-
61 пилон
сущ.; архит.пило́н, пило́ны (колонны, поддерживающие арки, своды и т. п.)пилон утырту — ста́вить (установи́ть) пило́н
-
62 помидор
сущ.; бот.; с.-х.помидо́р, помидо́ры || помидо́рныйпомидор кебек — как помидо́р ( красный)
помидор утырту — сажа́ть помидо́ры
помидор үрентесе — помидо́рная расса́да
-
63 рассада
сущ.; с-х.расса́дакәбестә расса́дасы — расса́да капу́сты
расса́да утырту — сажа́ть расса́ду
-
64 рәт
I сущ.1)а) в разн. знач. рядйортлар рәте — ряд домо́в
ике рәт (булып) — в два ряда́
партерның соңгы рәте — после́дний ряд парте́ра
рәт араларында йөрү — проха́живаться ме́жду ряда́ми
ике рәт булып тезелү — стро́иться в два ряда́, в две шере́нги
сәүдә рәтләре — торго́вые ряды́, ряд магази́нов (ла́вок)
б) мат.; хим. рядтак саннар рәте — ряд нечётных чи́сел
геометрик рәт — геометри́ческий ряд
радиоактив рәт — хим. радиоакти́вный ряд
в) с.-х. ряд, рядо́кбуразналар рәте — ряд боро́зд
агачларны ике рәт итеп утырту — сажа́ть дере́вья в два ряда́
аркылы рәтләр — попере́чные рядки́
2) перен.а) поря́док, ладрәте белән генә сөйләү — расска́зывать по поря́дку
һәр эшнең үз җае, үз рәте бар — (посл.) ка́ждое де́ло тре́бует определённого подхо́да и поря́дка; ка́ждому де́лу свой лад
сүз рәтен белми — не уме́ет разгова́ривать, не име́ет подхо́да
б) перен. толк; по́льзааңардан рәт юк — от него́ то́лку нет (то́лку ма́ло)
анда барудан рәт булырмы соң? — вы́йдет ли толк от э́той пое́здки (от э́того посеще́ния)?
3) перен.; разг. о́чередь, черёд; очерёдность; ряд, после́довательность, поря́докзурларга да көрәшергә рәт җитте — подошла́ о́чередь соревнова́ться в борьбе́ и взро́слым
үләттән калсаң да рәттән калма — (посл.) мо́жешь быть и нездоро́вым (то́лько что пережи́вшим морово́е пове́трие), но свою́ о́чередь не пропуска́й
һәрнәрсәнең үз вакыты, үз рәте бар — всему́ свой срок, своя́ о́чередь
4)а) перен.; разг. возмо́жности; сре́дства, доста́ток, бога́тствокесә ягы ничек, рәт бармы? — как насчёт карма́на, есть ли возмо́жности?
пальто алырлык та рәтең юкмы? — у тебя́ что, и на пальто́ нет де́нег (сре́дств)?
б) при отрицательных словах юк, бу́лмау, бетү, ка́лмау обознача́ет отсутствие или недостаточность сил, здоровья, качества, богатства и т. п.; переводится разными словамибыелгы җәйнең рәте юк (булмады) — ны́нешнее ле́то нева́жное; в э́том году́ ле́то бы́ло неуда́чное
быел бәрәңге уңышының рәте булмады — в э́том году́ карто́фель не уроди́лся
яңгырларның рәте юк әле — нева́жно (пло́хо) с дождя́ми (иду́т неравноме́рно и́ли вообще́ не иду́т)
картның рәте беткән (юк) — пло́хи дела́ у старика́; стари́к сдал
рәте беткәнче эшләде — рабо́тал, пока́ мог
•- рәт хастасы
- рәт аралары
- рәт арасы
- рәтләр арасы
- рәт белән чәчү
- рәт билгеләгеч••рәт чыкмас — ничего́ пу́тного (хоро́шего) не вы́йдет; не бу́дет то́лка
рәте китү — ухудша́ться/уху́дшиться, разла́диться, расстро́иться (о делах, жизни); быть в плохо́м состоя́нии
рәте чуалу — пу́таться, запу́тываться/запу́таться; ошиба́ться, сбива́ться
рәтен белеп — уме́ло
рәтен табу — найти́ вы́ход ( из трудного положения); найти́ спо́соб (что-л. делать); умудри́ться, изловчи́ться, ухитри́ться
рәтенә басу — станови́ться/стать ( кем)
рәтенә китерү — см. рәткә кертү; рәткә китерү
рәтенә төшү — сообрази́ть, смекну́ть, догада́ться; разобра́ться
- рәт чыгу- рәтен белү
- рәтен җибәрү
- рәтен китәрү
- рәтен бозу
- рәтенә кертү
- рәтендә йөрү
- рәткә кертү
- рәткә китерү
- рәткә керү
- рәткә килү
- рәткә салу II нареч.; разг.раз; -крат(но); одна́ждыбер рәт — оди́н раз; одна́жды, как-то
тагын бер рәт эшләп кара — попро́буй ещё (оди́н) раз
бер рәт шулай булган иде инде — одна́жды так уже́ бы́ло
берничә рәт — не́сколько раз; неоднокра́тно
соңгы рәт килүендә — в после́дний прие́зд
-
65 сабын
сущ.мы́ло || мы́льный, мылова́ренныйисле сабын — туале́тное мы́ло
сабын күбеге — мы́льная пе́на
- сабын кайнатучысабын заводы — мылова́ренный заво́д
- сабын савыты
- сабын үләне••сабын куыгы кебек шартлау — ло́пнуть как мы́льный пузы́рь
сабын күбеге очыру — пуска́ть/пусти́ть пыль в глаза́
сабын суына утырту — обвести́ вокру́г па́льца (букв. посадить в мыльную воду)
-
66 сөннәт
сущ.; рел.1) су́нна (догмат, догматы религии, которых в Коране нет, но которые по традиции, идущей от пророка Мухаммеда, должны исполняться; сунниты признают эти догматы, шииты не признают)2) обы́чай обреза́ния ( выполняемый по сунне); обреза́ние ( крайней плоти)•- сөннәткә утырту -
67 сөннәткә бирү
= сөннәткә утырту подверга́ть обреза́нию, обре́зать (ма́льчиков) -
68 суган
сущ.лук || лу́ковыйбашлы суган — ре́пчатый лук
кыр суганы — ди́кий лук
татлы суган — сла́дкий лук
суган кыягы — стре́лка лу́ка
суган утырту — посади́ть лук
суган әрчү — чи́стить лук
суган исе — лу́ковый за́пах
суган басуы — лу́ковое по́ле
бер баш суган — лу́ковица; голо́вка лу́ка
••суган сату — болта́ть (моло́ть) чепуху́
суган суы суыру — класть зу́бы на по́лку; жить впро́голодь
-
69 тәмәке
сущ.1) в разн. знач. таба́к || таба́чныйтәмәке утырту — посе́ять таба́к
каты тәмәке — кре́пкий таба́к
тәмәке яфрагы — таба́чный лист
тәмәке кибете — таба́чная ла́вка
2) разг. папиро́скатәмәке төрү — сверну́ть папиро́су
3) редко ку́ревомамык тәмәке — ку́рево из хло́пка
•- тәмәке кәгазе
- тәмәке тарту
- тәмәке суыру
- тәмәке пошкырту
- тәмәке төнәтмәсе••тәмәке салу — класть таба́к под язы́к ( как наркотик)
-
70 тәхет
сущ.трон, престо́лтәхеткә менү — всходи́ть на трон ( добиться монаршей власти)
тәхеттән ваз кичү — отре́чься от престо́ла
••тәхет кылу — уст. обра́довать (кого-л.); ока́зывать по́чести, возвели́чивать (кого-л.)
тәхеткә утырту — посади́ть на трон, объявля́ть кого-л. пе́рвым в какой-л. области
-
71 тез башы
-
72 тиешенчә
нареч.1) как сле́дует; до́лжным о́бразом; как поло́женоүз эшеңне тиеше́нчә белү — знать своё де́ло до́лжным о́бразом
тиеше́нчә эшкәртү — обраба́тывать как поло́жено
тиеше́нчә сөйләшү — поговори́ть как сле́дует
2) ирон. в по́лной ме́ре, надлежа́щим о́бразом; в до́лжной ме́ретиеше́нчә сабак бирү — проучи́ть надлежа́щим о́б`разом
тиеше́нчә акылга утырту — наста́вить на ум-ра́зум в до́лжной ме́ре
-
73 тишек
1. сущ.1) дыра́; брешькием тишеге — дыра́ в оде́жде
савыт тишеге — дыра́ в посу́де
ертык сүтектән көлә, тишек икесеннән дә көлә — рвань смеётся над распо́ротым швом, дыра́ смеётся над обо́ими
какмаган ишеге, кермәгән тишеге юк — (погов.) нет две́ри, в кото́рую бы он не постуча́лся, нет дыры́, в кото́рую бы не проле́з ( о проходимце)
2) отве́рстие, дупло́; пробо́ина ( сделанная специально)тишек тишү — сде́лать отве́рстие, проби́ть пробо́ину
2. прил.агач тишеге — дупло́ де́рева
дыря́выйтишек кием — дыря́вая оде́жда
бу савыт тишек — э́та посу́да дыря́вая
••тишек авыз — болту́н, трепло́, трепа́ч
тишек борын (танау) — сопля́к, шалопа́й ( о мальчике)
тишек колак — о невнима́тельном, пропуска́ющем ми́мо уше́й ска́занное челове́ке
тишек күз — о невнима́тельном, смотря́щем, но не ви́дящем челове́ке
тишек (тишекле) тиен — ло́маный (букв. дыря́вый) грош
тишек тиен дә тормый — не сто́ит и ло́маного гроша́
- тишеккә ямау булып йөрүтишек чуманга (көймәгә) утырту — наду́ть, обману́ть (букв. посади́ть в дыря́вый ку́зов)
-
74 төрмә
1. сущ.тюрьма́, темни́ца; остро́г, остро́жек || тюре́мный, остро́жныйтөрмәгә утырту — посади́ть в тюрьму́
төрмәдә утыру — сиде́ть в тюрьме́
төрмә жаргоны — тюре́мный жарго́н
- төрмәгә керүтөрмә режимы — тюре́мный режи́м
••2. сущ.; кулин.; диал.төрмәдә туган — кра́йне бесцеремо́нный, бо́йкий и хи́трый (букв. роди́лся в тюрьме́)
вид пирога́; расстега́й -
75 түтәл
сущ.гряда́, гря́дка ( в огороде)түтәл күтәрү — поднима́ть гря́дку
түтәлгә утырту — посади́ть(о́вощи) в гря́дку
-
76 түтәлләү
перех.1) сде́лать гря́дки, обрабо́тать зе́млю в ви́де гря́док2) в знач. нареч. түтәлләп гря́дами, гря́дкамитүтәллә́п утырту (чәчү) — посади́ть (посе́ять) гря́дками
-
77 уйдык
сущ.1) вы́ем, вы́емкауйдыкларда камышлар үсә — в вы́емках расту́т камыши́
2) лу́нкауйдыкларга помидор утырту — посади́ть в лу́нки помидо́ры
3) ме́сто в знач. небольша́я выделя́ющаяся площа́дкакайбер уйдыкта печән калынрак була — на не́которых уча́стках травосто́й быва́ет гу́ще
-
78 урынлы-урынсыз
нареч.1) неуме́стно, без на́добности, некста́ти, невпопа́дурынлы-урынсыз сүзгә кысылу — некста́ти вме́шиваться в разгово́р
авыруны урынлы-урынсыз борчу — беспоко́ить больно́го без на́добности
2) как попа́лоурынлы-урынсыз кую — ста́вить где попа́ло
агачларны урынлы-урынсыз утырту — посади́ть дере́вья как попа́ло
-
79 утырттыру
понуд. от утырту -
80 утыртылу
страд. от утырту 1)-5), 7)-10)
См. также в других словарях:
утырту — 1. Үстерү максаты белән, үсемлекләрнең тамырын, бүлбеләрен, орлыкларын җиргә күмү 2. Утырырга булышу, тәкъдим итү яки мәҗбүр итү. Кая да булса бару, китү өчен урын алуга, урнашуга ярдәм итү машинага утырту и. Кая да булса китү алдыннан урынлашу,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
атландыру — 1. Атка атланырга ярдәм итү, атка утырту 2. Үз өстеңә менгереп утырту, җилкәңә, аркаңа күтәрү. күч. Үзеңә хуҗа итү 3. рәв. АТЛАНДЫРЫП – Берсе өстенә берсен аркылы китереп а. чигү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
төяү — 1. Нин. б. әйберне берәр нәрсәгә тутыру, салу. Күпләп алу тур. Мәскәү малын төяп кайтып 2. Берәр нәрсәне күп итеп, өсте өстенә тутыру, күпләп урнаштыру кибеткә мал төяү 3. гади. Күп итеп ашау 4. (Арба чанага, машинага) утырту. сөйл. Әйберләрне… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
айлык — с. 1. Күпмедер айга җитәрлек 2. Бер ай эчендә үтәлергә тиешле, бер айга билгеләнгән а. план 3. Күпмедер айга сузыла торган өч а. курслар 4. Туганнан соң күпмедер ай яшәгәнлек тур. сөйләгәндә кулл. биш а. бала. Нәр. б. үсү вакытын билгеләү өчен… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
баба — 1. Бабай (1 3) 2. Хөрмәтле карт ир кеше: үткән буыннарның аеруча билгеле, хөрмәтле вәкиле. Нәселнең, халыкның борынгы чыгыш нигезен тәшкил иткән кабилә, ыру, кеше һ. б. 3. Биологик ыругның (семьялыкның, классның) борынгы бер вәкиле бу… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бабачы — (БАБАЧЫЛЫК) – Балаларны сөннәткә утырту белән шөгыльләнүче кеше, сөннәтче … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
втулка — Эченә икенче бер детальне кертеп утырту өчен тишеге булган цилиндрик деталь … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
гальванопластика — Әйбернең төгәл металл копиясен алу өчен, электр тогы тәэсирендә металлны аның тозлары эремәсеннән аерып, шул предмет өстенә утырту ысулы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ияр — 1. Ат яки ишәк сыртына атланып утырыр өчен бәйләнә торган җайланма, утыргыч. Велосипедта, мотоциклда һ. б. ш. утыргыч 2. Утырту, кидерү, саклау яки терәтү өчен кулл. тор. машина детальләре исеме 3. Кош түшендә сыртланып торган сөяк. ИЯР КАШЫ… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кәлпәк — Күмер салу һәм чәйнек кую өчен самавыр торбасына кидерелә торган челтәрле җайланма 2. Плитәдә аш су пешерү, кайнату савытлары утырту өчен түгәрәк тишек. Шул тишеккә куела торган тимер түгәрәкләр. Газ плитәсендә газны яндырып, аш су пешерү,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кәмә — диал. 1. Суда йөзү өчен зур булмаган судно. Кайбер хәрби судноларның тезмә исемнәре составында була су асты к. се, канонер к. 2. Рессорларга утыртылган, дүрт тәгәрмәчле, бөтен яктан да ябык арба; экипаж 3. Өстәмә кеше утырту өчен мотоциклга… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге