-
121 тыш
I 1. сущ.1)а) простра́нство и́ли ме́сто вне помеще́ния; двор, у́лица, подво́рьетышта калу — оста́ться на у́лице, снару́жи
тышта кар ява — на у́лице идёт снег
б) мир вне помеще́ниятышта нинди хәбәрләр йөри? — что но́вого в ми́ре (вне помещения, где идёт разговор)?
в) в знач. нареч. тышка нару́жутышка йөгерү — выбега́ть нару́жу
2)а) вне́шность, вне́шняя сторона́; нару́жность, нару́жная сторона́ (противоп. эч)тышына такта кадаклау — об`и́ть снару́жи до́ска́ми
б) вне́шность, нару́жность; вне́шний видшатлыгы тышына чыккан — его́ распира́ет ра́дость
эчендәге тышында — (погов.) что внутри́ (на душе́), то и снару́жи (во вне́шности)
тышыннан белеп булмый — нельзя́ позна́ть по вне́шности
3)а) окре́стность (населённого пункта, района, страны и т. п.)авыл тышында — в окре́стностях дере́вни
шәһәр тышында — в окре́стностях го́рода;
киртә тышында — за преде́лами огра́ды
игътибар тышында — вне внима́ния
тун тышы — верх шу́бы
бишмәт тышына ярый — годи́тся на верх бешме́та (пальто́)
2. прил.; см. тышкыөй тышы — облицо́вка (штукату́рка) до́ма
II послелогтыш як — вне́шняя сторона́
1) кро́ме; окромя́бу саналганнардан тыш — кро́ме перечи́сленного (перечи́сленных)
синең теләгеңнән тыш дөнья да бар бит әле — кро́ме твоего́ жела́ния существу́ет ещё и реа́льный мир
2)а) сверхшуннан тыш — сверх того́
чамадан тыш — сверх ме́ры
б) переводится приставками сверх-, че́рез-, чрез-вакытыннан тыш — сверх вре́мени, сверхуро́чный
гадәттән тыш — чрезвыча́йно; чрезвыча́йный
чиктән тыш — чрезме́рный, чрезме́рно; чересчу́р
3)а) вне, поми́моүз ихтыярымнан тыш — вне своего́ жела́ния (во́ли)
чираттан тыш — вне о́череди
б) переводится приставкой вне-класстан тыш — внекла́ссный
штаттан тыш хәбәрче — внешта́тный корреспонде́нт
-
122 усаллык
сущ.1) зло, злость, зло́ба, зло́бностьусаллыгы йөзенә чыккан — его́ злость проявля́ется на лице́
2) злоде́йство, злодея́ние, злонра́виеул кылмаган усаллыкларын калдырмады! — каки́х то́лько злодея́ний он не соверша́л!
3) плохо́енинди усаллыгым тиде сиңа? — что плохо́го сде́лал я тебе́?
нинди усаллык эшләдең тагын? — что ты ещё натвори́л?
•- усаллык итү
- усаллык кылу
- усаллык саклау
- усаллык саклаучы
- усаллык теләү
- усаллык теләүче
- усаллык эшләү••усаллыкка калса (китсә) — е́сли уж по-плохо́му, то...
-
123 үлек
I 1. сущ.труп, мертве́ц, поко́йник, поко́йница2. прил.; прям.сугыш кырындагы үлекләр — тру́пы на по́ле би́твы
мёртвый, уме́рший, неживо́й; безжи́зненныйүлек гәүдәләр — безжи́зненные тела́
- үлек кую- үлек күмү
- үлек озату
- үлекләр бүлмәсе
- үлекләрдән курку авыруы
- үлек кебек йоклау
- үлек төсе керү
- үлек төсенә керү
- үлек төсле
- үлек чырае
- үлек чыккан төсле
- үлек чырае чыгу
- үлеккә сөлек салгандай II сущ.үлек суырту — вытя́гивать гной, дренажи́ровать
-
124 чәчкен
сущ.1) се́янец; см. тж. үрентеалма, чия чәчкеннәре — се́янцы я́блони и ви́шни
2) всхо́ды; см. тж. тишемчәчкеннәр тигез чыккан — всхо́ды проби́лись дру́жно
-
125 чик
сущ.1) грани́ца || пограни́чныйдәүләт чиге — госуда́рственная грани́ца
чик баганасы — пограни́чный столб
чик буе районы — пограни́чный райо́н
чик сызыгы — ли́ния грани́цы; грани́ца, рубе́ж
2) грань, межа́басулар арасындагы чик — межа́ ме́жду поля́ми
чикләрне бетерү — стира́ть гра́ни
чик үткәрү — провести́ межу́ (грань)
3) прям.; перен. коне́ц, край, преде́л || преде́льныйгомернең чиге җитте — наступи́л коне́ц жи́зни
әллә кайда дөнья чигендә яши — живёт где́-то на краю́ све́та
түземлекнең чиге — преде́л терпе́ния
•- чик сакчысы••чигенә җитү — перен. дойти́ до кра́йности (терпения, гнева)
чигенә җиткерү — перен. довести́ до кра́йности (спокойствия, терпения)
чигенә чыккан — см. чиктән ашкан
чиктән тыш — чрезвыча́йный; чрезме́рный, бескра́йний, беспреде́льный; до мо́зга косте́й
чиктән узу — перешагну́ть недозво́ленное, переходи́ть грань, вы́йти из ра́мок
чиктән чыгу — см. чиктән ашу
- чик кую- чиктән ашу
- чиктән ашкан -
126 шәп
1. нареч.1) хорошо́; отли́чно; замеча́тельно, блестя́ще, сла́вношәп җырлый — сла́вно поёт
шәп яшиләр — отли́чно живу́т
рәсем шәп чыккан — карти́на получи́лась хорошо́
бик шәп — блестя́ще, великоле́пно; здо́рово прост.
эшләр бик шәп — дела́ на мази́; дела́ в ажу́ре
2) бы́стро, стреми́тельно, с большо́й ско́ростьюшәп йөрешле — быстрохо́дный
шәп бару — идти́ (е́хать) бы́стро
3) перен. хорошо́, си́льно, кре́пкоучак шәп яна — костёр хорошо́ гори́т
шәп әйтте бу — э́тот сказа́л си́льно
2. прил.шәп яңгырый — звуча́ть си́льно
1)а) хоро́ший; отли́чный, замеча́тельный, сла́вный; блестя́щий, блиста́тельный ( успех)бик шәп балалар үстергәнсез — вы́растили вы сла́вных дете́й
аның хәтере шәп — у него́ хоро́шая па́мять
шәп белгеч — отли́чный специали́ст
шәп китап — замеча́тельная кни́га
шәп хикәя — хоро́ший расска́з
шәп егет — мирово́й па́рень
б) большо́й, кру́пный; мо́щныйшәп йорт — большо́й дом
шәп хуҗалык — мо́щное хозя́йство
2) бы́стрый, стреми́тельныйшәп агым — бы́строе тече́ние
шәп йөреш — ско́рый ход; стреми́тельный ход
3) перен. хоро́ший, кре́пкий, си́льный, мо́щныйбасым шәп чакта — пока́ напо́р си́льный
шәп тавыш белән — си́льным (мо́щным) го́лосом
•- шәптән түгел -
127 шикелле
1)а) с осн. п. как, сло́вно, то́чнодиңгез шикелле киң һәм тигез дала — обши́рная и ро́вная, как мо́ре, степь
мәче күзләре шикелле яшел күзләр — зелёные, как у ко́шки, глаза́
кәгазь шикелле ап-ак чырай — бе́лое, сло́вно бума́га, лицо́
б) в сочет. с гл. на -ган; как, бу́дто, как бу́дто, сло́вно; ка́к быкорт чыккан шикелле — как ужа́ленный
кадакланган шикелле утыра — сиди́т, сло́вно вко́панный
2) в именных словосочет. подо́бный кому-чему-л.; наподо́бие кого; схо́дный с кем-чем-л.; похо́жий на кого-что-л.сезнең шикеллеләр — подо́бные вам (лю́ди)
3) в знач. вводн. сл. ка́жется, как бу́дто, вро́де, по-ви́димомуэлегрәк алай түгел иде шикелле — ра́ньше, ка́жется, бы́ло не так
бер тавыш та юк шикелле — как бу́дто, никако́го шу́ма нет
мин сезне кичә күрдем шикелле — я, ка́жется, ви́дел вас вчера́
-
128 шобага
сущ.1)а) жре́бийшобага белән бүлү — дели́ть по жре́бию
шобага чыккан кеше барыр — пое́дет тот, кому́ вы́пал жре́бий
б) перен. жре́бий, судьба́, у́часть, до́ляавыр төште башка шобага — у́часть была́ тяжёлая
бәхет шобагасы көтә сине — тебя́ ждёт счастли́вый жре́бий (счастли́вая судьба́)
2) жеребьёвкамалай шобаганы карарга йөгерде — ма́льчик побежа́л смотре́ть на жеребьёвку
3) ист. жре́бий ( участок земли обычно на восемь душ)ярлылар җыйналып бер шобага җир алдылар — бе́дные собрали́сь и купи́ли жре́бий
•- шобага тоту
- шобага тотышу
- шобага тарту
См. также в других словарях:
чыгу — 1. Кайдан да булса китү, ул урынны калдыру. Барган юлдан, юнәлештән читкә китү, күчү, юлын үзгәртү 2. Кая да булса килү, килеп басу, килеп күренү саф алдына ч. . Кайсы да булса якка карау, юнәлгән булу бакчага чыга торган тәрәзә 3. Берәр урында… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
Аминев, Ахтям Закиятдинович — Ахтям Закиятдинович Аминев (Әхтәм Зәкиятдин улы Әминев) татарский поэт (1918 1942 гг.). Биография Родился и вырос в селе Анясево Миякинского района Республики Башкортостан. В 1933 году закончив семилетку в родном селе, уезжает… … Википедия
балитәк — Хатын кыз күлмәгенең итәге тирәли матурлык өчен тотылган өстәмә итәк. БАЛА ЙОН – 1) Кеше тәнендәге вак вак төкләр 2) БАЛА МАМЫК – Йомыркадан яңа чыккан кош тәнендәге бик йомшак йончалар. БАЛА КОРТ (БАЛА УМАРТА) – Яңарак аерылып чыккан яшь умарта… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
библиография — 1. Китапларны һ. б. басмаларны берәр билгеләре буенча системага салып санап чыгылган фәнни язма. Билгеле бер авторның әсәрләре исемлеге һәм аның иҗаты тур. тәнкыйть әсәрләренең библиографик күрсәтмәләре; билгеле бер вакытта чыгарылган яки нин. б … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
и — I. Татар алфавитындагы унынчы хәреф. II. И – 1. (Гадәттә эндәш сүзләр янында) сүзнең кемгә төбәлүен белдерү, игътибарны тарту өчен кулланыла и, егетләр. Төрле хисләрне белдерә и туган тел, и матур тел 2. Интонация ярдәмендә ярату, ис китү, искә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
өре — 1. Итле аш өстенә чыккан май 2. диал. Кайнап торган аш шулпасы өстенә чыккан күбек … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
почмак — (ПОЧМАКЛАУ) (ПОЧМАКЛЫ) – 1. Әйбернең ике ягы кисешә торган урын. с. Урам чатындагы 2. Эче куыш әйберләрнең ике стенасы эчке яктан кисешкән урын. с. Шундый урынга урнашкан почмак өстәл 3. Яссы әйбернең ике ягы кисешкән урыны, чите өстәл почмагы 4 … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
таш — 1. Металлардан башка һәртөрле каты минерал, тау токымы. Таштан кисеп ясалган кирпеч – төзү материалы. Таштан торган, таштан ясалган кайбер әйберләр яки аларның өлешләре мунча ташы 2. Кыйммәтле яки кирәкле минерал тур. 3. с. күч. Хәрәкәтсез һәм… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тугма — и. 1. Нәсел, токым. Карындагы яралгы туманың нормаль үсеше 2. с. диал. Бертуган тума тәкә – тума ага 3. Теге яки бу урында туып үскән, шуннан чыккан кеше авыл тумасы – йорт тумасы сарык Билгеле бер социаль тирәлектән чыккан, шуннан күчкән кеше… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тума — и. 1. Нәсел, токым. Карындагы яралгы туманың нормаль үсеше 2. с. диал. Бертуган тума тәкә – тума ага 3. Теге яки бу урында туып үскән, шуннан чыккан кеше авыл тумасы – йорт тумасы сарык Билгеле бер социаль тирәлектән чыккан, шуннан күчкән кеше… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тупыр-тупыр — аваз. 1. Берәр нәрсә каты җиргә төшкәндә, коелганда чыккан тавышны белдерә 2. Күп санлы кешеләр, хайваннар йөргәндә яки йөгергәндә чыккан тавышны белдерә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге