-
81 тузынусыз
нареч.и прил.без сканда́ла, без эксце́ссовтузынусыз башкару — выполня́ть де́ло без сканда́ла
тузынусыз туй булмас — (посл.) нет сва́дьбы без эксце́ссов
-
82 үрт
сущ.; уст.пал; пожа́рүрт салу (җибәрү) — устра́ивать пожа́р
каудар җиргә үрт төртү — подже́чь суху́ю траву́
су эчендә үрт булмас — (посл.) в воде́ пожа́ра не быва́ет
-
83 хатын-кыз
сущ.же́нщина, лицо́ же́нского по́ласобир. же́нщины || же́нский, да́мский; ба́бий прост.берничә хатын-кыз — не́сколько же́нщин
хатын-кызлар төркеме — толпа́ же́нщин
хатын-кыз күп булган йортта су булмас — (посл.) в до́ме, где мно́го же́нщин, воды́ принести́ не́кому
хатын-кыз хезмәте (эше) — же́нский труд
хатын-кыз рольләре — же́нские ро́ли
хатын-кызлар күлмәге — да́мское пла́тье
хатын-кыз табигатьле — же́нственный
хатын-кыз яратучан — женолю́б
хатын-кыз төсле — женоподо́бный
-
84 хәер
I сущ.1) бла́го, добро́; по́льза, прокмоның хәере булмас — от э́того добра́ не жди
2) в знач. сказ. хорошо́, ла́дноалай ук булса, бик хәер — е́сли так, то о́чень хорошо́
ярдәмнең хәерен күрү — получи́ть по́льзу (бла́го) от по́мощи
3) ми́лостыня, подая́ние, поже́ртвование; пода́чкахәер акчасы — де́ньги, полу́ченные в ка́честве ми́лостыни
хәер эстәп көн күрү — жить пода́чками, побира́ться
4) в знач. нареч. хәердән как ми́лостьхәердән булсын — пусть пойдёт в ка́честве вспомоществова́ния, ми́лостыни
•- хәер сорау
- хәер сорашу
- хәер эстәү
- хәер сорашучы
- хәер эстәүче
- хәергә бирү••II вводн. сл.хәерен күр! — по́льзуйся на здоро́вье!
впро́чемхәер, андый хәл булырга да мөмкин — впро́чем, тако́е не исключено́
-
85 хәерле
прил.1) благополу́чный, до́брый, счастли́вый (в пожеланиях, приветствиях)2) предик. хорошо́, лу́чшеаның килмәве хәерле — пусть он (она́) лу́чше не прихо́дит; лу́чше бы он (она́) не приходи́л (-ла)
••хәерле иртә! — до́брое у́тро!
хәерле каза булсын — (говорится, если с человеком произошло несчастье, неприятность) нет ху́да без добра́ (букв. пусть э́та беда́ обернётся бла́гом)
хәерле кич! — до́брый ве́чер
хәерле сәгатьтә — в до́брый час
хәерле төн (йокы)! — споко́йной но́чи!
хәерле юл (сәфәр) — счастли́вого пути́, счастли́вой доро́ги
хәерлегә (түгел) булмас — не к добру́
хәерлегә булсын — пусть всё бу́дет хорошо́, в до́брый час (пожелание удачи при начинании (какого-л.) дела, мероприятия)
-
86 һичнәрсә
мест. отриц.ничто́аны һи́чнәрсә куркытмый — его́ ничто́ не пуга́ет
һи́чнәрсә мәңгелек түгел — ничто́ не ве́чно
һи́чнәрсә булмас — ничего́ не случи́тся
һи́чнәрсәсе белән аерылмый — ниче́м не отлича́ется
һи́чнәрсәгә исе китми — ничему́ не удивля́ется
••һи́чнәрсәдән хәбәрсез — беззабо́тно, беспе́чно; как пти́ца небе́сная
-
87 һөнәрле
прил.1) владе́ющий (каким-л.) ремесло́м, име́ющий (какую-л.) специа́льностьһөнәрле ир хур булмас — (посл.) кто с ремесло́м, тот не пропадёт
2) уме́лый, спосо́бный, иску́сный, тала́нтливый || уме́лец, ма́стер, иску́сникһөнәрленең кулы алтын — (посл.) у ма́стера всё в рука́х спо́рится (букв. у уме́льца ру́ки золоты́е)
-
88 чүп
I сущ.1) сор, му́сор, отбро́сы || со́рный, му́сорныйчүп чиләге — му́сорное ведро́
кәгазь чүбе — бума́жный му́сор
чүп өеме — му́сорная ку́ча
чүп түгүче — му́сорщик
ашлык чүбе — му́сор зерна́
2) опи́лки; охло́пок, очёскипычкы чүбе — опи́лки
баса чүбе — поско́нные очёски
3) сорня́к, со́рная трава́ || со́рныйкукуруз басуын чүп баскан — кукуру́зное по́ле заросло́ сорняко́м
4) сори́нкааяган күзгә чүп керер — (погов.) в бережёный глаз сори́нка попада́ет
5) после́д, плаце́нтабала чүбе — после́д, плаце́нта
6) перен. ничто́, ничего́, чепуха́; незначи́тельная вещь•- чүп утагыч машина
- чүп утау
- чүп утаучы
- чүп үләне••чүп тә түгел — ничего́; см. тж. зарар юк
чүп тә булмас — ничего́ не бу́дет, ничего́ не случи́тся
чүп өстенә чүмәлә, син дә килеп чүгәлә — на бе́дного Ва́нюшку всю́ду ка́мушки
чүпкә дә санамау — и в грош не ста́вить
II подр.чүпкә чыгыштан уйнау — усло́вия игры́ в домино́, ша́хматы и т. п. ( когда проигравший партию выпадает из игры)
чүп итеп баланың битеннән үбеп алу — чмо́кнуть ребёнка в щёчку
-
89 шарт-порт
подр.беспорядочной стрельбе трах-трах, бах-бах, трах-бахшарт-порт ату — стреля́ть беспоря́дочно: трах-бах
шарт-порт яну — горе́ть с тре́ском
усак агачы шарт-порт атар (янар), җылысы булмас — оси́на гори́т с тре́ском (стреля́ет), но тепло́ не даёт; (от оси́ны) мно́го шу́ма, а то́лку ма́ло
-
90 шаулау
неперех.1) шу́мно разгова́ривать, шуме́ть, галде́ть прост. || шум, галдёж прост.шауламагыз әле, иптәшләр — не шуми́те (ти́ше), това́рищи
шаулап алу — пошуме́ть, погалде́ть
шауламыйча бал да ачымый — (погов.) без шу́ма и бра́га не заки́снет
2) гро́мко шелесте́ть, си́льно шурша́ть, издава́ть шум; гуде́ть ( о лесе)агачлар шаулый — шумя́т дере́вья
3) рокота́ть, грохота́ть, громыха́ть || ро́кот, гро́хотерактан трактор шаулавы ишетелде — издалека́ слы́шен ро́кот тра́ктора
4) закипа́ть; закипа́я, петь; гуде́ть, шипе́ть до вскипа́ния; см. тж. гөжләүсамавыр шаулый башлады — самова́р загуде́л
5) перен.; разг. шуме́ть, брани́ться, сканда́лить, тре́боватьни дип шаулыйсың? — что ты шуми́шь (сканда́лишь)?
шаулар да туктар — пошуми́т да и переста́нет
6) перен.; разг. шуме́ть, подня́ть шум ( о чём), подня́ть вопро́с ( о чём), мно́го говори́ть ( о чем); трезво́нить, звони́ть во все колокола́аның батырлыгы турында газеталарда шауладылар — о его́ герои́зме шуме́ли (мно́го писа́ли) в газе́тах
булыр-булмас эш турында алдан шаулама — (посл.) ≈≈ не говори́ гоп, пока́ не перепры́гнешь; де́ло знай, а по́пусту не болта́й
7) перен. просла́виться, станови́ться/стать популя́рным, изве́стнымартистканың шаулаган еллары иде — то бы́ли го́ды, когда́ арти́стка ста́ла популя́рной
8) звене́ть, шуме́ть (в ушах, в голове) || звон, шум, трезво́н (в ушах, в голове, в мозгу)колагым шаулый — шуми́т (звени́т) в уша́х, чу́вствую шум в уша́х
9) в отриц. ф. шауламаа) молча́ть, промолча́ть, храни́ть в та́йне что-л. || молча́ние о чёмсин шауламасаң, мин шауламам — если ты промолчи́шь, смолчу́ и я
б) разг.; в знач. вводн. сл. шаулама ти́хо, молчо́к, молчи́!; погоди́шаулама, без дигәнчә була — погоди́, всё бу́дет по-на́шему
•••- шаулап торганшаулап тору — кипе́ть жи́знью (о коллективе, каком-л. заведении)
-
91 шыңшу
неперех.1) скули́ть, ти́хо выть ( о собаке)шыңшымас эт булмас — (погов.) не́ было так, что́бы соба́ка не скули́ла
малай шыңшый ук башлады — ма́льчик совсе́м захны́кал
3) перен.; разг. хны́кать, ныть, пла́каться, жа́ловаться || хны́канье, нытьёһавалар бозылды, дип шыңшыды карчык — стару́шка ны́ла, что пого́да испо́ртилась
4) перен.; разг. напева́ть; ти́хо, про себя́ петь; петь под носборынгы көйләрне шыңшу — ти́хо петь стари́нные пе́сни
• -
92 ыру
сущ.1) родбезнең ыруда беренче рәссам — пе́рвый худо́жник в на́шем роду́
ыруны дәвам иттерүче — продолжа́тель ро́да
ыруы юк ир булмас — посл. не быва́ет мужчи́ны без ро́да
2) разг.; см. ыруг 1)кешелек ыруын саклап калу — сохрани́ть род челове́ческий
ыру гадәтләре — родовы́е обы́чаи
3) зоол.; см. ыруг 2)маймыллар ыруы — род обезья́н
иң көчлеләр генә ыруын дәвам иттерә — то́лько са́мые си́льные продолжа́ют род
•- ыруга калдыру
- ырудан калу -
93 юатучы
сущ.утеши́тельелатсалар елатырлар, юатучылар булмас — ( песня) пла́кать-то нас заста́вят, да утеша́ть не́кому
-
94 юлланып
нареч.полоса́ми/поло́сками, в ви́де поло́сболытлар юлланып торса - яңгыр булмас — примета е́сли ту́чи видне́ются полоса́ми - дождя́ не бу́дет
-
95 юха
1. этногр.1) юха́ (мифологический образ женщины-оборотня, в которую превращается дракон тысячелетнего возраста)юханың кендеге булмас — посл. у юхи́ не быва́ет пупа́
2) перен. подли́за (красивая и угодливая женщина, которая вертит мужчинами, умело заставляет служить своим интересам)3) перен. двули́чный челове́к; подхали́м, блюдоли́з2. прил.1) уго́дливый, льсти́выйюха хатын — уго́дливая же́нщина
юха тел — льсти́вый язы́к
2) двуру́шнический•- юха елан -
96 было бы не лишним ...
... артык булмас иде -
97 лучший
-
98 не лишнее
-
99 не сдобровать
( кому-чему), разг. болай гына калмас, яхшы булмас, җәзасын алмый калмас -
100 неужели
См. также в других словарях:
булмас — с. Тормышка ашмый торган, уңышлы тәмамлануы ышанычсыз булган; өметсез (эш, ният һ. б. ш. тур.) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җиян — иск. Хатын ягы туганнар (кан кардәшкә каршы куела) җиян кардәш булмас, җилен аш булмас җиңги хатын җияннеке – җиңгәсенә өйләнгән ир сүзе … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
иләү — I. ф. Онны көрпәдән аерып алу өчен иләк аркылы үткәрү. Бөртекле ашлык, вак таш яки комны чистарту, сортларга аеру өчен иләк аркылы үткәрү 2. күч. Берәр эшне, мәсьәләне, кешене кат кат, төрле яклап, җентекләп тикшерү 3. күч. Күп киеп, файдаланып… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
абага — Абагасыманнар классына керә торган, споралы берничә төр үсемлекнең уртак атамасы; гадәттә агулы булалар, дымлы һәм күләгәле урыннарда үсәләр. АБАГА ЧӘЧӘК АТКАНДА – Беркайчан да булмас дигәнне белдерә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
агай — 1. Ага 2. ы. Сүз арасында әйтелеп, гаҗәпләнүне яки риза булмауны белдерә менә тотындылар, агаем, менә тотындылар кит агай! Булмас! … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
аксак-туксак — 1. рәв. Аксап с. Аксак. күч. Булыр булмас, җитешле җитешсез 2. җый. Аксаклар, гарипләр, гарип гораба … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
атакай — 1. Атага яратып яки ялынып әйтү сүзе 2. Рухани дәрәҗәлә ир кешегә дәшү сүзе христианнарда 3. ы. Кисәктән булган бер эшкә аптыраганда яки курыкканда әйтелә булмас, атакай гынам! … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
булу — 1. Чынбарлыкта яшәү, вакыт һәм пространство эчендә урын алып тору; бар булу. 2. Очрау, табылу, туры килү, килеп чыгу мөмкинлек б. 3. Барлыкка килү; ясалу тама тама күл була. Яралу, туу, үсеп чыгу 4. Үсү, уңу (иген һ. б. ш. тур.) 5. Әзер хәлгә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
булып — – былбыл б. гөлгә кунып – укытучы б. эшләү – бәләкәй б. күренү 34. БУЛГАЧ – әйдә б. әйдә! 35. БУЛСЫН – урамда б. , өйдә б... 37. БУЛЫР – бүтән кеше булмас, шул б. 38. сөт май булган – тырыш бул – йоклаган булып яту – күңел ачкан булалар – хат… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ешу — диал. Ышкылау бакырны күпме ешсаң да алтын булмас … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ипле — 1. Файдаланырга җайлы, уңайлы рәв. кашыгын бик ипле тота 2. Кулай, уңайлы, җайлы шуннан да ипле урын булмас 3. Әйбәт, яхшы (холыклы) , җайлы, күндәм. рәв. ипле генә сөйләш 4. күч. Уңган, һөнәрле эш иплене ярата 5. рәв. күч. Җайлап, уңайлы урынын… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге