-
1 менеп төшү
1) сла́зитьтүбәгә менеп төшү — сла́зить на кры́шу
2) сходи́тьюгары очка менеп төшү — сходи́ть на ве́рхнюю окра́ину ( села)
3) слета́тьайга менеп төшү — слета́ть на Луну́
4) перен.; прост. съе́здитьавызына менеп төшү — съе́здить по мо́рде
-
2 менеп бару
1) поднима́ться2) въезжа́ть -
3 менеп җитү
1) взобра́ться2) дости́гнуть ( вершины горы) -
4 менеп килү
поднима́ться -
5 менеп етеү
долезть -
6 иңсәгә менеп утыру
сесть на ше́ю кому-л., подчини́ть себе́ кого-л. -
7 йөгереп менеп китү
-
8 муенга менеп атлану
(букв. сесть на шею кому-л.)1) стать чьим-л. иждиве́нцем, обременя́я кого-л.2) госпо́дствовать, главе́нствовать над кем-л. -
9 ағас башына менеп етеү
долезть до макушки дерева -
10 йүгереп менеү (менеп китеү)
вбежать -
11 менү
неперех.1)а) поднима́ться/подня́ться вверх; восходи́ть, всходи́ть/взойти́ || подъём, восхожде́ние (на берег, на десятый этаж, на крыльцо, на трибуну)тауга менүе авыр, төшүе җиңел — (посл.) на го́ру поднима́ться тяжело́, спуска́ться легко́
б) прям.; перен. поднима́ться/подня́тьсясу тезгә кадәр менде — вода́ подняла́сь до коле́н
чын сәнгать әсәрләре дәрәҗәсенә менү — подня́ться до у́ровня произведе́ний настоя́щего иску́сства
в) поднима́ться/подня́ться; распространя́ться/распространи́ться наве́рх (о дыме, запахе, голосе, песне и т. п.)чәнчү күкрәккә, кулбашларына менә — ко́лики поднима́ются до груди́, к плечевы́м суста́вам
2) въезжа́ть, въе́хать || въездолаулар тауга менделәр — подво́ды въе́хали на го́ру
3) влеза́ть/влезть, залеза́ть/зале́зть, забира́ться/забра́ться, взбира́ться/взобра́ться (на дерево, на крышу, на мачту)4) поднима́ться/подня́ться, взлета́ть/взлете́тьюгарыга, биеккә менү — подня́ться (взлете́ть) ввысь
айга менеп, түбән карап, сине күрәсем килә — ( песня) взлете́ть бы на луну́ да, гля́нув вниз, узре́ть тебя́
5) разг. поднима́ться/подня́ться, повыша́ться/повы́ситься (о температуре, цене, зарплате)6) прям.; перен. сади́ться/сесть на кого-л. сесть верхо́матка менү — сесть на коня́; сесть верхо́м на ло́шадь
җилкәсенә менеп атлану — сесть на ше́ю
7) перен. ударя́ть/уда́ритьбашка менде — уда́рило в го́лову ( о спиртном)
8) имеет индив. переводывласть (эш) башына менү — захвати́ть власть
зур дәрәҗәгә менү — дости́чь высо́кого зва́ния (больши́х посто́в); доби́ться большо́й до́лжности
•- менеп җитү
- менеп килү
- менеп төшү
- менү аты -
12 йөгерү
I неперех.1) в разн. знач. бе́гать/бежа́ть || бег; пробе́жкайөгерү тизлеге — ско́рость бе́га
ерак арага йөгерү — бежа́ть на дли́нную диста́нцию
вакыт туктаусыз йөгерә — вре́мя бежи́т безостано́вочно
поезд һаман алга йөгерә — по́езд всё бежи́т вперёд
күзләр китап юлларыннан йөгерәләр — глаза́ бе́гают по стро́чкам кни́ги
иртә саен ишегалдына йөгерергә чыгу — ка́ждое у́тро выходи́ть во двор на пробе́жку
2) в знач. нареч. йөгереп бего́м, бы́стройөгереп аның янына килү — бего́м прибежа́ть к нему́
йөгереп баскычтан менеп китү — бего́м подня́ться по ле́стнице
3) в разн. знач.а) бежа́ть, побежа́тьярдәмгә йөгерү — бежа́ть на по́мощь
таулардан гөрләвекләр йөгерде — с гор побежа́ли ручьи́
җәрәхәтеннән кан йөгерә — из ра́ны бежи́т кровь
б) перен. пробежа́тьбөтен тәнгә кискен салкын йөгерде — по всему́ те́лу пробежа́л о́стрый хо́лод
йөзенә сагыш күләгәсе йөгерде — по лицу́ пробежа́ла тень тоски́
тимерчыбыклар буйлап ток йөгерә — по провода́м бежи́т ток
4)а) убега́ть/убежа́ть, побежа́ть к кому-л.; чему-л. или куда, за кем, за чемиртә саен су буена йөгерү — ка́ждое у́тро убега́ть к ре́чке
доктор чакырырга йөгерү — побежа́ть за до́ктором
китапханәгә йөгерү — побежа́ть в библиоте́ку
б) убега́ть/убежа́ть; забега́ть/забежа́тьурманга йөгерү — забежа́ть в лес
саубуллашмыйча йөгерү — убежа́ть не прости́вшись
5) разбега́ться/разбежа́тьсябуталышып, төрле якка йөгерү — растеря́вшись, разбежа́ться
6) прям.; перен. бе́гатьәрле-бирле йөгерү — бе́гать взад и вперёд (туда́ и сюда́); беготня́
көн-төн хуҗалык эшләре белән йөгерү — день и ночь бе́гать по хозя́йственным дела́м
кызлар артыннан йөгерү — (прост.) бе́гать за де́вушками
•- йөгерә бирү
- йөгерә-йөгерә ару
- йөгерә-йөгерә арып бетү
- йөгерә-йөгерә хәлдән таю
- йөгереп алу
- йөгереп ару
- йөгереп тую
- йөгереп әйләнү
- йөгереп әйләнеп чыгу
- йөгереп бару
- йөгереп барып җитү
- йөгереп барып кайту
- йөгереп барып килү
- йөгереп барып керү
- йөгереп йөргәләү
- йөгереп йөрү
- йөгереп кайту
- йөгереп кайтып керү
- йөгереп качу
- йөгереп керү
- йөгереп кереп китү
- йөгереп килеп
- йөгереп барып
- йөгереп килеп җитү
- йөгереп килеп җыелу
- йөгереп килү
- йөгереп китеп бару
- йөгереп китү
- йөгереп күчү
- йөгереп менү
- йөгереп менеп китү
- йөгереп таралу
- йөгереп таралышу
- йөгереп тору
- йөгереп төшү
- йөгереп төшеп китү
- йөгереп туктау
- йөгерүдән туктау
- йөгереп узу
- йөгереп узып китү
- йөгереп үтү
- йөгереп үтеп китү
- йөгереп чыгу
- йөгереп чыгып китү
- йөгерергә тотыну
- йөгерергә керешү II неперех.1) покрыва́ться, покры́ться чем-л.яшеллек йөгерү — покры́`ться зе́ленью (о лесе, деревьях, земле)
офыкка алсу кызыллык йөгерә — горизо́нт покрыва́ется ро́зово-кра́сным цве́том
тәрәзәгә бәс йөгергән — окно́ покры́то и́неем
чәчләренә ак йөгергән — во́лосы с про́седью
2) перен. в сочет. с некоторыми сущ. имеет индив. переводыйөзенә кызыллык йөгерде — лицо́ (его́) залило́сь (покры́лось) румя́нцем
күзләренә кан йөгергән — глаза́ на́литы кро́вью
III неперех.күңелгә шатлык йөгерде — се́рдце напо́лнилось ра́достью
случа́ться ( о животных) -
13 муен
сущ.1) ше́я || ше́йныйозын муен — дли́нная ше́я
кыска муен — коро́ткая ше́я
кояшта янган муен — загоре́лая ше́я
колын муены — ше́я жеребёнка
муен умырткалары — ше́йные позвонки́
муен нервы — ше́йные не́рвы
2) го́рло, го́рлышко (бутылки, кувшина и т. п.)3) с.-х. ше́йка ( место прикрепления косы с помощью кольца к косовище)чалгының муенын яңа боҗра белән ныгыту — закрепи́ть ше́йку косы́ но́вым кольцо́м
4) геогр. переше́екавыл күл белән бугаз арасындагы муенга урнашкан — село́ располо́жено на переше́йке ме́жду о́зером и проли́вом
5) в ф. исх. муеннана) по го́рло, до го́рлаелганың суы муеннан — вода́ в реке́ до го́рла (по го́рло)
муеннан суда тору — стоя́ть по го́рло в воде́
б) перен. о́чень мно́го, по го́рло, нава́ломэш муеннан — рабо́ты по го́рло
быел бәрәңге, яшелчә муеннан — в э́том году́ карто́феля, овоще́й нава́лом
••муен тамыры бүртү (кабару) — серди́ться, рассерди́ться, зли́ться, гне́ваться
(гаепне) муенга алу — взять вину́ на себя́, признава́ть вину́, осознава́ть вину́
муенга бау (җеп; элмәк) салырлык — хоть в петлю́ лезь (о тяжёлом, безвыходном положении)
муенга тагылган таш кебек — как ка́мень на ше́е (быть обузой, бременем, в тягость кому-л.)
муеннан ашу — сли́шком мно́го, чересчу́р мно́го
муеннан бурычка бату — быть по́ уши в долга́х
муеннан чуму — быть постоя́нно в дела́х, забо́тах и т. п.
муены булса, камыты табылыр — (погов.) была́ бы ше́я, хому́т найдётся
муены сынсын (сынгыры); муены астына килсен (килгере) — бран.; прост, пропади́ про́падом; что́бы тебе́ пу́сто бы́ло; что́бы ты сверну́л (слома́л, свихну́л) ше́ю
- муенга асылынуилнең эше ир кулында, ирнең эше ил муенында — (посл.) судьба́ наро́да в рука́х мужчи́н, судьба́ мужчи́н в рука́х наро́да
- муенга асылу
- муенга сарылу
- муенга бау салу
- муенга җеп салу
- муенга элмәк салу
- муенга камыт кию
- муенга менеп атлану
- муенны кисү
- муены сыну
- муенын бору -
14 арка
I а́ркасущ.; архит.а́рка (железобетонная, декоративная, триумфальная) || а́рочныйII арка́сущ.1) спина́ (у человека, животных) || спинно́й ( позвонок)арка белән сөялү — прислони́ться спино́й
аркага яту — лечь на спи́ну
арка сөяге — спинно́й хребе́т
2) спи́нка (у ребёнка, мелких животных, птиц; у кресла, дивана, спальни)урындык аркасына терәлеп утыру — сиде́ть, привали́вшись на спи́нку сту́ла
3) запле́чье, зако́рки прост. || запле́чныйарка капчыгы — запле́чный мешо́к
4) спи́нка, спина́ (рубашки, шубы, плаща) || спинно́й ( шов)5) в знач. нареч. аркадан в спи́ну, сза́диҗил аркадан исә — ве́тер ду́ет сза́ди (в спи́ну)
6) возвы́шенность, хребе́т•- арка бөкрәйтү
- арка җелеге
- арка көбәсе
- арка мие
- арка сөяге
- арка чыгару
- арка чыгу
- аркага асмалы
- аркага салу••арка белән сизү (тою) — чу́вствовать (ощуща́ть) спино́й (чей-л. взгляд, отрицательное отношение коллектива к себе)
арка биреп — см. арка куеп
арка бирү — см. аркан әйләнү
арка бөгеп — не разгиба́я спины́ ( выполнять очень тяжёлую работу)
арка бөкресе чыгу — см. бөкре чыгу
арка кашырга (кашырлык) да вакыт юк — поверну́ться (да́же) не́когда
арка кимерүче — захребе́тник прост.
арка кочтыру — брать (взять, посади́ть) на зако́рки
арка кую — см. аркан әйләнү
арка сөяге йомшак булу — бесхребе́тность разг.
арка таянычы (терәге) — опо́ра; опло́т высок.
арка терәп — см. аяк терәп
арка тире агызу — труди́ться в по́те лица́; умыва́ться по́том
арка тиресен тунау (каезлау) — усил.; см. арка тунау
арка чиләндерү (чиләтү) — усил.; см. арка бөгү 2)
аркага ату — книжн.; прям.; перен. стреля́ть (вы́стрел) в спи́ну
аркага менеп атлану — см. аркага атлану 1)
аркадан кагу — (букв. потрепа́ть по спине́) гла́дить (погла́дить) по спи́нке (голо́вке, голове́)
- арка бөгүаркаңда тату — испы́тывать (испыта́ть, пережива́ть/пережи́ть, узнава́ть/узна́ть, чу́вствовать, почу́вствовать) на свое́й со́бственной спине́ (на своём горбу́) (голод, бедность, лишения, унижения)
- арка каезлау
- арка кашу
- арка кимерү
- арка куеп
- арка күрсәтү
- арка кыздыру
- арка кымырҗу
- арка кычыту
- арка сөяксез
- арка тире агызып
- арка тунау
- арка чымырдау
- арка чемердәү
- аркага атлану
- аркага кайнар су койган кебек булу
- аркадан кайнар су койган кебек булу
- аркага кайнар су сипкән кебек булу
- аркага пычак кадау
- аркага хәнҗәр кадау
- аркага салкын су койган кебек булу
- аркага суык су койган кебек булу
- аркага салкын су сипкән кебек булу
- аркага суык су сипкән кебек булу
- аркадан салкын йөгерү
- арка буйлап салкын йөгерү
- аркадан суык йөгерү
- арка буйлап суык йөгерү
- аркадан таракан йөгерү
- аркадан таракан йөгереп үтү
- аркага таракан йөгерү
- аркага таракан йөгереп үтү
- арканы кояш кыздырганчы
- арканы кояш кыздыра башлаганчы -
15 җайдак
1. прил.неосёдланный, без седла́2. сущ.җайдак атка менеп — сев на неосёдланного коня́
1) вса́дник, нае́здник; см. тж. сыбайоста җайдак — иску́сный нае́здник
2) зоол. нае́здник ( насекомое) -
16 җилкә
сущ.1) заты́лок || заты́лочныйҗилкә чокыры — заты́лочная я́мка
җилкә кашу — прям.; перен. (по)чеса́ть в заты́лке, чеса́ть заты́лок
2) плечо́ || плечево́йкиң җилкәләр — широ́кие пле́чи
җилкәгә кул кую — положи́ть ру́ку на плечо́ (кому-л.)
җилкәләрен сикертү — трясти́ плеча́ми ( в танце)
җилкә сөяге — плечева́я кость
3) хо́лка, спина́, загри́вок (у животных, птиц); см. тж. өңгәл4) перен. ше́я, плечо́, спина́, горб; заго́рбоккеше җилкәсе белән эш күтәрү — погов. выезжа́ть на чужо́м горбу́
үз җилкәсендә тату — испыта́ть на своём горбу́
•••җилкә биетү ( җилкә биетеп) — спустя́ рукава́
җилкәгә атлану (җилкәгә менеп атлану) — сади́ться/сесть (кому-л.) на ше́ю; перейти́ на (чьё-л.) содержа́ние, иждиве́ние; подчини́ть себе (кого-л.); поста́вить (кого-л.) в зави́симость от себя́
җилкәгә төшү (җилкәсенә төшү) — ложи́ться, лечь бре́менем на (кого-л.); упа́сть, обру́шиться, свали́ться на (кого-л.) на (чьи-л.) пле́чи (о невзгодах, трудностях, ответственности и т. п.)
җилкәдән тау төшкән кебек — как гора́ с плеч
җилкәсен кашу — изби́ть, надава́ть по ше́е
җилкәсен кимерү (җилкәсен сую) — паразити́ровать (на ком-л.); жить эксплуати́руя (кого-л.); тяну́ть жи́лы, соса́ть (пить) кровь из (кого-л.)
җилкәсендә тату (үз җилкәсендә тату) — испыта́ть (что-л.) на свое́й шку́ре
җилкәсендә утыру (кем җилкәсендә утыру) — сиде́ть на (чьей-л.) ше́е (горбу́), жить за чужо́й счёт, на (чьём-л.) иждиве́нии, содержа́нии
җилкәсенә салыну (кем җилкәсенә салыну) — пыта́ться сесть (кому-л.) на ше́ю, пыта́ться вы́ехать (на ком-л.)
- җилкә кашытырлыкҗилкәңдә алып бару (эшне үз җилкәңдә алып бару) — нести́ ( работу) на себе́, свои́х плеча́х
- җилкә симертү
- җилкәсе калын
- җилкәсе чокырлы -
17 иңсә
сущ.1) заты́лок, загри́вок || заты́лочныйиңсә чокыры — заты́лочная я́мка
иңсәсе белән егылган — упа́л, уда́рившись заты́лком
2) см. иңбашиңсәым сызлый — пле́чи боля́т
3) тех. плечо́, запле́чникирычаг иңсәсе — плечо́ рычага́
домна миченең иңсәләре — запле́чники до́менной пе́чи
4) пле́чики мн.; ве́шалкаюеш киемне иңсәгә элеп калдыру — пове́сить мо́крую оде́жду на ве́шалку
5) спец. пле́чики, ва́тная подкла́дка•- иңсәләрен җыеру
- иңсәгә менеп утыру -
18 ипи
сущ.1) хлеб || хле́бныйипи көрәге — лопа́та для хле́ба
ипи катысы — хле́бная ко́рка
ипи карточкасы — хле́бная ка́рточка
2) пчел. хле́бина, перга́•- ипи турагыч
- ипи кискеч
- ипи чәчәге••ипи салган көнне ачтан үлгән — скря́га из скряг, скупердя́й ( зимой снега не выпросишь)
ипи черетеп яту — хлеб да́ром есть
ипи шүрлегенә менеп төшү (кундыру) — наби́ть мо́рду, съе́здить по мо́рде
-
19 йөгерә-атлый
-
20 йөгереп менү
= йөгереп менеп китү взбега́ть/взбежа́ть (на холм, трибуну, по лестнице и т. п.)
- 1
- 2
См. также в других словарях:
кунаклау — I. 1. Кош корт тур: берәр биек урынга очып менеп утыру. Төн үткәрү өчен берәр биек урынга куну (тавыклар тур.) 2. күч. Биегәеп торган берәр урынга менеп утыру. Урын алып утыру креслога к. . II. КУНАКЛАУ – Кунак булып бераз тору … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
атлану — I. 1. Берәр нәрсәнең өстенә менеп, аякларны ике якка салындырып утыру 2. күч. Кем. б. ирегенә хуҗа булу, иреген бетерү. күч. Даими сиздереп тору. II. АТЛАНУ – (Атлау (II) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җайдаклап — рәв. Ат менеп, атка атланып … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кунакча — Йорттагы кош корт менеп кунакласын өчен куелган шикмә. II. КУНАЧА – диал. Ак бүлмә, кунак бүлмәсе … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кучер — 1. Кешеләр йөртә торган җигүле ат белән идарә итүче 2. Тарантасның алгы ягында ат тотучы өчен утыргыч, кузла кучерга менеп утырды … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
менешли — Менгән уңайга, менеп барганда … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
өйрәтү — 1. Берәр эшне башкарырга, үтәргә, эшләргә күнекмә бирү 2. Берәр һөнәргә, белгечлеккә ия булырга ярдәм итү, шул һөнәр буенча күнекмәләр бирү 3. Нин. б. белем бирү; нәр. б. аңлату 4. Үзләштерергә, өйрәнергә ярдәм итү (башка телне) 5. Сөйләп,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
перрон — Вокзал янына килеп туктаган вагоннарга пассажирлар менеп төшеп йөрсен өчен ясалган платформа … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тәбе — и. 1. Күсе, тычкан кебек вак җәнлекләрне тоту өчен ясалган җайланма; кечкенә капкын 2. күч. Бәләдән, авыр хәлдән котылу, чыгу юлы булмаган урын; тозак 3. диал. Шакмак чиртү уенында: берсе өстенә берсе менеп утырган ике яки берничә шакмак … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
төянү — (Арба чанага, машинага) бөтен йөкләре белән менеп, кереп утыру. Барлык кирәк яракларны җыйнау … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
шапырылу — 1. Актарылып, берсе өстенә берсе менеп агу (язгы кар сулары тур.) 2. күч. Күпләп, ургылып килү, күмеп ташлау бәлә килсә, шапырылып килә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге