-
21 аркылы-торкылы
1. прил.1) скре́щивающееся, скрести́вшееся; перекре́щивающиеся, перекрести́вшиеся (линии, чёрточки, лесные тропы, трещины на какой-л. поверхности)2) тяну́щиеся (протяну́вшиеся, иду́щие, располо́женные) вдоль и поперёк (лесные тропы, траншеи, старые городские улицы)учтагы аркылы-торкылы сызыклар — перекре́щивающиеся ли́нии (на) ладо́ни
3) протя́нутые (натя́нутые, иду́щие, вися́щие, тя́нущиеся) вдоль и поперёк ( антенны на крышах)кер элә торган аркылы-торкылы баулар — протя́нутые вдоль и поперёк бельевы́е верёвки
4) располо́женные (уло́женные, сло́женные, разбро́санные) вдоль и поперёк ( старые шпалы у железной дороги)5) скреплённые (сби́тые, приби́тые, приколо́ченные) крест-на́крест ( доски на забитых окнах)6) перен. перело́женные (поло́женные, разбро́санные) вкривь и вкось (как попа́ло) (небрежно брошенные плахи, брусья, металлический лом)7) перен. кривы́е и косы́е; напи́санные (вы́веденные) вкось и вкривь (как попа́ло) ( буквы у первоклассников); наче́рченные (вы́веденные) вкось и вкривь (непонятные знаки, линии)хаттагы аркылы-торкылы юллар — кривы́е и косы́е стро́чки письма́
8) перетя́нутые (перевя́занные, наде́тые) крест-на́крест (на́крест, наперекрёст) ( ремни на военном)2. нареч.1) крест-на́крест, на́крест, наперекрёст, крестообра́зно ( заколотить окна пустующего дома)аркылы-торкылы сызу — перечёркивать крест-на́крест
2) вдоль и поперёк; вкривь и вкось; как попа́лобалалар аяк-кулларын аркылы-торкылы сузып йоклаганнар — де́ти засну́ли, как попа́ло (вдоль и поперёк) разброса́в ру́ки и но́ги
3) перен. вкривь и вкось; как попа́лоаркылы-торкылы язып бетерү — исписа́ть вкривь и вкось
•- аркылы-торкылы китереп -
22 ас
I сущ.; зоол.горноста́й || горноста́евыйас мехы — горноста́евый мех; горноста́й
ас тиресе — горноста́евая шку́ра, горноста́й
ас мехы тотылган — подби́тый горноста́ем ( пальто)
II сущ.; прям.; перен.ас тиресеннән тегелгән бүрек — горноста́евая ша́пка
асһава асы — возду́шный ас
III 1. сущ.; = асттөзү эшенең аслары — а́сы строи́тельного де́ла
1) низ (вагона, дивана, ящика), ни́жняя часть (сооружения, фундамента, мебели); сни́зу; по́низу; исподни́зуиң аста — в са́мом низу́; в са́мой ни́жней ча́сти
бакның асты тутыга башлаган — бак сни́зу заржаве́л
асты кирпеч, өсте агач йорт — сни́зу кирпи́чный, а вверху́ деревя́нный дом
2) низо́к спец., низо́чек (мелкой мебели, ящичка, пьедестала, сиденья)3) разг.а) подо́шва, подмёткарезин аслы ботинка — боти́нки на рези́новой подо́шве
итекнең асты кубып төште — у сапо́г отста́ла подо́шва
б) ( обычно после ремонта) подбо́йка спец.; обл.; прост., подби́вка прост.яңа аслы киез итек — ва́ленки с но́вой подбо́йкой (подби́вкой); ва́ленки с но́вым подбо́ем
4) асты дно (посуды, судна)чиләкнең астына яфрак ябышкан — ко дну ведра́ приста́л лист
5) обычно асты (у скотины) подсти́лкамалның астын алыштыру — меня́ть подсти́лку у скота́
6) астыа) подно́жие (горы, скалы, дерева); подо́шва ( горы)б) подо́шва (утюга, электрочайника)аяк асты тулы әйбер — под нога́ми полно́ веще́й
баскыч астын кара әле — посмотри́-ка под крыльцо́м; загляни́-ка под крыльцо́
верстак астын себереп алу — подмести́ под верстако́м
8) асты в составе некоторых словосочетаний переводится приставкой под-боз асты агымы — подлёдное тече́ние
тире асты катламы — подко́жный слой
тез асты — подколе́нки
9) в знач. послелога астына (аска, астыма...)а) под (подо) (что, кого); под (кем, чем-л.)күзәтү астына алу — брать под наблюде́ние
тамчы астына чиләк кую — подста́вить под капе́ль ведро́
мал астына салам түшәү — подстила́ть соло́му под скоти́ну
яфрак астына качу — пря́таться под листво́й (листву́)
б) под (подо) (что-л.), за (что-л.); под ( чем), за ( чем)кояш болыт астына керде — со́лнце скры́лось за ту́чей
буш җиңне каеш астына кыстыру — заправля́ть пусто́й рука́в за (под) реме́нь
10) в знач. послелога астында (аста, астымда)а) под (кем, чем-л.)күзәтү астында — под наблюде́нием (присмо́тром)
эссе кояш астында — под жа́рким со́лнцем
сезнең астыгызда кемнәр тора? — кто под ва́ми живёт?
ай болыт астында чакта — пока́ луна́ за ту́чами
в) внизу́ ( чего)элек бу йорт астында кибет иде — ра́ньше внизу́ э́того до́ма был магази́н
11) в знач. послелога астыннана) из-под (кого, чего-л.; выходить, выползать, доставать кого, что-л.)диван астыннан — из-под дива́на
боз астыннан алу — достава́ть из-под льда
бүрек астыннан чыгып торган — чәч во́лосы, вы́бившиеся из-под ша́пки
б) под (подо) (кем, чем-л.) (проходить, проезжать)боз астыннан күренми — подо́ льдом не ви́дно
вагон астыннан үтү — проходи́ть под ваго́ном (ваго́нами)
в) из-за (чего-л.)болыт астыннан ай күренде — из-за туч появи́лась луна́
•- ас салу- ас сугу
- аска җәю
- аска керү
- аска кую
- астына кую
- аска салу
- аска түшәү
- астына түшәү
- астан казу
- астыннан казу
- астын казу
- астан керү
- астыннан керү
- астына кертү
- астына керү
- астына салу
- астына сугу
- астына сызу••аска су кергәч (кенә) йөзә башлау — зашевели́ться (начина́ть шевели́ться) лишь по́сле того́, как (когда́) припёрло (прижа́ло); когда́ по́чва заколеба́лась под нога́ми (кого-л., чьими-л.)
ас буяу — см. аска җибәрү 1)
асты буялган — ( о ребёнке) под себя́ сде́лал, в пелёнки наде́лал, пелёнки запа́чкал
асты юеш (юешләнгән) — пелёнки мо́крые ( у кого), пелёнки замочи́л (под собо́й); мо́кро ( под кем)
асты өскә актарылу — усил.; см. асты өскә килү 3)-7)
астын өскә айкау — усил.; см. астын өскә китерү 3)-10)
астын өскә актару — усил.; cм. астын өскә китерү 3)-6)
- аска су керүастындагын алты ай эзләгән — ≈≈ на коне́ сиди́т и коня́ же и́щет
- астына су керү
- асты өскә килү
- астын өскә китерү 2. прил.; разг.; см. аскыас казналык — ни́жняя че́люсть
ас як — ни́жняя сторона́
өйнең ас ниргәләре — ни́жние венцы́ избы́
-
23 әсбап
сущ.; книжн.1) ору́дие, сре́дство, принадле́жность, посо́бие, прибо́ркүрсәтмә уку әсбаплары — нагля́дные уче́бные посо́бия
тәҗрибә әсбаплары — прибо́ры для о́пытов
язу-сызу әсбаплары — канцеля́рские принадле́жности
2) уст.; книжн. скарб, пожи́тки, дома́шние предме́ты -
24 бәрәңге
сущ.1) карто́фель, карто́шка || карто́фельныйбәрәңге боткасы — карто́фельное пюре́
бәрәңге кутыры — карто́фельная парша́
2) в номинативных сочет. картофеле-бәрәңге казу машинасы — картофелекопа́лка; картофелекопа́тель
бәрәңге утырту машинасы — картофелесажа́лка, картофелесажа́тель
•- бәрәңге күзе
- бәрәңге күзәнәге
- бәрәңге оны
- бәрәңге сызу••бәрәңге ашау белән бер — про́ще па́реной ре́пы (очень, чрезвычайно просто)
бәрәңге борын — нос карто́шкой
бәрәңге корсак — прост. люби́тель карто́феля
бәрәңге суы — пусто́й суп, жи́дкий суп без мя́са
-
25 зигзаг
сущ.1) зигза́г; ло́маная ли́ниязигзаг сызу — черти́ть зигза́ги
тарих зигзаглары перен. — зигза́ги исто́рии
зигзаг ясап йөгерү — бе́гать зигза́гами
2) с.-х. зигза́г (борона́)яңа маркалы зигзаглар кайткан — привезли́ зигза́ги но́вой ма́рки
•- зигзагка охшаш -
26 йөрәк мае сызылу
-
27 йөрәк сызылу
-
28 куб
I 1. сущ.1) геом.; мат. куб || куби́ческийкубның яклары — сто́роны ку́ба
куб сызу — начерти́ть куб
кубны икеләтү — удвое́ние ку́ба
санны кубка күтәрү — возводи́ть число́ в куб
куб формасы — куби́ческая фо́рма
2) разг. куби́ческий метр, кубоме́тр, куб2. прил.бер куб утын — кубоме́тр дров
куби́ческийкуб тамыр — куби́ческий ко́рень
куб тигезләмә — куби́ческое уравне́ние
II сущ.куб берәмлек — куби́ческая едини́ца
куб || кубово́йдистилляция кубы — дистилляцио́нный куб
кубта су кайнату — кипяти́ть во́ду в ку́бе
- куб кайнатучыкуб миче — кубова́я печь
-
29 межа
сущ.межа́ || межево́й; см. тж. ызан- межа сызучәчүлек җирләрен аерып торган межалар — ме́жи, разделя́ющие посевны́е зе́мли
- межа яру
- межа салу кораллары -
30 межа салу
= межа сызу; = межа яру межева́ть -
31 параллельләп
нареч.паралле́льно ( чему)бирелгән сызыкка параллельләп сызу — черти́ть паралле́льно да́нной ли́нии
-
32 план
сущ.1) в разн. знач. план || пла́новыйшәһәр планы — план го́рода
алгы план — пере́дний план
арткы план — за́дний план
зур планда — в кру́пном пла́не
беренче планда — на пе́рвом пла́не
агымдагы план — теку́щий план
хуҗалык планы — хозя́йственный план
бишьеллык план — пятиле́тний план
декоратив планда — в декорати́вном пла́не
юмористик планда — в юмористи́ческом пла́не
план бүлеге — пла́новый отде́л
план органнары — пла́новые о́рганы
2) диал.; ист. двор, уса́дьба; приуса́дебный уча́сток•- план кору
- план сызу
- планда каралган
- планга утыру
- планнан тыш -
33 почмаклык
1. сущ.1) уго́льник ( чертёжный прибор)почмаклык ярдәмендә сызу — черти́ть при по́мощи уго́льника
2) ма́лка ( измерительный прибор)3) жарг.; см. почмак 6)2. прил.доста́точный и́ли предназна́ченный на у́гол, для угла́ ( в квартире)почмаклык чаршау — по́лог для ку́хни
-
34 рейсмус
1. сущ.; тех.ре́йсмус2. прил.ре́йсмус ярдәмендә сызык сызу — провести́ ли́нию при по́мощи ре́йсмуса
ре́йсмусовыйре́йсмус станок — ре́йсмусовый стано́к
-
35 ромб
-
36 сызгалану
возвр.-страд. от сызуаның маңгае җыерчыклар белән сызгаланган — его́ лоб исче́рчен морщи́нами
-
37 сызгалау
1) многокр. от сызу2) черка́ть, расчёркивать, исчёркивать ( что по чему)өстәл тактасына сызгалау — черка́ть по пове́рхности стола́
җиргә сызгалау — расчёркивать по земле́
3) перен. начёркивать/начерка́ть, набра́сывать/наброса́ть ( что)куен дәфтәренә берничә сүз сызгалау — начерка́ть не́сколько слов в записну́ю кни́жку
аның рәсемен сызгалау — наброса́ть её портре́т
4) перен.; разг. дра́пать, удира́ть ( от кого-чего)малайлар берәм-берәм сызгалый башладылар — ма́льчики на́чали по одному́ удира́ть
•- сызгалап бетерү
- сызгалап ташлау
- сызгалап кую -
38 сыздыру
1) понуд. от сызу 1)аркасына сыздыру — стегну́ть по спине́
чыбыркы белән сыздыру — стега́ть кнуто́м
3) перен.; разг. тяну́ть, протя́жно петь (игра́ть) ( на музыкальном инструменте)4) перен.; разг. ная́ривать, шпа́рить, иску́сно игра́ть (сыгра́ть)ул баянын сыздырып җибәрде — он на́чал иску́сно игра́ть на бая́не
бию көен сыздыру — сыгра́ть плясову́ю мело́дию
сандугач сыздыра — солове́й залива́ется
сыздырып уйный — иску́сно игра́ет
5) перен.; прост. дра́пать/драпану́ть, дава́ть/дать дра́пу, дава́ть/дать стрекача́; убира́ться/убра́тьсяурманга сыздыру — дра́пать в лес
•- сыздырып кую -
39 сызык
I сущ.1) в разн. знач. ли́ния, черта́туры сызык — пряма́я ли́ния (черта́)
кәкре сызык — крива́я ли́ния
дулкынлы сызык — волни́стая ли́ния (черта́)
горизонталь сызык — горизонта́льная ли́ния
утлы сызыклар — о́гненные ли́нии
офык сызыгы — ли́ния горизо́нта
сюжет сызыгы — сюже́тная ли́ния
2) ли́ния, рубе́жяр сызыгы — берегова́я ли́ния
оборона сызыгы — ли́ния оборо́ны
фронт сызыгы — ли́ния фро́нта
алгы сызык — передова́я ли́ния
3) уст. ли́ниятелеграф сызыгы — телегра́фная ли́ния
тимер юл сызыгы — ли́ния желе́зной доро́ги
4) лингв. тире́ия белән хәбәр арасына сызык кую — ста́вить тире́ ме́жду подлежа́щим и сказу́емым
5) скла́дка, ли́ния ( на лице)ике каш арасындагы сызыклар — скла́дки меж двух брове́й
авыз читендәге сызыклар — скла́дки у рта
6) перен.; уст. черта́, сво́йство, осо́бенностьшәхеснең характерлы сызыклары — характе́рные черты́ (осо́бенности) ли́чности
7) кла́ссы, до́мики ( детская игра)сызык уйнау — игра́ в до́мики
•II сущ.шква́рка, шква́рки мн.ашка сызык салу — положи́ть в суп шква́рки
сызык белән бәрәңге — карто́шка со шква́рками
-
40 сызылу
I неперех.1) страд. от сызу Iкарандаш белән сызылган — вы́черкнутый карандашо́м
планнар сызылган — наче́ртаны пла́ны
2) проче́рчивать/прочерти́ть, обознача́ться/обозна́читься; проступа́ть/проступи́тьаның сызылып мыегы чыга — у него́ пробива́ются у́сики
күз тирәләрендә җыерчыклар сызылган — под глаза́ми обозна́чились морщи́ны
күк фонында беленер-беленмәс үрләр сызылган — на фо́не не́ба едва́ проступа́ют ли́нии возвы́шенностей
3) тяну́ться, вытя́гиваться/вы́тянуться ли́ниейкара кашлары матур сызылган — у неё краси́во вы́тянулись чёрные бро́ви
тау башыннан сукмак сызылган — по верши́не горы́ вы́тянулась тропи́нка
тәрәзәдән нурлар сызылган — от окна́ тя́нутся лучи́
4) перен. тяну́ться, доноси́тьсяеракта моңлы бер көй сызыла — издалека́ доно́сится гру́стная мело́дия
•- сызылып китү II неперех.боле́ть, трево́житься, беспоко́иться, кручи́нитьсяэчем сызыла — душа́ боли́т
йөрәк сызылып китте — се́рдце защеми́ло
См. также в других словарях:
сызу — (СЫЗЫЛУ) – ф. I. 1. Сызыкны: үткәрү, булдыру, ясау. Сызык рәв. эз ясау 2. Сызым һ. б. ш. нәрсәне ясау 3. Ашык пошык һәм әз генә язу 4. Язган, рәсемгә төшерелгән һ. б. ш. нәрсәнең өстеннән сызыклар үткәреп яки бүтәнчә каралтып бозу, яраксызга… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
сызу — 1 (Жамб., Жуа.; Алм., Жам.) тамылжу, көгеріп пісіп тұру. Баудың іші с ыз ы п тұр (Жамб., Жам.). С ы з ы п тұрған бау бақшада әр түрлі өсімдіктер болады, оның іші жаздыгүні құлпырып с ы з ы п тұрады (Алм., Жам.) 2 (Алм., Жам.; Павл., Ерт.; Ауғ.;… … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
сызу — зат. Префранс ойнау. Ауылдың бетке шығарлары жеке жай салып алысымен, 4 5 адамнан топтанып с ы з у ғ а кірісті (Қаз. әдеб., 04. 10. 1974, 3). Жаңа үйреніп жүрген соң ба, әлде қалтарысбұлтарыс, қитұрқысы көп қызық ойын болған соң ба, әйтеуір, осы… … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
язу-сызу — җый. Гомумән язу эшләре … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
таң сызу — (ҚХР) таң алдында, таң біліне. Т а ң с ы з ы л а жаңбыр бәсейе берді. Т а ң с ы з ғ а н н а н жатар жатқанша бір әмір жоқ (ҚХР) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
жазу-бұзу — (Түрікм.: Красн., Ашх., Мары, Таш.) жазу сызу. Ол әйел ж а з у б ұ з у д ы білмейді (Түрікм., Ашх.). Бұл жұмысты менің әйелім істесін, ж а з у б ұ з у есептерін өзім жазармын («Жұм шы», 19.08.1954). [Түрікменше бозмак сызу, өшіру (Рус. туркм. сл … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
акбур — Ак төстәге йомшак известь. Шуның язу сызу, акшарлау, чистарту өчен китә торган шакмак, таяк, порошок һ. б. форм. төрләре. АКБУР ЧОРЫ – Мезозой эрасының өченче геологик чоры … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бозу — 1. Яраксыз итү, начарландыру. Вату, җимерү 2. Башкачарак итеп яңадан тегү, кору, ясау өчен сүтү, җимерү 3. Сызып ташлау, бетерү, юкка чыгару (язу сызу тур.) 4. Бөтен, башланмаган әйберне башлау, бүлгәләү каз б. 6. Ялгыш итеп үзгәртү көйне б. 7.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
буразналау — 1. Сука яки сабан белән буразна яру, сызу 2. Буразна сыман чокырлар ясап, җир өстен һ. б. ергалау ермаклау … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
графалау — Графалар сызу, графаларга бүлү, аеру … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
дәфтәр — Кәгазь битләрен бер тыш эчендә (яки тышсыз гына) теркәп яисә төпләп ясаган язу сызу әйберсе … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге