-
21 качыр
-
22 киендерү
перех.1)а) одева́ть/оде́ть || одева́ниебаланы киендерү — оде́ть ребёнка
авыруны киендерү — оде́ть больно́го
б) одева́ть/оде́ть, наряжа́ть/наряди́ть (кем-л.)малайны куян итеп киендерү — наряди́ть ма́льчика за́йцем
2) одева́ть/оде́ть, снабжа́ть/снабди́ть (обеспе́чивать/обеспе́чить) оде́ждой || одева́ние, снабже́ние (обеспече́ние) оде́ж-дойбаштан-аяк киендерү — оде́ть с ног до головы́
ул бөтен туганнарын киендерә — он обеспе́чивает всех ро́дственников оде́ждой
3) наряжа́ть/наряди́ть, принаряжа́ть/принаряди́ть, разодева́ть/разоде́тькәләшне киендерү — принаря-ди́ть неве́сту
кызчыкны курчак кебек киендерү — наряди́ть де́вочку как ку́колку
киендерсәң, киндер таягы да кияү була — (посл.) е́сли разоде́ть, то и па́лка мо́жет сойти́ за жениха́
• -
23 култык
I сущ.1) в разн. знач. подмы́шкикултыкка тыгу — засу́нуть под мы́шку
култыкка кыстыру — зажа́ть под мы́шкой
бер култыкка ике карбыз сыймый — (посл.) в одно́й руке́ два арбу́за не поме́стятся
2) подмы́шка ( как часть одежды)3) разг. пол-оха́пки ( сена)•- култык бөресе
- култык таягы
- култыктан алу••II сущ.култык астына алу — брать, взять под кры́лышко (т. е. под защиту)
1) зали́в; за́водьдиңгез култыгы — морско́й зали́в
2) перен. па́зуха, клинмич култыгы — загне́тка
шәһәр култыгы — слобода́ ( соединённая с городом)
-
24 култыкса
сущ.1)а) пери́ла ед. нет, по́ручень, по́ручни (лестницы, трапа, крыльца и т. п.)б) доска́, по́лка, прикреплённая к пери́лам крыльца́, помо́ста, вера́нды2) подлоко́тник ( кресла)3) диал.; см. култык таягы -
25 сажин
сущ.са́же́нь (мера длины, равная 3 аршинам - 2,13 м) || саже́нныйун сажин җир — земля́ в де́сять са́же́ней
сажин таягы — саже́нный ме́рник; са́же́нь
-
26 санак
-
27 тәләкә
сущ.1)а) закру́тка, притужи́льник; чека́ (палочка-присобление для затягивания верёвок и т. п.)б) уст. приспособле́ние для зажига́ния но́вого огня́ по язы́ческому обы́чаю ( состоял из быстро вращающейся палочки на донце)2) верту́шка (калитки, дверей)3) валёк (для пристёгивания лошадей к плугу, бороне и т. п.)4) диал. блок в тка́цком станке́тәләкә беркетү — прикрепля́ть блок к станку́
5) диал. поплаво́к6) диал.; перен. короты́ш; карапу́з•- тәләкә уйнау••- тәләкә таягытәләкә кебек (булып) — как пе́стик со сту́пкой (о том, кто неотступно следует за кем-л.)
-
28 теләнче
сущ.1) ни́щий, попроша́йка; побиру́шкателәнченең байлыгы - таягы да тамагы — (посл.) у ни́щего всё добро́ - па́лка да жева́лка
теләнчегә кәкре кыяр — (погов.) на́ тебе, бо́же, что нам него́же (букв. ни́щему - коря́вый огуре́ц)
2) перен. голя́к, бедня́к3) перен. попроша́йка; тот, кто постоя́нно кля́нчит•- теләнче тамак -
29 убыр уты
-
30 чәбе
чәбе таягы (агачы, чыбыгы) — спец. цеп (деталь ткацкого станка - палка, прокладываемая нитчёнками между нитями основы)
-
31 чупан
сущ.; уст.; диал.; см. көтүче -
32 шайтан
I сущ.1) миф. шайта́н; чёрт, дья́вол, бес, сатана́, нечи́стая си́латик торганга шайтан койрыгын (аягын) тоттырган — (погов.) безде́льнику чёрт всучи́л свою́ ла́пу подержа́ть
2) перен. чу́вство, настрое́ние, скло́нность к чему-л.; бескирелек шайтаны — бес упря́мства
кемнең күңелендә нинди шайтан утырганын каян беләсең — отку́да знать, у кого́ на душе́ како́й бес сиди́т
3) бран. чёрт, дья́волсукыр шайтан — слепо́й чёрт
кая югалдың, шайтан? — где ты пропа́л, чёрт?
ни шайтаныма — како́го дья́вола, за каки́м дья́волом
•- шайтан күбеге
- шайтан сөяге
- шайтан ашыгы
- шайтан таягы
- шайтан тырнагы••шайтан алгыры — чёрт возьми́, чёрт побери́, чёрт подери́ (дери́); поди́ ты к ле́шему
шайтан алмаштырган (бала) — ребёнок, кото́рого, я́кобы, чёрт подмени́л (обычно некрасивый или слишком чёрный, подвижный или плаксивый)
шайтан ачыткысы — прост.; см. шайтан суы
шайтан аягын сындырыр (сындырырлык) — чёрт но́гу сло́мит; сам чёрт не разберётся, чёрт (его) зна́ет
шайтан вәсвәсәсе (коткысы; котырыгы) — дья́вольское наважде́ние; бесо́вское наважде́ние
шайтан да булмас; шайтаным да булмас (тимәс) — ни черта́ не случи́тся
шайтан да (шайтаным) да юк (күренми) — ни черта́ нет, никого́ нет, совсе́м пу́сто
шайтан дилбегәсе — паути́на (осе́нние ни́ти паути́ны)
шайтан коткару — шутл. освободи́ть чёрта, вы́пить
шайтан котыртты — чёрт (бес) попу́тал, чёрт (нелёгкая) дёрнул; грех попу́тал
шайтан малай (кыз) — чертёнок (черто́вка)
шайтан сабагы — уст. сатани́нские уро́ки ( о светском обучении в противоположность религиозному)
шайтан таңы — ло́жная заря́ (предрассветное, недолговременное просветление неба); зау́треня
шайтан токымы — исча́дие сатаны́, чёртово отро́дье
шайтан яшеннән курыккандай (качкандай) курку (качу) — боя́ться как чёрт ла́дана; бежа́ть как чёрт от ла́дана
шайтанга ою — поддава́ться собла́зну, искуше́нию
шайтаннан арттыру (арттырып җибәрү) — превосходи́ть самого́ чёрта (в хитрости, в лукавстве)
шайтаннан да ярлы — бе́ден как Ио́в, бе́ден как Ла́зарь; бедне́е чёрта
шайтаннан җәяү качкан — изворо́тливый, увёртливый, ло́вкий
шайтанның арт аягы — чертёнок, бесёнок, сорване́ц ( о детях)
шайтанның сөт кардәше — ше́льма, пройдо́ха
шайтаныма да ярамый — ни к чёрту не годи́тся
- шайтан кебекшайтаның да тончыгыр — и чертя́м то́шно
- шайтан кушканмы
- шайтан суы
- шайтан сөте
- шайтан төкреге
- шайтан туе
- шайтан эше
- шайтаныма дипме II вводн. сл.чёрт, дья́вол; чёрт побери́, чёрт возьми́шайтан, онытып җибәргәнмен — чёрт возьми́, совсе́м забы́л
шайтан, соңга калдым — чёрт побери́, опозда́л
-
33 шырпы
I сущ.спи́чка || спи́чечныйшырпы сызу — чи́ркнуть спи́чкой
бер кап шырпы — коро́бка спи́чек
шырпы кабызу — заже́чь спи́чку
шырпы башы — спи́чечная голо́вка
шырпы кабы — спи́чечная коро́бка
шырпы фабрикасы — спи́чечная фа́брика
••шырпы белән уйнау — игра́ть со спи́чкой, игра́ть с огнём; подже́чь, подпали́ть
шырпы кабы (тартмасы) кебек (шикелле; кадәр; чаклы) — как спи́чечная коро́бка, о́чень ма́ленький ( о доме)
шырпы сызу — поджига́ть/подже́чь, подпали́ть, соверши́ть поджо́г; преда́ть огню́
шырпысын да калдырмау — всё отобра́ть, ничего́ не оставля́ть
- шырпыга да тимәү II сущ.шырпысына кадәр — до мелоче́й
1) зано́закергән шырпыны алу — вы́тащить (извле́чь) зано́зу
эшли белмәгән кулга шырпы керер — (посл.) неуме́лая рука́ всегда́ в зано́зах
2) шип; о́стрый вы́рост, игла́, колю́чка ( у растений); см. тж. тикәншайтан таягы шырпысы — шипы́ чертополо́ха
3)а) деревя́нный гво́здик; подбо́йный (сапо́жный) гвоздь(итек) табанына шырпы кагу — подбива́ть подо́шву сапо́г деревя́нными гвоздя́ми
б) деревя́нный гвоздь, шпи́лька, сте́ржень (для скрепления края полога, насыпанного зерном); сколо́тень, шпи́гирь, шпиго́ль (обл.)••
- 1
- 2
См. также в других словарях:
аршын — Метр системасы кертелгәнгә кадәрге озынлык үлчәү берәмлеге, 71 см. га тигез (дүрт сөям). Чирек белән вершокларга бүленгән бер аршын озынлыгындагы үлчәү таягы. Шул үлчәү озынлыгындагы кисәк, өлеш аршыны җиде сум … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
боргыч — Нәр. б. борып, ныгытып куя торган корал, җайланма. БОРГЫЧ ТАЯГЫ – Туку станында тукылган әйбер чорналган агачны беркетеп тора торган деталь … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
гөбе — Каймак туглап май язу өчен кулл. торган тар, тирән кисмәк. ГӨБЕ АТЛАУ – Гөбедә май язу. ГӨБЕ МАЕ – Атланмай, ак май. ГӨБЕ ТАЯГЫ – Атлавыч. ГӨБЕ ӘЙРӘНЕ – Май язганнан калган сыекча … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кий — Бильярд таягы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
култыкса — 1. Басма, баскыч, балкон һәм күперләрдә кул белән таянып яки тотынып тору өчен ясалган арата. Әйберләр кую өчен баскыч рәшәткәсе өстенә ясалган киштә 2. сир. Култык таягы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
нугай — 1. Төньяк Кавказда, Ставрополь краенда, Дагстанда яши торган төрки халык һәм шуның бер кешесе 2. Татар. НУГАЙ КАМЧЫСЫ – диал. Шайтан таягы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
өчпочмак — 1. Эчке почмак ясап кисешкән өч туры белән чикләнгән геометрик фигура 2. Сызым эшендә кулл. тор. шундый форм. үлчәү әсбабы 3. Шундый форм. берәр фигура яки әйбер. Шундый форм. хат. Шундый форм. җир үлчәү таягы 4. Камырдан өчпочмак рәвешендә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
рейка — 1. Юка, тар агач такта, планка яки борыс 2. Үлчәү өчен бүлемнәре булган агач борыс, тар такта. Геодезия эшләрендә ике ноктаның чагыштырмача биеклеген билгели торган бүлемле үлчәү таягы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
сажин — 1. Өч аршынга тигез (2. 13 м) озынлык үлчәү берәмлеге 2. Бер сажин озынлыктагы җир үлчәү таягы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
таяк — 1. Гадәттә нәзек, төз агачтан яки төз ботактан ясалган озынча әйбер – башлыча таянып йөрү өчен кулл. Шул әйбернең махсус төрләре дирижер таягы 2. иск. Бер сажинга тигез озынлык үлчәү берәмлеге биш таяк җир уру 3. күч. Кыйнау, суктыру тур.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тәпәч — 1. Кыска таяк 2. Кузна, буралы һ. б. ш. уеннарда: шакмакларны сызыктан яки оядан бәреп чыгарыр өчен ыргытыла торган кыска таяк 3. Көлтәгә сугып орлык төшерү өчен озын таякка каеш белән беркетелгән кыска таяк; чабагач таягы 4. күч. гади. Аңгыра,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге