-
81 уйлану
неперех.1) размышля́ть, ду́мать, разду́мывать; заду́мываться/заду́маться, предава́ться/преда́ться размышле́ниям; впада́ть/впасть в заду́мчивость; ду́мать ду́му || размышле́ние; разду́мывание, разду́мьекөне-төне уйлану — день и ночь размышля́ть
тормыш турында уйлану — ду́мать о жи́зни
озак уйланулардан соң — по́сле до́лгих размышле́ний
уйланулар нәтиҗәсе — результа́т разду́мий
2) в знач. нареч. уйланган умы́шленный, совершённый с у́мыслом; преднаме́ренный, проду́манныйуйланган эш — проду́манное де́ло
•- уйланып бетмәгән
- уйланып калу
- уйланып тору -
82 уйлаштыргалау
многокр. от уйлаштыруподу́мывать ( время от времени)китү турында уйлаштыргалау — поду́мывать об отъе́зде
-
83 үсмер
1. сущ.подро́сток, о́трок2. прил.үсмерләр турында фильм — фильм о подро́стках
подраста́ющийүсмер буын — подраста́ющее поколе́ние
-
84 хәвеф
сущ.1) опа́сность, угро́захәвеф якынлашуы турында хәбәр итү — извести́ть о приближе́нии угро́зы
2) опасе́ние, боя́знь, страханың кайтмау хәвефе бар — есть опасе́ние, что он не вернётся
•- хәвеф астында яшәү
- хәвеф итү••хәвеф(кә) салу (төшерү) — внуша́ть (вызыва́ть) беспоко́йство (страх, у́жас, трево́гу, опасе́ние) (у кого-л.); наводи́ть страх, у́жас на (кого-л.)
-
85 хикәяләү
перех.расска́зывать/рассказа́ть (подробно, обстоятельно) (что-л., о чём-л.), повествова́ть (о чём-л.); излага́ть/изложи́ть (что-л.); обрисо́вывать/обрисова́ть, опи́сывать/описа́ть (что-л.); распи́сывать/расписа́ть || повествова́ние, изложе́ниешәһәргә бару турында хикәяләү — расска́зывать о пое́здке в го́род
-
86 хыяллану
неперех.1) мечта́тель, предава́ться мечта́м, гре́зить, вита́ть в облака́х (в эмпире́ях ирон.); стро́ить возду́шные за́мки || мечта́ния, грёзысәяхәткә китү турында хыяллану — мечта́ть о путеше́ствии
туйганчы хыяллану — намечта́ться вдо́воль
2) помеша́ться (на чём-л.); разг. свихну́ться, тро́нуться•- хыялланып чыгу••хыялланган кеше — сумасше́дший, поме́шанный; тро́нутый, свихну́вшийся
-
87 һаман
нареч.1) всё, всегда́, всё вре́мя, постоя́нноһаман булачак очрашу турында уйлау — всё (вре́мя) ду́мать о предстоя́щей встре́че
һаман эш урынында — всегда́ на рабо́чем ме́сте
һаман искә төшереп торалар — постоя́нно напомина́ют
һаман, һаман майлы ботка (калҗа) булмый — (посл.) не всё коту́ ма́сленица
2) до сих по́р, до сего́ вре́мени, всё ещё, поны́неһаман онытмый әле — до сих по́р не забыва́ет
ярасы һаман төзәлмәгән — ра́на его́ до сего́ вре́мени не зажила́
һаман юк — всё ещё нет; нет и нет, нет да нет
3) всё, всё бо́леешар һаман зурая бара — шар всё увели́чивается
һаман киңрәк колач алу — принима́ть всё бо́лее широ́кий разма́х
4) в знач. противит. союза всё, всё-таки, всё равно́һаман үзенекен сөйли — всё равно́ тверди́т своё
бүрене күпме генә ашатма, һаман урманга таба карый — (посл.) как во́лка не корми́, всё в лес смо́трит
5) в знач. усил. частицы всёһаман ешрак — всё ча́ще и ча́ще
һаман кыюрак — всё смеле́е и смеле́е
һаман бер балык башы — (посл.) всё одно́ и то́ же
•- һаман да әле
- һаман саен••һаман да бер урында — на мёртвой то́чке
-
88 шау-шу күтәрү
= шау-шу куптару1) поднима́ть/подня́ть шум (возню́); шуме́ть, всполоши́ться, взгомони́ться прост.2) поднима́ть/подня́ть сканда́л (переполо́х, бу́чу прост.); вызыва́ть/вы́звать ссо́ру, спор; сканда́лить, бузи́ть3) раструби́ть, наде́лать шу́мубу әсәр турында шау-шу күтәрделәр — вокру́г э́того произведе́ния подня́ли шуми́ху
-
89 шаһит
сущ.1) юр. свиде́тель, свиде́тельница || свиде́тельскийшаһитларны чакырту — затре́бовать свиде́телей
җинаятьнең шаһиты — очеви́дец (свиде́тель) преступле́ния
ялган шаһит — лжесвиде́тель
шаһит күрсәтүләре — свиде́тельские показа́ния
2) свиде́тель, свиде́тельница; очеви́дец, очеви́дица; наблюда́тель, наблюда́тельница чего-л.бу тарихи көннәр шаһиты — очеви́дец э́тих истори́ческих дне́й
3) перен. свиде́тель ( о предметах)яшьләр мәхәббәтенең шаһиты булган бу өянкеләр — э́ти и́вы - свиде́тели любви́ молоды́х
минем балачакның шаһиты булган урыннар — места́, кото́рые бы́ли свиде́телями моего́ де́тства
4) перен. свиде́тельство; доказа́тельство (подтверждающее что-л., явление, предмет)күз яшьләре аның хаклыгына шаһит — слёзы подтвержда́ют, что он прав, доказа́тельство его́ правоты́
5) этногр. свиде́тель, свиде́тельница ( во время бракосочетания)кызның ризалыгы турында шаһитның җавабы — слова́ свиде́теля о согла́сии неве́сты
кияү ягыннан килгән шаһит — свиде́тель со стороны́ жениха́
-
90 шуның
1) притяж. п.; от мест. шул его́, того́кунак килде, бу шуның пальтосы — прие́хал гость, э́то его́ пальто́
2) в знач. союза в составе соотносит. сл. кем (кемнең)..., шуның кто..., того́•- шуның белән
- шуның белән бергә
- шуның белән беррәттән
- шуның кебек
- шуның шикелле
- шуның өстенә
- шуның өчен
- шуның турында -
91 ызгышу
разг.; перех.1) ссо́риться, поссо́риться, сканда́лить, посканда́лить, повздо́рить, брани́ться || ссо́ра, сканда́лһәр көн ызгышалар — ка́ждый день браня́тся
юк нәрсә өчен ызгышу — поссо́риться (сканда́лить) из-за пустяка́
ызгышып тору (яшәү) — жить в ссо́ре (раздо́ре)
эш хакын арттыру турында ызгышу — боро́ться за повыше́ние опла́ты труда́
власть өчен ызгышу — притяза́ть на власть
•- ызгышып бетү
- ызгышып китү -
92 элек
I нареч.1) снача́ла, сперва́, внача́ле, пре́жде, вперёдэлек уйла, аннан сөйлә — снача́ла (вперёд) поду́май, пото́м говори́
элек эш турында — внача́ле о де́ле
2) ра́ньше, пре́ждеэлек ничек булса, хәзер дә шулай — как бы́ло пре́жде, так и сейча́с
элек заманы шундый булган — ра́ньше вре́мя бы́ло тако́е
син элек игътибарлырак идең — ра́ньше ты был бо́лее внима́тельным
3) разг. пе́рвый, пе́рвымкем элек? — кто пе́рвым (пе́рвый)?
элек килгән урын өчен — погов. кто успе́л, тот и съел (букв. кто пришёл пе́рвым, тот и занима́ет ме́сто)
•II послелог1) в сочет. со сл. обозн. время тому́ наза́д, заөч ел элек — три го́да наза́д
моннан бер ай элек — за ме́сяц до э́того
2) в сочет. со сл. в исх. п. ра́ньше (кого, чего); ра́ньше ( чем) пре́жде ( чем); пе́ред (кем, чем); пока́, довакытыннан элек — ра́ньше вре́мени
эшне башламастан элек — пре́жде чем нача́ть рабо́ту; пока́ не приступи́ли к рабо́те
кеше күрмәстән элек — пре́жде чем уви́дели лю́ди
сугыштан элек — пе́ред войно́й
моннан элек — до э́того
-
93 юк-бар
1. сущ.; собир.1) вся́кая ме́лочь; пустяки́; вся́кая чепуха́ (ерунда́); суета́, су́етное (о вещах, предметах, вопросах и т. п.)юк-бар белән мавыгу — увлека́ться пустяка́ми
2) вся́кий хлам, сор, пустяко́винаюк-бар җыю — собира́ть хлам
3) перен. чушь, ложь, клевета́; пересу́ды, спле́тникеше турында юк-бар сөйләмәгез — не говори́те о лю́дях вся́кую чушь (клевету́, спле́тни)
4) перен. вся́кая чертовщи́на, суеве́рия, суеве́рные о́бразы и представле́ния2. прил.юк-барга ышану — ве́рить в суеве́рия
1) не име́ющий значе́ния (це́нности), ме́лкий; чепухо́вый; пустяко́выйюк-бар товар — пустяко́вый (чепухо́вый) това́р
юк-бар тема — ме́лкая те́ма
2) клеветни́ческий, ло́жный, лжи́вый (о каких-либо разговорах, вестях, сообщениях) -
94 ялангач
1. прил.1) го́лый, обнажённый, наго́й, оголённый (о теле, частях человеческого тела)ялангач балалар — го́лые де́ти
ялангач судан курыкмас — погов. го́лый воды́ не бои́тся
ялангач иңбаш — обнажённое плечо́
ялангач муен — оголённая ше́я
2)а) го́лый, оголённый, безли́стный, безли́стый, безли́ственный ( о деревьях)ялангач ботак — оголённая ве́тка
б) го́лый, оголённый, откры́тый (о местности, холме)ялангач тау — лы́сая гора́
ялангач җир — оголённая земля́; откры́тая ме́стность
3)а) ниче́м не покры́тый, го́лыйялангач идәндә йоклау — спать на го́лом полу́
б) не обста́вленный, не меблиро́ванный; ниче́м не укра́шенный, го́лыйялангач бүлмә — необста́вленная (го́лая) ко́мната
ялангач стеналар — го́лые сте́ны
4) обнажённый, оголённый ( ничем не прикрытый)ялангач тамырлар — обнажённые ко́рни
ялангач таш күмер катламнары — обнажённые пласты́ ка́менного у́гля
ялангач тимерчыбык — оголённый про́вод
5) перен. неиму́щий, малоиму́щий, нужда́ющийся, обездо́ленный, бе́дный, го́лый разг.ачлар һәм ялангачлар турында кайгырту — забо́титься о голо́дных и обездо́ленных
6) перен. го́лыйялангач фактлар — го́лые фа́кты
2. нареч.ялангач саннар — го́лые ци́фры
голышо́м, нагишо́м, неоде́тым; разде́тымурамга ялангач чыгу — вы́йти на у́лицу неоде́тым
- ялангач килешшыр ялангач йөрү — ходи́ть соверше́нно го́лым
••- ялангач калу
См. также в других словарях:
турында — бәйл. Сүзнең сөйләнелә, уйланыла торган кешеләргә, нәрсәләргә, күренешләргә кагылышлы булуын белдерә. Теге яки бу мәсьәләдә, очракта; турысында … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чутында — Турында безнең авыл чутында ни уйлыйсың?. II. ЧУТЛАУ – 1. Исәпләү 2. Кем яки нәрсә турында берәр фикердә булу; тегеләй яки болай дип санау. III. ЧУТЛАУ – Юнып шомарту (бүрәнәне). Бүрәнәдән салына торган өйнең эчке стеналарын юнып шомарту өй… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чутыннан — Турында безнең авыл чутында ни уйлыйсың?. II. ЧУТЛАУ – 1. Исәпләү 2. Кем яки нәрсә турында берәр фикердә булу; тегеләй яки болай дип санау. III. ЧУТЛАУ – Юнып шомарту (бүрәнәне). Бүрәнәдән салына торган өйнең эчке стеналарын юнып шомарту өй… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
аттестат — 1. Уку йортын бетерү турында рәсми документ. Гыйльми дәрәҗә бирелү турындагы таныклык 2. Хәрби хезмәткәрләрнең акча, кием ала торган документлары 3. иск. Отставкага чыккан офицерларга хәрби хезмәттә булганлыклары турында бирелә торган таныклык.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әйтү — 1. Нин. б. фикерне, уйны телдән белдерү, хәбәр итү; нәр. б. сөйләү. Басма яки язма рәвештә хикәяләү, хәбәр итү, сөйләү Г. Камал бер әсәрендә түбәндәгеләрне әйтә:... . Сәләм, үтенеч һ. б. тапшыру, хәбәр итү 2. Нәр. б. турында аңлату, өйрәтү бу… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җан — 1. Идеалистик, дини карашлар буенча: тәнгә тереклек бирә һәм тәннән башка да яши ала дип каралган, тереклек иясенең психик процессларын чагылдырган мәңгелек башлангыч 2. Кешенең эчке дөньясы: аның табигате, кичерешләре, хисләре, уй фикере,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
килешү — I. 1. Дус булу, тыныч яшәү, бер береңне аңлау, бергә яши алу 2. Дошманлашуны, талашны туктату 3. Солых төзү 4. Тәкъдимне, фикерне дөрес дип табу, шуңа кушылу, риза булу 5. Түземлелек белән карый башлау 6. Сатулашып, әйбернең бәясе турында… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ләм-мим — Бер сүз дә әйтмәү, сөйләмәү турында ләм мим эндәшми утырды – сату турында аңа ләм мим … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
патент — 1. Уйлап табучының авторлык хокукы турында таныклык 2. Берәр аерым эш (сәүдә һ. б.) белән шөгыльләнергә хокук һәм шундый хокук турында документ … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
референция — 1. Элеккеге хезмәте турында белешмә, отзыв, рекомендация 2. Берәр фирманың яки шәхеснең кредит түләү мөмкинлеге турында белешмә язуы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
табак — (ТАБАКЛЫ) – I. 1. Металл, агач һ. б. дан эшләнгән, хуҗалыкта төрле максатлар өчен кулл. тор. төрле зурлыктагы тирән савыт. Төрле үлчәүләрдә, приборларда, аппаратларда зур тәлинкә сыман савыт 2. Табакка охшашлы һәм табак зурлыгындагы түгәрәк… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге