-
21 егәрлелек
сущ.1) см. елдамлык 1), 2)2) физ.; тех. мо́щностьстанокны егәрлелеккә сынау — испы́тывать стано́к на мо́щность
-
22 ел
сущ.1) год (род. п.; мн. ч. лет)үткән ел — про́шлый год; в про́шлом году́
киләсе ел — бу́дущий (наступа́ющий) год
туган ел — год рожде́ния
ай елы — лу́нный год
күп елга — на мно́гие го́ды, на мно́го лет
өч елда — за (в) три го́да; в тече́ние трёх лет
ел вакытлары — времена́ го́да
ел артыннан ел — год за го́дом
еллар үтү белән — по проше́ствии ря́да лет, с года́ми, со вре́менем
еллар үтә тора — го́ды иду́т (прохо́дят, летя́т)
уку елы — уче́бный год
сугыш еллары вакыйгалары — собы́тия вое́нных лет
утызынчы еллар — тридца́тые го́ды
елга (елына) бер — в год раз; за́ год (в тече́ние го́да) оди́н раз
елга (елына) ике уңыш алу — получа́ть два урожа́я за́ год
••ел елга охшамый (елы елга килми) — погов. год на́ год не прихо́дится
язгы бер көн ел ашата — посл. весе́нний день год ко́рмит
2) в сочет. с числ. колич.; соотв. тж. русскому -летний, -летиеузган ун ел эчендә — в тече́ние про́шлого десятиле́тия
утыз ел тыныч яшәү чоры — тридцатиле́тний пери́од ми́рной жи́зни
дүрт ел элек булган хәлләр — собы́тия четырёхлетней да́вности
3) вре́мя, сроксолдатка каралыр ел җитте — наступи́л срок призы́ва в солда́ты
елын тутырып кайту — верну́ться, отслужи́в срок
4) во́зраст, годелы туры килми — во́зраст не подхо́дит
5) мн. ч. го́ды пора́; годи́на высок.авыр еллар — тяжёлые го́ды
сынау еллары — годи́на испыта́ний
сугыш еллары — го́ды войны́
яшьлек елларында — в по́ру мо́лодости
•- ел ашы- ел әйләнә
- ел әйләнәсендә
- ел әйләнәсендәге
- ел буе
- ел буена
- елдан чыгу
- ел саен
- ел исәбе
- ел килеше
- ел тәүлеге
- еллар буе
- еллар буена
- елның килеше
- елы белән
- елы-елы белән
- елы килде
- елы килеште
- елын уздыру -
23 җилеш
сущ.1) трусца́, лёгкая рысь ( ход лошади)салмак җилеш — разме́ренная (споко́йная) рысь; споко́йная трусца́
2) диал. ско́рость бе́га, ре́звостьатларның җилешен сынау — испы́тывать ре́звость лошаде́й
3) прово́рностьаякларның элекке җилеше юк — у ног нет пре́жней прово́рности
-
24 йөкләмә
сущ.1) зада́ние, поруче́ниезур йөкләмә тапшыру — дать большо́е поруче́ние (зада́ние)
барлык йөкләмәләрегез үтәлде — все ва́ши поруче́ния вы́полнены
2) обяза́тельствоеллык йөкләмә — годово́е обяза́тельство
йөкләмә алу — брать/взять обяза́тельство
3) ист. пови́нностьхезмәт йөкләмәсе — трудова́я пови́нность
хәрби хезмәт йөкләмәсе — во́инская пови́нность
салым йөкләмәләреннән азат итү — освободи́ть от обро́чных пови́нностей
4) в разн. знач. нагру́зкаукыту йөкләмәсе — уче́бная нагру́зка
җәмәгать эше йөкләмәләре — обще́ственные нагру́зки
станокның эш йөкләмәсен сынау — испы́тывать рабо́чую нагру́зку станка́
мөмкин саналган йөкләмә — допусти́мая нагру́зка
-
25 каләм
сущ.1) перо́ ( обычно стальное)86 нчы каләм бик нечкә яза — перо́ № 86 пи́шет о́чень то́нко
2) разг. каранда́шбуяу каләме — цветно́й каранда́ш
гади каләм — просто́й каранда́ш
каләм очлау — точи́ть каранда́ш
3) перен.; книжн.а) перо́ ( символ писательского труда)каләм осталары — мастера́ пера́
б) обычно во мн. ч. (символическое обозначение автора, писателя)тәрҗемә эшләрен бик күп каләмнәр дәвам иттерде — перево́дческую рабо́ту продолжа́ли мно́гие пе́рья
•- каләм каш
- каләм өйрәнү
- каләм сабы
- каләм сынау
- каләм таныту
- каләм тибрәтү
- каләм хакы
- каләм ялы -
26 көч
сущ.1) в разн. знач. си́ла, мощь, могу́щество, мо́щностьфизик көч — физи́ческая си́ла
көч белән сугу — уда́рить си́лой
көче ташып торган чак — в расцве́те сил
илнең экономик көче — экономи́ческая мощь страны́
тулы көчкә эшләү — рабо́тать на по́лную мо́щность
ут көче — огнева́я мощь
двигательнең көче — мо́щность дви́гателя
көч куллану — применя́ть си́лу
белем - зур көч — зна́ние - больша́я си́ла
рухи көч — си́ла ду́ха
характер көче — си́ла хара́ктера
көчне кызганмый эшләү — рабо́тать не жале́я сил; труди́ться изо все́х сил
бөтен көч белән (көчен биреп) — изо все́й си́лы, изо все́х сил
бөтен көчкә тырышу — стара́ться все́ми си́лами (изо все́х сил)
2) си́ла, эне́ргия; величина́ || силово́йавырлык көче — си́ла тя́жести
бәрелү көче — си́ла уда́ра
ышкылу көче — си́ла тре́ния
тартылу көче — си́ла притяже́ния
электр көче — электри́ческая си́ла (эне́ргия)
су көчен файдалану — испо́льзовать во́дную эне́ргию
көч басымы — силово́е давле́ние
3) си́ла (какая-л.)эшче көч — рабо́чая си́ла
яллы көчләр — наёмные си́лы
иҗади көч — тво́рческая си́ла
табигать көчләре — си́лы приро́ды
4) си́ла, де́йствие, де́йственность (слова, критики, примера)закон көченә керү — входи́ть в си́лу зако́на
карар үз көчендә кала — реше́ние остаётся в си́ле ( в действии)
5) обычно мн. си́лы (о какой-л. общественной группе)тынычлык көчләре — си́лы ми́ра
демократик көчләр — демократи́ческие си́лы
сыйнфый көчләр чагыштырмасы — соотноше́ние кла́ссовых сил
кораллы көчләр — вооружённые си́лы
6) трудкеше көченнән файдалану — эксплуати́ровать чужо́й труд
үз көче белән яшәү — жить свои́м трудо́м
бу тикшеренүгә күп көч салынган — в э́то иссле́дование вло́жено мно́го труда́
•- көч арту- көч үсү
- көч белән ачу
- көч белән җиңү
- көч белән тартып алу
- көч берәмлеге
- көч бетү
- көч китү
- көч калмау
- көч кыры
- көч үлчәгеч
- көче аз
- көчен киметү••көч җитәрлек — поси́льный, досту́пный; выполни́мый, достижи́мый
көч җитәрлек (килерлек) түгел — не по зуба́м
көч җитмәслек — непоси́льный
көч җыю — набра́ться сил
көч китерү — навреди́ть ( здоровью)
көч сәясәте — поли́тика си́лы
көч сынау (сынату) — про́бовать си́лы, поме́ряться си́лами
көч түгү (чыгару, сарыф итү) — тра́тить си́лы; труди́ться в по́те лица́
көч чыкмыйча көч керми — (погов.) без тра́ты сил не наберёшь сил
көче тоту — (по суеве́рию) выходи́ть бо́ком (кому-л.) (взяточнику; человеку, любящему присваивать чужое и т. п.)
көчтән калу — см. көч бетү
көчтән тыш — че́рез си́лу
көчендә калу — остава́ться в си́ле
көченә керү — войти́ в си́лу
- көч алу- көч бирү
- көч җитү
- көч җиткәнчә
- көч җиткән кадәр
- көч җиткән хәтле
- көч керү
- көч килү
- көч кую
- көч салу
- көч туплау
- көч җыю
- көчендә булу -
27 манёврчанлык
-
28 нагрузка
сущ.; спец.нагру́зкасынау нагру́зкасы уңыш- лы алып барылды — испыта́тельная нагру́зка вела́сь успе́шно
-
29 очкын
1) прям.; перен. и́скра || искрово́йучак очкыннары — и́скры костра́
чакма таш очкыны — кремнёвая и́скра
электр очкыннары — электри́ческие и́скры
очкыннан ялкын кабыныр — из и́скры возгори́тся пла́мя
күздән очкыннар чәчрәү — посы́пались и́скры из глаз
очкын методы — искрово́й ме́тод
2) перен. (проблеск, проявление (какого-л.) чувства); и́скра (чего) (надежды, любви, творческого вдохновения)күзләрдә ачу очкыннары — в глаза́х и́скры гне́ва
шатлык очкыннары — и́скры ра́дости
3) прям.; перен. блёстки (ед. блёстка)иртәнге чыкның алмаз очкыннары — алма́зные блёстки у́тренней росы́
талант очкыннары — блёстки тала́нта
үткенлек очкыннары — блёстки остроу́мия
•- очкын тоткыч
- очкын сүндергеч
- очкын үлчәгеч
- очкын чыгару
- очкын чыгу
- очкынга сынау -
30 очу
неперех.1)а) в разн. знач. лете́ть, лета́ть, полета́ть || полёт, лёт (о летательных аппаратах, птицах, насекомых; о пулях, снарядах, лёгких предметах и т. п.)самолётта очу — лете́ть на самолёте; лете́ть самолётом
Уфага ике сәгать очасы — до Уфы́ лете́ть два часа́; до Уфы́ два часа́ лёта (лёту, полёта)
хыял канатында очу — лете́ть на кры́льях мечты́
очуын оча да, кая төшәр — (погов.) высоко́ лета́ет, но где ся́дет
б) лете́ть/полете́ть, улета́ть/улете́ть куда́ (на самолёте в Киев, за границу, на Север)уйлар әллә кая очтылар — мы́сли улете́ли куда́-то вдаль
в) лета́ть, кружи́ться, пари́ть, ре́ятьканатларын җәеп, күктә лачын оча — распласта́в кры́лья, в не́бе ре́ет со́кол
2) спец. налётывать/налета́ть ( определённые часы без аварии)миллион километрдан артык очу — налета́ть свы́ше миллио́на киломе́тров
3) улету́чиваться/улету́читься, испаря́ться/испари́ться || испаре́ние (о дыме, запахе, жидкостях и т. п.)очучан матдәләр — испаря́ющиеся вещества́
4) выцвета́ть/вы́цвести || выцвета́ниетәрәзә йөзлекләренең буяулары очкан — кра́ски око́нных нали́чников вы́цвели
5) перен. лете́ть/полете́ть; мча́ться/помча́ться, нести́сь/понести́сь (о коне, машине)мотоцикл җил кебек оча — мотоци́кл мчи́тся как ве́тер
6) перен.; разг. улета́ть/улете́ть, уплыва́ть/уплы́ть ( о деньгах); исчеза́ть/исче́знутькарандашлар тагын каядыр очкан — карандаши́ опя́ть куда́-то исче́зли
7) перен.; разг. слета́ть/слете́ть, полете́ть (с работы, с поста руководителя)•- очкан шәпкә
- очкандай чабу
- очу кыры
- очу өчен уңайлы
- очу тишеге
- очудан туктау
- очып алу
- очып әйләнеп чыгу
- очып барганда
- очып бару
- очып барып җитү
- очып барып кайту
- очып барып килү
- очып барышлый
- очып бетү
- очып йөрү
- очып кайту
- очып калу
- очып карау
- очып кереп тулу
- очып керү
- очып килгән
- очып килеп төшү
- очып килү
- очып китү
- очып китәргә генә тора
- очып куну
- очып менү
- очып күтәрелү
- очып сыналу
- очып сынау
- очып сынап карау
- очып таралу
- очып тору
- очып төшеп калу
- очып төшү
- очып тутыру
- очып бетерү
- очып узу
- очып үтү
- очып узышлый
- очып чыгу
- очып чыгып китү••оча торган палас — (фольк.) ковёр-самолёт
очарга (гына) тору — сли́шком торопи́ться; спеши́ть; порыва́ться что-то де́лать
очып кына йөрү — лета́ть на кры́льях
очып тора — подви́жный, поры́вистый; ого́нь ( о человеке)
-
31 очып сынап карау
-
32 очырту
1) понуд. от очыру 2)самолётка утыртып очырту — отпра́вить самолётом
космик корабльләр очырту — запусти́ть косми́ческие корабли́
җил юл буенча тузан очырта — ве́тер вдоль доро́ги пыль метёт
3) гоня́ть (заставля́я взлете́ть)күгәрченнәр очырту — гоня́ть голубе́й
4) перен. мчать, гнать (машину, лошадь)5) перен. рабо́тать (де́лать) бы́стро (прово́рно)6) неперех.; перен. сли́шком торопи́ться (при чтении, разговоре)7) перех.; перен.; прост. сти́брить, сты́рить, слимо́нить ( чужую вещь)8) неперех.; перен.; прост. врать, лгать•- очыртып илтү
- очыртып илтеп җиткерү
- очыртып китерү
- очыртып китереп җиткерү
- очыртып сынау•• -
33 очыш
1) полёт (вращательный, горизонтальный, рекордный, ночной, космический); лёт ||а) лета́тельный, лётный, полётный, -полётныйб) пролётныйкосмик очышлар — косми́ческие полёты
сынау очышы — испыта́тельный полёт
өйрәнү очышлары — уче́бные полёты
очыш ераклыгы — да́льность полёта
кошларның очыш юллары — пролётные пути́ птиц
очыш ярысы — лета́тельные перепо́нки ( у летучих мышей)
очыш алды хәзерлекләре — предполётная подгото́вка
һәр кошның очышы үзенчә — (погов.) у ка́ждой пти́цы свой полёт
2) лёт; пролёт ( о птицах)кошларның көзге очышлары — осе́нние пролёты птиц
3) перелётҗир әйләнә очыш ясау — соверши́ть кругосве́тный перелёт
Төньяк котып аша очыш — перелёт че́рез Се́верный по́люс
• -
34 сорт
сущ.1) сорт ( категория по качеству) || сортово́йберенче сорт он — мука́ пе́рвого со́рта
икенче сорт һинд чәе — инди́йский чай второ́го со́рта
сорт күрсәткечләре — сортовы́е показа́тели
сорт чисталыгы — сортова́я чистота́
сорт чүпләнү — сортово́е засоре́ние
сорт участогы — сортово́й уча́сток
2) сорт ( разновидность культурного растения) || сортово́йяңа сорт бодай — но́вый сорт пшени́цы; пшени́ца но́вого со́рта
иртә өлгерешле сорт — скороспе́лый сорт
суыкка чыдам сортлар — зимосто́йкие сорта́
җирле сорт — ме́стный сорт
ике төрле сорт конфет — конфе́ты двух сорто́в
төрле сорт шәраблар — ви́на ра́зных сорто́в
4) разг. сорт, видбу андый сорт түгел — э́то не тако́го (не того́) со́рта
•- сорт яңарту
- сортлар сынау
- сортларга аеру
- сортларга аеручы -
35 срок
сущ.1) срокгарантия срогы — гаранти́йный срок
сынау срогы — испыта́тельный срок
актык срок — после́дний срок
ике айлык срок билгеләү — установи́ть двухме́сячный срок
икенче срокка калу — оста́ться на второ́й срок
2) в знач. нареч.срогынаво́время, к назна́ченному сро́кусрогына өлгертергә — пригото́вить к назна́ченному сро́ку (во́время)
•- срогыннан элек -
36 стенд
сущ.1) стенд (щит, стойка)күргәзмә стенды — вы́ставочный стенд
стендтагы экспонатлар — экспона́ты на сте́нде
2) стенд ( установка для сборки и испытания) || сте́ндовыйсынау стенды — испыта́тельный стенд
җыю стенды — сбо́рочный стенд
стенд сынаулары — сте́ндовые испыта́ния
-
37 сыналу
1) страд. от сынау 1)2) испы́тываться, проверя́тьсяат чанада, батыр яуда сынала — ло́шадь проверя́ется в у́пряжи, богаты́рь испы́тывается в бою́
эштә сыналу — проверя́ться в рабо́те
-
38 сынату
неперех.обычно в отрицательной ф. сынатмау1) понуд. от сынау 1)2) подкача́ть, не выде́рживать (не вы́держать) испыта́ния, поддава́ться/подда́ться ( чему)кешеләр алдында сынатма — не подкача́й пе́ред людьми́
беркайда да сынатмаячак — нигде́ не подкача́ет
3) не подава́ть (не пода́ть) ви́да, не выдава́ть (не вы́дать) себя́сер сынату — выдава́ть та́йну
• -
39 сынаштыру
многокр. от сынау I -
40 сынашу
1) взаимно-совм. от сынау I2) перен. тяга́ться, потяга́ться, ме́ряться, поме́рятьсякөч сынашу — поме́ряться си́лами
соңгы тапкыр сынашу — в после́дний раз потяга́ться
•
См. также в других словарях:
сынау — (СЫНАЛУ) (СЫНАТУ) – 1. Берәр нәрсәнең яраклылык, кыйммәтлелек дәрәҗәсен, сыйфатын тикшереп карау, билгеләү. Берәр нәрсә яки кешенең уңай кире сыйфатларын белү өчен күзәтү. Тормышта, эштә кичереп, шәхси тәҗрибәдән белү 2. Көчне, белемне, сәләтне һ … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ядролық қаруларды сынауға тыйым салу туралы келісім — (Договор о запрещении испытаний ядерного оружия) КСРО, АҚШ, Ұлыбритания мемлекеттері ауада, кеңістікте, су астында, аспанда ядролық қаруларды сынауға тыйым салу туралы Келісімге 1963 ж. 8 тамызда қол қойып, Келісім сол жылы 10 қазанда күшіне енді … Казахский толковый терминологический словарь по военному делу
жылжымалы бақылау-сынау станциясы — (Контрольно испытательная передвижная станция) борт құралдары мен қондырғыларын дербес түрде тексеруден өткізуге, сондай ақ ұшу алдындағы басқарылатын зенитті ракета, ұшақтарды т.б. кешенді түрде тексеруден өткізуге арналған елестету және өлшеуіш … Казахский толковый терминологический словарь по военному делу
имтихан — ЭКЗАМЕН – Уку фәне буенча сынау (гад. класстан класска, курстан курска күчү өчен үткәрелә). Рәсми хокуклар алу өчен үткәрелә торган сынау кабул итү имтиханы 2. күч. Тормышка яки нәр. б. яраклылыкны, сыйфатларны сынау. ИМТИХАН БИРҮ (ТАПШЫРУ, ТОТУ) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
Постструктурализм — Постструкрурализм (лат.post кейін, structuralism құрылым) – структурализмді сынау негізінде (толқынында) гуманитарлық ғылымдар мен философияда пайда болған бір қатар пікірлер мен көзқарастарды білдіретін ұғым. Бұл сын структурализмнің… … Философиялық терминдердің сөздігі
тәҗрибә — 1. Тормыштан, практик эшчәнлектән һ. б. ш. алган белемнәр, күнекмәләр, өйрәнмәләр җыелмасы. Тормышны үз башыңнан кичереп танып белү хәле 2. Материалистик философиядә: кешенең тышкы табигать белән үзара тәэсир итешүе, бәйләнеше процессында алынган … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тест — Тикшерү максатында сынау, тәҗрибә үткәрү. Сынау өчен бирелә торган сораулар һәм биремнәр … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
артиллериядан ату — (Артиллерийский выстрел) артиллериялық қарудан атуға арналған оқ дәрі, бір рет атылатын элементтер жиынтығы; жарылғышы бар снаряд (мина), гильзадағы немесе картуздағы металл заряды, заряд тұтандыратын құралдар және қосалқы элементтер. А.а.… … Казахский толковый терминологический словарь по военному делу
Структурализм — (лат. structura – құрылым, орналасу, рет) – мәдениетті жете түсінудің нақты ғылыми және философиялық әдіснамасы, методологиясы. Алғашқыда лингвистикада, әдебиеттануда, антропологияда қалыптасты (ХХ ғ. бірінші жартысында), кейін мәдениеттің басқа… … Философиялық терминдердің сөздігі
апробация — ләү – 1. Сынау яки тикшерүләр нигезендә берәр нәрсәнең яки эшнең сыйфатын, яраклылыгын рәсми хуплау, раслау 2. Ашлыкның сортын, чисталыгын, корылыгын тикшерү өчен проба алып, чәчү орлыкларының сыйфатын билгеләү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
гвардия — Сугышта зур батырлык күрсәткән, иң алдынгы хәрби частьләр. күч. Зур сынау үтеп танылган эшлеклеләр, үз эшләренә бирелгән көрәшчеләр … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге