-
101 рахитлык
сущ.рахити́зм; рахити́чностьрахитлык билгеләре — при́знаки рахити́зма
рахитлыкка каршы көрәш чаралары — ме́ры борьбы́ про́тив рахити́зма
-
102 рәт
I сущ.1)а) в разн. знач. рядйортлар рәте — ряд домо́в
ике рәт (булып) — в два ряда́
партерның соңгы рәте — после́дний ряд парте́ра
рәт араларында йөрү — проха́живаться ме́жду ряда́ми
ике рәт булып тезелү — стро́иться в два ряда́, в две шере́нги
сәүдә рәтләре — торго́вые ряды́, ряд магази́нов (ла́вок)
б) мат.; хим. рядтак саннар рәте — ряд нечётных чи́сел
геометрик рәт — геометри́ческий ряд
радиоактив рәт — хим. радиоакти́вный ряд
в) с.-х. ряд, рядо́кбуразналар рәте — ряд боро́зд
агачларны ике рәт итеп утырту — сажа́ть дере́вья в два ряда́
аркылы рәтләр — попере́чные рядки́
2) перен.а) поря́док, ладрәте белән генә сөйләү — расска́зывать по поря́дку
һәр эшнең үз җае, үз рәте бар — (посл.) ка́ждое де́ло тре́бует определённого подхо́да и поря́дка; ка́ждому де́лу свой лад
сүз рәтен белми — не уме́ет разгова́ривать, не име́ет подхо́да
б) перен. толк; по́льзааңардан рәт юк — от него́ то́лку нет (то́лку ма́ло)
анда барудан рәт булырмы соң? — вы́йдет ли толк от э́той пое́здки (от э́того посеще́ния)?
3) перен.; разг. о́чередь, черёд; очерёдность; ряд, после́довательность, поря́докзурларга да көрәшергә рәт җитте — подошла́ о́чередь соревнова́ться в борьбе́ и взро́слым
үләттән калсаң да рәттән калма — (посл.) мо́жешь быть и нездоро́вым (то́лько что пережи́вшим морово́е пове́трие), но свою́ о́чередь не пропуска́й
һәрнәрсәнең үз вакыты, үз рәте бар — всему́ свой срок, своя́ о́чередь
4)а) перен.; разг. возмо́жности; сре́дства, доста́ток, бога́тствокесә ягы ничек, рәт бармы? — как насчёт карма́на, есть ли возмо́жности?
пальто алырлык та рәтең юкмы? — у тебя́ что, и на пальто́ нет де́нег (сре́дств)?
б) при отрицательных словах юк, бу́лмау, бетү, ка́лмау обознача́ет отсутствие или недостаточность сил, здоровья, качества, богатства и т. п.; переводится разными словамибыелгы җәйнең рәте юк (булмады) — ны́нешнее ле́то нева́жное; в э́том году́ ле́то бы́ло неуда́чное
быел бәрәңге уңышының рәте булмады — в э́том году́ карто́фель не уроди́лся
яңгырларның рәте юк әле — нева́жно (пло́хо) с дождя́ми (иду́т неравноме́рно и́ли вообще́ не иду́т)
картның рәте беткән (юк) — пло́хи дела́ у старика́; стари́к сдал
рәте беткәнче эшләде — рабо́тал, пока́ мог
•- рәт хастасы
- рәт аралары
- рәт арасы
- рәтләр арасы
- рәт белән чәчү
- рәт билгеләгеч••рәт чыкмас — ничего́ пу́тного (хоро́шего) не вы́йдет; не бу́дет то́лка
рәте китү — ухудша́ться/уху́дшиться, разла́диться, расстро́иться (о делах, жизни); быть в плохо́м состоя́нии
рәте чуалу — пу́таться, запу́тываться/запу́таться; ошиба́ться, сбива́ться
рәтен белеп — уме́ло
рәтен табу — найти́ вы́ход ( из трудного положения); найти́ спо́соб (что-л. делать); умудри́ться, изловчи́ться, ухитри́ться
рәтенә басу — станови́ться/стать ( кем)
рәтенә китерү — см. рәткә кертү; рәткә китерү
рәтенә төшү — сообрази́ть, смекну́ть, догада́ться; разобра́ться
- рәт чыгу- рәтен белү
- рәтен җибәрү
- рәтен китәрү
- рәтен бозу
- рәтенә кертү
- рәтендә йөрү
- рәткә кертү
- рәткә китерү
- рәткә керү
- рәткә килү
- рәткә салу II нареч.; разг.раз; -крат(но); одна́ждыбер рәт — оди́н раз; одна́жды, как-то
тагын бер рәт эшләп кара — попро́буй ещё (оди́н) раз
бер рәт шулай булган иде инде — одна́жды так уже́ бы́ло
берничә рәт — не́сколько раз; неоднокра́тно
соңгы рәт килүендә — в после́дний прие́зд
-
103 реактив
1. сущ.; хим.реакти́в, реаге́нтхимик реактивлар — хими́ческие реакти́вы
2. прил.; в разн. знач.реактивлар ярдәмендә химик составны билгеләү — определе́ние хими́ческого соста́ва при по́мощи реакти́ва
реакти́вныйреактив хәрәкәт — реакти́вное движе́ние
реактив двигатель — реакти́вный дви́гатель
реактив авиация — реакти́вная авиа́ция
-
104 реальләшү
неперех.станови́ться/стать реа́льным, реализо́ванным; реализова́ться, осуществля́ться/осуществи́тьсябилгеләнгән планнар реальләшә — наме́ченные пла́ны реализу́ются
хыяллар реальләшә — мечты́ осуществля́ются
-
105 регламент
сущ.регла́мент || регла́ментныйрегла́мент билгеләү — установи́ть регла́мент; регламенти́ровать
регла́мент саклау — соблюда́ть регла́мент
регла́мент тәртибе — регла́ментный поря́док
-
106 сортлылык
сущ.; спец.со́ртность; -со́ртность || сортово́йорлыкның сортлылыгы — со́ртность семя́н
югары сортлылык — высокосо́ртность
продукциянең сортлылыгын билгеләү — определе́ние со́ртности проду́кции
сортлылык таныклыгы — сортово́е свиде́тельство
орлыкларның сортлылык сыйфатлары — сортовы́е ка́чества семя́н
-
107 срок
сущ.1) срокгарантия срогы — гаранти́йный срок
сынау срогы — испыта́тельный срок
актык срок — после́дний срок
ике айлык срок билгеләү — установи́ть двухме́сячный срок
икенче срокка калу — оста́ться на второ́й срок
2) в знач. нареч.срогынаво́время, к назна́ченному сро́кусрогына өлгертергә — пригото́вить к назна́ченному сро́ку (во́время)
•- срогыннан элек -
108 су
I сущ.1)а) вода́ || во́дный, водяно́йсалкын су — холо́дная вода́
кайнар су — горя́чая вода́
кайнамаган су — сыра́я вода́
агым су — прото́чная вода́
чишмә суы — ключева́я вода́
диңгез суы — морска́я вода́
газлы су — газиро́ванная вода́
минераль су — минера́льная вода́
кар суы — та́лая вода́
су процедуралары — во́дные процеду́ры
су тамчылары — водяны́е ка́пли
су тузаны — водяна́я пыль
б) первый компонент составных слов, соответствующий русскому водо-су үлчәгеч — водоме́р
су бүлгеч — водоотво́д
2) перен.; разг. вода́; пусто́е многосло́виекитапның яртысы су — полови́на кни́ги состои́т из воды́
3) вода́, водоём || во́дный; водяно́йтирән су — глубо́кая вода́
су кимәле — у́ровень воды́
су этеме — напо́р воды́
су өсте — во́дная пове́рхность
су юлы белән — во́дным путём
су тегермәне — водяна́я ме́льница
4) обычно мн.суларво́дытерриториаль сулар — территориа́льные во́ды
5) разг. река́, ре́чка (употр. с именем собственным)Ык суы — река́ Ик
Казан су — река́ Каза́нка
киң су — широ́кая река́
су ярларыннан чыкты — река́ вы́шла из берего́в
6) разг. сокашказаны суы — желу́дочный сок
җимеш суы — фрукто́вый сок
7) разг. раство́р, рассо́л, сы́вороткасабын суы — мы́льный раство́р
селте суы — щелочно́й раство́р
эремчек суы — творо́жная сы́воротка
кәбестә суы — капу́стный рассо́л
тозлаган кыяр суы — огуре́чный рассо́л
•- су агымы
- су алгыч
- су алмашы
- су алу
- су алу җайланмасы
- су анасы
- су асты дөньясы
- су аткыч
- су атчыгы
- су әйләнеше
- су балтырганы
- су баркылдагы
- су басу
- су башнясы
- су башы
- су белән җылыту
- су белән суыту
- су билгеләре
- су бите
- су борчасы
- су борычы
- су бөтнеге
- су бүлгеч
- су гөле
- су еланы
- су җәелү
- су җибәргеч
- су җыйгыч
- су җылыткыч
- су җылыту
- су иясе
- су йөрү каналлары
- су кайту
- су каналы
- су кандаласы
- су колонкасы
- су комае
- су коңгызы
- су кошы
- су көпшәле
- су куу
- су кынасы
- су кычытканы
- су кыягы
- су күзе
- су күләме
- су күрәне
- су күсесе
- су күтәрелү
- су күтәрелеше
- су күтәрткеч
- су күтәртү
- су лаләсе
- су өләшкеч
- су пәрие
- су полосы
- су салмалы
- су сыеры
- су сыерчыгы
- су сыешлык
- су тавыгы
- су талпаны
- су ташлагыч
- су ташучы
- су ташуы
- су торбасы
- су төшергеч
- су төшү
- су тычканы
- су упкыны
- су үгезе
- су үрмәкүче
- су үткәргеч
- су үткәрмәүчән
- су үткәрмәүчәнлек
- су үткәрү
- су үткәрүчән
- су үткәрүчәнлек
- су үтү
- су чаңгысы
- су чаңгычысы
- су чаяны
- су чәчәге
- су чигенеше
- су чистарткыч
- су чистарткыч корылмалар
- су чистарту
- су чыпчыгы
- су шөпшәсе
- су эте
- су юлы
- су юлын күрсәтү
- су юнәлткеч колаша
- су язы
- суга алып бару
- суга баткан кеше
- суга бату
- суга төшү
- суга чыдам
- суга чыдамлы
- суга чыдамлылык
- суда эрүчән
- суда эрүчәнлек
- судан файдалану
- судан файдаланучы••су баштан болгана — (погов.) ры́ба гниёт с головы́
су белән дә аера алмассың — водо́й не разольёшь; не разле́й вода́
су белән юып алгандай булды — как ве́тром сду́ло; как бу́дто коро́ва языко́м слизну́ла
су болгату — мути́ть во́ду
су кебек ага — течёт, что вода́ ( о больших расходах)
су кебек агылу — течь реко́й; течь широ́ким пото́ком
су кебек (су урынына) эчү — знать назубо́к; отвеча́ть без запи́нок
су кушу — прибавля́ть/приба́вить от себя́; залива́ть
су сибеп үстергәндәй — как грибы́ по́сле дождя́
су төбенә китү — идти́ ко дну; утону́ть
су төбенә җибәрү — пусти́ть (отпра́вить) на дно; утопи́ть
су язып, май төшмәс — (погов.) во́ду толо́чь -ма́сла не бу́дет (вода́ и бу́дет)
суга батканда саламга ябышу — хвата́ться за соло́минку
суга сәнәк белән язган (язылган) — на воде́ ви́лами напи́сано
суга төшеп югалган кебек — как в во́ду ка́нул
суга төшкән тавык кебек — как мо́края ку́рица; как в во́ду опу́щенный; (ходи́ть) мо́крой ку́рицей
суга төшкәндәй булды — как в во́ду ка́нул
суга төшсә, судан да коры чыга торган — из воды́ сухи́м вы́лезет
судагы балык кебек — как ры́ба в воде́
судан коры чыгу — вы́йти сухи́м из воды́
II сущ.сусыз юа, җилсез киптерә — языко́м сте́лет; язы́к хорошо́ подве́шен
-
109 сыешлык
сущ.савытның сыешлыгын билгеләү — определи́ть ёмкость сосу́да
электр үткәргеченең сыешлыгы — ёмкость электропро́вода
-
110 сыйфатлылык
сущ.1) ка́чественность2) ка́чествопродукциянең сыйфатлылыгын күтәрү — подня́ть ка́чество проду́кции
орлык сыйфатлылыгын билгеләү — определе́ние ка́чества зерна́
-
111 такса
I сущ.; торг.та́кса, тари́фная цена́- такса кую II сущ.та́кса ( порода собак)та́кса токымы — поро́да такс
-
112 такса кую
-
113 таныткыч
прил.1) опознава́тельныйтаныткыч билгеләр — опознава́тельные зна́ки
2) спец. определи́тельүсемлекләр таныткычы — определи́тель расте́ний
-
114 тәгаенлек
сущ.1) определённость, то́чностьбу билгеләмәдә тәгаенлек юк — в э́том определе́нии нет то́чности
2) обяза́тельность (проявления закона, явления) -
115 төгәллексез
1. прил.1) нето́чныйтөгәллексез билгеләмә — нето́чное определе́ние
2) непо́лный2. нареч.төгәллексез фикер — непо́лная мысль
нето́чнотөгәллексез санау — нето́чно счита́ть
-
116 транскрипцион
-
117 туры
1. прил.1) прямо́й, прямолине́йный; ро́вный ( о линии)туры сызык — пряма́я ли́ния
туры сын — прямо́й стан
туры юл — пряма́я доро́га
2) перен. ве́рный, пра́вильный; то́чный и просто́йтуры җавап — ве́рный отве́т
туры фикер — ве́рная мысль
туры хисап — то́чный (просто́й) расчёт
3) перен.; разг. правди́вый, справедли́вый, че́стныйтуры кәсеп — че́стный про́мысел
туры кеше иде — был справедли́вым челове́ком
4) откры́тый; открове́нный, прямо́й, нелицеприя́тный, непосре́дственныйтуры сүз — открове́нное выска́зывание
туры холык — открове́нный (непосре́дственный) нрав
2. нареч.туры булып калучы — остаю́щийся ве́рным
1) пря́мо, прямолине́йнотуры бару — идти́ пря́мо
туры тоту — держа́ть пря́мо
туры безгә кил — приходи́ пря́мо к нам
сызыгыңны туры сыз — ли́нию черти́ пря́мо
2) разг. ве́рно, пра́вильно, то́чнотуры сөйли — ве́рно говори́т
туры билгеләде — ве́рно (то́чно) определи́л
3) разг. правди́во, че́стно, справедли́вотуры өләшү — справедли́во распредели́ть
4) открове́нно, пря́мотуры әйтү — открове́нно вы́сказать/вы́сказаться
5) пря́мо, то́чно, отрица́тельно (о наводке, стрельбе и т. п.)туры ату — то́чно стреля́ть
туры тидерү — то́чно попада́ть ( при стрельбе)
3. сущ.; в косв. п.туры төзәү — то́чно прице́литься
1) разг. вообража́емая пряма́я, вообража́емая то́чка (относительно какого-л. предмета, о котором идёт речь)мич турысында — о́коло пе́чи; во́зле пе́чи
кояш чыккан турыда — в направле́нии восхо́да со́лнца
шул турыга бар да бар — иди́ и иди́ в э́том направле́нии
2) мат. пряма́яике турының өченче туры белән кисешүе — пересече́ние двух прямы́х с тре́тьей прямо́й
•- туры канатлы
- туры канатлылар
- туры көчәнеш
- туры мәгънә
- туры мәрәтә
- туры салым
- туры почмак
- туры почмаклы
- туры призма
- туры реакция
- туры сабак
- туры сайлау
- туры санау
- туры сөйләм
- туры сызык
- туры сызыклы
- туры тәмамлык
- туры тигезләмәсе
- туры ток
- туры токлы
- туры эчәк
- туры яка••туры килгәндә — при слу́чае
туры куллы — че́стный ( в отношении чужих вещей)
туры тутай — ирон. же́нщина беста́ктного, недипломати́ческого поведе́ния
туры юл белән — прямы́м путём; прямёхонько
туры (турыдан) яру) — говори́ть открове́нно и пря́мо, ре́зать пра́вду-ма́тку
- туры килүтуры ярып сөйли — говори́т пря́мо; ре́жет пра́вду-ма́тку ( в глаза)
- туры китерү
- туры сүзле
- туры төтенле 4. послелог; диал.; см. турында5. прил.бу туры сөйләшмик инде — не бу́дем говори́ть об э́том
1) гнедо́йтуры алаша — гнедо́й ме́рин
туры кашка — гнеда́я со звёздочкой (отме́тинкой)
туры соры — се́ро-гнедо́й
2) в знач. сущ. гнёдка, гнедо́й, гнеда́я (ло́шадь)турыны җик — запряга́й гнеду́ю
-
118 урын
сущ.1) в разн. знач. ме́стоиң биек урын — са́мое высо́кое ме́сто; са́мая высо́кая то́чка
эш урыны — рабо́чее ме́сто
вакыйга булган урын — ме́сто происше́ствия
хикәянең иң кызыклы урыны — са́мое интере́сное ме́сто в расска́зе
авырткан урын — больно́е ме́сто
урын алу — занима́ть ме́сто
бер урыннан икенче урынга күчү — переходи́ть с ме́ста на ме́сто
дүрт урын багаж тапшыру — сдать четы́ре ме́ста багажа́
үз урынына утыру — занима́ть своё ме́сто
беренче урынга чыгу — вы́йти на пе́рвое ме́сто
2) ме́сто, уча́сток, пло́щадьйорт урыны — уча́сток под дом
бакча урыны — ме́сто для са́да
3) ме́стностьтаулы урын — гори́стая ме́стность
таныш урынга килеп чыгу — вы́йти на знако́мую ме́стность
калку урын — возвы́шенная ме́стность
4) перен. ме́сто, положе́ниеҗәмгыятьтә үз урынын табу — найти́ своё ме́сто в о́бществе
5) обычно мн. урыннара) места́матур урыннар — краси́вые места́
б) места́; перифери́яурыннарга хәбәр итү — сообщи́ть на места́
урыннардан килгән делегатлар — делега́ты с мест ( из периферии)
6) разг. до́лжность, ме́сто, постзур урында эшләү — занима́ть высо́кий пост
укытучы урыны — ме́сто учи́теля
җаваплы урын — отве́тственная до́лжность, отве́тственный пост
урынга билгеләү — определи́ть ( назначить) на до́лжность
7) посте́ль, ло́жеурынын җыю — убира́ть посте́ль
урынга яту — лечь в посте́ль
урын җәю — стлать посте́ль
8) перен. основа́ние, причи́на, по́воданы сүгәр өчен урын юк — нет основа́ния его́ руга́ть
икеләнер урын юк — для сомне́ния нет причи́н
урын бирү — уступа́ть/уступи́ть ме́сто
урын хастасы — лежа́чий больно́й
урын хастасы булу — надо́лго слечь
урында эшләү — служи́ть, рабо́тать, состоя́ть на слу́жбе
урыны белән — места́ми
••урын өстенә яту — продолжи́тельно боле́ть
урын тапмау — не находи́ть ме́ста
урын тоту — занима́ть определённое ме́сто (положе́ние)
урыны җәннәттә булсын — ца́рство ему́ небе́сное
урыны килгәндә (чыкканда) — кста́ти, к ме́сту
урынына калу — замеща́ть (кого-л.)
урыныннан алу — освободи́ть от занима́емой до́лжности, снять с рабо́ты
- урын үзгиләүурыныңнан кузгалма! — ни с ме́ста!
- урыны белән -
119 үзара
1. нареч.ме́жду собо́й, взаи́мно, обою́дноүзара ярышып эшләү — рабо́тать соревну́ясь ме́жду собо́й
2. прил.үзара килешү — догова́риваться ме́жду собо́й
взаи́мный, обою́дныйүзара билгеләгечләр мат. — взаи́мные определи́тели
- үзара йогынтыүзара бурычлар — взаи́мные долги́
- үзара тәэсир
- үзара талаш
- үзара сугыш
- үзара ызгыш
- үзара ярдәм
- үзара ярдәмләшү••үзара гына әйткәндә — ме́жду на́ми говоря́
-
120 үлчәм
сущ.1) прям.; перен. ме́ра, ме́ркаозынлык үлчәме — ме́ра длины́
күләм үлчәме — ме́ра объёма
җәза билгеләү үлчәме — ме́ра определе́ния наказа́ния
үз үлчәме белән үлчәү — ме́рить свое́й ме́ркой
2) ме́рка, разме́рүлчәмен алу — снять ме́рку
бүлмәнең үлчәме — разме́р ко́мнаты
костюм үлчәме — разме́р костю́ма
3) лит. разме́рритмик үлчәм — ритми́ческий разме́р
См. также в других словарях:
билгеләү — 1. Билге, тамга салу. Нин. б. билгесе белән хәтердә калдыру 2. Нин. б. максат белән атап, аерып, бүлеп кую. Кемнең дә булса карамагына, җаваплылыгына, файдалануына бирү, тапшыру 3. Нәр. б. микъдарын яки вакыт күләмен аныклау, шуны рәсмиләштерү… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
билгеләнү — 1. (Билгеләү) 2. Нин. б. фактлардан, хәлләрдән килеп чыгу, шулар белән аңлатылу, ачыклану 3. Ачыклану, беленү 4. Аталу, багышлану … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
билгеләмә — 1. Нәр. б. төп характерын, асылын, эчтәлеген ача торган кыска һәм төгәл итеп әйтелгән тәгъбир 2. Тамга, билге … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ассигнование — Билгеләнгән, сметага кертелгән акча … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тәгаенләү — иск. кит. 1) Нәр. б. белү, билгеләү, аның эчтәлеген, асылын ачыклау 2) Берәр нәрсәне аңлау, төшенү 3) Берәр эш хәрәкәтнең үтәлеш вакыты алдан билгеләү 4) Кем. б. файдасына, карамагына билгеләү, бирү 5) Кемгә дә булса яки берәр максат өчен… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
формула — 1. Билгеле бер шартларда барлык аерым очракларга ярый торган гомуми положениеның, закон, мөнәсәбәтләр һ. б. ларның анык фразасы, билгеләмәсе. Нәр. б. кыска һәм анык фразасы, билгеләмәсе политик формула 2. мат. Зурлыклар, мөнәсәбәтләр, элементлар… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
язу — (ЯЗДЫРУ) – I. ф. 1. Кәгазь яки башка нәрсә өстенә нин. б. билгеләр (хәреф, цифр һ. б. ш.) төшерү. с. Яза торган язу машинкасы 2. Нин. б. язма текст төзү хат язу 3. Язма рәвештә нәр. б. тур. хәбәр итү. Нәр. б. турында матбугатта бастырып чыгару.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
айлык — с. 1. Күпмедер айга җитәрлек 2. Бер ай эчендә үтәлергә тиешле, бер айга билгеләнгән а. план 3. Күпмедер айга сузыла торган өч а. курслар 4. Туганнан соң күпмедер ай яшәгәнлек тур. сөйләгәндә кулл. биш а. бала. Нәр. б. үсү вакытын билгеләү өчен… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
стиль — I. 1. Сәнгатьтә: билгеле бер чорның, юнәлешнең яки аерым авторның иҗат эшчәнлегенә һәм формасына хас булган үзенчәлекләр, билгеләр. Берәүнең эш алымнарына, эшчәнлек өлкәсенә хас үзенчәлекләр, билгеләр 2. Тел, сөйләм чараларыннан,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
транзит — 1. Бер илдән икенче илгә өченче ил аша, бер пункттан икенче пунктка арадаш пунктлар аша юлчылар һәм товарлар ташу эше 2. с. Шул эшкә нигезләнгән. Билгеләнгән урынга кадәр транзит белән бара торган; транзит юлы белән башкарыла торган. Аэропортта,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
уку — 1. Хәрефләр яки башка язу билгеләре белән язылган яисә басылган нәрсәне күз белән күреп аңлау, эчтәлеге белән танышу яки тыңлаучылар өчен кычкырып әйтеп бару 2. Нин. б. билгеләрне белү, аңлау нота уку 3. Нин. б. белем үзләштерү, белемгә ия булу,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге