-
1 дзых
-
2 дзых зæрдæйы дæгъæл у
идиом. язык – ключ сердца -
3 дзыхæй
-
4 æдзых
молчаливый, неразговорчивый -
5 дзыхæйдзургæ
дзыхæйдзургæ сфæлдыстад – устное творчество
-
6 дзых суадзын
идиом. обнаглеть -
7 дзыхæй-дзыхмæ
-
8 æнæдзых
молчаливый, неречистый -
9 æртæдзыхон
(мн. æртæдзыхæттæ)1. прил.1) треугольный пирог, который пекут в праздники2) треугольный, трёхгранный2. сущ.треугольный пирог, который пекут в праздникиЦалынмæ лæгтæ кусартыл архайдтой, уæдмæ Къадзиан арынг æрфæлдæхта, хæрзæфснайдæй ссад балуæрста, хыссæ скодта, инджын цыхт бассæста, стад фиу лыстæг скарста уæливыхтæ æмæ æртæдзыхæттæ кæнынæввонгæй. – Пока мужчины свежевали тушу животного, Кадзиан перевернула корыто, аккуратно просеяла муку, замесила тесто, и, готовясь делать пироги с сыром и ритуальные «треугольники», накрошила свежий сыр и мелко нарезала копченное сало. (Айларты И., æвзонджы бонты мысинæгтæ)
-
10 дарын
1) разводить, держать; иметьфос дарын – держать скот
2) содержатьбинонты дарын – содержать семью
исты сыгъдæг дарын – содержать в чистоте что-либо
3) носить, одеваться (во что-либо)урс дарæс дарын – носить светлое платье (светлую одежду)
4) быть должным (кому-л.)æз уымæй дарын дæс туманы – я ему должен десять рублей
5) быть обязанным, быть должнымцы дæ дарын? – чем я тебе обязан?
6) ставить, считатьсяницæмæ дарын – ни во что не ставить, не считаться
7) вмешиватьсядæ дзых ардæм ма дар – не вмешивайся
бон изæрмæ хызæй дарынц – с утра до вечера бездельничают
9) в составных глаголах выступает как вспомогательный глагол при именной части, напр.:дымгæмæ дарын – веять (зерно)
хъыгдарын – мешать, препятствовать
зæрдыл дарын – помнить
хæс дарын – задолжаться
ком дарын – держать пост, поститься
фæндаг дарын – держать путь, убираться
хи дарын –держаться, соблюдать порядок
адæмы ’хсæн хи дарын зонын хъæуы – среди людей (в обществе) надо уметь держаться
хи хъал дарын – быть высокомерным, чванливым
-
11 дæгъæл
идиом. дзых зæрдæйы дæгъæл у -
12 кусарт
(мн. кусæрттæ)Цалынмæ лæгтæ кусартыл архайдтой, уæдмæ Къадзиан арынг æрфæлдæхта, хæрзæфснайдæй ссад балуæрста, хыссæ скодта, инджын цыхт бассæста, стад фиу лыстæг скарста уæливыхтæ æмæ æртæдзыхæттæ кæнынæввонгæй. – Пока мужчины свежевали тушу животного, Кадзиан перевернула корыто, аккуратно просеяла муку, замесила тесто, и, готовясь делать пироги с сыром и ритуальные «треугольники», накрошила свежий сыр и мелко нарезала копченое сало. (Айларты И., æвзонджы бонты мысинæгтæ)
...нæлгоймæгтæй чи кусартыл архайдта, чи фынджы кой кодта. –...из мужчин кто-то свежевал тушу, кто-то занимался столами. (Гуыцмæзты Алеш, Дæ уды фарн)
-
13 молло
Дзыхæй дæсны лæг уыдис нæ молло. – Красноречив был наш мулла. (Мамсыраты Дæбе, Райгуырæн бæстæ)
-
14 нымдзаст уын
уставиться, вперить взор, устремить взор, направить взглядКуыддæриддæр уыцы ныхас сирвæзт йæ дзыхæй, афтæ бинонтæ лæгæй, усæй нымдзаст сты зæронд лæгмæ. – Как только он произнес это слово, тотчас все домашние уставились на старика. (Дзесты К., Зæрдæйы ностæ)
Æмбисонды нывмæ æхцонæй нымдзаст дæн. – Я с удовольствием устремил свой взор на необыкновенную картину. («Мах дуг», 1986, №10)
-
15 суадзын
1) выпуститьтæф суадзын – выпустить пар
2) освободить, выпустить на свободу3) пустить, дать (напр. ростки)къалиутæ суадзын – пустить ростки
4) отвязатькуыдз суадзын – отвязать собаку
5) распрячьбæх суадзын – распрячь лошадь
6) позволить, разрешить, датьнал æй суагъта стын – он не дал ему встать
идиом. дзых суадзын -
16 схауын
-
17 æнæфсарм
1. без совести, без чести2. бесстыдный, бесстыжий, бессовестный, развязный; неприличный, непристойный3. бессовестно, неприлично, непристойноæнæфсарм дзыхæй дзурын – говорить непристойное, неприличное
-
18 æхснырсын
См. также в других словарях:
ДЗЫХ МÆ НÆ ХÆРЫ — тж. МÆ (ДÆ) ДЗЫХ МÆ (ДÆ) НÆ ХÆРЫ Дзурын мондаг нæ уæвын, дзурын тынг нæ фæндын. Дзырд æй æрхаста, хуыцау дын хорз ракæна, æндæра мæ мæ дзых нæ хордта. (Ф. 1989, 1.) … Фразеологический словарь иронского диалекта
ДЗЫХ ÆЙ ХÆРЫ — см. ДÆ ДЗЫХ ДÆ ХÆРЫ, ÆВЗАГ ÆЙ ХÆРЫ Чидæр дзæгъæлы дзуры. Язык чешется … Фразеологический словарь иронского диалекта
ДЗЫХ ДЗЫХ У — Цы зæгъай, уый хъуамæ æххæст кæнай. Держать слово. Зын зæгъæн у, чи сæ куыд æмæ цæмæ цæттæ кодта йæхи, уый. Дзых дзых у, æмæ сæ алчидæр разынд йæ ныхасы хицау. (СИ, 1990. 56.) … Фразеологический словарь иронского диалекта
ДЗЫХÆЙ НЫХАС НÆ ХАУЫН — тж. ДЗЫХÆЙ СЫБЫРТТ НÆ ХАУЫН Бынтондæр ницы дзурын. Гагийы дзыхæй сыбыртт нæ хауы. (Дзугаты Г. Комы нарæджы.) Цыма фыдæнæн кæны, уый хуызæн йæ дзыхæй иу ныхас дæр нал хауы. (Цæгæраты М. Балцы зарæг.) … Фразеологический словарь иронского диалекта
ДЗЫХ БÆЛÆГЪ КÆНЫН — 1. Хуым. Кæуын. Цæуыл кæуыс, дæ дзых цы ныббæлæгъ кодтай? (Ф. 1987, 12.) 2. Дзæгъæлы дзурын, хыл кæнын. Йæ дзых ныббæлæгъ кодта æмæ алывыд калы. (Ф. 1987, 12.) … Фразеологический словарь иронского диалекта
ДЗЫХ ХУЫЙЫН — Ницы дзурын. Æмæ уæд нырмæ цы дæ дзых ныххуыдтай?! Цæмæннæ исты сдзырдтай? (Гуыцмæзты М. Рæмпæгхæрд удтæ.) Верæ, æмæ дæ дзых цы ныххуыдтай, цæуылнæ йæ искуы загътай? (МД. 1988, 11.) … Фразеологический словарь иронского диалекта
ДЗЫХ ÆЙ НÆ ФÆРСЫ — Дзæгъæлы, æнæхъуаджы истытæ дзурын. Язык за зубами не держать. – О, о! Уый æрмæст кæрдæг нæу! Кæсут ма!. – Дудуйы та йæ дзых нал бафарста. (Ф. 1989, 11) Уæгъдибар рæстæг æрцыд æмæ ма кæй фæрсы йæ дзых? (СИ. 1990. 81.) … Фразеологический словарь иронского диалекта
ДЗЫХÆЙ СЫГЪЗÆРИНТÆ КАЛЫН — 1. Фæзæгъынц искæмæ кæронмæ байхъусыны тыххæй. – Хъусгæ уал бакæн, кæд йæ дзыхæй сыгъзæринтæ схаудзæн, уæд та? Данелмæ йæхи схъуылæттæ кодта пъæлицæйаг. (Цæгæраты М. Саухохы фыййау.) – Байхъусут кæронмæ Гаппомæ, кæд йæ дзыхæй сыгъзæринтæ схаудзæн … Фразеологический словарь иронского диалекта
ДЗЫХÆЙ ТУГТÆ КАЛЫН — 1. Цымыдисаг хабæрттæ дзурын. Уый дзырдта, лæхурдта, йæ дзыхæй тугтæ дæр калдта, фæлæ йæ... ныхасмæ ничи худт, æмæ йыл йæхæдæг дæр нæ хъуыды кодта. (Ф. 1989, 11.) Æрымысыдысты алы æрцæугæ æнæрцæугæ хабæрттæ, сæ дзыхæй тугтæ дæр калынц. (Козаты Х … Фразеологический словарь иронского диалекта
ДЗЫХ АРДÆМ МА ДАРЫН — (Дæ дзых ардæм ма дар). Искæй хъуыддаджы змæнтæн ма кæнын, хи ма хæццæ кæнын … Фразеологический словарь иронского диалекта
ДЗЫХ ДОНÆЙ ÆНХЪÆВЗЫН — (Дæ дзых донæй ранхъæвз.) Хицæй хуыздæры кой кæнын æвзæрырдæм. Фæзæгъынц æй уайдзæфы кæнæ иронийы хуызы … Фразеологический словарь иронского диалекта
