-
1 ама
I1. допустова спол. енкл. хоч, хоча, нехай Г-К; грек ӧзӱмӱз ама, грек тиль дӱгӱль бизим тилимиз хоча самі ми греки, але грецька мова не є нашою мовою СБ; тили бар ама, лафетмей коп хоча язик у ньогоє, але він багато не балакає П; сен ӧльдӱрдӱң ама, сен ӧльдӱрдӱң йарамаз кишини хоч ти й убив, але вбив негідника СМ; кӱльсӱн кӱльмесиннер ама, мен тойунҗасы ойнадым нехай собі сміються чи ні, але я натанцювався досхочу Б; айахташ ама, доғмуш дӱгӱль хоч і товариш, але не родич У; олар бир бирне беңзийлер ама, бир дӱгӱль хоча вони й подібні один до одного, але це не те саме У; чох билир эдим мен ама, энди йох хоча я знав був багато, але тепер ні У; доғру ама, т'им айтты буну саа? це таки правда, але хто тобі це сказав? СГ; олар мени аннай ама, лафетмеэ оламайляр хоча мене вони розуміють, але говорити не вміють М.2. посил. енкл. все-таки, однак; Илюшака масал билий ама? а все-таки дядько Iлля знає казки? СБ; халған ама атсыз энди він лишився все-таки без коня Б; не хадар да бой тӱркӱ билий эдим ама а все ж таки скільки ліричних пісень я знала СК; салыхнен вар, оғлум, ама, — дэди консул, — мейдана чых, сӧле бир хач җоғап тӱркӱ бувай здоров і йди собі, синку, однак,— сказав консул,— вийди на майдан, заспівай кілька пісень СК.3. прот. спол. але, однак, проте; о гӱзель киши, ама ону йаманлай він хороша людина, але йоло ганьблять СМ; Т'ӧр оғлуға сорайляр, ама олар бильмейлер онун дэрменҗи олғаны вони запитують у самого Тьороглу, але не знають, що мельник — він Б; мен сенин доғру анан, ама чаре йох маа да шанма я твоя рідна матір, але й мені не можна довіряти Г; сиз раатлан, ама йухламаң ви спочивайте, однак не спіть Г; ахыл д'елий, ама д'еч д'елий розум приходить, але запізно СГ; кичкене эт'ен оса да, ама хуватлы эт'ен хоча він був і малий віком, але дуже сильним СГ.4. присл., вставне слово втім, однак, одначе, проте, тим не менше; ама, колхоз чыхты башна а втім, з'явилися на їхню голову колгоспи СК; да ама биль але, тим не менше, знай СМ; йа ама т'им олаҗах мында оса — хартын оғлу Йыбран а втім, якщо хтось і може тут опинитися, то лиш Їбран, син старого Г.IIритмічне слово СЛ; ах, ама-ама, шет'ерим, ама ах, оййой, мая солодка, ой СЛ; пор. аман. -
2 ахыл
(ахлы, ахылы)1. розум, глузд, мудрість, розуміння; ахыл дӱгӱль, баш беласы не розум, а голова є причиною нещастя — лихо тому, хто живе не розумом, а почуттями СБА; ахыл да стӱндэн ахыл, ахыллайлер один розумніший за другого — вихваляються розумом ВН; ахыл т'ели, аман т'еч т'ели СБЧ, ахыл д'елий, ама д'еч д'елий СГ розум приходить, але приходить запізно; ахыл (ын) ал- [m1]забрати розум, підкорити СК; ахыл алдыр- дати себе ошукати, дозволити забрати розум СК; ахылын бар мы? розум у тебе є? Б; ахыл җой- втрачати розум ВН; ахылы йохтур розуму в нього немає СЛ; бала доғғанда ахылы олмаса, сора хойсан да, турмай коли в дитини від народження розуму немає, то пізніше, скільки не вкладай, не затримається СЛ; ахылға талав тимегенбиңниң йарысы — беш йӱз на розум він не страждає, бо знаєпівтисячі — це п'ятсот СБЧ; баланың ахылына болма не впадай у дитинство СБЧ; коп ахыл т'ерекмей багато розуму не треба СБФ; ахылдан тай- з'їхати з глузду; ахылындан тайды він з'їхав з глузду СЛ; ахылындан таймаа чаре вар можна з'їхати з глузду СГ; ахыл (ын) дан тӱш- з'їхати з глузду НБЄ, П, К, СК; ахылым т'есмей я не розумію О, К; ахылы т'ечмей йому не доходить Б; ахылыны чек- піддурювати СЛ; ахыл (ын) шашыр- розгублюватися, втрачати глузд, непритомніти ВН, Б, У, Г, СГ; ахылым шашырды я втратив розум, розгубився Г, К, СГ; ғарип тойға варғанда ахылын шашырыр бідний, ідучи на весілля, втрачає розум — не знає, що понести на подарунок СЛ, СГС; ахылың биле чувалға т'ир СБЧ, ахылыннан чувала д'ир СГ зі своєю мудрістю залазь у чувал — натяк на розв'язку байки, коли хитруна врешті самого заманюють залізти в чувал.2. пам'ять, свідомість, думки; ахлым тэрен энди пам'ять моя тепер глибока СБ; ӧле празниклери ахылма такі свята тепер у мене в пам'яті М; сеэң ахылңа бар ым? ти не пам'ятаєш? СМ; ахылма йох не пам'ятаю СМ; ахылна тут- пам'ятати НКД; ахылна тӱшйен прийшло на пам'ять П; ахылна тӱший доходить, згадує П; тӱшмий ахылма мені не пригадується СК; тӱшт'ен ахылна т'ийик эти він пригадав м'ясо дикої кози Г; ахылма т'ельди я пригадав Б; ахылма т'ельмей я не можу пригадати СБ; ахыл т'ес- розбирати, розуміти; чыхармам ахлымдан, йар, фит'иримдэн сени не викину з пам'яті, з думок тебе, моя мила СК; ахыллара эр- укладатися в розумі, доходити до свідомості Кб..3. думка, задум, намір, позиція СБ; ахлымфит'ирим ичмеге йарын буғаны у мене на думці лише одне — завтра пропити бугая СБ; ахыл сор- питати думку СЛ; ахыл сынап сора- випитувати думку, ставлення, вивіряти розуму СБЧ; тӱшӱндӱк бир ахыл ми задумали одну мудру річ Г; бир ахыл бле т'ет- бути однодумцями, мати спільну думку П; эт'и ахылға т'ет- не мати спільної думки П.4. порада; ахыл ал- просити поради СБ; ахыл бер- / вер- радити, давати пораду ВН-У / Г-СК; ахылына бахма ти не слухай його порад СБЧ.
См. также в других словарях:
Александр Великий — АЛЕКСАНДРЪ ВЕЛИКІЙ или МАКЕДОНСКІЙ, сынъ Филиппа, царя македонскаго и Олимпіи, дочери эпирскаго царя Неоптолема, род. въ Пеллѣ, столицѣ Македоніи, въ 356 г. до Р. Х. Съ ранней молодости А. отличался силою, крѣпостью и величественной красотой и… … Военная энциклопедия
табан — 1 (Монғ.) балғаның ұратын жалпақ жағы 2 (Шымк.: Түлк., Сайр.) фундамент. Ол там іргесінің т а б а н ы н жасады (Шымк., Сайр.) 3 1. (Гур., Тең.) қайықтың астыңғы тақтайы, қайықтың табаны. Ол қайық т аб а н ы н д а ғ ы суды төкті (Гур., Тең.). 2.… … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
Валиханов, Чокан Чингисович — Чокан Чингисович Валиханов каз. Шоқан Шыңғысұлы Уәлихан … Википедия
Карачаевский — Бир джолда эки тенг чегетни ичи бла тебрегендиле. Ала алай бара тургъанлай, бир джанларындан бир уллу айю чыкъгъанды. Эки тенгни бири къачыб, терекге ёрлегенди. Бири уа джунчуб, джолну юсюнде къалгъанды. Айю аны таба тебрегенди. Джаш’а джолгъа… … Определитель языков мира по письменностям
бақал — 1 (Жамб., Шу) ұсақ түйек сататын саудагер. Чыны б а қ а л д ы ң қолына түссе, қымбат сатады (Жамб., Шу) 2 (Сем.: Ақс., Абай) мықыр, тапал адам. Алдымызда келе жатқан б а қ а л кісі Әйтімнің бауыры. Өспей қалған нәрселерді де б а қ а л деп айтамыз … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
күстана — (Қост., Аман.) мазақ, келемеж. Ол өз пейілінен к ү с т а н а болып отыр (Қост., Аман.). Өте алмасаң, тарих сыны қатты сын, бетің жүзің демейді, к ү с т ан а боп қалғаның (Ғ. Сл., Ж. тау, 113) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
қопақ — 1 (Қост., Аман.) қамыстың түбіндегі үйін, көкшіл жұмсағы. Қамыстың түбіндегі қ о п а ғ ы н мал жейді (Қост., Аман.) 2 Қ орда., Арал) шөп шаланның су бетіндегі үйіндісі. Жалпақ қара қайыз тымық судың бетін бауырымен сызып кеп, кішкене қ о п а қ қ… … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
меселі қайту — (Ақм., Атб.; Қост., Аман.; Монғ.) көңілі қалу. Сенің м е с е л і ң қ а й т п а й ақ қойсын, қарағым (Қост., Аман.). Мына жаманды байым бар деп отырады дейсің бе, осының өзі жігіттіктен құр емес шығар, – деп қыңыржақтанғандардың м е с е л і қ а й… … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
нәті — 1 (Қост., Аман.) анық, жете. Бақташы колхоздың қанша малының барлығын н әт і біледі (Қост., Аман.) 2 (Гур., Маңғ.; Қ орда, Арал) негізі, асылы, тегі. Бағасы қымбат болғанымен н ә т і балық ғой Қ орда., Арал). Оның тек н ә т і ғана адам ғой,… … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
ит — жеген терідей. Жұлма жұлма болған, түте түтесі шыққан. – Бір әңгімені нәшіне келтіріп айтайын десең, и т ж е г е н т е р і д е й жан жағынан жұлмалап, берекесін бек кетіресіңдер, – деді қарт (К. Сегізбаев, Беласқан, 200). Ит жүн. Иттің жүні… … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
қайтыс — 1 (Көкш., Қ ту; Қар., Шет) сақаны қайта иіру. Егер сақаны иіргенде екі сақа бүк немесе шік, т.б. болып ұқсас түссе, қ а й т ы с деп айтып, қайта алып соғамыз (Қар., Шет) 2 (Ақт.: Ырғ., Қараб.; Қ орда, Арал) кем, аз. Су тасқыны өткен жылғыдан қ а… … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
