-
1 дөрес
1. прил.1) пра́вильный, безоши́бочный, то́чный, ве́рный, правди́выйдөрес җавап бирү — дать безоши́бочный отве́т
дөрес юл белән бару — идти́ по ве́рному (пра́вильному) пути́
дөрес тәрбия бирү — дать пра́вильное воспита́ние
дөрес вакыт — то́чное вре́мя
дөрес фикер — ве́рная мысль
2) по́длинный, допо́длинный, и́стинныйдөрес факт — по́длинный факт
дөрес мәгълүматлар — допо́длинные изве́стия
дөрес хәлне аңлату — разъясни́ть и́стинное положе́ние
3) справедли́вый, беспристра́стный, объекти́вныйдөрес кисәтү — справедли́вое замеча́ние
дөрес тәнкыйть — объекти́вная (справедли́вая) кри́тика
дөрес бәя — объекти́вная оце́нка
дөрес карар — беспристра́стное реше́ние
4) че́стный, правди́вый, справедли́выйдөрес кеше — справедли́вый (че́стный) челове́к
дөрес сүзгә җавап юк — (посл.) что пра́вда, то пра́вда (букв. правди́вому сло́ву нет опроверже́ния)
дөрес сүз таш яра — (погов.) правди́вое сло́во разбива́ет ка́мень
5) я́сный, конкре́тныйисәбең дөрес булсын — чтоб наме́рение бы́ло я́сным (конкре́тным)
6) норма́льный, обы́чныйисе дөрес — созна́ние (его́) норма́льное
7) в подтверждающих ответах, репликах да, ве́рно, пра́вильно, то́чно8) в знач. сущ. обычно в косв. п. пра́вдадөресен сөйләү — говори́ть пра́вду
сүзең дөресме? — пра́вду ли ты говори́шь?
дөрескә охшый — похо́же на пра́вду
дөресен әйткән күршесенә (туганына) ярамаган — пра́вда глаза́ ко́лет
9) в знач. вводного сл. пра́вдадөрес, ул моны алдан белмәгән — пра́вда, он не знал э́того зара́нее
10) в знач. вводн. сл. дөресе, дөресрәге, дөресендә верне́е, точне́е; точне́е говоря́, точне́е сказа́ть; на са́мом де́ле2. нареч.1) пра́вильно, ве́рно, то́чно; безоши́бочномәсьәләне дөрес чишү — реши́ть зада́чу пра́вильно
дөрес бүлү — дели́ть то́чно
урынны дөрес билгеләү — безоши́бочно определи́ть местонахожде́ние
дөрес әйтәсең! — пра́вильно (де́льно) говори́шь!
2) справедли́во, объекти́внобәхәсне дөрес хәл итү — справедли́во (объекти́вно) реши́ть спор
дөрес тәнкыйтьләү — критикова́ть справедли́во
3) че́стно, правди́во, справедли́во, по пра́вдедөрес яшәү — жить че́стно
чынбарлыкны дөрес тасвирлау — изобража́ть действи́тельность правди́во
дөрес хөкем итү — осужда́ть (наказа́ть) справедли́во
•- дөрес итеп
- дөрескә охшаган••дөресен әйтик — ну́жно сказа́ть пра́вду, ска́жем пря́мо
дөресен әйткәндә (дөресен генә әйткәндә) — по пра́вде говоря́ (сказа́ть); пра́вду говоря́ (сказа́ть)
дөрестән дә — действи́тельно, в са́мом де́ле, пои́стине; пра́во, впрямь
-
2 алу
I перех.1)а) брать, взять (что, кого руками, чей-л. адрес, пример с кого, чего, лодку напрокат, общественное поручение, девушку в жёны) || взя́тиеанализ өчен кан алу — брать кровь для ана́лиза (на ана́лиз)
асрамага алу — брать на воспита́ние
берәүне үрнәк итеп алу — брать (кого-л.) в приме́р
сүзне кире алу — брать ( своё) сло́во наза́д
уртача алганда — е́сли брать в сре́днем
б) достава́ть/доста́ть (посуду из буфета, книгу с полки); подбира́ть/подобра́ть, поднима́ть/подня́ть (что-л. валяющееся под ногами) || подбо́р, подня́тиесуыткычтан ит алу — доста́ть мя́со из холоди́льника
в) набира́ть/набра́ть, понабра́ть; нахва́тывать/нахвата́ть, нахвата́ться ( выгодных заказов)учка чикләвек алу — набра́ть оре́хов в горсть
г) забира́ть/забра́ть (телевизор из мастерской, рукопись из редакции, заявление из отдела кадров); снима́ть/снять ( вклад со счёта в сбербанке); выпи́сывать/вы́писать ( ребёнка из детского санатория) || забо́р, сня́тие, вы́пискад) захва́тывать/захвати́ть, прихва́тывать/прихвати́ть || захва́тывание, прихва́тывание, прихва́т прост.е) принима́ть/приня́ть (младенца на руки, ребёнка на воспитание, товары на комиссию, должность, волейбольный мяч в игре); получа́ть/получи́ть ( деньги от покупателей); брать/взятьрәсемнәрне күргәзмәгә алу — принима́ть (брать) карти́ны на вы́ставку
өстәмә йөкләмә алу — приня́ть дополни́тельное обяза́тельство
нигез итеп алу — приня́ть за осно́ву
партияга алу — приня́ть в па́ртию
шефлыкка алу — взять (приня́ть) ше́фство (над кем, чем)
ж) включа́ть/включи́ть (слова или выражения в словарь, термины в энциклопедию, чей-л. рассказ в сборник)з) принима́ть/приня́ть, вы́брать (литературный псевдоним, какой-л. девиз) || приня́тие, вы́бори) выбира́ть/вы́брать (курс, направление, чью-л. сторону); избра́ть || вы́борй) че́рпать, заче́рпывать/зачерпну́ть, почерпну́ть, наче́рпывать/наче́рпать, набира́ть/набра́ть, достава́ть/доста́ть (воду, жидкость); (части́чно) сче́рпать/счерпну́ть, отче́рпывать/отчерпну́ть || че́рпание, набира́ниечиләккә бераз су алу — набра́ть (наче́рпать) в ведро́ немно́го воды́
шулпаның өресен алу — сче́рпать жир с бульо́на
к) достава́ть/доста́ть, че́рпать, почерпну́ть, получа́ть/получи́ть, извлека́ть/извле́чь (информацию, сведения, данные откуда-л.) || че́рпание, получе́ние, извлече́ниеэштән илһам алу — че́рпать в рабо́те вдохнове́ние
л) снима́ть/снять, собира́ть/собра́ть, получа́ть/получи́ть || съём, сня́тие, сбор, получе́ниеелына икешәр уңыш алу — снима́ть по два урожа́я в год
м) дозва́ниваться/ дозвони́ться разг. (к кому, до кого, чего); брать/взять, достава́ть/доста́ть что (по телефо́ну)н) захва́тывать/ захвати́ть, забира́ть/забра́ть, брать/взять ( в плен) || взя́тие, захва́тывание, захва́т, забира́ниео) захва́тывать/захвати́ть (город с боем, власть в свои руки); занима́ть/заня́ть ( первенство); завладева́ть/завладе́ть, овладе́ть ( чем) || захва́тывание, захва́т, овладе́ние ( чем)икенче урынны алу — заня́ть второ́е ме́сто
штурм белән алу — взять шту́рмом
парламентта күп урын алу — заня́ть (завоева́ть) мно́го мест в парла́менте
п) захва́тывать/захвати́ть, перехва́тывать/перехвати́ть ( инициативу); забира́ть/забра́ть || захва́тывание, перехва́тываниер) снима́ть/снять, нанима́ть/наня́ть; брать/взять (комнату на время, дачный домик на лето)с) нанима́ть/наня́ть ( нового охранника); принима́ть/приня́ть, зачисля́ть/зачи́слить (куда, кем, в качестве кого) || наём, приём, зачисле́ниемашинистка итеп алу — взять машини́сткой
т) призыва́ть/призва́ть ( юношей на действительную службу), брать/взять, забира́ть/забра́ть, набира́тьсолдатка алу — брать в солда́ты
у) взима́ть (взносы, налоги; страховые сборы, пени, проценты); взы́скивать/взыска́ть ( в судебном порядке); получа́ть/получи́ть ( дополнительную плату за услуги) || взима́ние, взы́скивание, взыска́ние, получе́ниеф) покупа́ть, купи́ть, приобрета́ть/приобрести́ (наглядные пособия для школы, приборы, спортивный инвентарь, лотерейные билеты); заводи́ть/завести́ (кого, что); обзаводи́ться/обзавести́сь (парой лошадей, автомобилем) || поку́пка, ку́пля, приобрете́ние, обзаведе́ниеалган алганда кала — (посл.) купи́л-приобрёл (т. е. добрая покупка в любом случае на пользу)
х) занима́ть/заня́ть (что-л. в долг); позаи́мствоватьц) заи́мствовать, перенима́ть/переня́ть (у/от кого) (термины, сюжеты, идеи, какие-л. качества) || заи́мствование, перенима́ниеч) начина́ть/нача́ть, брать/взять ( с определённой ноты при запевании)артык югарыдан алдың, иярүе кыен — ты сли́шком высоко́ взял (на́чал) - тру́дно подпева́ть
2)а) оси́ливать/оси́лить ( что)пәке начар ала — бри́тва берёт пло́хо
җир көрәк алмаслык булып каткан — земля́ затверде́ла так, что лопа́та не берёт (оси́ливает)
б) захва́тывать/захвати́ть (об острых орудиях, механизмах с режущими деталями) || захва́тывание, захва́ткиң ала торган комбайн — комба́йн с широ́ким захва́том
чалгысы киң ала — его́ коса́ захва́тывает широко́
в) брать, поража́ть/порази́ть (об оружии и т. п.); достава́ть/доста́ть || пораже́ниебүрене вак ядрә алмый — во́лка ме́лкая дробь не берёт
ерактан ала торган туп — дальнобо́йное ору́дие
объект ерак, пуля алмый — объе́кт далеко́, пу́ля не достаёт
г) де́йствовать, поде́йствовать (о лекарствах, лечебных средствах, солнечном загаре и т.п.); поража́ть/порази́ть (о ядах и т. п.)бу тапны кислота алмый — кислота́ не берёт э́то пятно́
3) набира́ть/набра́ть (темп, скорость)4)а) убира́ть/убра́ть ( шахматную фигуру из-под удара); отводи́ть/отвести́, отнима́ть/отня́ть, снима́ть/снять; отрыва́ть/оторва́ть (от кого, чего) (взгляд, глаза) || убира́ние, отведе́ние, отво́д, отня́тие, отнима́ние, снима́ниетерсәкне өстәлдән алу — убра́ть (снять) ло́коть со стола́
башны читкә алу — отвести́ го́лову в сто́рону
аягыңны ал әле — убери́-ка но́гу
б) как гл. перемещения имеет индив. переводылампаны аскарак ал — опусти́ (возьми́) ла́мпу пони́же
көймәне судан читкәрәк алу — оттащи́ть ло́дку пода́льше от воды́
урындыгыңны тегендәрәк ал — подви́нь (отодви́нь, сдвинь, передви́нь) свой стул чуть в сто́рону (пода́льше)
уңгарак ал — возьми́ (бери́, це́лься) праве́е
өскәрәк ал — (чу́точку) приподними́
5)а) брать/взять, забира́ть/забра́ть, свора́чивать/сверну́ть, повора́чивать/поверну́ть, завора́чивать/заверну́ть (в какую-л. сторону)уңга ал — бери́ напра́во (впра́во); забери́ (прими́) впра́во
б) уводи́ть/увести́, отводи́ть/отвести́, своди́ть/свести́; брать/взять || уво́д, отведе́ние, отво́давтомобильне койма яныннан алу — увести́ (отвести́) автомоби́ль от забо́ра
атны юлдан алу — свести́ ло́шадь с доро́ги
6)а) втя́гивать/втяну́ть, вбира́ть/вобра́ть, вдыха́ть/вдохну́ть (воздух в себя, какие-л. запахи); набира́ть/набра́ть, забира́ть/забра́ть (что, чего) || втя́гивание, вдыха́ние; набира́ние, забира́ниеүпкәгә һава алу — втя́гивать во́здух в лёгкие
б) втя́гивать/втяну́ть, вбира́ть/вобра́ть, подбира́ть/ подобра́ть (части тела, конечности, трап в пароход, что-л. выступающее) || втя́гиваниебашны яка эченәрәк алу — втяну́ть го́лову поглу́бже в воротни́к
трапны вертолётка алу — убра́ть трап в вертолёт
7) включа́ть/включи́ть, вбира́ть/вобра́ть (в себя, в свой состав); объединя́ть/объедини́ть (в себе, в своём составе) (о коллективах, обществах, объединениях, сборниках и др.) || включе́ние, объедине́ниебу проблема төрле темаларны эченә ала — э́та пробле́ма включа́ет (вбира́ет) в себя́ мно́го тем
бу команда үз составына төрле кешеләрне алган — э́та кома́нда включи́ла (вобрала́) в свой соста́в ра́зных люде́й
8) вбира́ть/ вобра́ть; вса́сывать/всоса́ть, втя́гивать/втяну́ть; впи́тывать/впита́ть, брать/взять || вса́сывание, втя́гивание, впи́тываниетоз дымны ала — соль впи́тывает вла́гу
үсемлек суны тамырлары ярдәмендә ала — расте́ние берёт во́ду посре́дством свои́х корне́й
9)а) получа́ть/получи́ть (письмо от кого, приглашение на что, воспитание какое, выгоду от чего, директиву чью) || получе́ние (среднего образования, бесплатной медицинской помощи)мат алу — получи́ть мат
акчалата алу — получа́ть (брать) деньга́ми
гонорар алу — получа́ть гонора́р
квартир алу — получи́ть кварти́ру
лаборатория шартларында югары температура алу — получе́ние высо́кой температу́ры в лаборато́рных усло́виях
фронтта алган яралар — ране́ния, полу́ченные на фро́нте
тиешен алды — прям.; перен. он получи́л своё (до́лжное, по заслу́гам)
б) наполуча́ть/наполучи́ть; нахва́тывать/ нахвата́ть (поощрений, двоек по какому-л. предмету, взысканий)в) брать/взять (расчёт, документы на руки, назначение на работу, выписку из протокола)г) брать/взять (что, чьё, у кого, где) (разрешение, согласие, визу); заполуча́ть/заполучи́ть; заруча́ться/ заручи́ться ( чем)д) приобрета́ть/приобрести́ (опыт, навыки труда, квалификацию); овладева́ть/овладе́ть ( знаниями)һөнәр алу — получи́ть (приобрести́) профе́ссию; овладе́ть профе́ссией
е) набира́ть/ набра́ть ( столько-то очков на спортивных соревнованиях); собра́ть ( столько-то голосов на выборах); выбива́ть/вы́бить ( очки в стрельбе) || выбива́ниеж) прям.; перен. зарабо́тать, получи́ть (радикулит на сидячей работе, инфаркт в молодом возрасте)з) приобрета́ть/ приобрести́, заслу́живать/заслужи́ть (славу, почёт, известность, популярность, призвание), сни́скивать/сниска́ть, стяжа́ть книжн. || приобрете́ниеяман дан алу — сниска́ть дурну́ю сла́ву
и) получа́ть, выпи́сывать ( периодические издания) || выпи́сывание; получе́ниек) извлека́ть/извле́чь (урок, пользу) || извлече́ниел) выноси́ть/вы́нести (для себя́) (какое-л. впечатление от беседы с кем, от просмотра кинокартины)м) нести́, понести́ (наказание, кару)тиешле җәзасын алды — он понёс (получи́л) до́лжное наказа́ние
н) принима́ть/приня́тьярыш киң колач алды — соревнова́ние при́няло (получи́ло) широ́кий разма́х
10)а) при общем соотв. получа́ть/получи́ть, брать/взять || получе́ние, взя́тиеб) выруча́ть/вы́ручить ( столько-то от продажи чего)в) достава́ть/доста́ть (путёвку, справку, инвалидную мотоколяску)йомшак вагоннан урын алу — доста́ть ме́сто в мя́гком ваго́не
г) добыва́ть/добы́ть ( бензин из нефти); извлека́ть/извле́чь (сок из растений, минерал из смеси) || добыва́ние, добы́ча; извлече́ниенефтьтән аксым алу ысулы — спо́соб добыва́ния белка́ из не́фти
диңгез агымнарын энергия алу өчен файдалану — испо́льзование морски́х тече́ний для получе́ния эне́ргии
11) занима́ть/заня́ть ( очередь); захва́тывать/ захвати́ть (место, площадь); брать/взять; отнима́ть/отня́ть || занима́ние, заня́тие; захва́тывание, захва́тчәчәк түтәлләре бакчаның яртысын алган — цвето́чные гря́дки за́няли полови́ну огоро́да
12) получи́ть/получа́ть; обрета́ть/обрести́ (трудовую или боевую закалку, спортивную форму, какое-л. качество); приобрета́ть/приобрести́ (какой-л. смысл, другое значение); принима́ть/приня́ть (вид, облик, оттенок, форму, цвет) || получе́ние, обрете́ние, приобрете́ние, приня́тиеирек алу — обрете́ние свобо́ды
сүзнең ироник мәгънә алуы — приобрете́ние сло́вом ирони́ческого отте́нка
колонияләрнең мөстәкыйльлек алуы — получе́ние незави́симости коло́ниями
халыкара әһәмият алу — получи́ть междунаро́дное значе́ние
йөзе борчулы төс алды — его́ лицо́ при́няло озабо́ченное выраже́ние
13) принима́ть/приня́ть (зачёты, экзамены, чей-л. сигнал бедствия, рапорт, телеграмму) || приёмберәүнең сәламен алмау — не приня́ть (чьего-л.) приве́тствия
14) воспринима́ть/восприня́ть, принима́ть/приня́тьйөрәккә якын алу — приня́ть бли́зко к се́рдцу
15) спорт. подбира́ть/подобра́ть, принима́ть/приня́ть (хоккейную шайбу в игре, футбольный мяч)16)а) перенима́ть/переня́ть, принима́ть/приня́ть (эстафетную палочку; склад от приёмщика, командование войсками) || перенима́ние, приня́тие, приём, приёмкаҗитәкчелекне үз кулына алу — приня́ть (взять) руково́дство в свои́ ру́ки
б) перенима́ть/переня́ть (чьи-л. обычаи, привычки, культуру)17) отнима́ть/отня́ть, отбира́ть/отобра́ть (первенство, переходящее красное знамя, водительские права у шофёра) || отня́тие книжн., отбира́ние18) отбира́ть/отобра́ть, забира́ть/забра́ть, изыма́ть/изъя́ть, конфискова́ть; отчужда́ть юр. || отбира́ние, изъя́тие, конфиска́ция; отчужде́ние юр.хосусый заводларны дәүләткә алу — отчужде́ние (изъя́тие) ча́стных заво́дов в по́льзу госуда́рства
рөхсәтсез саклана торган коралларны алу — изъя́ть незако́нно храня́щееся ору́жие
19)а) отнима́ть/отня́ть, брать/взять, занима́ть/заня́ть || отня́тие книжн., занима́ниекүп көчне, энергияне ала торган мәшәкать — хло́поты, кото́рые отнима́ют (поглоща́ют) мно́го сил и эне́ргии
вакытны күп ала торган эш — де́ло, занима́ющее мно́го вре́мени
б) отнима́ть/отня́ть что; лиша́ть/лиши́ть (чего) (какого-л. душевного состояния, качества); отбива́ть/отби́ть, отшиба́ть/отшиби́ть || отня́тие книжн., лише́ниебу эш аның тынычлыгын алды — э́та рабо́та отняла́ у него́ поко́й (лиши́ла его́ поко́я)
курку аның кыюлыгын алган — страх лиши́л его́ сме́лости
в) отбива́ть/отби́тьхлор суның табигый тәмен ала — хлор отбива́ет у воды́ её есте́ственный вкус
20)а) вынима́ть/вы́нуть, выта́скивать/вы́тащить, извлека́ть/извле́чь, достава́ть/доста́ть || вынима́ние, выта́скивание, извлече́ние (вещи из сундука, сумку из багажника, осколок из тела, патрон из ружья, ядро из ореха)тәндәге шырпыны алу — вы́тащить зано́зу из те́ла
кулны кесәдән алу — вы́нуть ру́ку из карма́на
әрҗәдән почтаны алу — вы́тащить (доста́ть) по́чту из я́щика
б) выреза́ть/вы́резать; удаля́ть/удали́ть ( больной орган хирургическим путём); отнима́ть/отня́ть || отня́тие, удале́ние, выреза́ниеаның бер бөерен алганнар — у него́ вы́резали (отня́ли, удали́ли) по́чку
в) вынима́ть/вы́нуть, вы́потрошить (кишки, внутренности рыбы) || вынима́ниег) вынима́ть/вы́нуть, выставля́ть/вы́ставить (оконную раму, стекло из рамы) || вынима́ниетәрәзәнең пыяласын алу — выставля́ть око́нное стекло́
д) выта́скивать/вы́тащить, вытя́гивать/вы́тянуть (невод из воды, рыбу удочкой, бадью из колодца); выбира́ть/вы́брать (якорную цепь, рыболовную снасть, невод) || выта́скивание, вытя́гивание; выбира́ние, вы́боркае) выгреба́ть/вы́грести (золу, угли из печи) || выгреба́ние21)а) снима́ть/снять (пену с чего, копию с рукописи, швы с зажившей раны, судно с мели, шапку с вешалки, вопрос с повестки дня); убира́ть/убра́ть (паутину, вывеску, картину со стены) || снима́ние, сня́тиеб) снима́ть/снять, брать/взять (телефонную трубку, мерку, пробу) || снима́ние, сня́тиев) снима́ть/снять, смеща́ть/смести́ть (с работы, с должности); убира́ть/убра́ть || сня́тие, смеще́ниедиректорлыктан алу — смести́ть с дире́кторства
г) снима́ть/снять (вето, какие-л. ограничения, арест на что), отменя́ть/отмени́ть, аннули́ровать ( выговор) || сня́тие; отме́на22) залива́ть/зали́ть, зата́пливать, затопля́ть/затопи́ть (о воде, половодье, луже и т. п.) || залива́ние, зата́пливание, затопле́ниебар җирне су алган — всё затопи́ло водо́й (лу́жами)
23) охва́тывать/охвати́ть, захва́тывать/захвати́ть, объя́ть (об огне, пламени и т. п.); занима́ться/заня́ться ( чем)бөтен йортны ут алган иде — весь дом уже́ был охва́чен (объя́т) огнём; весь дом уже́ заня́лся огнём
24) оку́тывать/оку́тать, обвола́кивать/обволо́чь, завола́кивать/заволо́чь; распространя́ться/распространи́ться ( на что); заполня́ть/запо́лнить || оку́тывание, обвола́кивание; заполне́ниемунча эчен төтен алды — ба́ня (вся) запо́лнилась ды́мом; ба́ню (всю) запо́лнило ды́мом
урамны тузан алды (басты) — у́лицу оку́тало пы́лью
25)а) пробира́ть/пробра́ть, прохва́тывать/прохвати́ть, пронима́ть/проня́ть, прони́зывать/прониза́ть (о холоде и т. п.); забира́тьбөтен тәнен суык алды — всё те́ло пробра́л хо́лод
б) прохва́тывать/прохвати́ть, прихва́тывать/прихвати́ть (об изморози, заморозках, морозе)карабодайны кырау алган — гречи́ху прихвати́л моро́з
в) перен. брать/взять, пробира́ть/пробра́ть, прохва́тывать/прохвати́ть, охва́тывать/охвати́ть, обуя́ть; овладева́ть/овладе́тьаны борчу ала — им овладева́ет беспоко́йство; его́ охва́тывает беспоко́йство
качакны курку алды — беглеца́ охвати́л (обуя́л, пробра́л) страх; беглецо́м овладе́л страх
г) перен. схвати́ть, схва́тывать, хвати́ть ( о болях)билдән ала — поясни́цу схвати́ло; поясни́цу ло́мит
чәнчү ала — ко́лики схвати́ли
26)а) убира́ть/убра́ть, тереби́ть, брать, дёргать (горох, лён, коноплю)б) убира́ть/убра́ть, копа́ть, рыть (картофель, свёклу) || убо́рка, ко́пка || убо́рочныйкәбестә алу машинасы — капустоубо́рочная маши́на
яшелчә алу көннәрендә — в дни убо́рки овоще́й
бәрәңгене икенче кат алу — втори́чная (повто́рная) убо́рка карто́феля
27)а) стричь, острига́ть/остри́чь, обстрига́ть/обстри́чь, выстрига́ть/вы́стричь, подстрига́ть/подстри́чь (волосы, шерсть машинкой или ножницами); брить, побри́ть, обрива́ть/обри́ть, выбрива́ть/вы́брить || стри́жка, выстрига́ние, вы́стрижка; бритьёчәчне машинка белән алу — стричь во́лосы маши́нкой (под маши́нку)
б) настрига́ть/настри́чь (какое-л. количество)һәр сарыктан өчәр кило йон алу — настрига́ть с ка́ждой овцы́ по три килогра́мма ше́рсти
28) спец.а) выбира́ть/вы́брать, выда́лбливать/вы́долбить, долби́ть, выруба́ть/ вы́рубить (паз, фальц, выем) || выбира́ние, вы́борка, выруба́ние; ырмау алу выбира́ть пазб) снима́ть/снять, переноси́ть/перенести́ ( петли при вязании)күзәнәк (күз) алу — снима́ть пе́тлю
в) продёргивать/продёрнуть || продёргиваниеҗеп очын дөрес алу — пра́вильно продёргивать дратву́
29) мат. вычита́ть/вы́честь из; отнима́ть/отня́ть от || вычита́ние, отня́тиеалу билгесе — знак вычита́ния
алтыдан икене алу — вы́честь из шести́ два; отня́ть от шести́ два
күңелдән алу — вычита́ние в уме́
30) в знач. послелога алып с, от; начина́я сиртәдән алып кичкәчә — с утра́ до ве́чера
бүгеннән алып санаганда — е́сли счита́ть с (от) сего́дняшнего дня
майның береннән алып уннарына чаклы — начина́я с пе́рвого и приме́рно до деся́того ма́я
туганнан алып үлгәнгә хәтле — с роҗде́ния до са́мой сме́рти
егерменче еллардан алып илленче елларга кадәр — с двадца́тых по пятидеся́тые го́ды
31) в знач. вспом. гл. с деепр. на -па) выраж. однократность, кратность действия, движения или состояния с приставками по-; вз-уйнап алу — поигра́ть
бәйрәм итеп алу — попра́здновать
йоклап алу — поспа́ть, вздремну́ть
карап алу — посмотре́ть, взгляну́ть
көлешеп алу — посмея́ться
б) выраж. завершение, результат действия, процесса и переводится приставками вы-; на-, от-, -с, -уалмашып алу — вы́менять
казып алу — вы́копать, накопа́ть
атып алу — отстреля́ть
үч алу — отомсти́ть
күчереп алу — списа́ть
өзеп алу — сорва́ть
күреп алу — уви́деть
ишетеп алу — услы́шать
теш шыгырдатып алу — скри́пнуть зуба́ми
чәнчеп алды — где́-то кольну́ло
чукып алу — клю́нуть
г) выраж. кратковременность действия, процесса: немно́го, ненадо́лго, на не́которое вре́мякүпер янында туктап алу — немно́го задержа́ться у моста́; ненадо́лго останови́ться у моста́
теге атнада бераз суытып алды — на про́шлой неде́ле ненадо́лго похолода́ло
күрсәтеп кенә алдылар — показа́ли то́лько
д) выраж. тж. однократность действия, процесса: (оди́н) раз (разо́к)ялгышып алу — ошиби́ться (оди́н) раз
е) выраж. быстроту, неожиданность действия, процесса: успева́ть, успе́тьшахмат уйнарга өйрәнеп тә алган — уже́ успе́л научи́ться игра́ть в ша́хматы
кай арада күреп алдың әле шуны? — когда́ ты успе́л заме́тить э́то?
ж) ... аласы бар на́до, ну́жно, сле́дует; предстои́тсезнең белән сөйләшеп аласы бар — с ва́ми поговори́ть на́до
түбәне ябып аласы бар — ну́жно кры́шу покры́ть
з) ... аласы иде, аласы калган на́до (ну́жно, сле́довало) бы, на́до бы́ло быалдан киңәшеп аласы калган — сле́довало бы зара́нее посове́товаться
бераз киңәшеп аласы калган — сле́довало бы зара́нее посове́товаться
бераз ял итеп аласы иде — немно́го на́до бы отдохну́ть
•- ала бару- ала кайту
- ала керү
- ала килү
- ала китү
- ала чыгу
- алып ату
- алып бару
- алып баручы
- алып барып кайту
- алып барып кую
- алып барып чыгу
- алып бетерү
- алып биреп китү
- алып бирү
- алып җиткермәү
- алып җыю
- алып йөрү
- алып кайту
- апкату
- алып кайтып бирү
- алып кайтып китү
- алып калу
- апкалу
- алып кереп бирү
- алып кереп китү
- алып керү
- апкерү
- алып килеп бирү
- алып килү
- апкилү
- алып китү
- апкитү
- алып китүче
- алып кую
- апкую
- алып менү
- апменү
- алып салу
- алып сатар
- алып сату
- алып сатучы
- алып ташлап бетерү
- алып ташлау
- алып тору
- алып төшү
- аптөшү
- алып узу
- алып үстергән
- алып үстерү
- алып чөю
- алып чыгу
- апчыгу
- алып чыгып бетерү
- алып чыгып бирү
- алып чыгып китү
- алып яшерү••алмаган бия, тумаган колын (тай) — ирон. шку́ра неуби́того медве́дя; ви́лами на воде́ пи́сано (букв. неку́пленная кобы́ла и нероди́вшийся жеребёнок)
алмак күрке - бирмәк — долг платежо́м кра́сен (букв. долг возвра́том кра́сен)
алып биреп — на чём свет (стои́т) (начать бранить, ругать); на все ко́рки прост.
алып мактарлык (түгел), салып таптарлык түгел — ни похвали́ть (захвали́ть), ни затопта́ть; так себе́; посре́дственный; посре́дственность (о человеке, произведении, условиях и т. п.)
II модальн. гл.алып узган — см. азгын 2)-4)
1) мочь, смочь, быть (оказа́ться) в си́лах (состоя́нии); суме́ть; удава́ться/уда́ться ( кому)аягы төзәлде инде, йөри ала — нога́ (у него́) зажила́, мо́жет ходи́ть
салкынга каршы тора алу — смочь противостоя́ть моро́зам ( о растении)
куркуын җиңә алмады — не смог поборо́ть стра́ха в себе́
ризалата алырсызмы? — уда́стся ли вам уговори́ть его́?
кыен хәлдән чыга ала — уме́ет вы́йти из затрудни́тельного положе́ния
2) мочь, смочь, суме́ть, посме́ть (решиться на что, критиковать кого)ничек шулай дип әйтә аласың син? — как ты сме́ешь так говори́ть?
кеше күзенә күренә алмау — не сме́ть показа́ться лю́дям на глаза́
ул хакта мин хыяллана да алмыйм — об э́том я да́же не могу́ мечта́ть
3) мочь, смочь, быть спосо́бнымбу зал ул чаклы халыкны сыйдырып бетерә алмый — э́тот зал не спосо́бен (не мо́жет) вмести́ть сто́лько люде́й
-
3 ара
сущ.1) промежу́ток; зазо́ртар ара — у́зкий промежу́ток
бүрәнә араларын сылау — зама́зать зазо́ры ме́жду брёвнами
ике кат тәрәзә арасы — промежу́ток ме́жду двойны́ми о́кнами
2) простра́нство ме́жду ( чем)ике авыл арасын су баскан — простра́нство ме́жду двумя́ дере́внями затопи́ло водо́й
чик буендагы буш ара — свобо́дное (нейтра́льное) простра́нство на грани́це
3) расстоя́ние, интерва́л, просве́т ( между словами или между строчками в тексте); пробе́л типогр. (между буквами, знаками)яшь агач аралары — расстоя́ние (просве́ты) ме́жду молоды́ми деревца́ми
4) прохо́д (ме́жду)парталар арасы — прохо́д ме́жду па́ртами
ике өйне аерып тора торган тар гына ара — у́зенький прохо́д, разделя́ющий два до́ма
5) (на стене́) просте́нок ( между двумя окнами)ике ишек арасы — просте́нок ме́жду двумя́ дверя́ми
6) прям.; перен. расстоя́ние (от кого-л., чего-л. и до кого-л., чего-л., между кем-л., чем-л.) (дальнее, ближнее, далёкое, близкое, большое, небольшое); отре́зок (пути, дороги)ара ерагая — расстоя́ние увели́чивается
араны метр белән үлчәү — измеря́ть расстоя́ние в ме́трах
Казан белән Арча арасы — расстоя́ние от Каза́ни до Арска
сызыкның ике нокта белән чикләнгән арасы — отре́зок ли́нии, ограни́ченный двумя́ то́чками
7) перен. расстоя́ние, диста́нцияҗитәкче белән җитәкләнүчеләр арасында билгеле бер ара булырга тиеш — ме́жду руково́дством и подчинёнными должна́ быть определённая диста́нция
8) спорт. диста́нция (короткая, длинная, километровая); расстоя́ниемең метрлык арага йөгерү — бежа́ть на тысячеметро́вую диста́нцию
9) ( в транспортном движении) перего́н, пролёт, перее́здКазан белән Юдино арасын үткәндә — на перего́не ме́жду Каза́нью и Юдино
бу ара бик озак булды — э́тот пролёт был о́чень до́лгим
10)а) вре́мя, промежу́ток (отре́зок) вре́менисъезддан соң узган ара — промежу́ток вре́мени, истёкший по́сле съе́зда
тарихның ун еллык арасы — десятиле́тний отре́зок (промежу́ток) исто́рии
биш минутлык ара — вре́мя в пять мину́т; пятимину́тный отре́зок вре́мени
дәрес араларында — в промежу́тках ме́жду уро́ками
стартка берәр минутлык ара калдырып чыгу — выходи́ть на старт с промежу́тком в одну́ мину́ту
б) вре́мя; мину́таара бик тар иде — вре́мени бы́ло о́чень ма́ло
берәр буш ара табып — вы́брав ка́к-нибудь свобо́дное вре́мя (свобо́дную мину́ту)
11) обычно в притяж. ф. араларыа) ра́зница (в во́зрасте)аралары бер генә яшь — ра́зница ме́жду ни́ми то́лько в оди́н год; пого́дки
б) перен. ра́зница, отли́чие, расстоя́ние ме́жду (кем, чем) (большое, небольшое, значительное)кеше белән кеше арасы - җир белән күк арасы — расстоя́ние ме́жду лю́дьми - как ме́жду не́бом и землёй
безнең карашларның арасы зур — ра́зница ме́жду на́шими взгля́дами больша́я
12) перен. отноше́ния, взаимоотноше́ния; связь, свя́зианың белән минем ара яхшы — мои́ отноше́ния с ним хоро́шие
13) в составе отдельных словосочет. (см. по их начальным компонентам) меж-, между-ай арасы — междулу́ние
каш арасы — межбро́вье
елга арасы — междуре́чье
рәт араларын эшкәртү — обрабо́тка междуря́дий
14) обычно в косв. ф. среда́ (рабочая, читательская, молодёжи, студентов); круг (сослуживцев, ровесников, знакомых)яхшы кешеләр арасына керү — попа́сть в среду́ (круг) хоро́ших люде́й
балыкчылар арасында йөри торган мәкаль — посло́вица, быту́ющая в среде́ рыбако́в
сезнең арадан (арагыздан) кемнәр генә чыкмас! — кто то́лько не вы́йдет из вас (из ва́шей среды́)!
15) в знач. прил. промежу́точный, перехо́дный, посре́дствующий (пласт, слой)ара күренешләр — перехо́дные явле́ния
үсешнең ара баскычлары — промежу́точные ступе́ни разви́тия
16) в знач. послелога арага, арасынаа) ме́жду (меж) чего; ме́жду (кем, чем)безнең арага бас — станови́сь ме́жду на́ми
юл арасына язу — писа́ть ме́жду (меж) строк; писа́ть ме́жду стро́ками
ике этаж арасына куелган көзге — зе́ркало, устано́вленное ме́жду двумя́ этажа́ми
өрәңге яфрагын китап арасына кыстыру — вложи́ть клено́вый лист в кни́гу
төймә үлән арасына төште — пу́говица упа́ла в траву́
урман арасына таралу — разбрести́сь по ле́су
17) в знач. послелога арада, арасындаа) ме́жду (кем-л., чем-л.), ме́жду (меж) ( чего)эш арасында — ме́жду де́лом
сезнең белән безнең арада аерма юк — ме́жду ва́ми и на́ми нет ра́зницы
ике стена арасында — ме́жду двумя́ сте́нами; ме́жду (меж) двух стен
б) среди́ (кого, чего)бу тәкъдимнәр арасында — среди́ э́тих предложе́ний
өйрәтелгән җәнлекләр арасында йөрү — проха́живаться среди́ дрессиро́ванных звере́й
в) в, за, в тече́ниеике сәгать арасында — за два часа́; в тече́ние двух часо́в
атна арасында эшләнә торган эш — рабо́та, кото́рую ну́жно сде́лать за (в) неде́лю
бакча арасында гына кия торган кием — оде́жда, надева́емая то́лько на огоро́д (на огоро́де)
каралты арасында маташучы пенсионер карт — стари́к пенсионе́р, хлопо́чущий во дворе́ (по двору́)
урман арасында җылы — в лесу́ тепло́
е) среди́, в числе́ (кого, чего)кунаклар арасында геройлар да бар иде — среди́ (в числе́) госте́й бы́ли и геро́и
18) в знач. послелога арасындагы ме́жду (кем, чем)күрше илләр арасындагы бәйләнешләр киңәя — свя́зи ме́жду сосе́дними стра́нами расширя́ются
19) в знач. послелога арадан, арасыннана) между (меж) ( чего), между (кем, чем); среди (кого, чего); в ( чём)таулар арасыннан салынган юл — доро́га, проло́женная меж гор
халык арасыннан көч-хәл белән үтү — наси́лу пробра́ться ме́жду людьми́ (че́рез толпу́)
балалар арасыннан кемнедер эзләү — иска́ть кого́-то среди́ дете́й
камыш арасыннан таптык без аны — мы разыска́ли его́ в камыша́х (среди́ камыше́й)
б) сквозь (кого, что)куаклар арасыннан күренеп тору — видне́ться сквозь кусты́
халык арасыннан көч-хәл белән узу — наси́лу пробра́ться сквозь толпу́
в) из (кого, чего); из (числа́) (кого-л., чего-л.)куаклар арасыннан килеп чыгу — вы́йти (вы́скочить) из кусто́в
лидерлар арасыннан калу — вы́пасть из числа́ ли́деров
урман арасыннан бару — идти́ ле́сом (по ле́су, че́рез лес)
•- арада йөрү
- арада йөрүче
- арадан берсе••ара бозучы — интрига́н, интрига́нка; скло́чник, скло́чница
ара бозылу — раздружи́ться разг.; ссо́риться, поссо́риться ( с кем); отноше́ния по́ртятся (разла́живаются; испо́ртились, разла́дились) || размо́лвка, ссо́ра, раздо́р, ра́спря, ра́спри, разла́д, нелады́ (ед. нет) (с кем-л.)
ара болгату (бутау) — см. ара бозу 1)
ара ерагаю — расходи́ться/разойти́сь; отходи́ть/отойти́ (от кого-л. и́ли друг от дру́га); охладева́ть/охладе́ть друг к дру́гу
ара салкынаю — см. ара суыну
ара якынаю — сближа́ться/сбли́зиться; сходи́ться/сойти́сь (бли́же); сжива́ться/сжи́ться, сдружи́ться
ара якын булу — быть в бли́зких (прия́тельских, дру́жеских) отноше́ниях; быть накоротке́ ( с кем)
арага керүче — ( в любви) разлу́чник, разлу́чница прост.; народно-поэт.
арага салып — откры́то (в откры́тую) и сообща́ (о́бщими уси́лиями)
арадан алып китү — уноси́ть/унести́ ( от нас)
арадан китү — уходи́ть/уйти́ ( от нас)
- ара бозу- ара өзек
- ара өзелгән
- ара өзү
- арага алу
- ара суыну
- арага кертү
- арага керү
- арага кысылу тыгылу
- арага кысылу
- арага салкын йөгерү
- арага суык йөгерү
- арага салкын төшү
- арага суык төшү
- арага төшү
- арага чөй кагу
- арага чөй кыстыру
- арага чөй сугу
- арадан җил дә үтмәү
- арадан кара мәче үтү
- арадан кара песи үтү
- арадан кара мәче узу
- арадан кара песи узу
См. также в других словарях:
саю — иск. – 1. Саннарны үз тәртипләре белән бер бер артлы әйтеп бару 2. Әйберләрнең микъдарын бер бер артлы саннар белән исәпләү; ничә яки күпме икәнне билгеләү 3. Берәр нәрсә яки кеше тур. нин. б. фикердә булу, аны тегеләй яки болай дип исәпләү,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге