-
81 тәкмәч-бөкмәч
неперех.перекувы́ркиваться/перекувыркну́ться, перевёртываться/переверну́ться ( делая сальто-мортале)бер тапкыр җирдә тәкмәч-бөкмәч ясап алды — оди́н раз перекувыркну́лся на земле́
-
82 тим
I сущ.; диал.1) переры́в от дел ( во время работы); тайм-а́ут2) по́рцияүз тимен алды — он взял свою́ по́рцию
•- тим алуII сущ.; диал.пятно́, ме́тка (на коже, шкуре)миңе барның тиме бар — (посл.) у кого́ ро́динка - у того́ ме́тка
- тим чуар -
83 тишеккүз
прил.; разг.; груб.невнима́тельный; смотря́щий, но не ви́дящий (что-л.) (букв. дыря́вый глаз)алдыңда ята ич, тишеккүз — пе́ред тобо́й ведь лежи́т, где твои́ глаза́?
-
84 төтрәләнү
неперех.; диал.1) тума́ниться, затума́ниваться, затя́гиваться тума́ном, ды́мкойтөтрәләнеп күренә — видне́ется в ды́мке ( затянутый дымкой)
2) тума́ниться, затума́ниваться ( о глазах)кинәт төтрәләнде күз алды — вдруг затума́нилось пе́ред глаза́ми (букв. то, что пе́ред глаза́ми); потемне́ло в глаза́х
-
85 тумырттыру
перех.отка́лывать, отку́сывать/откуси́ть || отка́лывание, отку́сывание больши́ми куска́митумырттырып алды — отколо́л большо́й кусо́к
-
86 тыр-р итеп
1) бы́стро и шу́мнотыр-р итеп үтеп китте — бы́стро и шу́мно промча́лся ми́мо
2) перен. недо́лго ду́мая, сгоряча́тыр-р итеп карарга килү — сгоряча́ реши́ться
тыр-р итеп уйлап алды — бы́стренько ( и легкомысленно) заду́мал
-
87 тырылдау
неперех.1) тарахте́ть, шуме́ть, рокота́ть (о моторе и т. п.)трактор тырылда́п утыра — тра́ктор тарахти́т
2)а) строчи́ть, застрочи́ть,б) стреля́ть/постреля́ть (о пулемёте, автомате и т. п.)пулемёт тырылда́п алды — пулемёт немно́го построчи́л
3) диал.а) дребезжа́ть ( о стёклах)б) строчи́ть ( о швейной машинке)4) перен. тарато́рить, треща́ть, неумо́лчно говори́ть, болта́тьтырылда́ма — сли́шком не тарато́рь
5) диал. бы́стро проноси́ться; носи́ться, забе́гать ( туда-сюда) -
88 урман
сущ.; в разн. знач.лес || лесной; лесо-,катнаш урман — сме́шанный лес
яфраклы урман — ли́ственный лес
ылыслы урман — хво́йный лес
вак урман — ме́лкий лес
каен урманы — берёзовый лес; березня́к
нарат урманы — сосно́вый лес; сосня́к
урман ташу — вози́ть лес
нефть вышкалары урманы — лес нефтяны́х вы́шек
урман кошлары — лесны́е пти́цы
урман үсемлекләре — лесны́е расте́ния
урман сукмагы — лесна́я тропи́нка
урман бүлемтеге — лесосе́ка
урман техникасы институты — лесотехни́ческий институ́т
- урман алдыурманга утын ташымыйлар — (посл.) в Ту́лу со свои́м самова́ром не е́здят (букв. в лес дрова́ не во́зят)
- урман бите
- урман кырые
- урман ахагы
- урман ачыклыгы
- урман баганасы
- урман бете
- урман бөргәне
- урман бүлемтеге
- урман иясе
- урман йолдызагы
- урман какысы
- урман кандаласы
- урман каравылчысы
- урман каратәне
- урман караучы
- урман каргасы
- урман кипкәре
- урман кисентесе
- урман кисү
- урман кисүче
- урман көпшәсе
- урман куелыгы
- урман күгәрчене
- урман мәчесе
- урман саесканы
- урман саклау
- урман сыеры
- урман тавыгы
- урман төпләү
- урман төпләү машинасы
- урман тургае
- урман өрәге
- урман утырту
- урман утырту эшләре
- урман үрдәге
- урман хуҗалыгы
- урман хуҗалыгы җирләре
- урман чыгару
- урман чыпчыгы
- урман шөлдие
- урман эчләп
- урманда үскән••урман әүлиясе — проста́к, простофи́ля
урман иясе (сарыгы, хуҗасы) — миф. ле́ший
-
89 урман авызы
= урман алды; урман бите; урман кырые опу́шка ле́са -
90 ут алу
1) заже́чь (включи́ть) свет2) охвати́ть огнём, загоре́ться, запыла́тьөйнең эчен ут алды — дом изнутри́ охвати́ло огнём
-
91 хәзерлек
сущ.1) приготовле́ние, подгото́вка || подготови́тельныйтуй хәзерлекләре — сва́дебные приготовле́ния
сайлау алды хәзерлеге (хәзерлекләре) — подгото́вка к вы́борам, предвы́борная компа́ния
аның хәзерлеге бик яхшы — у него́ о́чень хоро́шая подгото́вка
хәзерлек эшләре — подготови́тельные рабо́ты
хәзерлек курслары — подготови́тельные ку́рсы
2) подготови́тельность, гото́вностьсугышчан хәзерлек — боева́я гото́вность
хәзерлек дәрәҗәсе — сте́пень, у́ровень подгото́вленности
•- хәзерлек алып бару -
92 челт-челт
подр.1) падению капель: кап-ка́пчелт-челт су тама — вода́ ка́пает кап-ка́п
челт-челт күзләрен йомгалап алды — он поморга́л глаза́ми
• -
93 чиркәү
сущ.; рел.це́рковь || церко́вныйташ чиркә́ү — ка́менная це́рковь
чиркә́ү җирләре — церко́вные зе́мли
чиркә́ү (ишеге) алды (болдыры) — па́перть
чиркә́ү гөмбәзе — ку́пол це́ркви, ма́ковка
чиркә́ү законы — церко́вный зако́н, кано́н
чиркә́ү-мәхәллә мәктәбе — церко́вно-приходска́я шко́ла
чиркә́ү-славян теле — церко́вно-славя́нский язы́к
чиркә́ү әһелләре — церковнослужи́тели
-
94 чуку
перех.1) клева́ть, выклёвывать/вы́клевать, клю́нуть || выклёвываниетавык җим чукый — ку́рица клюёт корм
карга күзен карга чукымас — (посл.) во́рон во́рону глаз не вы́клюет
теле булмаса, карга чукыр иде — (погов.) не будь языка́, воро́на заклева́ла бы
2) клева́ть, щипа́тьказ чирәм чукып йөри — гусь щи́плет траву́
3) клю́нуть, уда́рить клю́вомкүркә балтыр итен чукып алды — индю́к клю́нул в икру́ ноги́
4) перен. ковыря́ть, долби́ть, копа́ть, рыть || долбле́ние, ко́пка, копа́ние, рытьё•- чукып бетерү
- чукып тишү
- чукып үтерү
- чукып чыгу
- чукып чыгару••чукып карга булмассың, укып мулла булмассың — (посл.) букв. как не клюй, не ста́нешь воро́ной, как ни учи́сь, не смо́жешь быть мулло́й
чукырга (гына) тора — перен.; букв. так и норови́т клю́нуть (заде́ть, ткнуть)
-
95 шуннан
1) исх. п.; мест. шула) отту́да; от (с, из) того́ ме́стамәктәптә булдым, шуннан килешем — был в шко́ле, то́лько что отту́да
б) отту́да, с э́того (того) вре́мени, с тех по́рике авыл арасындагы низаг шуннан башланган — тя́жба меж двух сёл начала́сь с того́ (случая, времени)
2) нареч.; см. шуннан соңшуннан нәрсә булды дисеңме? — пото́м чем, ду́маешь, ко́нчилось?
шуннан мин кердем — по́сле э́того (пото́м, зате́м) зашёл я
3) в знач. предик. сл. ( отношение к рассказу собеседника) так, да́льше, пото́мйә, шуннан? — ну, ну, что да́льше?
4) см. шунлыктанашарга ярата, симерүе дә шуннан — лю́бит пое́сть, и ожире́ние по э́той причи́не
уйга калуы да шуннандыр — ви́димо, оттого́ и заду́мчивость
5) в знач. союза в составе соотносит. сл. кайда..., шуннан где... там; отку́да... отту́датәгәрмәчнең алды кайдан, арты да шуннан — (посл.) куда́ иго́лка, туда́ и ни́тка (букв. где пройду́т пере́дние колёса, там и за́дние)
җил кайсы яктан булса, яңгыр да шуннан — (погов.) отку́да ве́тер, отту́да и дождь
кайда нечкә, шуннан өзелә — (посл.) где то́нко, там и рвётся
•- шуннан башка
- шуннан башлап
- шуннан бирле
- шуннан да
- шуннан соң -
96 ыгы-зыгы
сущ. собир.1) сумато́ха, сумя́тица, содо́м; су́толока, возня́, беготня́; шум-гам, гвалт; катава́сия прост.юл ыгы-зыгысы — доро́жная суета́
ыгы-зыгы арасында — в сумато́хе
урамда ыгы-зыгы, шау-шу — на у́лице беготня́, шум-гам
2) хло́поты, суета́, возня́көндәлек ыгы-зыгы — повседне́вные хло́поты
тормыш ыгы-зыгысы — суета́ жи́зни
туй алды ыгы-зыгыcы — предсва́дебные хло́поты
3) смяте́ние, па́ника, переполо́х, неразбери́ха, замеша́тельствопассажирлар арасында ыгы-зыгы башланды — среди́ пассажи́ров начала́сь па́ника
дошман штабында ыгы-зыгы — в шта́бе проти́вников замеша́тельство
4) перен. волне́ние, броже́ние, беспоря́док, светопреставле́ние, кутерьма́студентлар арасындагы ыгы-зыгы — волне́ния среди́ студе́нтов
бу ыгы-зыгылар кайчан басылыр икән? — когда́ же прекрати́тся вся э́та кутерьма́?
5) перен. ажиота́ж, лихора́дкабәйрәм ыгы-зыгысы — пра́здничный ажиота́ж
••ыгы-зыгы башланды — загоре́лся сыр-бор; пошла́ писа́ть губе́рния
ыгы-зыгы килә башлау — засуети́ться
ыгы-зыгы килеп йөрү — верте́ться под нога́ми
- ыгы-зыгы куптаруыгы-зыгы китереп чыгару — поро́ть горя́чку
- ыгы-зыгы күтәрү -
97 юнәлеш алу
приня́ть направле́ниеагым икенче бер юнәлеш алды — тече́ние при́няло (не́сколько) друго́е направле́ние
-
98 ярминкә
сущ.я́рмарка || я́рмарочныйбәйрәм алды ярминкәләре — предпра́здничные я́рмарки
ярминкә көннәре — я́рмарочные дни
См. также в других словарях:
алды — Алдына ат салмады. Жүйрік, әр кез озып келетін. Тек бүкіл Мауараннахрда а л д ы н а а т с а л м а ғ а н, ақтаңгер жүйрік мінген Темірдің өзі ғана аман құтылады (І. Есенберлин, Шығ. жин., 9, 191). Алдыңнан ақ күн тусын! а л ғ. Ісің сәтті болсын,… … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
алдыңғы позиция — (Передовая позиция) қорғаныс шебінің алдыңғы позициясы. Ол қарсыласты алдыңғы шептің жағдайы жөнінде жаңылыстыру және қорғанысты құру, олардың барлау жасауын қиындату және негізгі күштерге қарсыластың тұтқиылдан шабуылын болдырмау мақсатында… … Казахский толковый терминологический словарь по военному делу
алдыңғы батальон — (Передовой батальон) басты күштердің шабуылы алдында қарсыластың дайындалған қорғанысын ұрыспен барлау үшін бөлінген күшейтілген атқыштар (мотоатқыштар) батальоны. А.б. өздерінің тапсырмаларын, әдетте, басты күштердің шабуылына бір тәулік… … Казахский толковый терминологический словарь по военному делу
алдыңғы жасақ — (Передовой отряд) ұрыс (операция) барысында өз бетінше жеке тапсырмаларды орындау үшін бөлінетін күшейтілген танктік (мотоатқыштар) бөлімше (бөлім). А.ж. қорғаныс кезінде қамтамасыз ету алқабындағы қимылдарға, ал шабуыл кезінде қарсыластың… … Казахский толковый терминологический словарь по военному делу
алдыңғы жорықтық застава — (Головная походная застава) жорықтық күзет органы. А.ж.з ға басты күштің кедергісіз іс әрекетін қамтамасыз ету мақсатында өз әскерлеріне қарсыластың барлаушыларының енуін, тұтқиылдан шабуылдауын болдырмау және жазылу мен ұрысқа кірісу үшін ұтымды … Казахский толковый терминологический словарь по военному делу
қалдық радиациялар — (Остаточная радиация) ядролық жарылыс болған аудандағы ыдырау мен белгісіз радиоактивті өнімдердің түсуі салдарынан болатын радиация. Қалдық радиациялар, негізінен, бета, гамма сәулеленуінен тұрады. Оның өткір радиациядан айырмашылығы ядролық… … Казахский толковый терминологический словарь по военному делу
алды-артлы — рәв. 1. Берсе артыннан икенчесе 2. Бераз вакыт үткән саен, бер бер артлы, рәттән … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
алдыңғы аэродром — (Передовой аэродром) майдан шебіне немесе мемлекеттік шекараға неғұрлым жақын орналасқан, авиацияны орналастыру үшін немесе сақтық қордағы аэродром ретінде қолданылатын аэродром … Казахский толковый терминологический словарь по военному делу
алдыңғы командалық пункт — (Передовой командный пункт) құрлық әскерлерінің құрама ларында шабуыл кезінде орналасатын басқару пункттер түрлерінің бірі. Шешуші соққы бағытында әрекет етуші бірінші эшелон бөлімдерінен тікелей кейін орналасады және ұрыс кезінде негізгі… … Казахский толковый терминологический словарь по военному делу
алдыңғы аяғын басу — (Түрікм.: Красн., Жеб., Небид., Бекд.) пәлеге қалу. Нұрмен дауласып а л д ы ң ғ ы а я ғ ы м д ы б а с а алмаймын (Түрікм., Красн.). Ауырып өлгендігіне акт жасап, а л д ы ң ғ ы а я ғ ы м д ы б а с а алмаймын деп желкесін бір ақ көрсетті («Жұм шы» … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
қалды да барды — (Орал: Жән., Орда) қала берді. Сиыры сауылмай қ а л д ы д а б а рд ы (Орал, Жән.). Бала машинаға үлгірмей қ а лд ы д а б а р д ы (Орал, Орда) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі