-
1 тиешле
прил.1)а) поло́женный, надлежа́щий; до́лжный || поло́женное, до́лжноетиешле вакытка килү — приходи́ть в поло́женное вре́мя
тиешле чаралар(ны) күрү — принима́ть надлежа́щие ме́ры
тиешле норманы үтәү — выполня́ть поло́женную но́рму
б) в знач. предик. сл. до́лжен, обя́зан, поло́жен2)а) причита́ющийся, поло́женныйтиешле эш хакын алу — получи́ть поло́женную зарпла́ту
б) подлежа́щий ( чему)өләшенергә тиешле мөлкәт — подлежа́щее распределе́нию иму́щество
3) необходи́мый; ну́жный, относя́щийся к де́лутиешле мәгълүматлар туплау — собира́ть относя́щиеся к де́лу све́дения
тиешле кешеләр белән сөйләшү — поговори́ть с ну́жными (компете́нтными) людьми́
тиешле җиргә барып җитү — дое́хать до ну́жного (предназна́ченного) ме́ста
тиешле белемем бар — у меня́ есть необходи́мые (для чего-л.) зна́ния
4) досто́йный; заслу́женный тж. ирон.тиешле җәза алу — понести́ заслу́женную ка́ру
тиешле бәя — заслу́женная оце́нка
5) соотве́тствующийтиешле сүз таба алмадым — не мог я найти́ соотве́тствующее сло́во
тиешле күләмдә — в соотве́тствующем объёме
6) в сочет. с терминами родства: доводя́щийся, приходя́щийся ( кем)миңа баҗай тиешле Әхмәт — Ахме́т, доводя́щийся мне свояко́м
7) см. тиеш 1)-4)хатка каршы хат язарга син бит, дустым, тиешле — ( песня) отве́тить письмо́м на письмо́ ты до́лжен, мой дружо́к
•- тиешлеен алу
- тиешле бәясен алу -
2 тиешле
gerekli, lazım -
3 тиешле
-
4 тиешле
1. gebührend; gehörig2. entsprechend3. würdig; verdient -
5 тиешле
прил. 1) положенный, должный, надлежащий 2) достойный, заслуженный ▪ tieşle tabarğa считать/счесть нужным что ▪▪ tieşle bäyasen birergä отдать должное кому -
6 тиешле-тиешсез
прил.1) несура́зный; неуме́стный; некста́титиешле-тиешсез сүзләр — несура́зные слова́; слова́ некста́ти
2) вся́кий, ра́зный, неподходя́щий; тако́й-сяко́й разг.тиешле-тиешсез кешеләргә сөйләү — расска́зывать таки́м-сяки́м (разным, неподходящим) лю́дям
-
7 тиешле бәясен алу
-
8 тиешле кадәр
в до́лжной (доста́точной) ме́ре -
9 тиешле-тиешсез
прнеуместный, ненужный -
10 тиешле-тиешсез
прил. неуместный, ненужный -
11 кардәш тиешле
= кардәш тиешле кеше сродни́, ро́дственник -
12 кардәш тиешле кеше
-
13 тиешлеен алу
= тиешле бәясен алу получи́ть своё заслу́женное, поло́женное -
14 tieşle
-
15 tieşle-tieşsez
-
16 исәпләнү
неперех.1) счита́ться, исчисля́ться, насчи́тываться, быть исчи́сленным, быть подсчи́таннымзаводта йөзләрчә ударник исәпләнә — на заво́де насчи́тывается со́тни уда́рников
икмәк запасы миллионнарча тонналар белән исәпләнә — запа́сы хле́ба исчисля́ются миллио́нами тонн
а) чи́слиться, зна́читься, счита́тьсяул инженер булып исәпләнә — он зна́чится инжене́ром
исемлектә илле кеше исәпләнә — по спи́ску чи́слится пятьдеся́т челове́к
б) счита́ться, слыть, почита́ться как; име́ть репута́цию кого-л.ул тәҗрибәле очучы булып исәпләнә — он слывёт о́пытным лётчиком
в) в сочет. с некоторыми прилагательными имеет значение приходи́ться, доводи́тьсятуганым тиешле исәпләнә — он мне дово́дится ро́дственником
баҗай тиешле исәпләнә — он мне прихо́дится свояко́м
3) засчи́тываться/заче́сться; быть засчи́таннымбу акчалар бурычны түләүгә исәпләнсен — пусть э́ти де́ньги зачту́тся в счёт упла́ты долго́в
4) (кемгә исәпләнү, нәрсәгә исәпләнү) рассчита́ть; годи́ться на что, быть го́дным, подходи́ть к чему-л.китап балаларга (дип) исәпләнгән — кни́га рассчи́тана на дете́й
-
17 кардәш
1. сущ.1) ро́дственник, ро́дственница; ро́дичбертуган кардәшләр — кро́вные ро́дственники
бик якын кардәшләр — бли́зкие ро́дственники
2) братсөт кардәше — моло́чный брат
3) уст. това́рищ, друг; брат, брато́к ( при обращении)кардәш, бу нинди көй? — брато́к, что за мело́дия?
•- кардәш булып алу
- кардәш булып китү
- кардәш тиешле
- кардәш тиешле кеше 2. прил.1) ро́дственныйкардәш телләр — ро́дственные языки́
кардәш халыклар — ро́дственные наро́ды
2) бра́тскийкардәш республикалар — бра́тские респу́блики
-
18 алу
I перех.1)а) брать, взять (что, кого руками, чей-л. адрес, пример с кого, чего, лодку напрокат, общественное поручение, девушку в жёны) || взя́тиеанализ өчен кан алу — брать кровь для ана́лиза (на ана́лиз)
асрамага алу — брать на воспита́ние
берәүне үрнәк итеп алу — брать (кого-л.) в приме́р
сүзне кире алу — брать ( своё) сло́во наза́д
уртача алганда — е́сли брать в сре́днем
б) достава́ть/доста́ть (посуду из буфета, книгу с полки); подбира́ть/подобра́ть, поднима́ть/подня́ть (что-л. валяющееся под ногами) || подбо́р, подня́тиесуыткычтан ит алу — доста́ть мя́со из холоди́льника
в) набира́ть/набра́ть, понабра́ть; нахва́тывать/нахвата́ть, нахвата́ться ( выгодных заказов)учка чикләвек алу — набра́ть оре́хов в горсть
г) забира́ть/забра́ть (телевизор из мастерской, рукопись из редакции, заявление из отдела кадров); снима́ть/снять ( вклад со счёта в сбербанке); выпи́сывать/вы́писать ( ребёнка из детского санатория) || забо́р, сня́тие, вы́пискад) захва́тывать/захвати́ть, прихва́тывать/прихвати́ть || захва́тывание, прихва́тывание, прихва́т прост.е) принима́ть/приня́ть (младенца на руки, ребёнка на воспитание, товары на комиссию, должность, волейбольный мяч в игре); получа́ть/получи́ть ( деньги от покупателей); брать/взятьрәсемнәрне күргәзмәгә алу — принима́ть (брать) карти́ны на вы́ставку
өстәмә йөкләмә алу — приня́ть дополни́тельное обяза́тельство
нигез итеп алу — приня́ть за осно́ву
партияга алу — приня́ть в па́ртию
шефлыкка алу — взять (приня́ть) ше́фство (над кем, чем)
ж) включа́ть/включи́ть (слова или выражения в словарь, термины в энциклопедию, чей-л. рассказ в сборник)з) принима́ть/приня́ть, вы́брать (литературный псевдоним, какой-л. девиз) || приня́тие, вы́бори) выбира́ть/вы́брать (курс, направление, чью-л. сторону); избра́ть || вы́борй) че́рпать, заче́рпывать/зачерпну́ть, почерпну́ть, наче́рпывать/наче́рпать, набира́ть/набра́ть, достава́ть/доста́ть (воду, жидкость); (части́чно) сче́рпать/счерпну́ть, отче́рпывать/отчерпну́ть || че́рпание, набира́ниечиләккә бераз су алу — набра́ть (наче́рпать) в ведро́ немно́го воды́
шулпаның өресен алу — сче́рпать жир с бульо́на
к) достава́ть/доста́ть, че́рпать, почерпну́ть, получа́ть/получи́ть, извлека́ть/извле́чь (информацию, сведения, данные откуда-л.) || че́рпание, получе́ние, извлече́ниеэштән илһам алу — че́рпать в рабо́те вдохнове́ние
л) снима́ть/снять, собира́ть/собра́ть, получа́ть/получи́ть || съём, сня́тие, сбор, получе́ниеелына икешәр уңыш алу — снима́ть по два урожа́я в год
м) дозва́ниваться/ дозвони́ться разг. (к кому, до кого, чего); брать/взять, достава́ть/доста́ть что (по телефо́ну)н) захва́тывать/ захвати́ть, забира́ть/забра́ть, брать/взять ( в плен) || взя́тие, захва́тывание, захва́т, забира́ниео) захва́тывать/захвати́ть (город с боем, власть в свои руки); занима́ть/заня́ть ( первенство); завладева́ть/завладе́ть, овладе́ть ( чем) || захва́тывание, захва́т, овладе́ние ( чем)икенче урынны алу — заня́ть второ́е ме́сто
штурм белән алу — взять шту́рмом
парламентта күп урын алу — заня́ть (завоева́ть) мно́го мест в парла́менте
п) захва́тывать/захвати́ть, перехва́тывать/перехвати́ть ( инициативу); забира́ть/забра́ть || захва́тывание, перехва́тываниер) снима́ть/снять, нанима́ть/наня́ть; брать/взять (комнату на время, дачный домик на лето)с) нанима́ть/наня́ть ( нового охранника); принима́ть/приня́ть, зачисля́ть/зачи́слить (куда, кем, в качестве кого) || наём, приём, зачисле́ниемашинистка итеп алу — взять машини́сткой
т) призыва́ть/призва́ть ( юношей на действительную службу), брать/взять, забира́ть/забра́ть, набира́тьсолдатка алу — брать в солда́ты
у) взима́ть (взносы, налоги; страховые сборы, пени, проценты); взы́скивать/взыска́ть ( в судебном порядке); получа́ть/получи́ть ( дополнительную плату за услуги) || взима́ние, взы́скивание, взыска́ние, получе́ниеф) покупа́ть, купи́ть, приобрета́ть/приобрести́ (наглядные пособия для школы, приборы, спортивный инвентарь, лотерейные билеты); заводи́ть/завести́ (кого, что); обзаводи́ться/обзавести́сь (парой лошадей, автомобилем) || поку́пка, ку́пля, приобрете́ние, обзаведе́ниеалган алганда кала — (посл.) купи́л-приобрёл (т. е. добрая покупка в любом случае на пользу)
х) занима́ть/заня́ть (что-л. в долг); позаи́мствоватьц) заи́мствовать, перенима́ть/переня́ть (у/от кого) (термины, сюжеты, идеи, какие-л. качества) || заи́мствование, перенима́ниеч) начина́ть/нача́ть, брать/взять ( с определённой ноты при запевании)артык югарыдан алдың, иярүе кыен — ты сли́шком высоко́ взял (на́чал) - тру́дно подпева́ть
2)а) оси́ливать/оси́лить ( что)пәке начар ала — бри́тва берёт пло́хо
җир көрәк алмаслык булып каткан — земля́ затверде́ла так, что лопа́та не берёт (оси́ливает)
б) захва́тывать/захвати́ть (об острых орудиях, механизмах с режущими деталями) || захва́тывание, захва́ткиң ала торган комбайн — комба́йн с широ́ким захва́том
чалгысы киң ала — его́ коса́ захва́тывает широко́
в) брать, поража́ть/порази́ть (об оружии и т. п.); достава́ть/доста́ть || пораже́ниебүрене вак ядрә алмый — во́лка ме́лкая дробь не берёт
ерактан ала торган туп — дальнобо́йное ору́дие
объект ерак, пуля алмый — объе́кт далеко́, пу́ля не достаёт
г) де́йствовать, поде́йствовать (о лекарствах, лечебных средствах, солнечном загаре и т.п.); поража́ть/порази́ть (о ядах и т. п.)бу тапны кислота алмый — кислота́ не берёт э́то пятно́
3) набира́ть/набра́ть (темп, скорость)4)а) убира́ть/убра́ть ( шахматную фигуру из-под удара); отводи́ть/отвести́, отнима́ть/отня́ть, снима́ть/снять; отрыва́ть/оторва́ть (от кого, чего) (взгляд, глаза) || убира́ние, отведе́ние, отво́д, отня́тие, отнима́ние, снима́ниетерсәкне өстәлдән алу — убра́ть (снять) ло́коть со стола́
башны читкә алу — отвести́ го́лову в сто́рону
аягыңны ал әле — убери́-ка но́гу
б) как гл. перемещения имеет индив. переводылампаны аскарак ал — опусти́ (возьми́) ла́мпу пони́же
көймәне судан читкәрәк алу — оттащи́ть ло́дку пода́льше от воды́
урындыгыңны тегендәрәк ал — подви́нь (отодви́нь, сдвинь, передви́нь) свой стул чуть в сто́рону (пода́льше)
уңгарак ал — возьми́ (бери́, це́лься) праве́е
өскәрәк ал — (чу́точку) приподними́
5)а) брать/взять, забира́ть/забра́ть, свора́чивать/сверну́ть, повора́чивать/поверну́ть, завора́чивать/заверну́ть (в какую-л. сторону)уңга ал — бери́ напра́во (впра́во); забери́ (прими́) впра́во
б) уводи́ть/увести́, отводи́ть/отвести́, своди́ть/свести́; брать/взять || уво́д, отведе́ние, отво́давтомобильне койма яныннан алу — увести́ (отвести́) автомоби́ль от забо́ра
атны юлдан алу — свести́ ло́шадь с доро́ги
6)а) втя́гивать/втяну́ть, вбира́ть/вобра́ть, вдыха́ть/вдохну́ть (воздух в себя, какие-л. запахи); набира́ть/набра́ть, забира́ть/забра́ть (что, чего) || втя́гивание, вдыха́ние; набира́ние, забира́ниеүпкәгә һава алу — втя́гивать во́здух в лёгкие
б) втя́гивать/втяну́ть, вбира́ть/вобра́ть, подбира́ть/ подобра́ть (части тела, конечности, трап в пароход, что-л. выступающее) || втя́гиваниебашны яка эченәрәк алу — втяну́ть го́лову поглу́бже в воротни́к
трапны вертолётка алу — убра́ть трап в вертолёт
7) включа́ть/включи́ть, вбира́ть/вобра́ть (в себя, в свой состав); объединя́ть/объедини́ть (в себе, в своём составе) (о коллективах, обществах, объединениях, сборниках и др.) || включе́ние, объедине́ниебу проблема төрле темаларны эченә ала — э́та пробле́ма включа́ет (вбира́ет) в себя́ мно́го тем
бу команда үз составына төрле кешеләрне алган — э́та кома́нда включи́ла (вобрала́) в свой соста́в ра́зных люде́й
8) вбира́ть/ вобра́ть; вса́сывать/всоса́ть, втя́гивать/втяну́ть; впи́тывать/впита́ть, брать/взять || вса́сывание, втя́гивание, впи́тываниетоз дымны ала — соль впи́тывает вла́гу
үсемлек суны тамырлары ярдәмендә ала — расте́ние берёт во́ду посре́дством свои́х корне́й
9)а) получа́ть/получи́ть (письмо от кого, приглашение на что, воспитание какое, выгоду от чего, директиву чью) || получе́ние (среднего образования, бесплатной медицинской помощи)мат алу — получи́ть мат
акчалата алу — получа́ть (брать) деньга́ми
гонорар алу — получа́ть гонора́р
квартир алу — получи́ть кварти́ру
лаборатория шартларында югары температура алу — получе́ние высо́кой температу́ры в лаборато́рных усло́виях
фронтта алган яралар — ране́ния, полу́ченные на фро́нте
тиешен алды — прям.; перен. он получи́л своё (до́лжное, по заслу́гам)
б) наполуча́ть/наполучи́ть; нахва́тывать/ нахвата́ть (поощрений, двоек по какому-л. предмету, взысканий)в) брать/взять (расчёт, документы на руки, назначение на работу, выписку из протокола)г) брать/взять (что, чьё, у кого, где) (разрешение, согласие, визу); заполуча́ть/заполучи́ть; заруча́ться/ заручи́ться ( чем)д) приобрета́ть/приобрести́ (опыт, навыки труда, квалификацию); овладева́ть/овладе́ть ( знаниями)һөнәр алу — получи́ть (приобрести́) профе́ссию; овладе́ть профе́ссией
е) набира́ть/ набра́ть ( столько-то очков на спортивных соревнованиях); собра́ть ( столько-то голосов на выборах); выбива́ть/вы́бить ( очки в стрельбе) || выбива́ниеж) прям.; перен. зарабо́тать, получи́ть (радикулит на сидячей работе, инфаркт в молодом возрасте)з) приобрета́ть/ приобрести́, заслу́живать/заслужи́ть (славу, почёт, известность, популярность, призвание), сни́скивать/сниска́ть, стяжа́ть книжн. || приобрете́ниеяман дан алу — сниска́ть дурну́ю сла́ву
и) получа́ть, выпи́сывать ( периодические издания) || выпи́сывание; получе́ниек) извлека́ть/извле́чь (урок, пользу) || извлече́ниел) выноси́ть/вы́нести (для себя́) (какое-л. впечатление от беседы с кем, от просмотра кинокартины)м) нести́, понести́ (наказание, кару)тиешле җәзасын алды — он понёс (получи́л) до́лжное наказа́ние
н) принима́ть/приня́тьярыш киң колач алды — соревнова́ние при́няло (получи́ло) широ́кий разма́х
10)а) при общем соотв. получа́ть/получи́ть, брать/взять || получе́ние, взя́тиеб) выруча́ть/вы́ручить ( столько-то от продажи чего)в) достава́ть/доста́ть (путёвку, справку, инвалидную мотоколяску)йомшак вагоннан урын алу — доста́ть ме́сто в мя́гком ваго́не
г) добыва́ть/добы́ть ( бензин из нефти); извлека́ть/извле́чь (сок из растений, минерал из смеси) || добыва́ние, добы́ча; извлече́ниенефтьтән аксым алу ысулы — спо́соб добыва́ния белка́ из не́фти
диңгез агымнарын энергия алу өчен файдалану — испо́льзование морски́х тече́ний для получе́ния эне́ргии
11) занима́ть/заня́ть ( очередь); захва́тывать/ захвати́ть (место, площадь); брать/взять; отнима́ть/отня́ть || занима́ние, заня́тие; захва́тывание, захва́тчәчәк түтәлләре бакчаның яртысын алган — цвето́чные гря́дки за́няли полови́ну огоро́да
12) получи́ть/получа́ть; обрета́ть/обрести́ (трудовую или боевую закалку, спортивную форму, какое-л. качество); приобрета́ть/приобрести́ (какой-л. смысл, другое значение); принима́ть/приня́ть (вид, облик, оттенок, форму, цвет) || получе́ние, обрете́ние, приобрете́ние, приня́тиеирек алу — обрете́ние свобо́ды
сүзнең ироник мәгънә алуы — приобрете́ние сло́вом ирони́ческого отте́нка
колонияләрнең мөстәкыйльлек алуы — получе́ние незави́симости коло́ниями
халыкара әһәмият алу — получи́ть междунаро́дное значе́ние
йөзе борчулы төс алды — его́ лицо́ при́няло озабо́ченное выраже́ние
13) принима́ть/приня́ть (зачёты, экзамены, чей-л. сигнал бедствия, рапорт, телеграмму) || приёмберәүнең сәламен алмау — не приня́ть (чьего-л.) приве́тствия
14) воспринима́ть/восприня́ть, принима́ть/приня́тьйөрәккә якын алу — приня́ть бли́зко к се́рдцу
15) спорт. подбира́ть/подобра́ть, принима́ть/приня́ть (хоккейную шайбу в игре, футбольный мяч)16)а) перенима́ть/переня́ть, принима́ть/приня́ть (эстафетную палочку; склад от приёмщика, командование войсками) || перенима́ние, приня́тие, приём, приёмкаҗитәкчелекне үз кулына алу — приня́ть (взять) руково́дство в свои́ ру́ки
б) перенима́ть/переня́ть (чьи-л. обычаи, привычки, культуру)17) отнима́ть/отня́ть, отбира́ть/отобра́ть (первенство, переходящее красное знамя, водительские права у шофёра) || отня́тие книжн., отбира́ние18) отбира́ть/отобра́ть, забира́ть/забра́ть, изыма́ть/изъя́ть, конфискова́ть; отчужда́ть юр. || отбира́ние, изъя́тие, конфиска́ция; отчужде́ние юр.хосусый заводларны дәүләткә алу — отчужде́ние (изъя́тие) ча́стных заво́дов в по́льзу госуда́рства
рөхсәтсез саклана торган коралларны алу — изъя́ть незако́нно храня́щееся ору́жие
19)а) отнима́ть/отня́ть, брать/взять, занима́ть/заня́ть || отня́тие книжн., занима́ниекүп көчне, энергияне ала торган мәшәкать — хло́поты, кото́рые отнима́ют (поглоща́ют) мно́го сил и эне́ргии
вакытны күп ала торган эш — де́ло, занима́ющее мно́го вре́мени
б) отнима́ть/отня́ть что; лиша́ть/лиши́ть (чего) (какого-л. душевного состояния, качества); отбива́ть/отби́ть, отшиба́ть/отшиби́ть || отня́тие книжн., лише́ниебу эш аның тынычлыгын алды — э́та рабо́та отняла́ у него́ поко́й (лиши́ла его́ поко́я)
курку аның кыюлыгын алган — страх лиши́л его́ сме́лости
в) отбива́ть/отби́тьхлор суның табигый тәмен ала — хлор отбива́ет у воды́ её есте́ственный вкус
20)а) вынима́ть/вы́нуть, выта́скивать/вы́тащить, извлека́ть/извле́чь, достава́ть/доста́ть || вынима́ние, выта́скивание, извлече́ние (вещи из сундука, сумку из багажника, осколок из тела, патрон из ружья, ядро из ореха)тәндәге шырпыны алу — вы́тащить зано́зу из те́ла
кулны кесәдән алу — вы́нуть ру́ку из карма́на
әрҗәдән почтаны алу — вы́тащить (доста́ть) по́чту из я́щика
б) выреза́ть/вы́резать; удаля́ть/удали́ть ( больной орган хирургическим путём); отнима́ть/отня́ть || отня́тие, удале́ние, выреза́ниеаның бер бөерен алганнар — у него́ вы́резали (отня́ли, удали́ли) по́чку
в) вынима́ть/вы́нуть, вы́потрошить (кишки, внутренности рыбы) || вынима́ниег) вынима́ть/вы́нуть, выставля́ть/вы́ставить (оконную раму, стекло из рамы) || вынима́ниетәрәзәнең пыяласын алу — выставля́ть око́нное стекло́
д) выта́скивать/вы́тащить, вытя́гивать/вы́тянуть (невод из воды, рыбу удочкой, бадью из колодца); выбира́ть/вы́брать (якорную цепь, рыболовную снасть, невод) || выта́скивание, вытя́гивание; выбира́ние, вы́боркае) выгреба́ть/вы́грести (золу, угли из печи) || выгреба́ние21)а) снима́ть/снять (пену с чего, копию с рукописи, швы с зажившей раны, судно с мели, шапку с вешалки, вопрос с повестки дня); убира́ть/убра́ть (паутину, вывеску, картину со стены) || снима́ние, сня́тиеб) снима́ть/снять, брать/взять (телефонную трубку, мерку, пробу) || снима́ние, сня́тиев) снима́ть/снять, смеща́ть/смести́ть (с работы, с должности); убира́ть/убра́ть || сня́тие, смеще́ниедиректорлыктан алу — смести́ть с дире́кторства
г) снима́ть/снять (вето, какие-л. ограничения, арест на что), отменя́ть/отмени́ть, аннули́ровать ( выговор) || сня́тие; отме́на22) залива́ть/зали́ть, зата́пливать, затопля́ть/затопи́ть (о воде, половодье, луже и т. п.) || залива́ние, зата́пливание, затопле́ниебар җирне су алган — всё затопи́ло водо́й (лу́жами)
23) охва́тывать/охвати́ть, захва́тывать/захвати́ть, объя́ть (об огне, пламени и т. п.); занима́ться/заня́ться ( чем)бөтен йортны ут алган иде — весь дом уже́ был охва́чен (объя́т) огнём; весь дом уже́ заня́лся огнём
24) оку́тывать/оку́тать, обвола́кивать/обволо́чь, завола́кивать/заволо́чь; распространя́ться/распространи́ться ( на что); заполня́ть/запо́лнить || оку́тывание, обвола́кивание; заполне́ниемунча эчен төтен алды — ба́ня (вся) запо́лнилась ды́мом; ба́ню (всю) запо́лнило ды́мом
урамны тузан алды (басты) — у́лицу оку́тало пы́лью
25)а) пробира́ть/пробра́ть, прохва́тывать/прохвати́ть, пронима́ть/проня́ть, прони́зывать/прониза́ть (о холоде и т. п.); забира́тьбөтен тәнен суык алды — всё те́ло пробра́л хо́лод
б) прохва́тывать/прохвати́ть, прихва́тывать/прихвати́ть (об изморози, заморозках, морозе)карабодайны кырау алган — гречи́ху прихвати́л моро́з
в) перен. брать/взять, пробира́ть/пробра́ть, прохва́тывать/прохвати́ть, охва́тывать/охвати́ть, обуя́ть; овладева́ть/овладе́тьаны борчу ала — им овладева́ет беспоко́йство; его́ охва́тывает беспоко́йство
качакны курку алды — беглеца́ охвати́л (обуя́л, пробра́л) страх; беглецо́м овладе́л страх
г) перен. схвати́ть, схва́тывать, хвати́ть ( о болях)билдән ала — поясни́цу схвати́ло; поясни́цу ло́мит
чәнчү ала — ко́лики схвати́ли
26)а) убира́ть/убра́ть, тереби́ть, брать, дёргать (горох, лён, коноплю)б) убира́ть/убра́ть, копа́ть, рыть (картофель, свёклу) || убо́рка, ко́пка || убо́рочныйкәбестә алу машинасы — капустоубо́рочная маши́на
яшелчә алу көннәрендә — в дни убо́рки овоще́й
бәрәңгене икенче кат алу — втори́чная (повто́рная) убо́рка карто́феля
27)а) стричь, острига́ть/остри́чь, обстрига́ть/обстри́чь, выстрига́ть/вы́стричь, подстрига́ть/подстри́чь (волосы, шерсть машинкой или ножницами); брить, побри́ть, обрива́ть/обри́ть, выбрива́ть/вы́брить || стри́жка, выстрига́ние, вы́стрижка; бритьёчәчне машинка белән алу — стричь во́лосы маши́нкой (под маши́нку)
б) настрига́ть/настри́чь (какое-л. количество)һәр сарыктан өчәр кило йон алу — настрига́ть с ка́ждой овцы́ по три килогра́мма ше́рсти
28) спец.а) выбира́ть/вы́брать, выда́лбливать/вы́долбить, долби́ть, выруба́ть/ вы́рубить (паз, фальц, выем) || выбира́ние, вы́борка, выруба́ние; ырмау алу выбира́ть пазб) снима́ть/снять, переноси́ть/перенести́ ( петли при вязании)күзәнәк (күз) алу — снима́ть пе́тлю
в) продёргивать/продёрнуть || продёргиваниеҗеп очын дөрес алу — пра́вильно продёргивать дратву́
29) мат. вычита́ть/вы́честь из; отнима́ть/отня́ть от || вычита́ние, отня́тиеалу билгесе — знак вычита́ния
алтыдан икене алу — вы́честь из шести́ два; отня́ть от шести́ два
күңелдән алу — вычита́ние в уме́
30) в знач. послелога алып с, от; начина́я сиртәдән алып кичкәчә — с утра́ до ве́чера
бүгеннән алып санаганда — е́сли счита́ть с (от) сего́дняшнего дня
майның береннән алып уннарына чаклы — начина́я с пе́рвого и приме́рно до деся́того ма́я
туганнан алып үлгәнгә хәтле — с роҗде́ния до са́мой сме́рти
егерменче еллардан алып илленче елларга кадәр — с двадца́тых по пятидеся́тые го́ды
31) в знач. вспом. гл. с деепр. на -па) выраж. однократность, кратность действия, движения или состояния с приставками по-; вз-уйнап алу — поигра́ть
бәйрәм итеп алу — попра́здновать
йоклап алу — поспа́ть, вздремну́ть
карап алу — посмотре́ть, взгляну́ть
көлешеп алу — посмея́ться
б) выраж. завершение, результат действия, процесса и переводится приставками вы-; на-, от-, -с, -уалмашып алу — вы́менять
казып алу — вы́копать, накопа́ть
атып алу — отстреля́ть
үч алу — отомсти́ть
күчереп алу — списа́ть
өзеп алу — сорва́ть
күреп алу — уви́деть
ишетеп алу — услы́шать
теш шыгырдатып алу — скри́пнуть зуба́ми
чәнчеп алды — где́-то кольну́ло
чукып алу — клю́нуть
г) выраж. кратковременность действия, процесса: немно́го, ненадо́лго, на не́которое вре́мякүпер янында туктап алу — немно́го задержа́ться у моста́; ненадо́лго останови́ться у моста́
теге атнада бераз суытып алды — на про́шлой неде́ле ненадо́лго похолода́ло
күрсәтеп кенә алдылар — показа́ли то́лько
д) выраж. тж. однократность действия, процесса: (оди́н) раз (разо́к)ялгышып алу — ошиби́ться (оди́н) раз
е) выраж. быстроту, неожиданность действия, процесса: успева́ть, успе́тьшахмат уйнарга өйрәнеп тә алган — уже́ успе́л научи́ться игра́ть в ша́хматы
кай арада күреп алдың әле шуны? — когда́ ты успе́л заме́тить э́то?
ж) ... аласы бар на́до, ну́жно, сле́дует; предстои́тсезнең белән сөйләшеп аласы бар — с ва́ми поговори́ть на́до
түбәне ябып аласы бар — ну́жно кры́шу покры́ть
з) ... аласы иде, аласы калган на́до (ну́жно, сле́довало) бы, на́до бы́ло быалдан киңәшеп аласы калган — сле́довало бы зара́нее посове́товаться
бераз киңәшеп аласы калган — сле́довало бы зара́нее посове́товаться
бераз ял итеп аласы иде — немно́го на́до бы отдохну́ть
•- ала бару- ала кайту
- ала керү
- ала килү
- ала китү
- ала чыгу
- алып ату
- алып бару
- алып баручы
- алып барып кайту
- алып барып кую
- алып барып чыгу
- алып бетерү
- алып биреп китү
- алып бирү
- алып җиткермәү
- алып җыю
- алып йөрү
- алып кайту
- апкату
- алып кайтып бирү
- алып кайтып китү
- алып калу
- апкалу
- алып кереп бирү
- алып кереп китү
- алып керү
- апкерү
- алып килеп бирү
- алып килү
- апкилү
- алып китү
- апкитү
- алып китүче
- алып кую
- апкую
- алып менү
- апменү
- алып салу
- алып сатар
- алып сату
- алып сатучы
- алып ташлап бетерү
- алып ташлау
- алып тору
- алып төшү
- аптөшү
- алып узу
- алып үстергән
- алып үстерү
- алып чөю
- алып чыгу
- апчыгу
- алып чыгып бетерү
- алып чыгып бирү
- алып чыгып китү
- алып яшерү••алмаган бия, тумаган колын (тай) — ирон. шку́ра неуби́того медве́дя; ви́лами на воде́ пи́сано (букв. неку́пленная кобы́ла и нероди́вшийся жеребёнок)
алмак күрке - бирмәк — долг платежо́м кра́сен (букв. долг возвра́том кра́сен)
алып биреп — на чём свет (стои́т) (начать бранить, ругать); на все ко́рки прост.
алып мактарлык (түгел), салып таптарлык түгел — ни похвали́ть (захвали́ть), ни затопта́ть; так себе́; посре́дственный; посре́дственность (о человеке, произведении, условиях и т. п.)
II модальн. гл.алып узган — см. азгын 2)-4)
1) мочь, смочь, быть (оказа́ться) в си́лах (состоя́нии); суме́ть; удава́ться/уда́ться ( кому)аягы төзәлде инде, йөри ала — нога́ (у него́) зажила́, мо́жет ходи́ть
салкынга каршы тора алу — смочь противостоя́ть моро́зам ( о растении)
куркуын җиңә алмады — не смог поборо́ть стра́ха в себе́
ризалата алырсызмы? — уда́стся ли вам уговори́ть его́?
кыен хәлдән чыга ала — уме́ет вы́йти из затрудни́тельного положе́ния
2) мочь, смочь, суме́ть, посме́ть (решиться на что, критиковать кого)ничек шулай дип әйтә аласың син? — как ты сме́ешь так говори́ть?
кеше күзенә күренә алмау — не сме́ть показа́ться лю́дям на глаза́
ул хакта мин хыяллана да алмыйм — об э́том я да́же не могу́ мечта́ть
3) мочь, смочь, быть спосо́бнымбу зал ул чаклы халыкны сыйдырып бетерә алмый — э́тот зал не спосо́бен (не мо́жет) вмести́ть сто́лько люде́й
-
19 ата
1. сущ.1) спец. (обычно в детской речи или в разговоре с ними, чаще фольк.) па́па, папа́ша, па́пенька, па́почка || отцо́вский, отцо́в; о́тчий поэт. (дом, характер, завет); па́пин, па́пенькинатаңа әйтим әле — вот скажу́ (твоему́) отцу́ (па́пе)
ул егетләр үзләре ата булдылар инде — э́ти ребя́та са́ми уже́ ста́ли отца́ми
ата булмаган ата кадерен белмәс — (посл.) кто отцо́м не был, тот отца́ не ува́жит
ата - җизнә, ана - казна — (посл.) оте́ц что зять, мать что клад
2) в притяж. ф. атасыа) разг. обраще́ние к отцу́, му́жуатасы, улыңа кара әле — оте́ц, погляди́-ка на своего́ сы́на
б) перен.; книжн. оте́цтатар драматургиясенең атасы — оте́ц тата́рской драматурги́и
3) ( у животных и птиц)а) саме́ц; сека́ч (о взрослом самце с клыками - кабане, морском котике)б) см. ата җенес•- ата булу
- ата бүре
- ата дуңгыз
- ата исеме
- ата җенес
- ата каз
- ата кеше
- ата корт
- ата көртлек
- ата күркә
- ата малы
- ата мәче
- ата песи
- ата сакал
- ата төлке
- ата үрдәк
- ата хайван
- ата эт
- ата ягыннан
- атабыз Адәм
- атадан калган
- атадан калу
- аталар сүзе
- аталар һәм балалар
- атаның бабасы••ата каз муены — боле́знь и боле́зненное состоя́ние, когда́ невозмо́жно повора́чивать ше́ю
ата казы да күкәй сала — и гуса́к несётся (я́йца несёт) (у кого) (т. е. у него всё приносит доход или пользу)
ата казың күкәй саламы? — ≈≈ твоя́ двою́родная праба́бушка нам трою́родной племя́нницей не прихо́дится?
ата малы бүләсез мәллә? — ≈≈ чего́ не подели́ли (мо́жете подели́ть)?
ата тиешле — см. атаң булырлык
ата яшендәге — редко; см. атаң булырлык
атаң белән анаң гына юк — нет то́лько отца́ с ма́терью ( где); то́лько пти́чьего молока́ нет ( где)
атасының кызы — отцо́ва дочь (до́чка); (вся) в отца́; како́в оте́ц (па́па), такова́ и дочь (до́чка)
атасын таныту — показа́ть ку́зькину мать см. тж. арт сабакны укыту
атасының баласы — ирон. отцо́в о́тпрыск (дитя́); (весь) в (своего́) отца́; како́в оте́ц, тако́в и о́тпрыск (дитя́)
- ата - улны, ул атаны белмиаталар юлыннан бару — идти́ доро́гой (по стезе́) отцо́в (пре́дков)
- ата баласы
- ата казга сәлам бирү
- ата кебек
- атаң булырлык
- атаң булырдай
- атаң булырга ярарлык
- атасы улы
- атасы малае 2. прил.1) саме́ц; см. тж. иркәката җәнлек — саме́ц ( зверя)
ата балык — ры́ба-саме́ц
2) биол. мужско́йата чәчәк — мужско́й цвето́к
3) перен. матёрый, заматере́лый, оголте́лый (вор, бандит, разбойник, спекулянт, враг, головорез); отъя́вленный, завзя́тый (плут, жулик, негодяй, злодей, хулиган, приспособленец, лгун, лентяй), закорене́лый, махро́вый (реакционер, националист, шовинист, волокитчик, бюрократ); патенто́ванный (доносчик, мошенник, халтурщик); чистопро́бный (негодяй, авантюрист, аферист); прожжённый (демагог, политикан, плут)ата фашист — матёрый фаши́ст
ата ялагай — завзя́тый подхали́м
ата җинаятьче — махро́вый престу́пник
4) перен.; ирон. матёрый; завзя́тый, масти́тый, я́рый (критик, политик, администратор, маклер, коллекционер), отча́янный, неисправи́мый (спорщик, острослов, анекдотист, доминошник); прожжённый -
20 бүлемтек
сущ.1) отделе́ние, се́кция; перегоро́дкашкафта ике бүлемтек бар — в шкафу́ есть две се́кции/отделе́ния
читлек бүлемтекләре — перегоро́дки кле́тки
2) уча́сток, деля́нкаурманның киселергә тиешле бүлемтекләре — уча́стки ле́са, кото́рые подлежа́т пору́бке
3) до́лька ( фрукта)апельсин бүлемтеге — до́лька апельси́на
- 1
- 2
См. также в других словарях:
тиешле — (ТИЕШЛЕК) (ТИЕШЛЕЛЕК) – 1. Тиеш (1) 2. Нин. б. мөнәсәбәттә булган (кардәшлек һ. б. тур.) 3. Тиеш (5) 4. Билгеле бер эш шөгыль өчен билгеләнгән, шуңа бәйләнешле яки шундыйны башкарырга мөмкинлек бирә торган, кирәкле тиешле кешеләр белән сөйләшеп… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тиешле-тиешсез — 1. Тиешле булуы тикшерелмәгән, урынсыз, сәбәпсез 2. Берәр нәрсәгә хакы яки мөнәсәбәте булмаган … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
күгәрек — Тиешле дымлылык һәм җылы булганда, органик матдәләрдә һәм предметларда кунык рәв. барлыкка килә тор. соргылт күк яки саргылт соры микроскопик гөмбәчекләр 2. Тәндә бәрелүдән күгәреп чыккан урын 4. диал. Тутык … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
мәсьәлә — 1. Хәл ителергә тиешле нәрсә; проблема. Тикшерелергә, игътибар ителергә тиешле эш хәл 2. Кагыйдә буенча билгеле шартлар, юллар белән чишелеп, җавап табылырга тиешле математик бирем … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
алмашчы — 1. Берәр кешенең эш урынын алмаштырырга тиешле, аңа алмашка калып эшләргә тиешле кеше 2. Нин. б. эштә, көрәштә олы буынга алмашка килгән (киләсе) яшь буын … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бурычлы — с. 1. Бурычы, бирәчәге булган 2. Яхшылыкка каршы яхшылык эшләргә тиешле моның өчен сиңа бурычлымын. Тиешле, тиеш эшләп табарга бурычлысың … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
вакыт — 1. Философиядә: материя яшәешенең объектив формасы 2. Нәр. б. секундлар, минутлар, сәгатьләр, еллар, гасырлар һ. б. ш. белән исәпләнә торган яшәеш арасы, дәвамлылыгы. Яшәеш дәвамлылыгын үлчәү берәмлеге җирле в. белән... 3. Нин. б. эшкә, шөгыльгә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
гыйддәт — Ирсез калган хатынның икенче иргә бармый торырга тиешле вакыты. ГЫЙДДӘТ НӘФӘКАСЕ – Аергач, ир хатынга 4 ай буена туенып тору өчен бирергә тиешле акча яки азык … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
йомшак — I. с. 1. Тотып, капшап карауга каты, тыгыз булмаган, басымга, кысуга җиңел бирелүчән; киресе: каты. Эшкәртүгә җиңел бирелә торган. Нәфис, тупас түгел, кабарып торган (кул, бит һ. б. ш. тур.). Нечкә, ефәк сыман (чәч, йон һ. б. ш. тур.) 2.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
өйрәнү — 1. Берәр эшне башкарырга, эшләргә күнекмә алу 2. Берәр һөнәрне, белгечлекне үзләштерү, шуңа ия булу 3. Берәр нәрсәне укып, аның белән танышып тиешле белемнәргә ия булу, тиешле мәгълүмәт алу 4. Ия булу, үзләштерү (башка бер телне) 5. Белем һәм… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
сроклы — 1. Срогы билгеләнгән, кыска вакытлы; шул срок дәвамында үтәлеп бетәргә тиешле 2. Билгеле срокка гына алынган, шул срок дәвамында гына эшләргә тиешле сроклы эшче … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге