-
81 хәер сорашу
-
82 хәер эстәү
-
83 хәерчеләнү
неперех.1) нища́ть, обнища́ть, разори́ться, пойти́ по́ миру || обнища́ние2) попроша́йничать, ни́щенствоватьхәерчеләнеп акча сорау — выкля́нчивать де́ньги
-
84 хәл-әхвәл
-
85 хәл-әхвәл сорашу
= хәл-әхвәл сорау расспра́шивать о дела́х, житьё-бытьё -
86 шаяртулы
прил.шутли́вый, шу́точный, игри́выйшаяртулы тонда — в шу́точном то́не
шаяртулы сорау — шутли́вый вопро́с
шаяртулы сүз — шутли́вое сло́во
-
87 шәфәгать
сущ.; уст.; книжн.1) хода́тайство, засту́пничество; покрови́тельство, защи́ташәфәгатеңнән ташлама, раббем — го́споди, будь ми́лостив
2) благодея́ние, благотвори́тельность, филантро́пия || благотвори́тельный, филантропи́ческийшәфәгать җәмгыяте — благотвори́тельное о́бщество
шәфәгать акчасы — благотвори́тельные де́ньги, де́ньги для по́мощи
•- шәфәгать итү
- шәфәгать кылу
- шәфәгать сорау
- шәфәгать эстәү -
88 шәфәгать эстәү
-
89 шәфкать
сущ.ми́лость, милосе́рдие, поща́да, сочу́вствие, сострада́ние; благодея́ние, благотворе́ние уст.; книжн., благотвори́тельностьшәфкать өмет итеп күзләренә карау — смотре́ть в глаза́ в ожида́нии милосе́рдия
- шәфкать итүбу халыктан шәфкать көтмә — не жди ми́лости (поща́ды) от э́тих люде́й
- шәфкать кылу
- шәфкать иясе
- шәфкать йөзеннән
- шәфкать күрсәтү
- шәфкать күрсәтүче
- шәфкать сорау
- шәфкать туташы••шәфкате килү — сми́лостивиться, сми́ловаться; оказа́ть ми́лость
-
90 элементар
прил.1) элемента́рный (нача́льный)элементар математика — элемента́рная матема́тика
органик химиянең элементар нигезләре — элемента́рные осно́вы органи́ческой хи́мии
2) перен. элемента́рный (просте́йший, несло́жный, я́сный, поня́тный, упрощённый)элементар сорау — элемента́рный вопро́с
элементар әдәп кагыйдәләре — элемента́рные пра́вила прили́чия
3) перен. элемента́рный (са́мый необходи́мый)элементар шартлар тудыру — созда́ть элемента́рные усло́вия
4) хим.; физ. элемента́рныйматдәләрнең элементар составы — элемента́рный соста́в веще́ств
элементар анализ — элемента́рный ана́лиз
элементар электрик корылма — элемента́рный электри́ческий заря́д
элементар кисәкчек — элемента́рные части́цы
-
91 юк
1. модальн. сл.1)а) нет, не име́ется; не существу́ет, отсу́тствуетхакыйкатьтә гаеп юк — посл. на и́стине вины́ нет
сукырга суд юк — посл. нет суда́ слепо́му; шатлыгына чик юк нет преде́ла его́ ра́дости; берни дә юк ничего́ нет
б) в качестве вводн. слова нетюк, без ул юлдан китмибез — нет, мы не пойдём тем путём
юк, юк, син алай димә — нет, нет, ты так не говори́
2) в ряде словосочет. соотв. префиксам (приставкам) без-, не-эше юкның ашы юк — посл. у безде́льного (безде́льника) нет и пи́щи
охшашы юк күренеш — несравне́нное явле́ние
тиңе юк матур — бесподо́бная краса́вица, бесподо́бно краси́в(ый)
кирәге юк — нену́жный
3) в ряде гл. словосочет. соотв. частице небезгә моннан исән чыгу юк — не вы́йти нам отсю́да живы́ми
4) в ф. -асы/-әсе юк не́чего (и)анда барасым юк — не́чего мне туда́ е́хать
югалтасым юк — мне не́чего теря́ть
5) при усилит. повторе соотв. разд. союзу ни..ниисәп юк, уй юк — ни (тебе́) соображе́ния, ни мы́сли
көн юк, төн юк — ни (тебе́) дня, ни но́чи
2. сущ.тикшерү юк, сорау юк — ни вопро́са (тебе́), ни спро́са
1) то, чего́ нетюкны теләү — жела́ть того́, чего́ нет
2) пустяки́, чепуха́, ерунда́, соверше́нно незначи́тельная вещь (предмет, повод, причина и т. п.)юк белән булышу (маташу) — занима́ться пустяка́ми (чепухо́й, ерундо́й)
юк белән борчу — беспоко́ить из-за пустяко́в
3) в косв. п. отсу́тствие ( кого-чего)ул юкта (югында) — в его́ отсу́тствие (пока́ он отсу́тствует)
син югыннан эш тукталмас — из-за твоего́ отсу́тствия де́ло не остано́вится
эш юктан эш — де́ло из-за отсу́тствия (друго́го) де́ла
3. прил.вакыт юкка күрә — по причи́не отсу́тствия вре́мени
1) не существу́ющий; отсу́тствующийюк нәрсәдән курыкма — не бо́йся не существу́ющей ве́щи
2) пустяко́вый; малозначи́тельный; пусто́йюк кеше — ул пусто́й он челове́к
юк мәсьәлә — пустяко́вый вопро́с
3) сло́жныйюк сүзләр — ло́жные (пусты́е) слова́
4) безнадёжныйюк эш — безнадёжное де́ло
5) уст. бе́дный, неиму́щийбар белән дә баемассың, юк белән дә югалмассың — посл. с бога́тым не разбогате́ешь, с бе́дным не потеря́ешься
6) в ф. юкка за отсу́тствием, по причи́не отсу́тствия чегоэш юкка — за отсу́тствием рабо́ты
мал юкка кайгырмау — не горева́ть по причи́не бе́дности (отсу́тствия иму́щества)
7) в ф. юктан из-за отсу́тствия, при отсу́тствииэш юктан эш булсын — пусть при отсу́тствии де́ла бу́дет де́лом (заня́тием); займёмся хоть э́тим
•- юк булу- юк ителү
- юк итү
- юк дигәндә
- юк җирдән
- юк кына
- юк түгел
- юкка чыгару
- юкка чыгу••юк икән юк — нет так нет; на нет и суда́ нет
юк инде — нет уж (извини́те)
юк инде, рәхмәт — благодарю́ поко́рно
юк кынага — по́пусту; из-за чепухи́
юк эшне (йомышны, сәбәпне) бар итеп — почём зря; по наду́манному по́воду
юкка без дә тук — не́тушки и у нас полклету́шки (ответ на постоянное «нет» да «нет»); (букв. «не́том» мы и са́ми сы́ты)
юкка көл илә́ү — толо́чь во́ду в сту́пе; занима́ться несбы́точным де́лом
юкны (юктан, юк җирдән) бар итү — достава́ть/доста́ть из-под земли́
юкны бушка бушату — перелива́ть из пусто́го в поро́жнее
юкны сөйләү — говори́ть чушь (пусто́е, несусве́тное); нести́ (поро́ть) вздор (дичь, ахине́ю)
юкның башы авыртмый — отказа́л и де́лу коне́ц; на нет и суда́ нет
юктан юкамыш пешерү — завари́ть ка́шу из-за пустяко́в (зря шуметь, скандалить, вздорить)
- юк бәя- юк өчен
- юктан гына кодагый -
92 юллык
I 1. сущ.1) доро́жные (деньги, харчи и т. п. на дорогу), прого́нныеменә юллык сезгә — вот вам доро́жные
2) этногр. подоро́жные; пода́рок от жениха́ по прибы́тии в дом неве́сты ( в первый день свадьбы)2. прил.юллык сорау — проси́ть пода́рки ( у жениха)
доро́жный, предназна́ченный на доро́гу (деньги, припасы, вещи, одежда; транспортные средства)- юллыккаюллык акча — де́ньги на доро́гу
- юллыкка дигән II прил.-стро́чный ( о тексте)III сущ.дүртьюллык шигырь — четырёхстро́чный стих
дымохо́дIV сущ.мич юллыгы — дымохо́д печи́
доро́жка, полови́к (узкий длинный ковёр, ткань и т. п. на лестнице, у дверей и т. п.)хәтфә юллык — во́рсовая доро́жка
-
93 якын
1. прил.1) прям.; перен. бли́зкий, бли́жний, ближа́йший, недалёкий, неда́льнийякын урманга гына бару — ходи́ть то́лько в бли́жний лес
якын юл — бли́зкая доро́га
якын киләчәктә — в недалёком бу́дущем
якын өметләр — ближа́йшие наде́жды
2) бли́зкий, ближа́йший, свой, родно́й, недалёкий, неда́льний (о родне, друзьях)якын туган — бли́зкий ро́дственник
иң якын дус — ближа́йший друг
якын кешем юк минем — нет у меня́ родно́го челове́ка
3) в знач. сущ.; мн. в притяж. ф. якыннарыа) бли́зкие, родня́, ро́дственникиана ягыннан якыннары — ро́дственники по матери́нской ли́нии
б) приближённыедиректорның якыннары — приближённые дире́ктора
4) бли́зкий, сме́жный, свя́занный (чем-л.)җыелышта эшкә якын мәсьәләләр каралды — на собра́нии рассма́тривались бли́зкие к рабо́те зада́чи
5) бли́зкий, дорого́й (кому-чему-л.)анага баладан да якын кеше юк — для ма́тери доро́же её дитя́ти нет челове́ка
6) бли́зкий, схо́дный, похо́жий, аналоги́чный ( чему)эчтәлекләре белән якын әсәрләр — произведе́ния, бли́зкие по содержа́нию
стильләре белән якын язучылар — писа́тели, схо́дные по сти́лю
2. нареч.метеориттагы минерал составы белән җирдәге минералга якын — минера́л в метеори́те по соста́ву аналоги́чен минера́лу земно́му
бли́зко, бли́же3. послелогавылга якын урнашу — расположи́ться бли́зко к дере́вне ||
1) бли́зкий, схо́жий, похо́жий; подо́бно, наподо́бие, вро́де, почти́яратуга якын бер хис — чу́вство, бли́зкое к любви́
елауга якын тавыш белән сорау — проси́ть почти́ пла́ча
2) о́коло, с, почти́, приме́рносәгатькә якын — о́коло ча́са
атнага якын — о́коло неде́ли; с неде́лю
йөзгә якын кеше — приме́рно сто челове́к
өч айга якын вакыт үткән — прошло́ почти́ три ме́сяца
•- якын көннәрдә
- якын бару юлы
- якын җибәрү
- якын итү
- якын күрү
- якын килү
- якын китерү
- якын мөнәсәбәт••- якын да китермәүякын барырлык түгел (якын килерлек түгел) — нельзя́ подступи́ться, не приступи́ться, не подступи́ться (к кому-л.; чему-л.), нет по́дступа
-
94 ялвару
-
95 ялыну
неперех.моли́ть, умоля́ть, проси́ть, заклина́ть, (уни́женно) кла́няться ( кому) || мольба́, про́сьба, заклина́ниеялыну тавышы белән — го́лосом мольбы́
ялынып күндерү — упра́шивать, упроси́ть
ялынып сорау — упра́шивать/упроси́ть
-
96 ян
1. сущ.1) бокянга борылып яту — поверну́ться на́ бок
ян белән утыру — сесть бо́ком
уң янны массажлау — массажи́ровать пра́вый бок
көймә яны белән борылды — ло́дка поверну́лась бо́ком
2) в знач. послелога в направит. п. янына к, ко, наөстәл янына утыру — сесть к столу́
директор янына керү — войти́ к дире́ктору
ут янына юнәлү — напра́виться на ого́нь
минем яныма (янга)! — ко мне!
3) в знач. послелога в местно-вр. п. янында у, при, о́коло, во́зле, по́дле, вблизи́кое янында — у коло́дца
учак янында кайнашу — вози́ться о́коло костра́
шаһитләр янында сорау алу — допра́шивать при свиде́телях
4) в знач. послелога янындагы находя́щийся о́коло (во́зле) при-вокзал янындагы мәйдан — привокза́льная пло́щадь
өй янындагы кишәрлек — приуса́дебный уча́сток
шәһәр янындагы — при́городный
5) в знач. послелога в исх. п. яныннан ми́мо, откибет яныннан — ми́мо магази́на
2. прил.өстәл яныннан — от (из-за) стола́
боково́йян кесә — боково́й карма́н
ян ишек — бокова́я дверь
ян тәрәзә — боково́е окно́
••янга калдыру — эконо́мить; сэконо́мить; оставля́ть при себе́
янга калу — эконо́миться, не расхо́доваться
- ян бирү
См. также в других словарях:
сорау — иск. I … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
сорау — 1 (Шымк., Мақт.; Қарақ.; Ауғ.; Ир.) сұрау. Менің сенен с о р а у ы м бар, сен маған қарашы (Қарақ.). Басқа сүйегі жоқ, неліктен деп с о р а д ы м (Қарақ.). [Түрікше сормак сұрау (Тур. рус. сл., 1977). Түркі жазба ескерткіштерінде сор сұрау (ДТС,… … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
әллә — кис. 1. Сорау җөмләләрдә сорауның катгыйлыгын йомшарту өчен кулл. ярыңнан калдыңмы әллә?. Риторик сорау җөмләләрдә сорау төшенчәсен көчәйтә әллә юри әйтәләр? 2. Сорау алмашлыклары белән килеп, билгесезлек алмашлыклары ясый; әллә кайда, әллә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җавап — 1. Бирелгән сорау буенча нәр. б. аңлату, раслау яки кире кагу тәртибендә әйтелгән сүз. Дәрестә куелган сорау яки бирем буенча укучының укытучы һәм класс алдында сөйләве 2. Үзеңнең барлыгыңны, кайда булуыңны һ. б. белдерү өчен аваз салу, эндәшү 3 … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чакыру — 1. Тавыш яки ишарә белән килергә, якынаерга тәкъдим итү, сорау, кушу 2. Берәр урынга, җиргә нин. б. максат белән килергә тәкъдим итү, үтенү, сорау, кушу. Кунакка килергә кушу, үтенү, сорау 3. Нин. б. эш хәрәкәт башкарырга, берәр эштә катнашырга… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
сорату — 1. Берәр нәрсәне белергә белешергә теләп мөрәҗәгать итү 2. Берәр нәрсә бирүне яки эшләүне үтенү, шундый үтенеч белән мөрәҗәгать итү. II. СОРАУ – Җавап яки аңлатма бирү таләп ителә торган мөрәҗәгать, сүз. Үтенеч 2. Аңлашылмаган нәрсә, ачыклыйсы… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
сорашу — 1. (Сорау) 2. Белергә теләп кат кат сорау, төрле кешеләрдән сорау … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кая — 1. Кайсы җиргә, кайсы якка 2. Иярчен урын җөмләне баш җөмләгә бәйләү өчен кулланыла кая карама – анда чаршаулар эленгән 3. Әңгәмәдәшнең сүзләре белән килешмәгәндә яки көтелгән халәтнең чынбарлыктагыдан аермасы зур булуын риторик сорау белән… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кистерү — 1. (Кисү) 2. Орынма сугу, бәрү белән (шарны, тупны) тиешле урынга юнәлтү (биллиард, футбол, волейбол һ. б. ш. уеннарда) 3. күч. Катгый, кискен бер фикергә, карарга килү 4. күч. Кайбер фигыльләр урынына кулланылып, шул фигыльдән аңлашылган эшнең… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
риторик — с. Риторика кагыйдәләренә нигезләнгән. күч. Тасвирлауда, сүрәтләүдә артык күтәренкелек, эмоциональлек, кабарынкылык белән аерылып торган. РИТОРИК СОРАУ – Ораторлар сөйләмендәге алым: сорау формасында раслап әйтүдән гыйб. сөйләм әйләнмәсе … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тәкъдим — и. 1. Берәр нәрсәне хәл итү, тикшерү яки башкару өчен әйтелгән, уртага салынган, алга куелган фикер 2. Кемне дә булса берәр эштә катнашырга яки берәр эш белән шөгыльләнергә чакыру; киңәш. Берәр нәрсәне эшләргә, үтәргә боерык, әмер; берәр эш кушу … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге