-
61 конструктор
ма) конструкцияләр төзүче, конструкцияләүчеб) һәртөрле предметлар, корылмалар ясау өчен кирәкле вак детальләрдән торган җыелма балалар уенчыгы -
62 крокет
-
63 мнемоника
жмнемоника (кирәкле мәгълүматларны истә калдырырга ярдәм итә торган алымнар һәм кагыйдәләр җыелмасы) -
64 насущный
-ая; -оебик мөһим, бик әһәмиятле, бик кирәкле, тормыш өчен әһәмиятле (әһәмияте зур булган), әһәмияткә ия булган -
65 непременный
-
66 отложить
сов.( что)1) читкә алып кую, аерып алып кую2) җыеп кую3) биол. салуотложить яйца — күкәй салу (мәс. бөҗәкләр турында)
4) кичектерү5) ( опустить) кайтарып кую, төшереп кую• -
67 оформиться
сов.1) кирәкле форма алу, формалашу, формалашып җитү2) (поступить, зачислиться) керү, урнашу ( берәр эшкә) -
68 подыскать
сов.( кого-что) эзләү, табу, эзләп табу; сайлап алу -
69 потрудиться
сов.1) эшләү, хезмәт итү, хезмәт итеп алу2) с неопр. тырышу, кирәкле дип санау;... әле,...чы -
70 предпосылка
-
71 придать
сов.1) ( кого-что) (прибавить) өстәү, өстәп бирү2) (чего) (усилить, прибавить) (көч, дәрт) бирү3) (что) (сообщить качество, свойство)... бирү4) перен. ( что) (осмыслить) бирүпридать значение чьим-л. словам — берәр кешенең сүзләренә әһәмият бирү
-
72 радиопомехи
мн.радиокомачау (радиоалгычта кирәкле радиосигналны тыңларга комачаулаучы яисә аны бозучы радиодулкыннар яки электр тогы) -
73 сберечь
-
74 секреция
-
75 содержаться
-
76 угодный
-ая; -ое( кому) яраклы, кирәкле, теләгән, күңелгә хуш килә торган -
77 кудрявый
-ая; -ое1) көдрә, бөдрә3) перен. кирәгеннән артык бизәкле (тасвирлы) -
78 олы
прил.1)а) большо́йолы урамга чыгу — вы́йти на большу́ю у́лицу
олы йортка ни кирәк - кече йортка шул кирәк — (погов.) то, что ну́жно большо́му до́му, необходи́мо и ма́ленькому до́му
олы телдән үтмәде, кече телгә җитмәде — (погов.) по уса́м текло́, а в рот не попа́ло (букв. по большо́му языку́ не прошло́, до ма́ленького языка́ не дошло́)
б) большо́й, огро́мный, кру́пный (успех, талант и т. п.)олы җиңү — кру́пная побе́да; огро́мное достиже́ние
олы бәхет — большо́е сча́стье
в) высо́кий, большо́й ( авторитет)олы дәрәҗәгә ирешү — доби́ться высо́кого положе́ния
олы хөрмәт күрсәтү — ока́зывать большу́ю (высо́кую) честь
олы ышаныч — высо́кое дове́рие
г) вели́кий, большо́йолы мәмләкәтләр — вели́кие держа́вы
олы акыл ияләре — вели́кие мысли́тели
олы шатлык — больша́я ра́дость
2) ста́рший ( по возрасту)олы ага - икенче ата — (погов.) ста́рший брат как второ́й оте́ц
олы кыз — ста́ршая дочь; бо́льшенькая
олы малай — ста́рший сын; бо́льшенький
олы хатын — уст. ста́ршая (пе́рвая) жена́
олы улы сугышта — ста́рший сын на фро́нте
ул миннән олы — он ста́рше меня́
3)а) ста́рший; взро́слый; пожило́йолы кешеләр — взро́слые (пожилы́е) лю́ди; лю́ди прекло́нного во́зраста
олы буын язучылар — писа́тели ста́ршего поколе́ния
б) мн.; в знач. сущ. олылар ста́ршие, пожилы́е, взро́слыеолылар сүзенә колак салу — прислу́шиваться к слова́м ста́рших (взро́слых)
олылар белән олыларча сөйләшү — разгова́ривать со ста́ршими с почте́нием
в) в знач. сущ.; в притяж. ф. олысыразг. больша́к, большу́хаөлкән улы - йортның олысы — ста́рший сын - больша́к до́ма
4) почте́нный, досто́йный уваже́ния; почётный; благоро́дныйул безнең өчен бик олы кеше — для нас он весьма́ почте́нный челове́к
икмәктән олы аш юк — (погов.) нет почётнее пи́щи, чем хлеб; хлеб всему́ голова́
•- олы аналык чоры
- олы ата
- олы атай
- олы аталык чоры
- олы итү
- олыны олы итү
- олы юл
- олы як
- олы яшьтә••олы авыз — болту́н
олы бавырлы — см. олы җанлы
олы башы(гыз) белән — намёк на соли́дный во́зраст и на жи́зненный о́пыт ( при упрёке за необдуманный поступок)
олы иман — чи́стая со́весть; и́скренняя ве́ра
олы йомыш — больша́я нужда́ ( о естественном отправлении)
олы йөрәкле — великоду́шный
олы җан иясе — челове́к большо́й души́
олы җанлык — великоду́шие, челове́чность
олы кылану — ва́жничать
олы сабый — юро́дивый
олы сөйләү (сөйләшү) — говори́ть (разгова́ривать) свысока́
олы сүз — ну́жное (поле́зное) сло́во
олы сүздә оят юк — (погов.) пра́вды не́чего стыди́ться
олы юлга чыгу — вы́йти на большу́ю доро́гу (встать на пра́вильный путь)
олыга җибәрү — см. зурга җибәрү
олыга китү — см. зурга китү
олыга сан булу — повзросле́ть; станови́ться/стать взро́слым
- олы җанлыолыдан кубу — см. зурдан кубу
- олы күтәрү -
79 алдыру
1) понуд. от алу I преимущ. в знач. 1), 4)-9), 11)-19), 21)-29)2) разг. приглаша́ть/пригласи́ть, звать, позва́ть (и приня́ть); созыва́ть/созва́тьукытучыны кунакка алдыру — пригласи́ть (позва́ть) учи́теля в го́сти
кайчан кунак алдырган идегез? — когда́ вы созыва́ли (приглаша́ли) госте́й?
3) забира́ть/забра́ть, отзыва́ть/отозва́ть (своих рабочих, посланных на помощь другому предприятию); брать (взять, забира́ть) обра́тно4) выпи́сывать/вы́писать, забира́ть/забра́ть ( одинокую мать из деревни в город); вызыва́ть/вы́звать, приглаша́ть/пригласи́ть (откуда-л. к себе); брать/взять, вы́требовать || выпи́сывание5) выпи́сывать/вы́писать, получа́ть/получи́ть ( периодические издания); зака́зывать/заказа́ть; получа́ть/получи́ть по вы́писке (зака́зу) || выпи́сывание, зака́зывание; получе́ние (по выписке, по заказу)абонемент аркылы яңа китаплар алдыру — выпи́сывать (зака́зывать) но́вые кни́ги по абонеме́нту
архивтан кулъязмалар алдыру — заказа́ть в архи́ве ру́кописи
район киночелтәреннән яңа фильмнар алдыру — получи́ть но́вые фи́льмы из райо́нной киносе́ти
6) перен.а) брать/взять (способностями, упорством, смелостью, трудолюбием); покоря́ть/покори́ть, выи́грывать/вы́играть (своим оптимизмом, обходительностью, искренностью); добива́ться/доби́ться, достига́ть/дости́чь ( чем); выезжа́ть/вы́ехать ( на чём)хәйлә белән алдыру — брать хи́тростью; выезжа́ть на хи́трости
сан белән генә түгел, сыйфат белән дә алдырырга кирәк — ну́жно добива́ться не то́лько коли́чеством, но и ка́чеством
яхшы ат ахырдан алдыра — (посл.) до́брый конь в конце́ берёт (выи́грывает); ≈≈ хорошо́ смеётся тот, кто смеётся после́дним
б) оси́ливать/оси́лить, постига́ть/пости́чь ( что); преуспева́ть/преуспе́ть (в жизни, в каком-л. деле)ул укуны җиңел алдыра — он легко́ оси́ливает учёбу
7) убира́ть/убра́ть, копа́ть, выка́пывать/вы́копать (картофель, свёклу уборочными машинами)8) стричь, остри́чь, пострига́ть/постри́чь; обстрига́ть/обстри́чь, выстрига́ть/вы́стричьчәчне яңа мода белән алдыру — стричь во́лосы по но́вой мо́де
9) см. алу I 1), 2) а)-в)тирән алдырып сөрү — паха́ть глубо́ким захва́том
мондый печәнне чалгы авыр алдыра — тако́е се́но коса́ с трудо́м берёт
10) см. алу I преимущ. в знач. 2)тәнгә кергән инә кыйпылчыгын магнит белән алдыру — извле́чь обло́мок иго́лки из те́ла при по́мощи магни́та
май табын бензин белән алдыру — удаля́ть жирово́е пятно́ бензи́ном
теш алдырырга бару — сходи́ть на удале́ние зу́ба
11) разг.; см. алу I 5) а)сулгарак алдыру, машинаң капка баганасына эләгә — возьми́ (забери́, прими́) немно́го леве́е, не то заде́нешь свое́й маши́ной (за) столб в воро́тах
12) разг.а) идти́, ходи́ть, пойти́, шага́ть, выша́гивать; проходи́ть/пройти́, прошага́ть; прое́хать, промча́ться (на транспортных средствах)аягы таза, нык алдыра — но́ги у него́ си́льные, твёрдо шага́ет (выша́гивает)
вак алдыра торган ат — конь, кото́рый идёт ме́лкими шага́ми
мотоцикл белән без бу араны тиз алдырдык — э́то расстоя́ние мы прое́хали на мотоци́кле бы́стро
б) бежа́ть, побежа́ть; пробежа́ть; отбега́ть, отбежа́ть, убега́ть, убежа́тьшәп алдыра бу йөгерешче — отли́чно бежи́т э́тот бегу́н
без кузгалганчы, бүре инде шактый алдырган иде — пока́ мы тро́гались, волк уже́ поря́дочно пробежа́л (отбежа́л, убежа́л)
в) скака́ть, поскака́ть; проскака́ть; ускака́тькуян турыга (гына) алдырды — за́яц поскака́л прямико́м
г) идти́, ходи́ть, пойти́, плыть, поплы́ть, дви́гаться, проплыва́ть/проплы́ть (о судах)пароход түбәнгә таба әйбәт алдыра — парохо́д вниз плывёт хорошо́
••алдырыр көн яздырыр — в день, когда́ тебя́ обма́нут, ты сам ошибёшься (бог введёт в заблужде́ние)
См. также в других словарях:
кирәкле — Кирәк булган … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кирәк — 1. Таләп ителә, булуы тиешле, зарур. Кемгә яки нәр. б. ихтыяҗ булу акча кирәк 3. – ырга форм. фигыльләрдән соң килгәндә тиешлек, мәҗбүрилек мәгънәсен белдерә 4. Булырга фигыле һәм шарт фигыльләр белән килгәндә анык раслый алмау, чамалап әйтүне… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кирәк-ярак — Берәр төрле эшкә яки нәрсәгә кирәкле төрле әйберләр, әсбаплар, җиһазлар һ. б … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тамыразык — Кирәкле азык матдәләре тамырының төп өлешенә җыела торган үсемлек – авыл хуҗ. культурасы (мәс. чөгендер, гәрәнкә һ. б.) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тулы — с. 1. Берәр нәрсә белән эче бөтенләй тулган 2. Суы яр кырыйларына кадәр җиткән; күп сулы 3. Өстенә, өслегенә берәр нәрсә күпләп куелган, тезелгән 4. Таза, көр, симез. Күперенке, кабарынкы, туенган (мәс. үсемлекләр) 5. күч. Теге яки бу эш, хис… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
табу — (ТАБЫЛУ) – I. ф. 1. Кирәкле нәрсәне көтмәгәндә күреп, сизеп, үзеңә алу, файдалану яки аның кайдалыгын хәтерләп кую. Югалган, онытып калдырылган нәрсәне күреп алу. Очрату, тап булу, юлыгу. Югалган яки яшерелгән нәрсәне эзләп, кайдалыгын белү.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ярату — I. 1. Берәр нәрсәне яки кешене бик якын итү, үз итү хисе тою; аңа тартылу, хөрмәт итү. Хөрмәт итү, ихтирам итү 2. Икенче җенестәге кешегә мәхәббәт хисе тою 3. Берәр нәрсә белән мавыгу, теләп шөгыльләнү. Берәр нәрсәне охшату, шуңардан уңайлык,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җиһазландыру — (ҖИҺАЗЛАНУ) – Мебель, йорт кирәк яраклары белән тәэмин итү; кирәкле мебель кую. кирәкле әйберләр (машиналар) белән тәэмин итү тур … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җиһазлау — (ҖИҺАЗЛАНУ) – Мебель, йорт кирәк яраклары белән тәэмин итү; кирәкле мебель кую. кирәкле әйберләр (машиналар) белән тәэмин итү тур … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тәэмин — кит. иск. 1. Тормыш, көнкүреш кирәк яракларын җитәрлек булдыру, җитештерү 2. Берәр нәрсәне саклау яки тормышка ашыру өчен кирәкле шартлар тудыру. ТӘЭМИН ИТҮ – 1. Нин. б. ихтыяҗларны, сорауларны канәгатьләндерү 2. Берәр нәрсәне тормышка ашыру өчен … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
төзү — I. ф. 1. (Йорт, бина, күпер һ. б.) кору, салу, ясау 2. с. Шул эшкә бәйләнешле. Шул эш белән шөгыльләнә торган. Шул эшкә өйрәтә торган 3. Берәр төркем, коллектив оештыру 4. күч. Гомумән, иҗтимагый характердагы берәр нәрсә оештыру, кору, тудыру 5.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге