-
1 къыхыхьэн
(къыхохьэ) неперех. гл. см. хыхьэн.ЩIыIэ къыхыхьэн см. щIыIэ. -
2 къыхыхьэн
неперех.1) входить, войти куда-л. (напр. в траву)2) вступать, вступить куда-л.футбольнэ командэм къыхыхьэн вступить в футбольную командуабы щIыIэ къыхыхьащ он простудился (букв. в него вошёл холод) -
3 къыхэгъэхьэн
-
4 щIыIэ
холод |(холодный. Хьэуа, дуней узыгъэпIыщIэ;зи температурэр лъахъшэ. ЩIыIэ егъэлея. Псы щIыIэ.Гу щIыIэ см. гу II.ЩIыIэ дыхьэн замерзнуть ( о кончиках пальцев).ЩIыIэ епхъуэн (къепхъуэн) подмерзнуть.ЩIыIэ еуэкIын (къеуэкIын, къеуэн) 1) = щIыIэ хыхьэн (къыхыхьэн). 2) = щIыIэм исын.ЩIыIэ еуэн (къеуэн) = щIыIэ епхъуэн.ЩIыIэ зэгъэуэкIын = щIыIэ еуэкIын.* ЗэлIзэфызым зы къуэ яIэти дыгъэ зригъэуртэкъым, щIыIэ зригъэуэкIыртэкъым, уэсэпсхэмыхьэт, IыхьэшхуэщIэкъут. фольк.ЩIыIэ зыхэгъэхьэн = щIыIэ хыхьэн.ЩIыIэ кIуэцIыхьэн = щIыIэ хыхьэн.ЩIыIэ лIэн мало-каб. = щIыIэм исын.ЩIыIэ техьэгъуэм иубыдын охватить ознобом.ЩIыIэ хэгъэхьэн дать простудиться.ЩIыIэ хыхьэн (къыхыхьэн) простудиться.ЩIыIэ худихун знобить, лихорадить.ЩIыIэм гъэдыкъын окоченеть от мороза.ЩIыIэм идыкъын = щIыIэм игъэдыкъын.ЩIыIэм исын замерзнуть.щIыIэ уз простуда/ Iэпкълъэпкъым хыхьа щIыIэм къишэ уз.* Зы махуэ дэкIауэ Мимэр {хъыджэбз цIыкIур} сымаджэ хъуащ, щIыIэ уз къеуалIэри. Япэу лъ. з. -
5 къэубыдын
(къеубыд) перех. гл. 1. поймать кого-что-л./ Щхьэхуиту щыт зыгуэр Iэрубыд щIын, зыIэрыгъэхьэн.* Джэдуужьым зы дзыгъуэ.. къиубыдащ. Дыщэ кI.2. захватить, занять, завоевать что-л./ Къэзэун, лъэщыгъэкIэ къэщтэн, зыIэщIэгъэхьэн.Бийм и быдапIэр къаубыдащ.3. охватить, включить в себя (территорию, время и т. п.)/ Къыхиубыдэн, къыхыхьэн, къриубыдэн.Мо къуршхэм нэс къеубыд ди районым.* Хъыбарым езым къиубыд гъуэгуанэр зэрыIуэтэжыгъуафIэм ещхьу, кIэщIкъым икIи тынш цIыкIукъым. М. Б.4. находиться с кем-л. в каких-л. отношениях (родственных, дружеских и т. п.)/ Благъагъэ, ныбжьэгъугъэ сыт хуэдэхэмкIэ зыгуэрым пыщIауэ щытын.быдын.5. переносное изобличать кого-л., уличить в чем-л. кого-л./ НаIуэ, сэтей, белджылы къэщIын (зыгуэрым и къуаншагъэр), къэумысын, и пцIыр къыщIэгъэщын. Сабийм пцIы иупсу къаубыдащ.6. переносное сделать кого-л. своим сообщником, подкупить кого-л./ IупэфIэгъу къэщIын, IулъхьэкIэ къыдэхьэхын, къыпфIэлIыкIыу, уи телъхьэу къыщIегъэдзын.IулъхьэкIэ къэубыдын. МылъкукIэ къэубыдын.7. переносное уловить, понять, схватить что-л./ КъыгурыIуэн, зэхищIыкIын, къыхипхъуэтэн. У эрэдыми макъа-мэр къэубыдын. Псалъэм и мыхьэнэр къэубыдын.8. кубано-зеленчукские нанять кого-что-л./ Зыгуэр къэщтэн (хьэхуу).Уэчыл къэубыдын. Машинэ къэубыдын.Нэм къиубыдын см. нэ.Нэм къиубыдым нэс см. нэ. -
6 къызэщIэушэн
(къызэщIоушэ) неперех. гл. 1. проснуться ( о многих)/ Къэушын, къызэщыун (псори, дэнэкIи).Псори къызэщIэушащ.2. переносное проснуться, пробудиться ( о природе)/ Къэушын, псэ къыхыхьэн (мэзхэм). Гъатхэм дунейр къызэщIоушэ. -
7 къыпкърыхьэн
(къыпкърохьэ) неперех. гл. 1. пронять, пробрать (о морозе, холоде)/ Пкъым къыхыхьэн (щIыIэр). ЩIыIэ къыпкърыхьэн.2. проникнуть в кого-л., охватить кого-л. (о чувстве, болезни и т. п.)/ Пкъырыт хъун, зыхэщIэн. (узыр). Лъагъуныгъэ къыпкърыхьэн. -
8 къыхэпсэлъыхьын
(къыхопсэлъыхь) неперех. гл. принять участие словом, советом/ Псалъэ къыхэлъхьэн, псалъэкIэ Iуэхум къыхыхьэн, чэнджэщэгъу къыхэхъухьын.ЛIыжьыр къахэпсэлъыхьащ гупым. -
9 къыхэуэн
(къыхоуэ) неперех. гл. 1. вонзиться во что-л./ ПапцIэ гуэр Iэпкълъэпкъым къыхыхьэн, къыхэлъэдэн.Лъакъуэм банэ къыхэуэн.2. переносное кольнуть ( об острой боли)/ Къыхэлъэдэн, къыхэузыкIын.Iэпэ шын хъуар къыхоуэ.3. бить, стрелять в кого-что-л./ Удын къедзын, шэр къахэдзэн, къатегъэлъэлъэн.* Хьэсанш лIы пхъашэр дзэ фIыцIэм къыхоуэ. фольк.4. просторечие вмешаться во что-л./ Зэран къыхэхъухьын.Iуэхум къыхэуэн.Гур къыхэуэн см. гу II.КъуацэкIэ къыхэуэн (Iуэхум) см. къуацэ I. -
10 къыхэхъыжьэн
(къыхохъыжьэ) неперех. гл. 1. начаться непроизвольно (о смехе, шалости, озорстве и т. п.)/ Хъыжьэу къыхыхьэн, зэрыхъуар ямыщIэу къежьэн, къэубла хъун (дыхьэшхыныр, къуейщIеиныр).* ПыIэехьэжьэкIэ нэхъ бэлыхьыр цIыкIухэрт, ауэ а джэгукIэр къахэхъыжьэрт зи фызкъэшэгъуэхэми, лIыхэми, уеблэмэ лIыжьхэми. Ш. А.2. сильно захотеть чего-л./ ТримыгъэпыIэу зыгуэр игу къихьэн.* Бгъэр ежьэжыну къыхэхъыжьащ. фольк. -
11 къыхэщхьэрыуэн
(къыхощхьэрыуэ) неперех. гл. приблудиться/ Щхьэрыуэу, гъуащэу къыхыхьэн, къыхэхутэн.Iэхъушэм Iэщ хьэулей къыхэщхьэрыуащ. -
12 щIэлъэдэн
(щIолъадэ) неперех. гл. 1. забежать, вбежать куда-л. ( в помещение), подо что-л./ ЖэрыгъэкIэ зыщIыпIэ, зыгуэрым и щIагъым щIыхьэн.Мэзым щIэлъэдэн.2. затечь куда-л., подтечь подо что-л./ ТкIуаткIуэ гуэр ежэхыурэ зыщIыпIэ щIыхьэн.* Бажэм и натIэ зэгуэудам лъы къежэхыр и нэм щIэлъэдат. фольк.3. закатиться, вкатиться куда-л., подо что-л./ Зыгуэр (топ, мет н. къ.) зыщIыпIэ, зыгуэрым и щIагъым щIэхуэн, щIэджэрэзэн. Метыр гъуэлъыпIэ щIагъым щIэлъэдащ.4. приобрести какой-л. оттенок ( о цвете)/ Езым и плъыфэм мащIэу нэгъуэщI къыхыхьэн.Плъыжьыфэ щIэлъэдэн.