-
101 суган
сущ.лук || лу́ковыйбашлы суган — ре́пчатый лук
кыр суганы — ди́кий лук
татлы суган — сла́дкий лук
суган кыягы — стре́лка лу́ка
суган утырту — посади́ть лук
суган әрчү — чи́стить лук
суган исе — лу́ковый за́пах
суган басуы — лу́ковое по́ле
бер баш суган — лу́ковица; голо́вка лу́ка
••суган сату — болта́ть (моло́ть) чепуху́
суган суы суыру — класть зу́бы на по́лку; жить впро́голодь
-
102 тәмәке
сущ.1) в разн. знач. таба́к || таба́чныйтәмәке утырту — посе́ять таба́к
каты тәмәке — кре́пкий таба́к
тәмәке яфрагы — таба́чный лист
тәмәке кибете — таба́чная ла́вка
2) разг. папиро́скатәмәке төрү — сверну́ть папиро́су
3) редко ку́ревомамык тәмәке — ку́рево из хло́пка
•- тәмәке кәгазе
- тәмәке тарту
- тәмәке суыру
- тәмәке пошкырту
- тәмәке төнәтмәсе••тәмәке салу — класть таба́к под язы́к ( как наркотик)
-
103 тәхет
сущ.трон, престо́лтәхеткә менү — всходи́ть на трон ( добиться монаршей власти)
тәхеттән ваз кичү — отре́чься от престо́ла
••тәхет кылу — уст. обра́довать (кого-л.); ока́зывать по́чести, возвели́чивать (кого-л.)
тәхеткә утырту — посади́ть на трон, объявля́ть кого-л. пе́рвым в какой-л. области
-
104 тез башы
-
105 тиешенчә
нареч.1) как сле́дует; до́лжным о́бразом; как поло́женоүз эшеңне тиеше́нчә белү — знать своё де́ло до́лжным о́бразом
тиеше́нчә эшкәртү — обраба́тывать как поло́жено
тиеше́нчә сөйләшү — поговори́ть как сле́дует
2) ирон. в по́лной ме́ре, надлежа́щим о́бразом; в до́лжной ме́ретиеше́нчә сабак бирү — проучи́ть надлежа́щим о́б`разом
тиеше́нчә акылга утырту — наста́вить на ум-ра́зум в до́лжной ме́ре
-
106 тишек
1. сущ.1) дыра́; брешькием тишеге — дыра́ в оде́жде
савыт тишеге — дыра́ в посу́де
ертык сүтектән көлә, тишек икесеннән дә көлә — рвань смеётся над распо́ротым швом, дыра́ смеётся над обо́ими
какмаган ишеге, кермәгән тишеге юк — (погов.) нет две́ри, в кото́рую бы он не постуча́лся, нет дыры́, в кото́рую бы не проле́з ( о проходимце)
2) отве́рстие, дупло́; пробо́ина ( сделанная специально)тишек тишү — сде́лать отве́рстие, проби́ть пробо́ину
2. прил.агач тишеге — дупло́ де́рева
дыря́выйтишек кием — дыря́вая оде́жда
бу савыт тишек — э́та посу́да дыря́вая
••тишек авыз — болту́н, трепло́, трепа́ч
тишек борын (танау) — сопля́к, шалопа́й ( о мальчике)
тишек колак — о невнима́тельном, пропуска́ющем ми́мо уше́й ска́занное челове́ке
тишек күз — о невнима́тельном, смотря́щем, но не ви́дящем челове́ке
тишек (тишекле) тиен — ло́маный (букв. дыря́вый) грош
тишек тиен дә тормый — не сто́ит и ло́маного гроша́
- тишеккә ямау булып йөрүтишек чуманга (көймәгә) утырту — наду́ть, обману́ть (букв. посади́ть в дыря́вый ку́зов)
-
107 төрмә
1. сущ.тюрьма́, темни́ца; остро́г, остро́жек || тюре́мный, остро́жныйтөрмәгә утырту — посади́ть в тюрьму́
төрмәдә утыру — сиде́ть в тюрьме́
төрмә жаргоны — тюре́мный жарго́н
- төрмәгә керүтөрмә режимы — тюре́мный режи́м
••2. сущ.; кулин.; диал.төрмәдә туган — кра́йне бесцеремо́нный, бо́йкий и хи́трый (букв. роди́лся в тюрьме́)
вид пирога́; расстега́й -
108 түтәл
сущ.гряда́, гря́дка ( в огороде)түтәл күтәрү — поднима́ть гря́дку
түтәлгә утырту — посади́ть(о́вощи) в гря́дку
-
109 түтәлләү
перех.1) сде́лать гря́дки, обрабо́тать зе́млю в ви́де гря́док2) в знач. нареч. түтәлләп гря́дами, гря́дкамитүтәллә́п утырту (чәчү) — посади́ть (посе́ять) гря́дками
-
110 уйдык
сущ.1) вы́ем, вы́емкауйдыкларда камышлар үсә — в вы́емках расту́т камыши́
2) лу́нкауйдыкларга помидор утырту — посади́ть в лу́нки помидо́ры
3) ме́сто в знач. небольша́я выделя́ющаяся площа́дкакайбер уйдыкта печән калынрак була — на не́которых уча́стках травосто́й быва́ет гу́ще
-
111 урынлы-урынсыз
нареч.1) неуме́стно, без на́добности, некста́ти, невпопа́дурынлы-урынсыз сүзгә кысылу — некста́ти вме́шиваться в разгово́р
авыруны урынлы-урынсыз борчу — беспоко́ить больно́го без на́добности
2) как попа́лоурынлы-урынсыз кую — ста́вить где попа́ло
агачларны урынлы-урынсыз утырту — посади́ть дере́вья как попа́ло
-
112 утырттыру
понуд. от утырту -
113 утыртылу
страд. от утырту 1)-5), 7)-10) -
114 утыртышу
взаимно-совм. от утырту -
115 үз
I мест.свой, своя́, своёүз урыным — своё ме́сто
II прил.һәркемнең үз бәхете үзенә — (погов.) вся́кому своё сча́стье
1) свой, со́бственный, ли́чныйүз хуҗалыгың белән яшәү — жить свои́м ли́чным хозя́йством
үз йортыңны салу — постро́ить свой дом
2) свой, родно́й, ро́дственный, бли́зкийүз анасы — его́ родна́я мать
үз кешеләр — свои́ (бли́зкие) лю́ди
3) свой, осо́бый, своеобра́зныйбала үз телендә нидер әйтә — ребёнок на своём языке́ что́-то говори́т
үз аңлавыңда — в своём понима́нии ( жизни)
•- үз чире тоту••үз акылыңда (булу) — в своём уме́, без поте́ри па́мяти и́ли созна́ния
үз алдына — само́ по себе́; самостоя́тельно
үз аршыныңа үлчәү — ме́рить на свой арши́н
үз башыннан чыгару — выду́мывать, сочиня́ть небыли́цу
үз белдеге белән (белдегенчә) — по своему́ усмотре́нию; без разреше́ния, самово́льно
үз вакытында — своевре́менно, в своё вре́мя; в по́ру, во́время
үз дигәненә ирешү — доби́ться своего́
үз дигәнеңдә тору — наста́ивать на своём, упо́рствовать
үз дигәнеңчә — по-сво́ему, по своему́ жела́нию, по свое́й во́ле
үз җае белән — свои́м хо́дом, свои́м чередо́м
үз җаена кую — см. үз иркенә кую
үз җилкәсенә алу — брать (взять) под свою́ отве́тственность, приня́ть на свои́ пле́чи
үз җилкәсендә тату — испыта́ть на свое́й шку́ре
үз ирке белән — доброво́льно, по свое́й во́ле
үз итү (күрү) — счита́ть свои́м (бли́зким, ро́дственным), поступа́ть (с кем-л.) по-сво́йски
үз кабыңа бикләнү — уходи́ть в свою́ скорлупу́
үз казаныңда кайнау — вари́ться в со́бственном соку́
үз кайгысы кайгы — то́лько своё, до чужо́го (посторо́ннего) де́ла нет
үз каны (сөяге) — свой ро́дственник
үз кеше — свой челове́к; свой брат, свой в до́ску
үз колагың белән (үз күзең белән) — свои́ми уша́ми ( слышать), свои́ми глаза́ми ( увидеть)
үз колагыңа (үз күзеңә) үзең ышанмау — не ве́рить свои́м уша́м (глаза́м)
үз көне — ли́чная, самостоя́тельная жизнь
үз көчеңә керү — взять си́лу, войти́ в си́лу, стать жизнеспосо́бным, окре́пнуть
үз көчеңдә калу — в си́ле (в си́лах)
үз кулы белән — доброво́льно, по свое́й во́ле
үз күзлегеннән карау — смотре́ть со свое́й колоко́льни
үз манарасыннан торып сөйләү (карау) — говори́ть (смотре́ть) со свое́й колоко́льни
үз өстенә — на себя́, на свою́ го́лову
үз сүзе сүз (үз бер тиене тиен, үз кырыгы кырык, үз туксаны туксан) — см. үзсүзле
үз сүзен итү — сде́лать по-сво́ему, по своему́ жела́нию
үз сүзең белән (сөйләү) — рассказа́ть свои́ми слова́ми ( прочитанное)
үз сүзеңне әйтү — сказа́ть своё сло́во, прояви́ть себя́ (в чём-л.)
үз урынына кую (утырту) — поста́вить на (своё) ме́сто, указа́ть (его́) ме́сто
үз урыныңны белү — знать своё ме́сто
үз үлеме белән үлү — умере́ть свое́й сме́ртью
үз хәле хәл — не до други́х; до други́х де́ла нет
үз чиратыңда (нәүбәтеңдә) — в свою́ о́чередь
үз эченә бикләнү — замкну́ться; станови́ться необщи́тельным
үз эшеңдә булу — де́лать своё де́ло; не обраща́ть внима́ния на друго́е
үз юлыңда (йөрү) — идти́ свое́й доро́гой (свои́м путём)
үз юлың белән бару — идти́ свое́й доро́гой (свои́м путём); поступа́ть самостоя́тельно (незави́симо, по своему́ жела́нию, по свое́й во́ле)
- үз башынаүз ягына аудару — перетяну́ть на свою́ сто́рону
- үз дигәне
- үз дигәнен итү
- үз дигәнен эшләү
- үз иркенә кую
- үз кулыңа алу
- үз сүзеңдә тору
- үз урыныңда -
116 шаяручан
прил.1) лю́бящий поигра́ть (порезви́ться); лю́бящий озорнича́тьшаяручан малайларны алдагы парталарга күчереп утырту — пересади́ть озорны́х ма́льчиков за пере́дние па́рты
2) шаловли́вый, шутли́вый; лю́бящий шали́ть, прока́зничать, скло́нный к ша́лостям, к шу́ткам ( о человеке) -
117 шомырт
сущ.; бот.1) черёмуха ( дерево и плоды) || черёмуховыйшомырт утырту — посади́ть черёмуху
шомырт җыю — собира́ть черёмуху
2) цвета́ черёмухи; абсолю́тно чёрный; соверше́нно чёрныйшомырт күзләр — чёрные (как черёмуха) глаза́
шомырт түшле сыерчыклар — черногру́дые скворцы
•- шомырт коңгызы -
118 шума
прил.; тех.1) скользя́щийшума хәрәкәт — скользя́щее движе́ние
шума контакт — скользя́щий конта́кт
шума (итеп) утырту (беркетү) — скользя́щая поса́дка
2) ползу́чийшума тизлек — ползу́чая ско́рость
-
119 шытымлы
прил.1) име́ющий, да́вший ростки́ (всхо́ды); проро́сший, проро́щенныйшытымлы орлыкларны аерып утырту — отде́льно сажа́ть проро́сшие семена́
2) всхо́жий, спосо́бный к прораста́ниюшытымлы орлыклар гына чәчү — се́ять то́лько всхо́жие семена́
-
120 яңак
сущ.1) щека́ || щёчныйяңак мускуллары — щёчные му́скулы
яңагыннан сөю — потрепа́ть по щеке́
2) кося́кишек яңагы — дверно́й кося́к
тәрәзә яңагы — око́нный кося́к
•- яңак чыгынтылары
- яңак сөяге
- яңак к тамырлары
- яңак к шешү••яңак биетү — за о́бе щеки́ уплета́ть (упи́сывать)
яңагы суырылу (яңак тартылу; яңак эчкә бату; яңагы яңагына ябышу) — си́льно похуде́ть
яңагына менеп төшү (яңагына берне утырту; яңагыннан ут чәчрәтү) — залепи́ть (закати́ть, влепи́ть) пощёчину, съе́здить в мо́рду
См. также в других словарях:
утырту — 1. Үстерү максаты белән, үсемлекләрнең тамырын, бүлбеләрен, орлыкларын җиргә күмү 2. Утырырга булышу, тәкъдим итү яки мәҗбүр итү. Кая да булса бару, китү өчен урын алуга, урнашуга ярдәм итү машинага утырту и. Кая да булса китү алдыннан урынлашу,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
атландыру — 1. Атка атланырга ярдәм итү, атка утырту 2. Үз өстеңә менгереп утырту, җилкәңә, аркаңа күтәрү. күч. Үзеңә хуҗа итү 3. рәв. АТЛАНДЫРЫП – Берсе өстенә берсен аркылы китереп а. чигү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
төяү — 1. Нин. б. әйберне берәр нәрсәгә тутыру, салу. Күпләп алу тур. Мәскәү малын төяп кайтып 2. Берәр нәрсәне күп итеп, өсте өстенә тутыру, күпләп урнаштыру кибеткә мал төяү 3. гади. Күп итеп ашау 4. (Арба чанага, машинага) утырту. сөйл. Әйберләрне… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
айлык — с. 1. Күпмедер айга җитәрлек 2. Бер ай эчендә үтәлергә тиешле, бер айга билгеләнгән а. план 3. Күпмедер айга сузыла торган өч а. курслар 4. Туганнан соң күпмедер ай яшәгәнлек тур. сөйләгәндә кулл. биш а. бала. Нәр. б. үсү вакытын билгеләү өчен… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
баба — 1. Бабай (1 3) 2. Хөрмәтле карт ир кеше: үткән буыннарның аеруча билгеле, хөрмәтле вәкиле. Нәселнең, халыкның борынгы чыгыш нигезен тәшкил иткән кабилә, ыру, кеше һ. б. 3. Биологик ыругның (семьялыкның, классның) борынгы бер вәкиле бу… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бабачы — (БАБАЧЫЛЫК) – Балаларны сөннәткә утырту белән шөгыльләнүче кеше, сөннәтче … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
втулка — Эченә икенче бер детальне кертеп утырту өчен тишеге булган цилиндрик деталь … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
гальванопластика — Әйбернең төгәл металл копиясен алу өчен, электр тогы тәэсирендә металлны аның тозлары эремәсеннән аерып, шул предмет өстенә утырту ысулы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ияр — 1. Ат яки ишәк сыртына атланып утырыр өчен бәйләнә торган җайланма, утыргыч. Велосипедта, мотоциклда һ. б. ш. утыргыч 2. Утырту, кидерү, саклау яки терәтү өчен кулл. тор. машина детальләре исеме 3. Кош түшендә сыртланып торган сөяк. ИЯР КАШЫ… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кәлпәк — Күмер салу һәм чәйнек кую өчен самавыр торбасына кидерелә торган челтәрле җайланма 2. Плитәдә аш су пешерү, кайнату савытлары утырту өчен түгәрәк тишек. Шул тишеккә куела торган тимер түгәрәкләр. Газ плитәсендә газны яндырып, аш су пешерү,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кәмә — диал. 1. Суда йөзү өчен зур булмаган судно. Кайбер хәрби судноларның тезмә исемнәре составында була су асты к. се, канонер к. 2. Рессорларга утыртылган, дүрт тәгәрмәчле, бөтен яктан да ябык арба; экипаж 3. Өстәмә кеше утырту өчен мотоциклга… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге