-
21 елау
неперех.1) прям.; перен. пла́кать, рыда́ть, реве́ть || плач, рыда́ние, рёвбала елавы — де́тский плач (рыда́ние, рёв)
ябалак елавы — плач совы́
акырып (үкереп) елау у — пла́кать навзры́д, рыда́ть
үкереп-үкереп елау — ревмя́ реве́ть
нигә инде бу елаулар? — к чему́ э́ти рыда́ния?
туйганчы елау — напла́каться вдо́воль; вы́плакаться
••елау маган балага имчәк бирмиләр — посл. дитя́ не пла́чет - мать не разуме́ет
чынлап еласаң, сукыр күздән дә яшь чыга — посл. е́сли си́льно захоте́ть - всё сбу́дется (букв. е́сли всерьёз пла́кать, то да́же из слепы́х глаз слёзы потеку́т)
3) перен. ныть; пла́кать, хны́кать || нытьё, хны́каньезарланырга, еларга ярата — лю́бит жа́ловаться, хны́кать
синең елавың бетмәде инде! — надое́ло твоё нытьё (хны́канье)!
•- елау п ару
- елап алу
- елау п җибәрү
- елау п котылу
- елау у авазы
- елау удан туктау
- елау п тую
- елау п утыру
- елау п чыгу
- елау ый башлау••елау п эш чыкмас — слеза́ми го́рю не помо́жешь
-
22 елсыз
нареч.в отриц. предл. не ра́ньше одного́ го́да; не ра́ньше, чем через го́д (че́рез... го́да, лет)төзү эшләре биш елсыз бетмәс — строи́тельные рабо́ты зако́нчатся не ра́ньше, чем че́рез пять лет
••айсыз атыңны, елсыз хатыныңны мактама — погов. не хвали́ коня́ ра́ньше, чем че́рез ме́сяц, жену́ ра́ньше (одного́) го́да
-
23 зар
I сущ.1) жа́лоба, стена́ние, се́тование, ро́потбетмәс зар — бесконе́чные жа́лобы
кешеләр зарын тыңлау — слу́шать жа́лобы (се́тования) люде́й
2) го́ре; печа́ль, скорбь (кого-л.)һәркем үз зарын сөйли — ка́ждый говори́т о своём го́ре (печа́ли)
зарлы күзләр — по́лные печа́ли (ско́рби) глаза́
3) нужда́; недоста́ток; нехва́ткаакча зарын белмәү — не знать нужды́ в деньга́х, не нужда́ться в деньга́х
••II предик.бай малын сөйләр, ярлы зарын сөйләр — посл. у кого́ что боли́т, тот о том и говори́т (букв. бога́ч говори́т об иму́ществе, бедня́к - о нужде́)
о́стро нужда́ться (в чём-л.), жа́ждать (чего-л.)бер күрүгә зар — жа́ждать встре́чи (с кем-л.)
- зар булу- зар елау
- зар елаучы
- зар калу -
24 кадалу
1) страд. от кадау 1), 2)-5)2) застрева́ть/застря́ть ( в горле)тамакка балык сөяге кадалды — в го́рле застря́ла ры́бья кость
3) впива́ться/впи́ться, приса́сываться/присоса́ться (к чему-л.); вонза́ться/вонзи́ться ( о насекомых)аркага талпан кадалды — в спи́ну впи́лся клещ
4) перен. впива́ться/впи́ться, уста́виться, впери́ться (в кого-л., во что-л.)күзләре белән миңа кадалды — впи́лся в меня́ глаза́ми
5) перен. втыка́ться, вонза́ться/вонзи́ться, вре́зываться/вре́заться (в воду, сугроб и т. п.)6) перен.; прост.а) сдыха́ть/сдо́хнуть, подо́хнуть, околева́ть/околе́тьсин кадалганнан дөнья бетмәс — из-за того́, что ты сдо́хнешь, свет не поме́ркнет
б) бран.; в повел. накл. кадалсын, кадалып бетсен! пропади́ про́падом! пусть прова́лится!в) в знач. прил.; бран. кадалган прокля́тыйәй, кадалган, кая китте соң? — эй, прокля́тый, куда́ же он де́лся?
7) перен. придира́ться/придра́ться, пристава́ть/приста́ть, привя́зываться/привяза́ться || приди́рка, пристава́ниекадалды бит миңа — приста́л ведь ко мне
8) перен. уткну́тьсякитапка кадалу — уткну́ться в кни́гу
чигешкә кадалган — уткну́лся в вы́шивку
9) перен. броса́ться, набро́ситься ( на еду)атлар солыга кадалды — ло́шади набро́сились на овёс
••кадалгыры! кадалып киткере! — провали́сь ты! чтоб ты провали́лся!
кадалып йөгерү (чабу) — стреми́тельно бежа́ть, наклони́в ко́рпус вперёд
-
25 ошап җитмәү
-
26 ошау
неперех.нра́виться/понра́виться; полюби́ться, пригляну́ться; прийти́сь по вку́су, по душе́ (кому-л.)ошарга тырышу — стара́ться понра́виться
миңа ошаганнарга мин ошамыйм — тем, кото́рые пригляну́лись мне, я не по душе́
- ошап җитмәүкемгә нәрсә ошый — кому́ что нра́вится; де́ло вку́са
- ошап кую
- ошый төшү -
27 патша
сущ.1) мона́рх, царь, падиша́х; ру́сский царьартында патшаны да сүгәләр — (посл.) за глаза́ и царя́ руга́ют
байның - ызгышы, патшаның сугышы бетмәс — (посл.) у богача́ нет конца́ тя́жбам, у царя́ - во́йнам
патша каһәре кичекмәсә, алланыкы кичегер — (посл.) е́сли уж не опозда́ет ца́рев гнев, то опозда́ет бо́жий (о том, что царев приказ о наказании ещё не всё)
патша вәзирләрен алдыйм дисә, вәзирләр патшаны алдый — (посл.) букв. хотя́ царь и мнит, что обма́нывает визи́рей, но обма́нывают его́ визи́ри
2) перен. прави́тель; голова́; гла́вный нача́льниккөтүче дә көтүгә (көтүенә) патша — (посл.) и пасту́х прави́тель своего́ ста́да
бишкә кадәр бала - патша, биштән соң - атасы патша — (посл.) букв. до пяти́ лет дитя́ - царь, по́сле пяти́ - оте́ц ему́ царь
•- патша булу
- патша кызы
- патша Россиясе
- патша сарае
- патша тавыгы
- патша углы
- патша улы
- патша хатыны
- патша хезмәте••патша аракысы — ца́рская во́дка - смесь кисло́т, растворя́ющая зо́лото
патша баласы — служи́вый; солда́т
-
28 пырдымсызлану
неперех.горячи́ться, безобра́зничать, вести́ себя́ беста́ктнопырдымсызлана торган гадәте бар — у него́ есть привы́чка безобра́зничать
аның пырдымсызлануы бетмәде — он без конца́ безобра́зничает; нет преде́ла его́ беста́ктности
-
29 сәхнәләшү
неперех.станови́ться/стать приго́дным для постано́вки на сце́несәхнәләшеп бетмәгән әле — ещё не приго́дна для постано́вки
-
30 сүзлекләшү
неперех.принима́ться, быть при́нятым в (нормати́вный) слова́рь (словари́)сүзлекләшеп бетмәгән — ещё не при́нят в словари́
-
31 сыеп бетү
= сыеп җитү1) умести́тьсячемоданга сыеп бетмәделәр — в чемода́н не умести́лись
2) укла́дываться/уложи́тьсянормага сыеп бетми — не совсе́м укла́дывается в но́рмы
3) совмести́ться -
32 тозлану
1) страд. от тозлау2) в знач. прил. тозланган просо́ленный, засо́ленныйтозланган ит — просо́ленное мя́со
тозланган кыяр — засо́ленный огуре́ц
3) возвр. пропи́тываться/пропита́ться со́льютозланып каткан туфрак — по́чва, пропи́танная со́лью и поэ́тому затверде́вшая
• -
33 төгәнмәс
прил.; см. бетмәс-төкәнмәстөгәнмәс байлык — неисчерпа́емое бога́тство
-
34 төрләнчекләнү
неперех.1) станови́ться/стать привере́дливым, разбо́рчивым ( в еде)2) привере́дничать || привере́дничаньетөрләнчекләнүе бетмәде — нет конца́ его́ привере́дничанью
-
35 уйлану
неперех.1) размышля́ть, ду́мать, разду́мывать; заду́мываться/заду́маться, предава́ться/преда́ться размышле́ниям; впада́ть/впасть в заду́мчивость; ду́мать ду́му || размышле́ние; разду́мывание, разду́мьекөне-төне уйлану — день и ночь размышля́ть
тормыш турында уйлану — ду́мать о жи́зни
озак уйланулардан соң — по́сле до́лгих размышле́ний
уйланулар нәтиҗәсе — результа́т разду́мий
2) в знач. нареч. уйланган умы́шленный, совершённый с у́мыслом; преднаме́ренный, проду́манныйуйланган эш — проду́манное де́ло
•- уйланып бетмәгән
- уйланып калу
- уйланып тору -
36 һава
сущ.1) во́здух, атмосфе́ра || возду́шный, атмосфе́рныйһава экологиясе — эколо́гия атмосфе́ры
саф һава сулау — дыша́ть све́жим во́здухом
тынчу һава — спёртый во́здух
һава куыклары — пузырьки́ во́здуха ( в жидкости)
һаваның дымлылыгы — вла́жность во́здуха
һава белән җылыту — обогрева́ть (нагрева́ть) во́здухом
салкын һава дулкыны — волна́ холо́дного во́здуха
һава агымы — возду́шный пото́к
һава басымы — атмосфе́рное давле́ние; давле́ние во́здуха
2) во́здух; не́бо, небеса́ || возду́шный, небе́сныйһаваны күзәтү — наблюде́ние за во́здухом
һавага күтәрелү — подня́ться в во́здух (не́бо)
һава элемтәсе — возду́шное сообще́ние
һава сугышы — возду́шный бой
һава чиген бозу — нару́шить возду́шную грани́цу
һава десантчылары — возду́шные деса́нтники
һава төсендә — голубо́й, лазу́рный, цве́та не́ба, небе́сно-голубо́го цве́та
лачын кошка һава кадерле — (посл.) пти́це-со́колу не́бо ми́ло
котырган эт һавага карап өрү белән, айның нуры бетмәс — (посл.) из-за того́, что бе́шеная соба́ка обла́ивает не́бо, свет луны́ не поме́ркнет
3)а) пого́да || пого́дный, атмосфе́рныйалмашынучан һава — переме́нная пого́да
аяз һава — я́сная пого́да
көзге юеш һава — осе́нняя промо́зглая пого́да
һава бозылды — пого́да испо́ртилась (уху́дшилась)
болытлы һава — о́блачная пого́да, па́смурный день
һава салкынайтты — похолода́ло
һава шартлары — пого́дные усло́вия
һава үзгәреше — атмосфе́рные измене́ния
һавага карап, өең як — (посл.) ота́пливай дом по пого́де
б) перен. атмосфе́ра, обстано́вкаколлективтагы һаваны үзгәртү — измени́ть атмосфе́ру в коллекти́ве
4) кли́мат || климати́ческийтөньякның кырыс һавасы — суро́вый кли́мат се́вера
аңа көньяк һавасы ярамый — ему́ вре́ден кли́мат ю́га
диңгез буе һавасы — кли́мат на побере́жье мо́ря
5) как первый компонент русских сложных слов воздухо-һава алмашы — воздухообме́н
һавада йөзү (очу) — воздухопла́вание
һава үткәрми торган — воздухонепроница́емый
һава суыргыч — воздуховса́сывающий
•- һава алу
- һава ачылу
- һава бозу
- һаваны тынчыту
- һава бушлыгы
- һава ваннасы
- һава -десант гаскәрләре
- һава корабле
- һава көчләре
- һава мендәре
- һава океаны
- һава өрдергеч
- һава сигналы
- һава тревогасы
- һава торышы
- һава упкыны
- һава шары
- һавага ату
- һавага очу
- һавага чыгу
- һавасы чыгу••һава баганалары — пусты́е мечты́
һава белән туену (туенып тору) — пита́ться во́здухом; пита́ться ма́нной небе́сной
- һавага күтәреп мактауһава үбеше — возду́шный поцелу́й
- һавага күтәрү -
37 шантрапа
-
38 вековечный
-
39 гибель
ж1) һәлакәт, үлем, үлешобречь на гибель (кого-что-л.) — ( кемне я нәрсәне булса да) фаҗигале үлемгә дучар итү
2) в знач. сказ.; разг. ( множество) бик күп, тулып ята; чиксез, бетмәс-төкәнмәс, исәбе-хисабы юк -
40 головешка
жкисәү, кисәү башы ( янып бетмәгән утын агачлары)
См. также в других словарях:
бетмәс — с. Бетми торган. Озак дәвамлы. Чамадан тыш күп. күч. Бик көчле, тирән, дәвамлы (уйлар, хисләр һ. б. ш. тур.) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бетмәс-төкәнмәс — с. Чиктән тыш күп, санап бетергесез; иге чиге юк … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
төкәнмәс — Бетмәс төкәнмәс … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әле — I. рәв. 1. Хәзер, шушы вакытта. Генә кисәкчәсе белән килеп, яңа гына , күптән түгел дигәнне аңлата 2. Шушы вакытка кадәр, моңа кадәр, хәзергә 3. Әлегә; һаман да (дәвамлы эш процесс тур.) әле кар да эреп бетмәгән II. ӘЛЕ – кис. 1. Боеру, үтенү… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әй — ы. 1. Кемгә дә булса эндәшкәндә, аны чакырганда, кисәткәндә әйтелә әй, юл бир!. Эндәш сүзләр алдыннан килеп, сөйләмнең эмоциональлеген арттыра әй, таң җиле, исмәче 2. Нәр. б. искә төшереп яки ялгышны дөресләп, кабатлап әйткәндә кулл. әй, татарча… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әндери — КАЗНАСЫ – Сарыф итәргә мөмкин булган бетмәс төкәнмәс, исәпсез байлык, мөлкәт безнең монда әндери казнасы юк. ӘНДЕРИ ӘБӘТЕ – сөйл. Иртәнге аш белән төшке аш арасында була торган ашау (кайбер урыннарда төшкелектән соң кичке ашка кадәргесен әйтәләр) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бәхәсле — 1. Бәхәсләр белән үтә торган (әңгәмә, җыелыш һ. б. ш. тур.) 2. Бәхәс чыгара торган, ачыкланып бетмәгән, хәл ителмәгән. Кемнеке икәнлеге ачыкланмаган, дәгъвалы (милек һ. б. тур.) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
белмәм — кер. Җөмләдә саналган предметларның яки эш хәрәкәтләрнең әле әйтелеп яки беленеп бетмәгән төрләре дә булуын белдерә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җитенкерәмәү — Бераз гына җитеп бетмәү, җитәр җитмәс булу … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җылы — I. и. 1. Кояш нурларыннан, әйбер янудан, химик реакция вакытында һ. б. аерылып чыккан энергия, үз тирәсендәге һавага таралган җылылык. Һава торышының чагыштырмача җылы вакыты җылылар башлану 2. Җылылык (1) 3. Җылылык (2) , җылы булу дәрәҗәсе 4.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
йолкыш — с. 1. Йоны йолыккаланган, Ябагасы коелып бетмәгән 2. күч. Ярлы, хәерче; сәләмә киемле 3. күч. Начар, җимерек, җимерек хәлдә й. авыл, й. биналар. Начар, хәлсез, йончыган. күч. Җебегән, булдыксыз … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге