораганда да (сорасалар да) — в любо́е вре́мя, в любо́й моме́нт
йокың (йокыгыз) тәмле булсын! — прия́тного тебе́ (вам) сна!
- йокы килүйокысы җитү — см. йокы басу
- йокыга талу
- йокыга чуму -
57 йолдызлык
сущ.1) прям.; перен. созве́здиеОрион йолдызлыгы — астр. созве́здие Орио́на
төсле утлар йолдызлыгы — созве́здие разноцве́тных огне́й
талантлар йолдызлыгы — созве́здие тала́нтов
әдәбиятлар йолдызлыгы — созве́здие литерату́р
2) перен. звезда́ (о знаменитости, о красоте женщин)аның йолдызлыгы сүнде инде — его́ звезда́ уже́ побле́кла
••йолдызлык авыруы — звёздная боле́знь
-
58 йоткылык
сущ.гло́ткайоткылык авыруы — заболева́ние гло́тки
- йоткылык гөмбәзейоткылык өслеге төене — надгло́точный у́зел
-
59 картлык
сущ.1) ста́рость, ста́рчество; прекло́нный во́зраст || ста́рческийсиздерми генә картлык килеп җитте — незаме́тно ста́рость пришла́
картлык авыруы — ста́рческая боле́знь
2) в знач. нареч. картлыгында в ста́рости, на ста́рости лет, на зака́те жи́зникартлыгында рәхәт күрсен иде — хоть на зака́те жи́зни бы́ло бы ему́ хорошо́
• -
60 кессон
См. также в других словарях:
тутык — 1. Су яки дымлы һава тәэсире белән металл өстенә чыга торган кызыл көрән кунык. с. Шундый кунык каплаган, шундый кунык чыккан 2. Саз суына көрәнсу төс һәм үзенчәлекле тәм бирә торган тимер ачысы; черек. с. Шул ачыга туенган, тутыклы; черек. ТУТЫК … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
экзема — Нерв авыруы нәтиҗәсендә барлыкка килә торган кубырчыклы, сыткылы, кычытулы йогышсыз тире авыруы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
авызсын — ЦИНГА, ЗӘҢГЕЛӘ – С витамины җитмәүдән була торган урт шешү авыруы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
авырулы — с. Нин. б. авыруы булган … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
атеросклероз — Йөрәк һәм кан тамырлары системасы авыруы, артериосклерозның иң таралган формасы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әспе — 1. Тәнгә кызыл таплар чыгудан торган йогышлы балалар авыруы; рус. Краснуха 2. Лалә чәчәклеләр семь. беленер беленмәс тәңкә төшкән юка яфраклы үлән үсемлек; рус. Спаржа … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
гастроптоз — Артык ябыгудан корсак мускуллары зәгыйфьләнү нәтиҗәсендә ашказаны төшү авыруы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
гематурия — Канлы сидек килү авыруы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
гепатит — Бавыр ялкынсынуы авыруы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
дальтонизм — Күз авыруы: кайбер төсләрне аера алмау … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
диңгез — 1. Океанның коры җир белән теге яки бу дәрәҗәдә чолгап алынган бер өлеше – тозлы төчкелтем сулы зур мәйдан. Зур ясалма сулык; зур су мәйданы 2. күч. Берәр нәрсәнең күп булуы, зур мәйдан алып торуы тур. чәчәк диңгезе. ДИҢГЕЗ АВЫРУЫ – Тирбәлү… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге